Lögberg - 16.06.1938, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGLNN 16. JÚNÍ, 1938
1^===============
ILogberg
GefiC út hvern íimtudag af
I H E C O L U M B I A P R E S 8 L I M 1 T E D
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
Utanáakrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 69 5 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
VerO $9.00 um driO — Borgist lyrirjram
The "Lögberg" is printed and published by The
Coiumhia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Sigurför frjálslyndu stefnunnar
Fylkiskosningarnar í Saskatchewan eru
um garð gengnar; lauk þeim með ákveðnum
og eftirminnilegum sigri fyrir Patterson-
stjórnina og frjálsljmda flokkinn. Spáð hafði
verið ýmsu til um kosningaúrslitin; enda var
úr nógu að velja þar sem 157 frambjóðendur
voru í kjöri, en 50 átti að kjósa; alls eiga sæti
á fylkisþingi 52 þingmenn; kosningum í tveim
kjördæmum var frestað til hins 28. júlí næst-
komandi. Kosningar þessar voru sóttar af
óvenjulega miklu kappi; auk stjórnarflokks-
ins, kyrstöðu eða íhaldsflokksins og C.C.F.
fylkingarinnar, réðst Mr. Aberhart frá Ed-
monton inn í fylkið með Social Credit upp-
vakninga sína og flutti kjósendum gleðiboð-
skap sinn af hinum mesta fjálgleik; skorti
þar hvorki gnótt fáryrða né fagurgala. Mr.
Aberhart er kænn stjómmálamaður og mælsk-
ur vel; fundir hans voru ágætlega sóttir og
friðsamir víðast hvar, þó á stöku stað lægi við
róstum, eins og raun varð á í Melville, þar
sem kveðja varð lögregluna á vettvang; fólk-
ið hlustaði á Mr. Aberhart og ráðgjafa hans,
sem fóru eins og eldur í sinu um fylkíð endi-
langt; en eftir því sem þessir háu herrar urðu
kjósendum handgengnari og gerðu sér dælla
við þá, svndist gjáin, sem í skoðanalegum
skilningi á milli bar, víkka æ því meir; verkin
sýndu merkin, því þegar lokið var talningu
kjörseðla þann 8. þ. m., kom það á daginn, að
Social Credit-sinnar mörðu í gegn við illan
leik kosningu tveggja frambjóðenda sinna.
Svo fór um sjóferð þá. Og nú er Mr. Aber-
hart kominn aftur til föðurhúsanna, hljóður
og undrandi yfir “skilningsleysi” fólksins í
Saskatchewan. Enganveginn er það ósenni-
legt, að \únir Mr. Aberharts líti nú þannig á,
að honum hefði orðið það hollara að halda
kyrru fyrir í Edmonton, syngja þar eftir á-
stæðum og atvikum Social Credit messur sín-
ar, en láta kjósendur Saskatchewan fylkis í
friði.—
C.C.F. flokkurinn jók þingfylgi sitt um
helming, og hefir þegar naasta þing kemur
saman, 10 íulltrúum á að skipa. Flokkur í-
haldsmanna, undir forustu Mr. Diefenbakers,
kom ekki einu einasta þingmannsefni að; það
er nú reyndar engin ný bóla, því hann gerði
það ekki heldur í kosingunum 1934.—
Jafnskjótt og kunnugt varð að fullu um
úrslit áminstra kosninga, barst Mr. Patter-
son, faguryrt samfagnaðarskeyti frá forsætis-
ráðherranum í Ottawa, Mr. King; var það í
sjálfu sér ekki nema eð'lilegt, og í raun og
veru sjálfsögð kurteysisskylda. En þá væri
ekki nema hálfur sannleikur sagður, ef því
væri haldið fram í alvöru, að úrslitin í Sas-
katchewan bæri að skoða sem skilyrðislausa
traustsyfirlýsingu á stefnu og athafnir núver-
andi Sambandsstjórnar, því þó margt sé vel
um gerðir hennar, þá hefir hún þó fram að
þessu látið eitt og annað ógert, er brýn þörf
var á að hrundið yrði í framkvæmd, því enn
horfist að minsta kosti þunglega á um úrlausn
atvinnuleysisins. Saskatchewan-stjórnin á
sjálfri sér sigur sinn að þakka og engum öðr-
um; hún reyndist fólkinu trú þegar mest á
reið, og þetta mat það að fullu í kosningun-
um.
Ekl^i myrkur í máli
Mr. Anthony Eden, fyrrum utanríkisráð-
herra Breta, hefir háft hægt um sig undan-
farna mánuði, og lítið látið á sér bera. Á
laugardaginn var rauf hann hina pólitísku
þögn sína með ræðu, sem hann flutti í kjör-
dæmi sínu, Leamington á Englandi; f jallaði
ræðan að mestu um stefnu, eða ef til vill rétt-
ara sagt . stefnuleysi Chamberlain-stjórnar-
innar í utanríkismálunum; kvað hann stjórn-
ina sjá flest í þokukendum hillingum, er að
utanríkismálum lyti; það væri sér hið mesta
undrunarefni, að nokkur sú stjórn, er hvað
ofan í annað slakaði til fyrir ásælni og of-
beldi, skyldi reyna að halda því að almenn-
ingi að með því væri hún að leggja grund-
völlinn að varanlegum friði.
“Svo sýnast atburðir síðustu mánaða
skýrir og tilgangurinn jafnframt það ljós, að
ekki ætti að vera örðugt að átta sig á því
hvert stefnir, og að hverju hlýtur að reka, sé
ekki aðgert í tæka tíð,” sagði Mr. Eden. “Hitt
er og jafnljóst,” bætti hann við, “að samn-
ingabrall Mr. Chamberlains við ítalíu og
Þýzkaland, hefir þegar reynst tvíeggjað
sverð. Vér getum ekki selt af hendi lýðræðs-
legan frumburðarrétt fyrir hrossakaup við
f jarskjdd, stjórnarfarsleg öfl, sem telja verð-
ur vafamál hvort treysta má, er í harðbakk-
ana slær, nema síður sé. Virðing þjóðar
vorrar krefst þess, að henni sé ekki fórnað á
altari ímyndaðra hagsmuna eða ímyndaðs
stundarfriðar. Hvernig getum vér sam-
vizkusmlega gengið til samninga við menn,
sem lofa einu í dag og öðru á morgun; menn,
sem jafnvel láta það viðgangast, að meðan
verið er að undirskrifa vináttusamninga, sem
þeir sjálfir standa að, sé sprengjum varpað
yfir varnarlausar borgir og saklaust fólk
drepið og limlest í þúsundatali að þeirra
vitorði. Friðsamir sæfarendur af vor.ri eigin
þjóð er áreittir, skipum vorum sökt án þess
að nokkrum sé haldið ábyrgðarfullum fyrir
slíkum tilverknaði. Ekkert af þessu getur
nokkrum ha“tti miðað til varanlegs alþjóða-
friðar: hevgulsháttur og undanhald miða
aldrei til friðar, heldur miklu fremur til þess
gagnstæða. Menning, sem grundvallast ein-
ungis á hnefarétti, læknar ekkert af þeim
meinsemdum, sem mest þjá mannkynið um
þessar mundir. Með stofnun Þjóðbandalags-
ins, glæddist í brjósti mannkynsins vonin um
vingjamlegt sambýli þjóða á meðal; vonin
um sigur réttlætis og mannúðar yfir óréttlæti
og ómannúð; vonin um að gildin yrði í fram-
tíðinni ávalt og á öllum tímum tekin fram
vfir vangildin; að hugsjónir kami í stað hug-
sjónaskorts; viturleg samvinna í stað vit-
skertrar samkepni jafnt á sviði vígvarnanna
sem öðrum sviðum; þessar vonir hafa bragð-
ist. Þjóðbandalagið er nú ekki nema svipur
hjá sjón, vegna þess að stofnað hefir verið
til samninga við erkióvini þess með bráða-
birgða hagnað fyrir augum; skammvinnan
hagnað, sem leitt getur til hrikalegra blóðs-
úthellinga fyr en nokkurn varir. Eins og
þegar hefir verið sagt, má ef til vill losa sig
um stundarkom frá ábyrgð með tilslökunum
við einvaldsherra Norðurálfunnar. En að láta
sér koma til hugar, að með því sé unnt að
leggja grundvöll að dfbngilegum friði, minn-
ir átakanlega á þokukendar hillingar eða
kapphlaup við skuggann sinn.”
Ummæli eftir merkan
rithöfund
» Norskur rithöfundur, Niels Christian
Brögger, hefir nýlega látið frá sér fara rit-
gerðasafn í bókarformi: Det moderne menn-
eske og andre essays. Brögger er mentaður,
skarpskygn og hispurslaus rithöfundur, og
kann að skrifa um stjórnmál án þeirrar sjúk-
legu frekju og sjálfselsku, er oft einkennir
pólitísk skrif. Því er nokkur ástæða til að
benda lýðræðissinnuðum mönnum hér á landi
á þessa bók hans. Hér skulu þýddar nokkrar
setningar úr fyrstu ritgerð bókarinnar, sem
fjallar um nútímafólkið (det moderne menn-
eske). Brögger lítur með norrætini gagnrýni
til einræðisfólksins í Þýzkalandi og Sovét-
Rússlandi og segir: “Ef hægt væri að frelsa
heiminn með orðum einum, væri hann sjálf-
sagt fyrir löngu orðinn að paradís. Svo
margt hefir verið spaklega mælt, svo margt
hefr verið hugsað og svo margt fagurt hefir
snortið tilfinningar manna, sem síðan hefir
verið ljátið í ljós í orðum, að ekki mundi
skorta þar neitt á hin litríku blæbrigði marg-
breytninnar í paradís. En við vitum það öll,
að heimurinn verður ekki frelsaður með orð-
um, að minsta kosti ekki með orðum einum
saman. Orð stuðla að auknum skilningi og
innsæi og öðru ekki. E|n heimurinn og þjóð-
félög mannanna breytast ekki við hrókaræður
á pappírsnum.-------1 þessu sambandi er
fróðlegt og einkennilegt að virða fyrir sér hin
glottandi Janusar-höfuð kommúnismans og
nazismans, þegar um hamingju og vellíðan er
að ræða. Lítið á ástandið í Sovétríkjunum
og í Þýzkalandi. Hvorttveggja stjórnar-
fyrirkomulagið segist hafa hina unaðslegustu
og ánægjulegustu hagkvæmu lífsspeki á
stefnuskrá sinni, — mestu hamingju handa
sem allra flestum. Hvorir tveggja aðiljar
lýsa yfir því, að menn geti því aðeins orðið
þessarar hamingju aðnjótandi, ef þeir leggi
mikið í sölurnar. Við sjáum, að Janusar-höf-
uðið brosir til okkar og segir: sigur sigranna
er að glata öllu. 1 hugsjónaríki kommún-
ismans er þjóðfélagið öllu æðra, en einstakl-
ingurinn einskis virði. Allir einstaklingar
eiga að fórna sér fyrir sameiginlega hags-
muni, sem í raun og veru eru minna virði en
stað'hæfing, minna virði en fjarlæg hugsjón.
Slíkt er helber hugsmíð, gráðugur blótguð,
sem ekki er til. í hugsjónaríki
nazismans er það kynflokkurinn og
hið hreinræktaða kyn, sem á að vera
meira virði en alt annað; þar á
einnig hver einstaklingur að fóma
sér fyrir gríska goðsögu, þar á hann
líka að fara eftir innantómum, ó-
raunhæ fum kennisetningum. —■ —
Bæði kommúnismi og nazismi ginna
fólk með fyrirheiti um brauð og
sjónleika. En í raun og sannleika
eru gjafir þeirra fólgnar í fanga-
herbúðum, húðstrýkingum og hung-
urvist. Og í baksýn bíður styrjöld-
in eins og glampandi kyndill.----
Nazistarnir láta svo, sem heiður
þjóðarinnar sé mikilsverðari en
þjóðin sjálf. Kommúnistar láta svo,
sem hamingja þjóðarinnar sé meira
virði en þjóðin sjálf. Við, sem er-
um lýðræðissinnar, hljótum að
spyrja: Finst nokkuð það á jörð-
unni, sem er mikilsverðara og æðra
en mannslif ? Og við svöruní tafar-
laust: “Nei, það er ekki til. Þá
spyrjum við aftur: Hvers vegna
breyta þá allir menn, og við sjálfir
líka, eins og eitthvað væri til, sem
væri meira virði en mannslíf ? Um
það er spurt. Það er hin mikilvæga
spurning.”
—“Samtiðin.’
Island—draumalandið
mitt
Eftir IV' F. Kirsteins.
Höfundur þessarar greinar er Lett-
lendingur og á heima t beenum
Ventspils í Lettlandi. Hann er á-
skrifandi að Samtíðinni og hefir
mikinn áhuga fyrir Islandi og ís-
lenzkri menningu. Hefir hann skrif-
aist á við ýmsa íslendinga og skilur
mál vort vel. . Eftirfarandi grein
kefir hr. Kirsteins samið á íslensku,
og sent oss til birtingar. Höfum vér
furðu lítið þurft. að lagfœra málið á
henni.
—Ritstj.
Þó að eg hafi skifst á mörgum
bréfum við íslendinga, hefi eg enn
engum sagt frá þvi, hvernig eg öðl-
aðist áhuga fyrir landi þeirra. En
af því að upphaf þess liggur í bláma
bernsku minnar, ætla eg að segja hér
kafla úr æfisögu minni, þeim til
gamans, sem kynnu að vilja vita,
hvernig á því stendur.
Þegar eg var fjögra ára gamall
(það var árið 1914, skömmu fyrir
heimsstyrjöldina) hafði eg nokkra
þekkingu á landafræði. Að minsta
kosti gat eg þá nefnt og sýnt á upp-
drætti helztu löndin í Evrópu, svo
sem Spán, Portúgal, Bretland,
Frakkland o. f 1., en einnig stóra
eyju uppi í vinstra horni á upp-
drættinum, sem vakti athygli mína.
Guðfaðir minn, sem bjó hjá okkur,
átti hina stóru landkortabók, Stie-
lers Handatlas og auk þess Meyers
Lexikon. Hafði eg gaman af að
blaða í þessum bókum og athuga
lönd og borgir.
Brátt skall á heimsstyrjöldin, og
urðum við þá að yfirgefa íbúðar-
hús okkar og flýja til Rússlands.
Settumst við að í Pétursborg, þá-
verandi aðsetursstað keisarans. —
Faðir minn varð raunar kyr hér i
Ventspils, en eg fór ásamt móður
minni og guðföður til Pétursborg-
ar, og dvöldumst við þar í fimm ár.
Það tímabil er hið hræðilegasta í lífi
niínu af því að meðan á uppreisn
kommúnista stóð, höfðum við ekk-
ert að borða, eins og mestur hlutí
rússnesku þjóðarinnar, og á veturna
vorum við eldiviðarlaus, svo að
vatnið fraus i íbúð okkar.
Það fanst mér athyglisvert, að er
eg var að blaða í bókum í sólarlausu
herbergiskytrunni minni uppi á 4.
hæð, fann eg stóra eyj,u í Norð-
vestur-Evrópu, þar sem engin stór-
borg var. Þessi eyja hét ísiland, en
i alfræðiorðabókinni var enginn
uppdráttur af henni. Guðfaðir
minn sagði, að ibúatala íslands væri
svo lág, að jafnvel þó að í slendingar
væru allir saman komnir á einn stað,
mundi þar ekki verða jafn fjölmcnt
og i stórborg. En eg fór að hugsa
meira og meira um þessa eyju, þar
sem fólkið væri Svona fátt. Guð-
faðir minn, sem vör mikill frí-
merkjasafnari, sýndi mér einnig ís-
lenzku frimerkin, og áJhugi minn
fyrir íslandi óx með degi hverjum.
Svo kom sumarið 1920, þegar við
máttum fara heim til ættjarðar okk-
ar, sem orðin var sjálfstætt riki —
Latvía. Húsið okkar stóð ennþá, en
faðir minn hafði látist á stríðsár-
unum, Við urðum að skilja aleigu
okkar eftir í Pétursborg, því að ó-
kleift var að fara með hana heim,
vegna þess, að á landamærum Rúss-
lands rændu kommúnistar flótta-
menn eins og þeir gátu. Við átturr
að byrja nýtt líf á rústum. Guðfað-
ir minn fékk stöðu sem ritari í sveit-
arstjórnarskrifstofu hér í grend við
Ventspils, og svo fluttumst við
hingað.. Árið 1921 var stofnuð hér
veðurathugunarstöð, til þess að
mæla úrkomu og snjódýpi. Mér
voru daglega gefin veðurkort, og var
ég mjög hrifinn af þeim. Þannig
hlakkaði eg meira og meira til að
vita um þau lönd, sem að heims-
skautabaug Iigg|ja, sérstaklega ís-
land, Jan Möyen, Grænland o. s.
frv.
Árum satnan fram til 1928 hafði
eg ekkert annað en veðurkortin til
þess að öðlast af fræðslu um Is-
land. En þegar eg skildi orðið
þýzku og ensku, fór eg upp á eigin
spýtur að setja mig í samband við
ísland, til þess að svala fróðleiks-
þorsta mínum. Þannig fékk eg að
vita um Veðurstofuna í Reykjavík,
og í skýrslum hennar fann eg heim-
ilisföng veðurathugunarmanna á ís-
landi. Frá einum þeirra fékk eg ma'
send nokkur íslenzk blöð, og nú orð-
ið hefi eg aflað mér mikillar kunn-
áttu um ísland i öllum greinum.
Nú finn eg, að hjarta mitt er
tengt við Island, og sú er von mín,
að eg komist þangað einhvem tíma,
til þesS að kynnast landinu per-
sónulega. Mér þykir mikið fyrir
því, að tímarnir skuli vera svo óstöð-
ugir sem raun er á, og vegna gjald-
eyrisvandræða og tímaskorts, á eg
örðugt með að fara til íslands.
En eg er þrátt fyrir alt ánægður,
enda eru margir íslendingar fúsir
til að skrifast á við mig, og nota eg
hér með tækifærið til þess að þakka
þeim öllum fyrir þá vináttu, sem
þeir hafa sýnt mér á liðnum árum.
ísland — töfralandið mitt —
vertu blessað og sælt, þú sóley,
Thule.
—Samtíðin.
þjóðarinnar, einkum landbúnað og
sjávarútveg, en auk þess sé sýnt
ýmislegt markvert úr þjóðlífi Is-
lendinga og ýmsir fegurstu staðir á
landinu. Þessi kvikmynd verður
svokölluð mjófilma, þar sem auð-
veldara er og ódýrara að koma
við sýningu á slíkri filmu en hinum
venjulegu breiðfilmum, sem mest
eru sýndar á kvikmyndahúsum.
Efnið í kvikmyndina verður tek-
ið úr tveim kvikmyndum, sem þeg-
ar eru að nokkru leyti til. Er önnur
þeirra af landbúnaðinum, og hefir
Vigfús Sigurgeirsson tekið hana
fyrir Samband ísl. samvinnufélaga.
Hin er af 'sjávarútveginutn, og
hefir Loftur Guðmundsson tekið
hana.
Báðar þessar kvikmyndir verða
auknar nú á næstunni, og verður
síðan gerð ein kvikmynd úr báðum
eftir vali sýningarráðsins.
Kvikmynd Lofts Guðmundssonar
er breiðfilma, og er ætlast til, að
hún verði fullkomin kvikmynd af
sjávarútveginum.
—Morgunbl. 17. maí.
Hafsísinn
Hafisinn var orðinn svo mikill á
siglingaleið fyrir Hörnbjarg í gær-
morgun, að flutninga'skipið “Hekla”
komst með naumindum vesturleið-
Heimssýningin í
New York
Undirbúningur þátttöku íslands i
heimssýningunni i New York er nú
i fullum gangi. M. a. er nú verið að
vinna að kvikmynd þeirri, sem ráð-
gert er að sýnd verði á sýningunni.
Morgunblaðið hitti Thor Thors,
form. sýningarnefndar, í gær ög leit-
aði frétta hjá honum um kvikmynd
þeSsa. Honum fórust svo orð:
Eins og kunnugt er, hefir verið
ákveðið að sýna íslandskvikmynd á
heimssýningunni i New York. Er
ætlast til þess, að kvikmyndin veiti
sem glegst yfirlit yfir atvinnuvegi
Hekla sendi svohljóðandi skeyti
frá sér í gærmorgun:
“Erum 25 sjómflur út af Horni.
Höfum reynt að komast í gegnum
alt frá 66°35" norðlægrar breiddar
upp undir Geirhólma. ís er alstað-
ar þéttur. Hvergi hægt að komast í
gegn.”
Rúmum tveimur klukkustundum
eftir að þetta skeyti var sent barst
Eimskipafélaginu, sem hefir Heklu
á leigu, skeyti um það, að tekist
hefði að koma skipinu gegnum ís-
inn fyrir Hörn, og er Hekla nú á
leið hingað til Reykjavikur.
Það mun vera vestanátt, sem rek-
ið hefir ísinn upp að landinu og ef
sama átt helzt, er hætta á því að
siglingaleiðin fyrir Horn teppist al-
veg. Hinsvegar telja kunnugir
menn, að ísinn muni fljótt reka frá
landi aftur, ef áttin breytist.
Sex ár eru siðan að siglingaleiðin
fyrir Hörn var illfær vegna íss, eða
árið 1932. Þá va það, sem Esja og
Dr. Alexandrine komust með naum-
indum fyrir Horn vegna íss. Al-
gjörlega hefir þessi leið ekki tepst
vegna íss síðan 1918.
Veður var gott á Norðurlandi í
gær og hlýrra enu danfarna daga.
Nokkrir hafsijakar eru á reki í
Húnaflóa og við Skaga, en ís virð-
ist vera minni austur með landinu
en hann var fyrir nokkrum dögum.
Dettifoss liggur nú á Siglufirði,
og á að koma suður strax eftir
helgina. Getur svo farið, ef ísinn
heldur áfram að reka upp að landinu
við Hornbjarg og Strandir, að skip-
ið neyðist til að fara austur fyrir
land. ,
—Mogunbl. 15. maí.
TILKYNNING !
Hér með gefst almenningi það til vitundar,
að Mr. Carlyle Jóhanns&on að Gimli, hefir
tekið að sér umboð fyrir vora hönd, til þess
að veita viðtöku pöntunum af öllum tegund-
um prentunar í bygðarlögunum við Winnipeg
vatn. Hefir hann ntí fengið vora nýjustu
verðskrá og getur uppfrá þessum degi veitt
smáum og stórum prentunar pöntunum mót-
töku. Hvergi sanngjarnara verð og vandað
verk ábyrgðst.
BOX 297. GIMLl, MAN.
The Columbia Press
LIMITED
Toronto og 'Sargent,
Winnipeg, Man.
í
/