Lögberg - 23.10.1941, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 23. OKTÓBER, 1941
7
Sigurvegari
hafsins
Frá “Nemó” á Gimli.
Áfergjan í krydd er frá þeini
tímum er Rómverjar kyntust því
frá Austurlöndum. Vesturlönd-
in gátu ekki verið þess án. Frarn
á miðaldir var fæði manna í
Norðurálfunni einhliða. Ávextir
sem nú er ekki hægt að vera án
þektust ekki. Þá voru ekki
sítrónur (lemons) kartöflur né
maís, ekki kaffi, te eða sykur,
þar var jafnvel ekkert á borðum
höfðingjanna er talist gat tii
sælgætis væri ekki hægt að ná
í þetta krydd.
En kryddið kom eingöngu frá
Indlandi og vegurinn þangað
langur og umsetinn af ræningja-
flokkum á landi og skipstjórum
á hafinu, að þegar loks að vörur
þessar komu til Norðurálfunnar
voru þær orðnar afar dýrar. Til
dæmis var engifer (ginger) og
kínabörkur vigtaður á meðala-
vigt; piparkornin voru talin og
virði þyngdar sinnar í silfri
Dirfska sú, sem þeim var blás-
in í brjóst, Golumbus, Dias, John
Cabot og öðrum landaleitarmönn.
um á sjónurn á þeim dögum,
snerist að miklu leyti um það,
að finna greiða verzlunarleið til
krydd-eyjanna í Austurlöndum.
Og eftir að Vasco du Gama
hafði komist fyrir suðurodda
Afriku 1498, og fundið sjóleið-
ina til Indlands, vaknaði vitlaus
græðgi eftir verzlun og völdum í
Austurlöndum. Portúgalsmenn
gerðu út leiðangursflota til að
stofna verzlunarstaði í Indlandi
og einn þeirra manna, sem voru í
þeirri ferð var portúgalskur her-
maður 24 ára að aldri, sá hét
Ferdinand Magellau; fóru þeir
til Malacca, þar sem nú er Singa-
pore, og inngangurinn til krydd-
eyjanna. Magellan kom aftur
úr ferð þessari með lamað hne
eftir sár, og var haltur upp það-
an, hann kom einnig með mikla
reynslu og þræl, er hann hafði
keypt í Malakka, nefndi Magel-
lau hann Enrique; kemur hann
mikið við sögu Magellaus.
Áhugi Magelaus var nú vakn-
aður og stefndi út yfir ,fjarsta
sjóndeildarhring, og hann
dreymdi kryddeyjarnar og þeirra
\æri að leita í vestrinu. Svipaða
drauma hafði Columbus dreymt
og aðra á undan honum. Aðrir
landaleitendur svo sem Americas
Vestpucci, Cortes og Cabot höfðu
kannað strendur Ameríku í von
um að finna sjóleið til Indlands.
Það er sennilegt að Magellan hal'i
lagt trúnað á leyniuppdrætti,
sem bygðir voru á rannsóknum
Vestpucci — og kom það fram
síðar — en á honum var leyni-
sund hinumegin við Cabo Santa
Marja í Brazilíu, en þar sem
aðrir með hálfum huga vonuðu
að finna einhverja leið, sagði
Magellan með fullri djörfung:
“Eg veit hvar sundið er.” Og
með þeirri einbeittni sem leiddi
af þessari vissu, sótti Magellan
um skipakost til Emanuels kon-
ungs í Portúgal, til að kanna
þessa nýju leið til Indlands.
Þegar konungur neitaði að
leggja til skip og menn út í jafn
mikla óvissu og hættulega ferð,
sneri Magellan sér til hins vold-
uga keppinauts hans í krydd-
verzluninni Carls konungs á
Spáni. Með því Magellan hélt
því einbeittlega fram að hann
þekti leyndardóminn hvar þetta
sund væri að finna, hafði það
hin mestu áhrif á hirðina. Carl
konungur YÚldi ekki verða seinni
til en keppinautur hans, Portú-
gals konungur, samþykti því
ferðina, og ríkir bankaeigendur
tóku að sér að, byrgja 5 skip til
ferðarinnar.
Þegar hér var komið og Ema-
nuel konungur varð þessa var,
lagði hann fyrir sendiherra sinn
á Spáni að koma i veg fvrir ferð-
ina hvað sem það kqstaði. Þá
var sendiherra Portúgala í Seville
á Spáni Sebastian Ah'ares; gerði
hann alt sem unt var til að tala
kjark úr skipverjum. Hann
reyndi að koma sér innundir hjá
spönsku skipstjórunum og leit-
aðist við að kveikja í því atriði,
sem var öllu viðkvæmara, svo
sem að þeir göfugu höfðingjar
Casilíu létu leiðast af Portúgals-
manni, sem enga áheyrn hefði
fengið í sínu héímalandi.
Alvares reyndi einnig að ving-
ast við Magellan og varaði hann
við að Carl konungur hefði gert
þá skipun fyrir, að þegar skip-
stjórunum væri orðið kunnugt
um þetta sund, ættu þeir að taka
yfirráðin í sínar hendur. Af
þessu öllu saman risu þrætur,
tafir og jafnvel upphlaup, sem
hömluðu hverju atriði í undir-
búningnum. Þrátt fyrir þetta og
vegna framúrskarandi þraut-
seigju Magellans, voru 5 gömul
skip dubbuð upp og birgð að
matY'ælum til langrar sjóferðar.
Svo hafði Alvares þá unnið
verk sitt dyggilega, að það olli
miklum erfiðleikum að fá skipin
mönnúð, og margur var þar
sauðurinn misjafn i hópi þessum
af flækingum og ruddamönnum.
Þar var þó einn ungur ítalíi, sið-
prúður inaður, Ontonin Pigafetta
afkomandi gamallrar aðalsættar.
Hafði hann tekið þátt í ferðinni
til að fá færi á að reyna æfin-
týri og þrautir, sem fylgdu sjó-
ferðunum; -eiga síðari tímar hon-
um mikið að þakka, því hann
hélt nákvæma dagbók yfir þessa
sögulegu ferð.
Floti Magellans sigldi frá San
Lucas á Spáni 20. sept. 1519.
Flestir skipverja, 265 að tölu,
kvöddu heimaland sitt í síðasta
sinn.
Skipstjórarnir höfðu gert ráð
fyrir að þeim yrði boðið að koma
saman á foringjaskipið, þar yrði
þeim sýnd sjóbréfin og ráðgast
við þá um ferðina, en í þess stað
var Magellan kaldur, stirður og
sagnafár, hann ætlaði ekki að
hlýta ráðum þeirra. Þeir ættu
að sigla eftir flagginu á skipi
hans á daginn, en ljósinu í reið-
anum á nóttunum, og með þegj-
andi hundslegri hlíðni. Þegar
svo Magellan — í stað þess, sein
þeir höfðu búist við að héldi í
suðvestur fyrir Brasilíu — stýrði
í suður með endilangri Afríku,
varð Juan de Cartagena skip-
stjóri á San Aantonió til þess af-
dráttarlaust að spyrjast fyrir eitt
kveldið, hvers vegna stefnunni
hafði verið breytt.
Sennilega hefir Magellan breytt
stefnunni í von um að sigla und-
ir jafndægra vindinn, en svar
hans var aðeins, að enginn hefði
heimild til að krefja sig nokk-
urra svara. Þetta jók mjög á
þykkju Cartagena og æsti hann
til ófriðar, og eitt kvöldið kom
ekki San Antonió að skipi að-
mírálsins til að taka á móti fyr-
irskipunum. Með því var öllum
ljóst að Cartagena viðurkendi
ekki stöðu aðmírálsins. Magel-
lan hugsar nú málið, kallar svo
saman alla skipstjórana á aðmír-
álsskipið, eins og hann vildi
ráðgast og semja við þá. Þang-
að komu allir skipstjórarnir og
Juan de Castagena sem aðrir, og
þegar Magellan neitaði að láta
uppi ástæðuna fyrir því að
stefnu skipanna var breytt, neit-
aði Castagena að hlýða. Skipaði
þá Magellan foringja liðsmann-
anna að handtaka upphlaups-
manninn.
Þetta skeði í svo skjótri svip-
an að hinir skipstjórarnir gátu
ekki áttað sig, þó þeir rétt áður
hefðu verið á bandi Cartagena.
Snarræði Magellans hafði svift
þá allri framkvæmd. Aðeins
einn dirfðist í allri auðmýkt að
biðja að Ca»rtagena ekki yrði sett-
ur í járn — er hann var leiddur
i burt — þvi hann væri aðals-
maður. Það leyfði Magellan
með þeim skilmála að Lúis
Mendosa er átti að gæta fangans,
bæri að meðhöndla fangann eftir
fyrirmælum aðmírálsins.
Mesquita frændi Magellans var
nú settur skipstjóri á San An-
tonió. Eftir þetta sigldi flotinn
án frekari tíðinda til þess þeir
að ellefu vikum liðnum komu 13.
desember, inn á fjörðinn Rio de
Janero.
Það var þvi líkast sem far-
menn þessir kæmu til Paradísar.
fbúarnir þustu út úr kofum sín-
um og út í skógarjaðarinn til að
fagna þessum brynjuðu her-
mönnum, forvitnir að vísu, en
óhrekkvísir og án allrar tor-
tryggni. Pigafetta getur þess í
ferðasögu sinni hversu matvæli
voru þar ódýr. Fyrir ofurlitla
bjöllu fengu þeir stóra körfu af
kartöflum, og sjálfar stúlkurnar
voru huldar aðeins hárinu, eins
og Pigafetta kemst nettlega að
orði.
Eftir að þeir höfðu hvilt sig
þar í 13 daga og birgt sig að
vistum, hélt Magellan suður meö
ströndum Brazilíu og 10. janúar
1520 náðu þeir til Capo St.
Marja, og lengra í burtu sáu þeir
dálitlar hæðir bera yfir þetta
geysimikla sléttlendi, og nefndu
það Monte Vidi, sem nú heitir
Montevideo. Fjörður sá, er þeir
voru nú staddir á var ósinn að
Rio de la Plata, en enga hug-
mynd hafði Magellan um það,
og honum þótti ekki betur er
hann komst að því að þetta var
aðeins mynni á stórfljóti en
ekkert sund.
Magellan varð hugsjúkur er
hann komst að iþessu, þó enginn
yrði þess var, en sigldi þó ör-
qggur suður með ströndinni, er
áberandi fór að verða eyðilegri.
Nú var horfin vingjarnlega land-
sýnin við Brazilíu með yaggandi
pálmakrónunum og gestrisnu og
hörunds^lökku íbúunum. Við
ströndina sáust aðeins sæljón og
mörgæsir, en Magellan hélt á-
fram ótrauður og kannaði hvern
vog, en vonir hans ýmist að
dYÚna eður dafna, en samt héldu
þeir áfram og stöðugt varð út-
sýnið geigvænlegra, dagarnir
styttust en næturnar lengdust.
Seglin urðu hvít af snjó. Felli-
byljir brutu seglrárnar. HálfL
ár var liðið. Suðurheimsskauts
vetur var í aðsigi og Magellan
virtist engu nær takmarkinu.
Skipshafnirnar fóru að ókyrr-
ast; þær höfðu verið ráðnar í
ferð til sólríkra kryddeyja. Hvert
ætlaði þessi óheillavænlegi og
þöguli maður að fara með þá?
Flotinn var nú staddur þar sem
enginn maður hafði áður komií
og enginn vissi hvað við tæki,
en á gengu hættulegir byljir og
vetur gekk í garð, og skipin
börðust áfram fyrir tilveru sinni
gegn fjallháum haföldum.
Þrítugasta og fyrsta marz 1520
bar annan atburð til tíðinda; þá
voru þeir staddir á vík nokkurri.
Aðmírállinn hugði að henni, og
ofurlitlum vonarbjarma brá fyrir
i huga hans. Var nú þessi vogur
lokaður? Bíddu við. Magellan
sigldi inn á víkina, þar var skjól
og gnægð fiskjar að því er virt-
ist. Hann skipaði því að láta
akkerin falla. Hann var ákveð-
inn í að hafa þarna vetursetu á
höfn þessari, sem nefnd var Port
San Júlían, sem þá var í eyði og
öllum ókunn.
Þarna voru þeir lokaðir inni
við lítinn skamt, en samkomu-
lagið milli Magellans og skip-
stjóranna var þó verra. Loksins
lögaði upp úr i opinbera upp-
reist. Þegar dimt var orðið
kY'öld eitt, fór Cartagena ásamt
tveimur öðrum skipstjórum
spönskum og 30 vopnuðum
mönnum um borð á San Antonió
og tóku það hertaki, drápu einn
embættismann en vörpuðu Mes-
quita frænda Magillans í fang-
elsi.
Magellan brást við vel en þó
harðmannlega. Hann sendi taf-
arlaust Espinosa foringja her-
mannaflokksins á báti við fimta
mann til Victoríu og bréf til
Mendoza foringja uppreistar-
manna.
Skipshöfnin á þessu vekvopn-
aða skipi, voru óttalausir þó þeir
sæju að þessi litli bátur væri á
leið til þeirra. Hvernig gátu 6
menn gert áhlaup á skip er fýrir
voru se xtugir manna? Espinoza
kleif í hægðum sínum upp á skip-
ið og afhenti Mendosa bréfið frá
Magellan er krafðist að hann
kæmi yfir á aðmírálsskipið.
Mendoza hló að þessari auð-
sæju gildru, en sá hlátur endaði
í hræðilegu sogi, því Espinoza
hafði brugðið hníf á háls honum.
Upphlaupsmennirnir störðu á
líkið af skipstjóra sínum og varð
ekkert úr vörn og gáfust upp,
en foringjar uppreistarinnar, sem
lifðu, Juan de Cartagena og
Gaspar Quesada, voru settir í
varðhald.
(Framh.)
--------V--------
Kirkjan
og æskulýðurinn
(Framh.)
Þetta er aðeins stuttur útdrátt-
ur úr tímaritsgreininni, sem eg
mintist á. En eg vona, að þess-
ar hugsanir, sem eg hefi hér
sagt frá, geti glætt hjá okkur
öllum meðvitundina um mikii-
vægi þessa máls, sem hér um
ræðir.
Athugum nú, að hverju leyti
ástandið er líkt í kirkju Skot-
tands og hjá okkur.
Þar er fjöldi fólks utan kirkju.
—-Ekki er að visu svo hér, að
nafninu til. En við verðum að
viðurkenna, að tiltölulega fáir
sækja kirkju eða taka nokkurn
þátt í kirkjulegu starfi.
Þar er fjöldi unglinga á 14
ára atdri að hverfa frá kirkj-
unni. — Til þess hafa sjálfsagt
margir prestar fundið hér, að
ungmennin á þeim aldri sækja
lítið kirkju og sinna lítt kristi-
legu starfi.
Þar fækkar stöðugt sunnu-
dagsskólunum og þeim, er þá
sækja. —- Hér aftur á tnóti er,
bæði í Reykjavík og víða ann-
ars staðar, allmjög að fjölga
barnaguðsþjónustum, og er það
mikið gleðiefni. En sunnudags-
skólar með skipulagðri kenslu
munu óviða vera, og er það illa
farið.
Þar vanrækir ríkið kristilegt
uppeldi barna að öðru leyti en
því, að kristindómsfræðsla er
leyfð i skólunum, en kirkjan
verður að leggja til kennarana.
—Hér er kristindómsfræðsla lik-
legast viðast hvar í barnaskól-
um, sums staðar mjög vel rækt.
en víða lika á injög ófullkomnu
stigi. En ríkið kostar hér krist-
indómsfræðslu í kennaraskólan-
um.
Þar eru fyrir tilstilli kirkjunn-
ar sunnudagsskólar og nefndir,
sem hafa æskulýðsmálin til með-
ferðar, gefa út blöð eg rit og
senda út sérstaka starfsmenn til
þess að annast um æskulýðs-
fundi og sumarskóla. En helztu
forystumenn kirkjumálanna
skortir mjög skilning á þýðingu
æskulýðsstarfsins og áhuga fyrir
því. — Hér má segja, að kirkjan
hafi ekkert skipulagt æskulýðs-
starf. Alt, sem hér er að því
unnið, er verk einstakra presta
eða félaga, eins og K.F.U.M. og
K.F.U.K. Á Synodus og öðrum
kirkjulegum fundum hefir þeim
málum mjög litið verið sint.
Niðurstaðan verður þvi sú, að
því er ástandið snertir hér á
landi, að. augljós er þörfin á þY'i,
að kirkjan sinni þessu máli bet-
ur en verið hefir. Þvi hér er
það engu síður satt en á Skot-
landi, að framtíð kirkjunnar er
undir þYÍ komin, hvað úr börn-
unum verður, — og ekki aðeins
framtíð kirkjunnar, heldur and-
legur framtíðarhagur þjþðarinn-
ar. Vanræki kirkjan þessa afar-
þýðingarmiklu grein starfs síns
eða haifi ekki lag á að sinna
henni eins og þarf, þá er voði á
ferðum.
En hvað skal gjöra?
Kennimaðurinn skozki bendir
á það, að kirkjan þurfi að hafa
skipulagt fræðslustarf og upp-
eldisstarf undir umsjón hæfra
manna, og að prpstarnir verði
að leggja stund á að sinna sál-
gæzlustarfi meðal harna og ungl-
inga. Þess höfum við líka þörf.
■— Og hann bendir á, að betur
þurfi að vanda til undirbúnings
prestaefna undir það sérstaka
starf að vera fræðarar og sálna-
hirðar lmrna og unglinga í sókn-
um sínum. Og það er engu síð-
ur nauðsynlegt hér á íslandi en
þar, að sérstök áherzla sé á þetta
lögð.
Áður, fyrir rúmum mannsaldri
eða svo, var hér á landi kristin-
dómsfræðslan í höndum prest-
anna eða undir umsjón þeirra,
því að þeir voru sjálfkjörnir for-
menn skólanefnda, og þeir voru
þá svo margir, að þeir gátu kom-
ist yfir að sinna því, ef viljinn
var góður, og gjörðu það marg-
ir af mestu prýði; og þá var
biskupinn, ásamt amtmanni,
yfirmaður fræðslumálanna. En
nú er þetta alt breytt. Smámsam-
an hafa fræðslumálin verið tek-
in úr höndum kirkjunnar og
kristindómsfræðslan gjörð að
hornreku í skólunum. Kirkjan
hefir ekki lengur neinn íhlut-
unarrétt um það, livernig krist-
indómsfræðslan fer fram í skól-
unum eða hverjar kenslubækur
eru notaðar; og auk þess heimta
skólarnir víða svo mikið af ung-
lingum á fermingaraldri i öðrum
námsgreinum, að mjög er þeim
erfitt að fá sæmilegan tíma til
fermingarundirbúnings fáa mán-
uði á undan fermingu.
Það liggur því í augum uppi,
að hér þarf kirkjan að láta til
sín taka og vinna að því af al-
efli að koma einhverju þvi skipu-
lagi á kristilegt uppeldi æsku-
lýðsins sem að minsta kosti bæti
úr brýnustu þörf. Um það mál
þurfa allir prestar og trúaðir
leikmenn að sameinast með Y’ak-
andi áhuga og tilfinningu fyrir
þeirri ábyrgð, sem á þeim hvilir.
Kirkjan þarf að leggja miklu
meiri rækt við kristindóms-
fræðslu barna og unglinga.
Hún þarf að kenna þeim og
vehja þau við að tilbiðja Guð,
með barnaguðsþjónustum.
Hún þarf að kenna þeim og
hvetja þau til að starfa fyrir riki
Guðs.
Hún þarf að koma heimilun-
um í skilning um þýðingu krist-
innar trúar fyrir uppeldi æsku-
lýðsins.
Hún þarf að berjast gegn spill-
ingaröflum þjóðlífsins og vinna
að því, að það verði góður gróðr-
arreitur fyrir heilbrigðan og
prúðan æskulýð.
Mjög væri það æskilegt, að
kirkjan gæti í þessu skyni haft
i þjónustu sinni vel mentaðan
og áhugasaman sérfræðing í
kristilegum uppeldis- og menta-
inálum. Sá maður aetti að kenna
prestaefnum, annast um nám-
skeið fyrir þá, er vinna að kristi-
legum æskulýðsmálúm, og ferð-
ast um landið á sumrum og
leiðbeina prestum og söfnuðum.
Ætti sá liður starfsemi hans sér-
staklega að vera undir umsjón
biskups, sem kyntist því á visi-
tazíuferðum sínum, hvar slíkrar
leiðbeiningar væri helzt þörf.
Jesús Kristur sagði Y’ið einn
lærisveina sinna: “Gæt þú lamba
minna.” Því megum við aldrei
glevma, sein eigum að Y'era öðr-
um til fyrirmyndar i því að vera
lærisveinar hans. Munum eftir
börnunum; hann hefir falið okk-
ur að vera vinir þeirra og leið-
togar. Höfum hann altaf í hug
og hjarta, þegar við tölum Y’ið
þau og erum með þeim. Fyrir
milligöngu okkar eiga þau að
finna eitthvað af yl kærleika
hans; við eigum að koma þeiin
í skilning um, að það er gott að
eiga hann að vini. Eg held,
að næmar barnssálirnar séu
helgasta verkefnið okkar, — það,
sem við sizt megum vanrækja
eða kasta til höndum.
Guð gefi okkur náð til þess að
gjöra okkur grein fyrir þeirri
ábyrgð, sem á okkur hvílir, og
leggja fram alla krafta okkar til
þess að kenna æskulýð íslands
að elska hann og ganga á vegum
hans.
Friðrik Hallgrimsson.
—(Kirkjuritið).
--------V----------
í Ástralíu staffa nú syto marg-
ar stúlkur og konur í vopna-
verksmiðjunum, að sk^rtur er á
búarðstúlkum; saumakonum,
hattasaumakonum og hár-
greiðslustúlkum.

prmtmq
L fí,
• •
m
distinctn)e and persuasríe
UBLICITY that attracts and compels action on
the part of the customer is an important factor
in the development of businesá. Our years of experience
at printing and publishing is at your disposal. Let us
' help you Yvith your printing and advertising problems.
Ohe COLUMBIA PRESS LIMITED
695 Sargent Ave. WINNIPEG Phones 86 327 - 8