Lögberg - 27.06.1940, Qupperneq 2

9
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 27. JúNí, 1940
Niels Dael
OG
Lísulundur
i.
Sumarið 1937 brann eg af út-
þrá. Eg fann að utanför þá um
haustið var nauðsynleg andlegu
lífi 'minu. En horfurnar um
það, að úr henni gæti orðið, voru
att annað en góðar fram eftir
sumrinu: Lítill farareyrir og
yfirvofandi gjaldeyrisskortur, ef
sild brygðist. — En alt fór bet-
ur en á horfðist. Síldin varð
meiri en nokkuru sinni áður, og
fyrir atbeina formanns Gjald-
eyris- og innflutningsnefndar,
góðkunningja og skólabróður
míns, fékk eg gjaldeyrisleyfið.—
Fyrsti örðugleikinn var yfirstig-
'inn. — Næst var utanfararleyf-
ið, sem sækja varð til biskups.
Eg man eftir því, að eg var
staddur á skrifstofu hans síðla
kvölds. Mér leið þar vel að
vanda. Eg mætti þar föðurlegri
umhyggju og ástúð. — “Hvernig
hafið þér ráð á því, fátækur
sveitaprestur, að fara utan til
margra mánaða dvalar?” — Eg
svaraði með þvi, að vilji minn
væri ákveðinn, og þá sjaldan
hann væri það, bryti hann sér
brautir. — Eg fann að biskupi
gast vel að þvi, að eg réðst i
ferðalagið og fljótt skfldi eg, að
hann vildi greiða götu mína.
Hann var hugsi um augnablik
og sagði síðan: “Eg á góðan vin,
merkilegan frísafnaðarprest og
skólastjóra í Liselund hjá Slag-
else, Niels Dael. Hann hefir
boðið mér að senda til sín ung-
an, íslenzkan prest eða guð-
fræðikandidat. Eg skal skrifa
honum.”
Utanfararleyfið var nú veitt,
ásamt hlýjum blessunaróskum.
Fullur þakklætis kvaddi eg dr.
Jón Helgason biskup. stúðlegri
né velviljaðri yfirmann hefi eg
aldrei þekt.
II.
Eg og kona min erum stödd i
Kaupmannahöfn í miðjum nóv-
embermánuði 1937. Einn dag-
inn kemur pósturinn með bréf
til mín og á baki því stendur:
N. Dael, Liselund.
Eg gerðist í meira lagi for-
vitinn, reif upp bréfið og fór að
lesa. En það gekk seint að kom-
ast fram úr því, þvi að skriftin
var mesta hrafnaspark. Niels
Dael segir þar, að hann hafi
fengið bréf frá dr. Jóni Helga-
syni biskupi, þess efnis, að ung-
ur, íslenzkur prestur væri stadd-
ur í Kaupmannahöfn og vildi
gjarna kynnast Liselundskólan-
um.' Dael býður okkur hjónin
hjartanlega velkomin til skól-
ans og biður okkur að koma
strax. En úr því gat ekki orðið,
þar sem við vorum ráðin í því
að dvelja í Höfn til nóvember-
loka.
III.
Það er 1. desember — full-
veldisdagur fslendinga. Regn og
dimmviðri er yfir sjálenzku
sléttunum, þegar járnbrautar-
lestin brunar suður yfir þær, frá
Kaupmannahöfn til Slagelse. En
rétt utan við Slagelse er Lísu
lundarskólinn, og þangað er
ferðinni heitið.
Eftir fjögra tíma ferð erum
við í Slagelse. Þar er hellirign
ing. Mér kemur Slagelse ekki
með öllu ókunnuglega fyrir,
síðan eg og félagar minir vorum
að glíma þar fyrir Danskinn
fyrir mörgum árum. Þá var
að vísu sumar og sól, en nú
rigningarkvöld um hávetur.
Eftir nokkrar minútur brun-
ar bíll með okkur frá bænum.
Hann fer krókaleiðir um gamlar
götur, en beygir von bráðar inn
i þungbúin pílviðartrjágöng.
Þar sem þau enda, eygir maður
óljóst hliðarmynd af herragarði
i gömlum, dönskum stíl. Og
jfáum augnablikum síðar ekur
bíllinn inn um hliðið og inn í
rúmgóðan húsagarð. Við erum
komin til Lísulundar. úti á
tröppurnar kemur gamall mað-
ur, sem hefir þó ekkert útlit til
að vera áttræður, eins og biskup
sagði Niels Dael vera. En eg
þykist vita, að hann sé maður-
inn. Hann er ekki sérlega hár,
þó nokkuð yfir meðallag. Hann
er mikill um brjóst og herðar.
Og einhvern tíma hefði eg getað
ætlað, að hann hefði haft þriggja
karla afl. — Svipfræðingar
mundu telja manninn hafa öll
einkenni hins sterka vilja. Höf-
uðbyggingin öll, hakan, nefið og
eyrun hafa óræk viljaeinkenni.
— En augun eru full af mann-
gæsku og mildi, og brosið lífgar
alt andlitið. Þetta er þá Niels
Dael, frægur maður um Dan-
mörku, Noreg og Svíþjóð og víð-
ar sem prédikari og skólamaður,
þó að lítt sé hann þektur hér á
landi. Hann býður okkur hjart-
anlega velkomin til Lísulundar.
Hann leiðir okkur gegnum
“Munkaganginn” og sýnir okk-
ur skólastofurnar, sem okkur
lízt einkar vel á. Það leynir sér
ekki, að hann er mikill íslands-
vinur og veit ótrúlega mikið um
ísland af manni, sem aldrei hef-
ir þangað komið. Hann minnist
komu íslandsbiskups, dr. Jóns
Helgasonar, og fyrirlestrahalds
hans á Lísulundi fyrir nokkrum
árum með miklu þakklæti. Hann
telur sér mikla gleði að því að
sjá íslendinga á skólanum: Hér
eru Danir, Norðmenn og Svíar,
en mig vantar Finna og íslend-
inga. Skóli minn er opinn öll-
um, en einkum Norðurlándabú-
um.
IB.
Áður en eg lýsi skólanum og
dvöl minni þar, vil eg minnast
æfiatriða þessa merka mánns í
nokkurum dráttum.
Niels Dael er fæddur á sveita-
bæ einum, Suður-Dal á Vendil-
skaga, nyrzt á Jótlandi, 16. júní
1857. Er þaðan góð útsýn til
Skagerak, en til hafsins beindi
sveinninn oft augum sinum í
æsku. Á Vendilskaga hefir
jafnan búið kjarnafólk, og það
leynir sér ekki, að Niels Dael er
dálítið upp með sér af þvi að
vera Vendilbúi. Eg minnist
þess, að einu sinni heyrði eg
hann spyrja fermingarbörn sín.
Við það tækifæri fór hann að
segja þeim frá stríðinu 1846,
þegar Prússar og Austurríkis-
menn tóku Suður-Jótland frá
Dönum. Eg man, með hvílíkri
hrifningu hann sagði frá því,
að tvær herdeildir danska hers-
ins hefðu verið valdar til að
verja meginherinn á flóttanum.
Þær voru skotspænir óvinaliðs-
ins, “dauðahersveitirnar”, og
önnur var frá Vendilskaga. Með
tárin í augunum sagði hann
börnunum frá því, að Vendilbú-
ar hefðu verið valdir til að vera
hlífðarskjöldur danska hersins
á flóttanum. Meirihluti sveitar-
innar féll, en hún tafði Prússa
og Austurríkismenn í 2—3
klukkustundir, meðan megin-
herinn danski komst undan.
Niels var á sjöunda árinu,
þegar Danir mistu Suður-Jót-
land, og fyrstu endurminningar
hans eru frá þeim árum. Hann
man eftir því, er prússneskir og
austurrískir herir komu alla leið
inorður á Vendilskaga. Þeir
vildu fá þar hesta keypta, en
enginn vildi selja þeim. Beittu
þeir þá magni hnefaréttarins og
tóku hestana, og urðu bændurn-
ir að gera sér það að góðu. Stríð
er nú einu sinni strið.
Faðir Niels Dael var bóndi,
Og var fullorðinn maður, er
drengurinn fæddist, sem var
yngstur í stórum systkinahóp.
Faðirinn hafði verið í Napóleons
styrjöldunum, öðlast mikla lifs-
reynslu og kunni frá mörgu að
seRja> því að hann var fróður
og minnugur vel.
Móðir Niels hét Sara, góð
kona og guðrækin, bjartsýn og
hjartahlý, boðin og búin til
hjálpar hvar sem var, með djúpa
samhygð til allra er áttu bágt,
hvort heldur þeir liðu af and-
legri eða efnalegri neyð. Minn-
ist Niels hennar með miklum
kærleika, og svo segja kunnugir
menn, að hann hafi erft flesta
eiginleika hennar.
Drengurinn ólst upp við hver
þau störf, er komu fyrir heima,
og varð snemma þrekmikill og
duglegur til allrar vinnu. Sam-
fara likamlegu þreki og ósér-
hlífni við alla stritvinnu hafði
hann ágæta námshæfileika. —
Vildu foreldrarnir bæði setja
hann til menta, en þá greindi á
um það, hvað hann ætti að
verða. Faðirinn taldi hann hafa
kennarahæfileika, en móðirin,
sem var trúuð kona, vildi láta
hann læra til prests og þóttist
finna hjá honum ákveðna hæfi-
leika i þá átt. Bæði sáu rétt,
því að seinni tíminn hefir sann-
að það, að Niels Dael varð af-
bragðs prestur og ágætis kennari
í senn. — En sá sem vildi hvor-
ugt var Niels. Hann var að
vísu mjög fróðleiksfús, og las
ósköpin öll um hitt og þetta, en
hann vildi ekki læra til þess að
hafa atvinnu af því siðar meir,
heldur til þess eins að fræðast.
— Hann hafði ekki enn fundið
sjálfan sig, ekki fundið köllun
sína. Það varð ekki fyr en
löngu siðar. — Það varð því
ekkert úr því, að Niels réðist í
langskólanám. Hann hafði ýmu-
gust á því, og þóttist af æfisög-
um margra manna er hann hafði
lesið, merkja það, að langskóla-
námið hefti stundum persónu-
legan þroska, — væri í vegi fyr-
ir því, að hinn rétti maður fengi
að vaxa upp og njóta sín.
Þegar Niels Dael var 18 ára,
gekk hann á landbúnaðarskóla.
Að loknu námi gerðist hann bú-
stjóri á stórjörð einni heim í
sveit sinni. Hann inti af hendi
varnarskyldu sína í þjónustu
hersins og varð korpórall í Ála-
borg. Niels Dael hefir aldrei
tekið annað próf en porpórals-
próf um dagana.
Um það leyti sem hann var i
þjónustu hersins, hlustaði hann
einu sinni á hinn fræga lýðhá-
skólafrömuð L. Schröder frá h3?3 kvænst og verið vígður
Askov. Sá atburður hafði mikla
þýðingu fyrir Niels Dael. Fyr-
irlesarinn hafði svo mikil áhrif
á hann, að hann réðst til náms-
dvalar á Askov, haustið 1881. f
byrjun ætlaði Niels sér að dvelja
þar aðeins eitt misseri. En hon-
um féll vistin á skólanum svo
vel, að hann gat ekki slitið sig
þaðan, og dvaldi hann þar vetr-
um saman, en vann fyrir sér á
sumrin. Dvalartíminn á Askov
mótaði hinn unga mann. Þar
voru ágætir kennarar og margir
þroskaðir nemendur, sem hann
batt við órofa trygð, en urðu
síðar þekt nöfn i sögu Danmerk-
ur. “Andlegan sköpunarlíma”
hefir Niels Dael kallað Askov-
dvölina jafnan síðan. Lengst af
þess tíma var hann þó mjög
reikull, því að enn var ekki fyll.
ing tímans komin. Viljaþrek
hans og skapfesta hafði ekki
tekið út sinn vöxt. Og engan
grunaði þá, að úr honum yrði
eins mikill maður og raun ber
nú vitni um.
Um þessar mundir trúlofaðisl
hann ungri stúlku heima í átt-
högum sínum. Martine Jacob-
sen að nafni. Það sem einkendi
hana öðru fremur var það, hve
hún átti hreinan og sterkan
vilja. Hann misti hana eftir
skamma sambúð, en það var
eins og vilji hennar yrði eftir
með honum. Varð kynning
þeirra og samlíf Niels Dael
drjúgur og happasæll skóli.
Saknaði Niels unnustu sinnar
sárt og innilega. Eftir lát henn-
ar sökti hann sér ofan í sálfræði
og náttúrufræði, en einkum þó
grein grasafræðinnar, og hlaut
þar nokkurn frama. En þegar
honum bauðst góð staða á þessu
sviði, þá var eins og “andinn”
léti fyrst alvarlega til sín taka.
Nú byrja hin andlegu störf að
laða hug hans. Hann elskaði
þá sem nú alt sem grær, hvort
heldur er á sviði efnij eða anda.
En nú var það ræktunin á akri
andans, sem hann vidi. Hann
hafnaði stöðunni við grasafræði-
stofnunina. Hér sem fyr var
það hin frábæra frelsisþrá Niels
Dael, sem lokaði dyrum laun-
aðrar stöðu fyrir honum.
Aftur liggur leiðin til Askov.
Hann aflar sér þar allmikillar
prestlegrar mentunar. Þar voru
haldin námskeið fyrir þá, sem
vildu verða prestar hjá dönskum
söfnuðum í N.-Am. Það var
ekki fyr en nú, að hann vissi
hvað hann vildi verða—prestur
—En hann vildi ekki fara hina
venjulegu embættisleið til að
ná því marki. Bæði var það, að
sú leið var honun móti skapi, og
svo var hann orðinn helzti full-
orðinn til þess að fara hana.
Er Niels Dael hafði dvalið
kringum eitt ár i Askov, kom
L. Schróder, hinn ágæti kennari
hans og vinur, að máli við hann
og sagði honum, að hann hefði
fengið bréf frá dönskum manni
í Suður-Ameríku, er stofnað
hefði danska nýlendu í Tandil
í Argentínu, all-langt fyrir
sunnan Buenor Ayres. Maður-
inn gat þess í bréfi sínu, að
Tandil-búar óskuðu mjög ein-
dregið eftir því að fá danskan
prest þangað suður. Hann sagði
ennfremur í bréfinu, að engin
nauðsyn væri til þess, að hann
væri kandidat í guðfræði, en
“kjól og kraga” varð hann að
hafa til að geta framkvæmt
prestsverk. — En Schröder hafði
sagt Dael erindi bréfsins, réð
hann honum að taka stöðuna
Niels Dael var lengi tregur til
og átti í miklu sálarstríði um
hvað gera skyldi. Honum þótti
ilt að yfirgefa fósturlandið, og
auk þess fanst honum sem um-
hverfið þar syðra myndi ekki
falla honum í geð, né einskonar
trúarstarf í fjarlægu landi. En
nú fyrst hlustar hann alvarlega
á sina “innri rödd”, og hún seg-
ir að lokum eins og spámaður
inn: “Hér er eg, sendu mig.”
Árið 1886 leggur Niels Dael
upp í hina löngu suðurför eftir
Frestið Engu! Pantið Nú!
COCKSHUTT NO. 6
HARYESTER COMBINE
5/7" oK «'
fitærttir.
AthiiKÍfi hinn háa
ok wt6t*a korn-
jfeymi!
af frisafnaðarpresti á eynni
Mors í Limafirði.
Ferðin til Suður-Ameríku
gekk að óskum, þó að hún tæki
langan tíma, og dvaldi hann þar
árum saman sem eini danski
presturinn í Suður-Ameríku.
Starf sitt leysti hann prýði-
lega af hendi, og kom nú fyrst
verulega í ljós, hvílíkur af-
bragðsmaður Niels Dael var.
Prestakallið var óhemju viðlent.
Fór hann oft heilar dagleiðir út
fyrir það til danskra manna, er
búsettir voru á við og dreif um
Argentínu, sem í sjúkdómstil-
fellum óskuðu eftir að ná tali
af honum.
Á þessum dögum voru sam-
göngur slæmar í Argentínu.
Langferðir sínar allar fór hann
á hestbaki. Dag eftir dag reið
hann yfir Pampasslétturnar í
steikjandi sólarhita og oft við
talsverða lífshættu. Einu sinni
hafði hann næstum orðið fyrir
byssukúlu. Árásarmaðurinn “tók
feil” á manni. Niels Dael var
engin fórn of stór, er sjúkir og
deyjandi landar hans áttu í hlut.
Þarna sem annars staðar bar
hin rika kærleikslund hans sína
ávexti. Hinir miklu erfiðleik-
ar, er hann stríddi við, þrosk-
uðu vilja hans og hertu hann í
hverskonar karln\ensku. Sjálf-
ur segir Niels Dael svo frá, að
dvölin í Tandil hafi verið sér
ómetanlegur skóli og að Guðs
vilji hafi leitt spor sín þangað.
Síðari árin, sem Niels Dael
dvaldi í Suður-Ameríku, bar
þungan skugga á æfi hans. Kona
hans veiktist af alvarlegum
sjúkdómi, og kom betur og betur
í 1 jós, að hún þoldi ekki til
lengdar loftslagið þar syðra.
Sendi hann hana heim til Dan-
merkur árið 1896, en fór sjálf-
ur ári síðar. — Vissi hann þá
ekki betur en að leiðin lægi aftur
til Tandil. En það fór nú öðru
visi. Læknar töldu heilsu konu
Skarar álveg fram
úr stœrri gamal-
dags Com bines.
IIEFIR 20 NÝJ.A
AUKAKOSTI
• Vér trúum að þessi endurbætta Cockshutt No. 6 sé heims-
ins notadrýgsta Combine. Hálf stærð, hálft verð til móts við
gamaldags combines, með frábæra kosti til þreskingar.
vinnur nákvæmar og þreskir fleiri ekrur á dag en inargar
12 og 15 feta vélar.
Fáið allar upplýsingar hjá Cockshutt umboðsmanni.
P’ræðist um hina 20 sérkosti, ineiri starfshæfni og aukna
þreskingarkosti.
COCKSHUTT No. 6B BINDARI
Heimsins léttasti bindari í drættil
HANN ER BETUR
SMÍÐAÐUR—HEFIR
25 SÉRSTÆÐA
AUKAKOSTI
• Verið viðbúnir að þreskja á skömmum tíma, og spara
álitlegt safn af korni. Pantið þenna nýtízku Cockshutt
Bindara Nú ÞEGAR! Frá hníf til hnýtara óviðjafnanlegur
að styrk og starfshæfni.
The 6B á við allar uppskeruaðstæður, hefir marga
einkakosti, ásamt skjótvirkri skiftistöng (2 hestar beggja
vegna). Skoðið vélina hjá Cockshutt umboðsmanni — og
spyrjist jafnframt fyrir um No. 2 Tractor Bindara.

KSHUTT
PLOW CDMPANY LIMITED
WINNIPEG KEGINA SASKATOON CAIXJARY EDMONTON
hans hættu af þvi búna, ef þau
færu aftur til Tandil. Og því
gaf hann upp ferðina, og kvaddi
sinn ástríka söfnuð með hjart-
næmu bréfi, þar sem hann segir,
hvernig á breytingunni standi,
að hann komi ekki aftur.
—Eftir heimkomuna ferðast
Niels Dael víða um Danmörku
og flytur fyrirlestra og prédik-
anir. Vöktu prédikanir hans
frábæra hrifningu, því að þær
voru vitnisburður lífsreynds og
innilega trúaðs manns.
Um þessar mundir var fri-
söfnuðurinn í Höve í Suður-
Sjálandi prestlaus. Hafði safn-
aðarstjórnin samið við ungan
kandidat um að taka við prests-
þjónustu í söfnuðinum. Nú
vildi svo til, að Niels Dael var
á ferð og prédikaði í kirkjunni.
Eftir þá prédikun var söfnuðin-
um strax ljóst, að “þama var
maðurinn, sem hann vantaði,”
eins og einn safnaðarmaður
komst að orði. Og Dael, sem
vildi einmitt vera frísafnaðar-
prestur, réðst til safnaðarins
eftir að kandidatinum hafði ver-
ið bætt upp fyrir brigðmæli
safnaðarins. Síðan hefir Niels
Dael verið óslitið prestur í
Höve. Og “ástin við fyrstu sýn”
hefir orðið haldgóð milli prests
og safnaðar.
Allþungt reynslustríð gekk
Dael í gegnum fyrstu árin eftir
heimkomuna, og báru prédik-
anir hans nokkurn vott þess.
Mikill strangleiki einkendi þær.
Þær voru gegnsýrðar af lögmáls-
anda, ekkert evangelíum. /
Eftir langvarandi þjáningar
lézt kona hans, árið 1901. Það
sem jafnan hafði einkent hana
var heilsteyptur vilji( og hafði
hún verið manni sínum trúr og
áhrifarikur lífsförunautur.
Skömmu eftir dauða hennar
tókst Dael á hendur prestsþjón-
ustu i Havrebjerg skamt frá
Höve og hefir haft hana á hendi
síðan. Árið 1909 var myndaður
frísöfnuður um hann í Fredriks-
borg á Norður-Sjálandi, og fer
hjann þangað fjórða hvern
sunnudag enn, jafnt vetur sem
sumar, til guðsþjónustuhalds,
þó að kominn sé á níræðisaldur.
Ber þetta vott um hinn frábæra
kraft öldungsins, sem ekki kem-
ur þó síður fram i skólastarfi
Hans en preststarfi. — Margir
kunnugir menn líta svo á, að
Niels Dael yxi sem prestur eftir
dauða konu sinnar, er hann
“hafði yfirstigið sorgina, sem
dauða hennar var samfara. Og
kemur þetta heim við það. sem
oft hefir verið haldið fram, að
þeir prestar séu meira fyrir
söfnuði sína, er séu ókvæntir og
barnlausir, þar sem þeir geti þá
helgað sig prestdóminum óskift-
ir — og er sjálfsagt talsvert rétt
í þessu.
?]kki hafði Dael dvalið mörg
ár heima, er hann aflaði sér
mikils álits sem prédikari, og
eignaðist hann brátt marga vini
meðal háttsettra kirkjunnar
manna, þótt frisafnaðarprestur
væri.
Eg átti þess kost að vera
þrisvar sinnum í kirkju hjá
Niels Dael, og eru guðsþjónust-
ur hans mér mjög minnisstæðar.
Það sem einkendi þær var eink-
um það, hve léttur) og óþvingað-
ur blær var yfir þeim, og eru
þær um margt ólíkar þjóðkirkju-
guðsþjónustunum. Það leyndi
sér ekki, þegar Niels Dael steig
í stólinn, hve honum var það
eðlilegt að prédika og hve vel
hann kunni við sig í stólnum.
Enda sagði hann svo sjálfur frá,
að það væri sitt mesta yndi í
lífinu að halda ræður.
Undir ræðum hans getur mað-
ur grátið og hlegið á víxl. Þær
ólga af lífi, eða maðurinn, sem
flytur þær. Lífshamingjan end-
urspeglast í svip þessa æruverða
öldungs, sem yngist um mörg ár
um leið og hann er stiginn í stól-
inn. Eg hefi aldrei hlustað á
prédikara, sem hefir haft öllu
meira lag á því að ná til fólksins
en hann. Það gerir persónu-
leiki hans og flutningur orðsins
meira en ræðan sjálf. Enda fer
svo, þegar ræður-Niels Dael eru
lesnar, að þá eru þær vart hafn-
ar yfir meðallag. — Þrjú smá-
prédikanasöfn hefir hann gefið
út.
En því má sízt gleyma, að
hann er meira en prédikarinn,
þegar hann er kominn í kirkju.
Það er talið, að altarisþjónustu-
gerð fari engum presti i Dan-
mörku eins vel úr hendi og hon-
um. Hefi eg engan jafningja
hans séð á þessu sviði, og hjá
engum presti notið blessunar
altarissakramentisins í eins rik-
um mæli og honum.
Við flestar guðsþjónustur Niels
Dael fara fram altarisgöngur,
sem næstum því allur söfnuður-
inn tekur þátt í. Hafa kunnir
menn komið langt að til Höve og