Lögberg - 02.02.1939, Blaðsíða 2

2
LÖGBERGr, FIMTUDAGINN 2. FEBBÚAR 1939
KAUPIÐ ÁVALT
LUMBER
hjk
THE EMPIRE SASH & DOOR CO. LTD.
HENRY AVENUE and ARGYLE STREET
Winnipeg,’ Man. - Phone 95 551
Fáeinir drættir
ÚR HEIMILISHATTUM
MANNA A VIKINGA-
ÖLDINNI
Eftir cand. mag. Chr. L. Lange
(Framhald frá siðasta blaði)
í Brennu Njáls sögu segir, að
þegar Flosi hafði slegið hring um
Bergþórs hvol, og þekjan tók að
loga, að konum og börnum, og
þjónustu fólki hafi verið leyfð
útganga. þá gekk Flosi að dyr-
unum og rnælti: “Útgöngu vil ek
bjóða þér Njáll bóndi” Njáll
mælti: “Eigi vil ek út ganga, ek
er maðr gamall, ok einak lítt til
búinn at hefna sóna minna, en
vil eigi lrfa við skömm.” Flosi
mælti þá til Bergþóru: “Gakk
þúú t húsfreyja, því at ek vil
þik fyrir engan mun inni
brenfta.” — Bergþóra mælti:
"Ek var ung gefin Njáli, ok hefi
því heitið honum, að eitt skyldi
ganga yfir okkur bæði.” — Sið-
an gengu þau inn bæði . . .
Þessi litli atburður er að
mörgu eftirtektarverður, hér eiga
sér stað samningar, svo sem þetta
væru tveir herflokkar. Báðir
aðiLar kannast við rétt þann, að
hver málsaðili hafi heimild til að
fremja ófriðinn, eða eins og hér
var málum komið, að fram-
kvæma hefndina.
Njáll lýsir engri sök á hendur
Flosa fyrir aðförina, og enn-
fremur að Njáll skoðar sem
sjálfsagða skyldu að hefna sona
sinna, lifi hann lengur en þeir.
svo hann metur það að “lifa við
skömm” fái hann ekki hefnt
þeirra, en hann er vonlaus um
þá hefnd, er hann var orðinn
áttræður, og húsfreyja hans vill
verða honum samferða, það er
hátíðleg ró yfir úrskurði þessara
gamalmenna; þau kjósa sér
dauðann fremur en glata virð-
ingu sinni.
Hægt var að koma fram hefnd
með öðrum hætti en manndráp-
um eða brennum, það var með
níðvísum, sem bárust milli
manna; því var jafnvel trúað, að
slikum vísum fylgdi einhver
kyngi kraftur, og sama var um
aðra tegund smánar hina svo-
nefndu “niðstöng.” Tekið var
dýrshöfuð og fest á hesliviðar-
stöng, var stöngin þar reist, sem
mest bar á henni, og einkum á
landeign þess er hefndinni var
beint að og höfðinu snúið i þá
átt. Trúðu menn að þessi um-
búnaður fældi i burtu heillavætti,
sem annars vernduðu bæina og
yrðu eigandanum að tjóni; þeg-
ar stönginni var stungið niður
voru þuldar yfir galdraþulur.
Lík þessu var níðstöng sú, er
Egill Skallagrímsson reisti fjand-
manni sínum Eiríki “blóðöx” á
úteyju einni áður hann léti í
haf.
Líkur eru til að trúin á
forneskju þá er fylgdi þessari
aðferð, hafi orsakað það, að í
gömlurn lögum er það útlegðar-
sök, að fremja nokkra tegund af
“níði.”—
VIII.
FRA VÖGGU TIL GRÁFAR
Þegar harn fæddist var það
fyrsta spurningin semi krafðist
svars, hvort ætti að ala það upp
eða ekki. Sjálfáagt hefir það
sjaldan komið fyrir að þessu
þyrftj að svara, þó það virðist
STYKKIll TAUGAR OG VKITIK
NÝJA HEIUSU
NUGA TONE styrkir taugarnar,
skerpir matarlyst, hressir upp ð
meltingarfæri, stuSlar aS værum
svefni og bætir heilsuna yfirleitt.
NUGA-TONE hefir gengiS manna
á meðal I 4 5 ár, og hefir reynst
konum sem körlum sönn hjálpar-
hella. NotiS NUGA-TONE. ÞaS
fæst í öHum lyfjabúSum. KaupiS
hið hreina NUGA-TONE, því fá
meSul bera slíkan árangur.
ViS hægSaleysi notiS UGA-SOL,
bezta lyfiS, 50c.
hafa komið oftar fyrir hjá Norð-
mönnum og Islendingum en öðr-
um kynflokkum.
Það var skylda föðursins að
skera úr því, og í forföllum
hans, nánasta ættingja hans i
karllegg, hvort harnið skyldi lifa
eða ‘T>erast út.” Það þýddi að
fara með barnið burt frá heimi!-
inu og skilja það eftir á af-
viknum stað, en vel átti það að
vera klætt, og lilúð að því fyrir
kulda, og fleskbiti í munni til
næringar. Eftir þetta var barn-
ið afhent örlögunum.
í sögum getur þess oft að
slíkir útburðir hafi fundist, og
verður það býsna skáldlegt sögu-
efni þegar lýst er barnaskiftum
og misskilningi er þau orsaka.
Að bera út börn var lögum
samkvæmt, en því þótfi þó ekki
mælandi bót, nema foreldrarnir
væru bláfátækir, barnið veikt eða
vanskapað, eða því meira óvel-
komið í augum húsráðenda.
Frá elztu tímum er faðernið
viðurkent með þvi, að hann eys
það vatni, og gefur því nafn, og
bendir Rigs þula á að þessi at-
höfn fór fram hjá öllum hjón-
unttm. Vatnið hefir átt að
hreinsa barnið áður en það hóf
æfigöngu sína; það er því heilög
athöfn, og álitið morð, væri barn-
ið borið út eftir að það var
vatni ausið.
Nöfnin voru vanalega endur-
tekningar, og helzt sá siður enn
i mörgum sveitum og voru börn-
in látin heita í höfuð þess ætt-
ingja er siðast dó. Það var al-
menn trú að hamingja fylgdi
nafni, ef dáni maðurinn hafði
verið góður maður og gagnlegur.
Synir höfðingjanna voru oft
fóstraðir af öðrum en feðrum
sinum, það kom líka fyrir þó
barnið eldist upp heima að ein-
hverjum þjónanna var ætlað að
hafa uuxsjón með uppeldinu.
í uppeldinu var mest rækt
lögð við líkamsæfingar í íþrótt-
um og leikjum. Fornmenn höfðu
náð miklum þroska í íþrótta-
þekkingu, og urðu nokkrir fram-
úrskarandi menn í ýmsum grein-
um hennar, og í fornsögunum
verður allstaðar v.art við orð,
sem eiga við alls konar brögð í
iþróttumi er notuð voru við afl-
raunirnar, svo sem: Skot, stökk,
fang, kapphlaup, sund, skiða- og
skautaferðir, auk venjulegra
vopnaæfinga, og síðast allskonar
leikir, en sérstaklega knattleikir
sem margir tóku þátt í.
íþróttirnar voru einnig and-
legar. Ungir menn, sem þóttust
hafa fengið gott uppeldi urðu að
kunna “rúnir” og voru lögfróðir,
og ekki skemdi væri þeir skáld-
mæltir, minsta kosti urðu þeir
að kunna góð skil á ætt sinni, og
dæmi voru til að tnenn lærðu
tungumál. Eftir að kristni
komst á, var þess krafist að læra
að lesa og skrifa.
LTppeldi dætranna miðaði eink-
um að því að gera þær sem bezt-
ar húsmæður og margar tóku
þátt i karlntannlegum íþróttum.
Börnin virðast hafa verið alin
upp við mikið frjálsræði, og
urðu mjög bráðþroska. Þannig
segir um Egil Skallagrímsson, að
hann hafi unnið sitt fyrsta víg 7
ára, og kvæði á hann að hafa
ort enn yngri.
Að loknu uppeldi, hélt höfð-
ingjasonurinn í víking, sem var
liáskóli í karlmannlegum íþrótt-
um, og semi auk þess veitti fróð-
leiksþyrstum unglingum færi á
að nema meira en hann hafði átt
kost á í föðurgarði.
Eins og fyr er sagt, voru vík-
ingaferðirnar jafnframt verzlun-
arferðir, og þær leiðir sem menn
þá kyntust, héldust opnar fram
yfir Islands landnám, og svo
þóttu þær ferðir þarfar, að sjálf-
sagt þótti að hver Islendingur
hefði farið minsta kosti eina
slíka langferð svo sem til Noregs.
Þaðan til Danmerkur, Englands
og Irlands, og jafnvel lengra.
Þessar utanfarir héldu íslend-
ingum léttumi í lund og andlega
frjálsum, og gaf þeim andlegri
áhuga en öðrum Norðurlanda-
búum, og því varð ísland sagna
og skáldskapar ey.
Á þessum ferðum græddist
þeim oft mikið fé, og gátu svo
er þeir komu heim reist bú. Það
yrði oflangt mál ef lýsa ætti öll-
um reglum, senv varð að full-
nægjai áður en stofnað yrði lög-
legt hjónaband. Fyrst var bón-
orðsferðin; hana fór faðir brúð-
gumaefnisins við marga menn og
flutti bónorðið. Þegar málsaðilar
höfðu komið sér saman um skil-
málana, fóru festar fram, og
seinast brúðkaupsveizlan. Tvö
atriði aðeins verða dregin fram.
I fyrsta lagi var hjónabandið
nær undantekningarlaust skoðað
sem f jármálasamningur, þar sem
bóndaefnið er að afla sér “feitr-
ar” giftingar, þ. e. auðs og góðra
ættarsambanda, og annað: Að
aMar reglur við hjónabandið setja
konuna skör lægra en manninn;
hafi hún ekki verið áður gift,
getur faðr hennar óhikað ráðið
kosti hennar, hver sem er vilji
hennar, þó er líklegt að þetta sé
eldri siður en frá víkingaöldinni,
því eftir því að séð verður af
fornsögunum og elztu Noregs
lögum, var konan innan tak-
marka hjónabandsins öldungis
frjáls, þar eru glögg takmörk
milli hjónanna. Bóndinn réði
utan húss, allri búskapar tilhög-
un og verkstjórn, en konan
“innan stokks,” öllu sem þar fór
fram, og því bar hún jafnan
lyklana við belti sitt, til marks
um virðingarstöðu sína. Mörg
eru einnig þau dæmi i sögunum,
að hún ræður til sín þjónustu-
fólk. Það kemur líka fyrir að
geðríkar og framkvæmdasamar
konur gerast ofjarlar mönnum
sínum, en að lenda \ sliku “konu-
ríki” þótti jafnan mesta smán.
-► ♦
Ef vér viljunn fylgja frain
þróuninni gegnurn fornaldirnar,
er enginn vegur greiðari til skiln-
ings, en útfararsiðirnir, svo seni
þeir birtast oss í minnismerkjun-
um, og hugmyndir þær um lífið
og dauðann, sem þau tákna, og
hafa ráðið þeim siðum.
Það leynir sér ekki, að út-
farar siðirnir hafa orðið fyrir
kristnum áhrifum, þessvegna
finnast líkin óbrend. Þar sjást
einnig dæmi til ri'kilætis þess er
markaði þetta tí.nabil, og kont
einnig í ljós við þessa hinstu
kveðju.
Þegar höfðingi dó, voru graf-
in hjá honum mörg af húsdýrum
hans, sérstaklega hestar og
margt annað er honum liafði
þótt vænt um í lifanda lífi. Það
sem sérstaklega einkennir Vík-
ingaöldina í Noregi, eru útfarar-
siðirnir; skipin voru hauglögð og
í þau var höfðinginn lagður,
sama skipið eú hann hafði stýrt,
er hann vann sína glæsilegustu
sigra; á því skyldi siglt til Val-
hallar og þar átti að halda áfram
sania starfi sem áður heima.
Yfir svo öllu saman hvelfdist
haugurinn imikill og ramgjör. Og
til að gera þetta enn tilkomu-
nteira, var “bautasteinn” á gröf-
inni.
Bautasteinar eru alkunnir
meðal annara þjóða. Steinsúl-
urnar eður “obeliskarnir”
egypsku eru sömu tegundar, að-
eins fullkomnara listasmíði.
Þessi siður að reisa steina á
gröfum framliðinna, kom frá
Austurlöndum, og breiddist það-
an vestur um Evrópu; bar mest
á þessu á brezku eyjunum, og
af því leiddi að flestir bauta-
steinar finnast í Noregi, því
mest var sangangan milli þeirra
landa.
Það var komið fram á víkinga-
öldina þegar farið var að höggva
letur á steinana, og margir hafa
fundist án áletrunar.
Sigurdrifumál kveða skýrt á
um það, hverjar skyldur hvíla á
þeim, sem lifa eftir, gagnvart
þeim dána:
Haug skal gera
þeims liðnir eru
þváa hendur ok höfuð
kemba og þerra,
áður í kistu fari,
ok biðja sælan sofa.
Útförin fór fram mjög skömm-
um tima eftir andlátið, en ekki
mátti drekka erfið fyr en á 7.
degi og oft var það miklu seinna.
Væri dáni maðurinn húsráðandi,
mátti enginn setjast i sæti hans,
fyr en að afstöðnu erfinu.
Fyrsta dag erfisdrykkjunnar,
settust erfingjarnir á þrej)ið upp
að “öndveginu,” en í sætið sjálft
er minningarbikarinn var tæmd-
ur.
I þessari athöfn koma saman
tvær sterkustu tilfinningar i sál-
arlífi forfeðra vorra á Víkinga-
öldinni; ættartilfinningin og á-
huginn fyrir að leyfa eftir sig
frægð. Það var þyngsta verkið
og um leið göfugasta, sem
skyldan lagði á herðar erfingjans,
gagnvart föður hans önduðum, á
því augnabliki er hann kvaddi
hann í hinsta sinn.
—Þýtt fyrir kvöldv'ókufc-
lagið “Nemo” í Gimli.
Erlendur Guðmundsson.
Drengur sem var spurður að
hvað árstíðirnar liétu, svaraði:
Pipar, edik og salt. Hann var
þá spurðuf hvort þær væru ekki
fjórar. Eftir nokkra umhugsun
svaraði hanti: norður, suður, út
og inn.
Selma Lagerlöf
áttræð
I.
Sænska skáldkonan lieims-
fræga, Selma Lagerlöf á Mar-
backa, varð áttræð sunnudaginn
20. nóv. s.l., og voru í tilefni af
því mikil hátíðahöld í Svíþjóð og
henni sýnd hin mestu virðingar-
merki, sem sænska þjóðin fær
veitt barni sínu.
Seima Lagerlöf liefir ti!
skamms tíma verið mest lesinn
rithöfundur á öllum Norðurlönd-
um, og sennilega er hún sá er-
lendra höfunda, er mest hefir
verið lesinn og dáður á íslandi.
Af stærri verðum hennar hafa
verið þýdd 1 íslenzku: Jerusalem,
bæði bindin, Helreiðin (Kör-
karlen), Föðurást (Kesjaren av
Portugalien) auk fjölda skemiri
sagna.
Kunnasta verk liennar, Gösta
Berlings saga, er út kom 1891,
og er hún gat sér þjóðfrægð
fyrir, hefir ekki verið þýdd á
islenzku enn sem komið er, enda
er það á fárra færi að gera þá
þýðingu vel.
II.
Selma Lagerlöf er fædd á
Marbacka i Vermalandi 20.
nóvember 1858. Var faðir henn-
ar liðsforingi í hernum. Það bar
snetnlma á mikilli fróðleiksfýsn
hjá Selmu, og Ias hún alt, er hún
komst höndum yfir. ímyndun-
arafl hennar var imjög sterkt og
fór hún unga að yrkja. Það
mátti víst oft segja um hana það
sama og Bjarni Thorarensen
kveður um Odd Hjaltalín, að
hún "bjó í skyndi skrípitröll,
skjaldmeyjar og skóga hug-
mynda.” Henni varð erfitt fyrir
að fylgjast með í leikjum annara
barna og unglinga fyrir það að
hún\var hölt. Henni var það
þung raun og varð fyrir bragðið
all-einmana. En því sem hún
tapaði út á við með því að mega
ekki vera i leikjum með jafn-
öldrui.m sínum, vann hún aftur á
móti inn á við í meiri lestri en
aðrir unglingar. Hún lifði og
hrærðist með lífi löngu horfinna
persóna og varð henni síðar að
því mikill gróði sem rithöfundi.
Selma stundaði kennaranám í
Stokkhólmi á árunum 1882—
1B85, en varð að því námi loknu
kennári við kvennaskóla í bæn-
um Landskróna suður við Eyrar-
sund. Hún var þar í tíu ár, og
þar skrifaði hún Gösta Berlings
saga, sem enginn lesandi hefir
orðið ósnortinn af áratugum
saman.
Þessi saga er umil vermlenska
prestinn Gösta Berling, glæsi-
mennið sem hröklaðist frá prests-
skap sakir óreglu, en kemst i
hóp “kavaljerarna” á Ekeby fyr-
ir náð hinnar voldugu majorsku.
Þessi bók er reifuð töfrum
rómantíkurinnar frá upphafi til
enda, sama um stórbrotnar per-
sónur saga stórra viðburða.