Lögberg - 07.05.1942, Qupperneq 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGJ.NN 7. MAÍ, 1942
------------Högberg-------------------------
Qefí6 öt hvern fimtudag af
l'HJU tOL,l »HHA i'ltKSS, I.lMiTiiili
#¥5 Kargent Ave., Winnipeg, Maniuiba
Utanáskriít ritstjörans:
KDITOK LÖGBEKG, 69 5 Sargent A’-e..
Winnipeg. Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verö $3.00 am árið — Borgist fyrtrfrain
The “Dögberg'’ ís printed -nd pub.ished Dy
The Columbia Preas, Uimited, 69 5 Sargent Avenue.
Winnipeg, Manitoba
PHONE 6« 327
Raddir mannúðarinnar
Þó menn daufheyrist við mörgu því, sem
fagurt er og nytsamt, má enginn daufheyrast
við röddum mannúðarinnar, og þá ekki hvað
sízt á þeim reynslutímum, sem vér nú daglega
horfumst í augu við; hjaðningavígin miklu,
sem nú eru háð í þjónustu mannfrelsisins,
krefjast samstiltra átaka, og samstiltra fórna;
þeir, sem bjóða fram sjálft lífið á hinum blóð-
stokkna vettvangi stríðssóknarinnar, eiga
heimting á því, að meðbræður þeirra heima
fyrir vinni að því sem ein sál, að draga úr
sviða þjáninganna, að svo miklu leyti sem auð-
ið má verða, með bróðurlegri samúð, ogN kær-
leiksríkri fórnarlund; hér er um borgaralega
skyldu að ræða, sem sérhverjum heillyndum.
manni ætti að vera ljúft að inna af-hendi.
1 fremstu röð alþjóðlegra mannúðarstofn-
ana, má telja Rauðakrossinn; svo útbreidd er
starfsemi hans orðin, að í raun og veru ma
segja, að greinar hennar hríslist eins víða og
vorgeislar ná. Og eftir því sem kröfurnar um
líkn verða umfangsmeiri, vex að sama skapi
þörfin fyrir afl þeirra hluta, sem gera skal;
þörfin fyrir starfrækslufé; hér er um staðreynd
að ræða, sem enginn má láta sér sjást yfir;
nei, enginn!
Rauðikrossinn í þessu landi, er nú í þann
veginn að hefja umfangsmikla fjársöfnun;
meiri og stærri, en nokkru sinni áður hefir
verið fram á farið, eða $9,000,000. Þetta verð-
ur eina söfnunin í stríðsþjónustusjóð á yfir-
standandi ári, og liggur það þar af leiðandi í
augum uppi, hve mikils það er um vert, að
vel og giptusamlega takist til um undirtektir
og úrslit; og þó áminst fjárhæð sé mikil, þá má
hún í rauninni skoðast lágmark, til þess að
fullnægja brýnustu þörf.
Umrædd fjársöfnun hefst þann 11. þessa
mánaðar, og verður henni haldið áfram þar
til yfir lýkur, og upphæðin er að fullu fengin.
Kornið fyllir mælirinn; í þessu tilfelii
verða allir að leggjast á eitt, og gera sitt ýtrasta
til þess, að takmarkinu verði náð; vitað er það,
að ekki hafi allir af miklu að taka; en þó má
engum gleymast, að margt smátt gerir eitt
stórt; mannúðin krefst þess, að ekki einn einasti
sonur þessa lands, ekki ein einasta dóttir þessa
lands, daufheyrist við röddum hennar, eins og
málum nú er skipað.
Thorvald Stauning
Á sunnudaginn lézt á sjúkrahúsi í Kaup-
mannahöfn, forsætisráðherra Danmerkur, Thor-
vald Stauning, 68 ára að aldri, stórmerkur
stjórnmálamaður og víðsýnn mannvinur; hann
heimsótti ísland í tilefni af Alþingishátíðinni
1930, og var alla jafna auðugur af samúðarrík-
um skilningi í garð íslenzku þjóðarinnar; nærri
má geta, hve þungt slíkum ágætismanni féll
hemám Danmerkur, og allur sá óvinafagnaður,
er í kjölfar þess sigldi; en hinu er viðbrugðið,
hve góða háttlægni hann sýndi í meðferð þeirra
örðugu viðfangsefna, er hernámið skapaði, og
hve drengilega hann talaði kjark í þjóð sína.
Thorvald Stauning gekk ungur jafnaðar-
stefnunni á hönd, og hafði með höndum stjórn-
arforustu dönsku þjóðarinnar um tvo áratugi
af hálfu jafnaðarflokksins; með ári hverju óx
vegur hans svo heima fyrir, að hann naut
óskifts trausts allra stjórnmálaflokka, hverju
nafni, sem þeir nefndust; enda var hann vitur
maður og góðgjarn.
Thorvald Stauning hafði lítt af skólagöngu
að segja, en batt sig ungur við félagsskap
verkamanna, og gerðist foringi danskra verk-
smiðjuþjóna, er að vindlagerð unnu; hann átti
langan þingferil að baki, og hratt í framkvæmd
margháttuðum umbótum í þágu þjóðar sinnar.
Öskabarn Winnipegborgar
Rafkerfi Winnipegborgar, City Hydro, hef-
ir réttilega verið nefnt óskabarn bæjarfélags-
ins; það hefir síðan 1911 veitt borgarbúum ó-
takmarkaðan aðgang að þeirri ódýrustu raf-
orku, sem fáanleg er á meginlandi Norður-
Ameríku; er hér um sameinarstofnun að ræða,
er reynst hefir borgarbúum til mikilvægra
hagsbóta, og fært svo árlega út kvíar, að þar
komast fá fyrirtæki til jafns við; enda ber
stofnun þessi þjóðnýtingarstefnunni glæsi-
legan vitnisburð.
Löbergi hefir nýlega borist í hendur
rekstrarskýrsla City Hydro’s fyrir árið 1941,
vandað og fagurprentáð rit, er ber með sér eins
og að undanförnu, óslitinn þróunarferil þess-
arar vinsælu nytjastofnunar; rekstrarhagnað-
urinn nam á áminstu ári ,$461,373.41, og má
það undir öllum kringumstæðum kallast vel
að verið; í viðbót við bæjarskatta, er námu
$88,999.16, greiddi City Hydro í bæjarsjóð upp-
hæð, er nam $247,100.00. En á síðustu fjórum
árum, hefir slíkt tillag til samans, hlaupið upp
á $1,086,100.00, og er það því sýnt, að hér er
ekki um nema smáræðisbúbót að ræða fyrir
bæjarfélagið.
City Hydro hefir verið gæfusamt, að því er
framkvæmdarstjórn þess snertir, og nýtur
hinnar ágætustu forustu þar sem Mr. Classco
á í hlut.
Karlakór Islendinga
í Winnipeg
Islenzkar mannfélagsstofnanir í dreifing-
unni vestan hafs, eru ekki fleiri en það, að
með drengilegum samtökum, ætti þeim að vera
sæmilega borgið; en það verður aldrei um of
brýnt fyrir almenningi, hve samvinna á þessu
sviði, er mikils um verð. Ein slík menningar-
stofnun er Karlakór íslendin^a í Winnipeg, sem
um langt áraskeið hefir skemt íslendingum í
þessari borg, og vítt um nýbygðir vorar.
Karlakórinn hélt nýverið skemtisamkomu
í Góodtemplarahúsinu, sem aðeins gott eitt, er
um að segja; hinum nýja söngstjóra, Gunnari
Erlendssyni, hefir tekist prýðilega til um
þjálfun flokksins; hljómfall ágætt, og tón-
blöndun mild á blæ; flokkurinn naut ómetan-
legs stuðnings, þar sem Birgir Halldórsson var.
Allar stofnanir, sem rækt leggja við ís-
lenzka tungu, eru þjóðræknisstofnanir; ein
slíkra stofnana, er Karlakórinn, og þessvegna
ber íslendingum, að styðja hann af ráði og
dáð.
Húsnæðiseklan í Winnipeg
Eins og nú hagar til, er húsnæðiseklan í
þessari borg komin á það stig, að til verulegra
vandræða horfir; mál þetta er svo alvarlegt,
að það krefst skjótrar úrlausnar af hálfu hlut-
aðeigandi stjórnarvalda; í sumum húsum er
fólki þjappað saman eins og spaðbitum í tunnu;
veldur þetta heilsutjóni, og varpar um leið
ömurlegum skugga á bæjarfélagið í heild; góð
og holl húsakynni, bera menningu hvers bæjar-
eða sveitarfélags sem er, fagurt vitni, um leið
og hálffúnar og rakar kytrur, eru talandi vott-
ur hinnar ömurlegustu ómenningar.
Ýmsir þeir, sem farið hafa með völd í bæn-
um, hafa talað mikið og fagurlega um þörfina
á því, að koma upp húsum, sem væri við al-
menningshæfi, að því er verðlag og leigukjör
snerti; fram að þessu hefir þar alt endað við
orðin tóm, eins og oft hefir viljað brenna við á
hinum hærri stöðum.
ísland hefir komið á fót ágætum verka-
mannabústöðum, sem orðið hafa þjóðinni tii
nytsemdar og sæmdar. Því ætti ekki Winni-
pegborg, með stuðning iaf hálfu fylkisstjórnar,
að geta gert hið sama?
Hlátur
Englendingar komast þannið að orði um
hláturinn og gildi hans fyrir almenna vel-
farnan:
“Hláturinn er okkur lífsnauðsyn. Uggur-
inn og tortryggnin, sem allsstaðar blasa við, er
verri en nokkur Lundúnaþoka. Við þurfum að
þyrla þessum ófögnuði út úr húsum okkar með
ærlegum hlátri, sem hljómar svo hvelt og eðli-
lega, að undir tekur í húsunum; og svo bæta
þeir þessu við: Hláturinn er eins mikils, eða
meira virði, en gull, silfur og demantar; hann
er að öllu leyti hollur; hann er hvorki meira
né minna en ómetanlegur.”
Abraham Lincoln komst þannig að orði
um hláturinn:
“Eg vinn baki brotnu dag og nótt að heita
má. Ef eg kynni ekki að hlæja, mundi eg
hníga niður örendur af þreytu.”
Guðmundur Guðmundsson orti um hlátur-
inn á þessa leið:
“Eg elska þig hljómandi hlátur;
það er gullstöfum ljómandi letrað hvert blað
í lífssögu þess, sem er glaður og kátur.”
. I
í þessu fplst sígildur sannleikur, sem holt
er að festa í minni.
Liátaálörf
og þjóðarþroski
Eftir Þorvald Skúlason.
I.
Með íslenzku listsýningunni,
sem haldin var í sýningarsölum
listaháskólans í Kaupmannahöfn
árið 1928, var gengið úr skugga
um það, að starf myndlistmanna
vorra var orðinn veigamikill
þáttur í mienningu þjóðarinnar.
Þetta var að minsta kosti álit
útlendra áhugamanna um listir,
og því hafa á síðari árum ýmsir
helztu sýningarsalir Norðurlanda
verið opnaðir fyrir íslenzkri list.
Hefir hún á þann hátt orðið eitt
bezta útbreiðslutæki íslenzkrar
inenningar.
Það væri því lekki óeðlilegt, að
áhugi fyrir velgengni myndlist-
ariúnar, og skilningur á þýðingu
hennar, i frelsisbaráttu þjóðar-
innar, hefði vaknað ihjá íslenzk-
um stjórnarvöldum. Að þau
hefðu sýnt svipaða viðleitni ti!
að útbreiða þekkingu á henni
hér innanlands leins og útlendir
menn hafa sýnt á því, að kynna
hana löndum sínum. En sú er
þó ekki raunin á. Fáir áhrifa-
manna þjóðarinnar virðast hafa
gert sér fyllilega ljóst, að mynd-
list geti verið menningarmál. Sjá
má þetta m. a. af þeirri stað-
reynd, að ekkert hefir enn verið
gert til að koma hér upp mál-
verkasafni eða sýningarsal fyrir
málarana. Hafi nokkur efast um
tómlæti stjórnarvalda og Al-
þingis í þessum málum, tekur
það skarið af, að engum dettur
í hug að minnast á verndun
þeirra listavierka, sem eru í eigu
ríkisins, ef til loftárása kemur.
Sá stuðningur, sem ríkið veitir
málaralist okkar, er að- keypt eru
listaverk fyrir nokkur þúsund
krónur á ári. En þegar litið er
á, að þau málverk sem keypl
eru, fara beina leið niður í kjall-
arann í Arnarhvoli, og uppeldis-
legum áhrifum þeirra ler þar með
stungið undir stól um ófyrirsjá-
anlegan tíma, eru kaup þessi
vafasöm uppörfun fyrir lista'-
mennina, og þýðingarlítil frá
menningarlegu sjónarmiði.
Náin ltynni af málaralist þjóð-
ar sinnar, sem borgurum annara
menningarþjóða ier gefinn kost-
ur á, eru íslenzkum almenningi
lokuð, meðan hér er ekkert al-
ment listasafn. Erfitt er að
gera sér grein fyrir hve mikil og
slæm áhrif sú vöntun getur haft
á framþróun myndlistarinnar.
Þar eð almenningur er aðalstoð
málaralistarinnar hér á landi,
getur það haft alvarlegar áfleið-
ingar að honum skuli bægt frá
því, að öðlast dýpri skilning a
myndlist. Par sem ekki er að-
gangur að verkum beztu málara
þjóðarinnar, en eftirlíkingar og
útþynningar ótal fúskara af þess-
um verkum eru til sýnis í húðar-
gluggum viðsvegar um Reykja-
vik, væri ekki undarlegt þó
smekkur fólks ruglaðist svo
mjög, að því yrði lerfitt um að
gera greinarmun góðs og ills.
Hættan er greinileg, ef maður
gerir sér Ijóst, að áhugi flestra
íslendinga á imyndum er sprott-
inn af ást þeirra á náttúru
landsins, frekar en skilningi á
skapandi starfi málaranna. Það
ber mikið á þeirri trú meðal
almennings, að málaralistin
standi og falli með fegurð út-
sýnisins. Fólk sækir þvi yfirleitt
málverkasýningar til að skoða
“staði” og lítur miest á það, hvort
að málarinn lýsir þeim rétt í öll-
um atriðum, og hversu miklu út-
sýni honum tekst að koma fyrir
á léreftinu.
Það mun þó óhætt að full-
yrða, að hefði málaralist okkai
ekki annað sér til gildis en að
vera nákvæm eftirlíking útsýnis
um fögur fjöll hefði hún fengið
daufari undirtektir hjá erlendum
listdómurum og áhugamönnum
en raun er á. í augum slíkra
manna er nákvæm eftirlíking
málarans á ytra útliti framandi
landslags smávægilegt atriði. At-
hygli þeirra beinist eingöngu að
skapandi gildi myndanna. Hafi
málarar vorir eittvað nýtt til
brunns að bera, frá listrænn
sjónarmiði, er það þetta, sein
talið er “íslenzkt” í list þeirra.
Útlit Heklu er aukaatriði. Merg-
ur málsins er, að eigi málverk
að geta talist listaverk, verður
það að vera eitthvað meira er.
mynd “af einhverju.” Það þarf
að hafa sjálfstætt gildi, vera líf-
ræn heild, þó á það sé litið með
hliðsjón af fyrirmyndinni. Sú
staðreynd, að íslienzkir málarar
standast dómg útlendra áhuga-
manna um listir, ber því vott
um að verk þeirra búa yfir öðr-
um kostum en eftirlíkingum fag-
urra staða. Það er einmitt þetta
sem æskiliegt væri að fólk gerði
sér fyllilega ljóst. Skilnings-
skortur á skapandi gildi lista-
verkanna, getur hæglega leitt til
þess að lélegusíu afurðir fúsk-
ara verði teknar fram yfir skap-
andi starf listamanna, einungis
af þeirri ástæðu að myndir hinna
fyrnefndu oftast lýsa skrautlegu
útsýni og frægum fjöllum, en
þeir síðarnefndu fylgja köllun
sinni í hvaða átt sem húii bein-
ist, án tillits til þess, hvernig
smekkur fólksins er.
Þó að mieirihluti þess fegursta,
sem ennþá er skapað í íslenzkri
málaralist, séu mikilúðugar
landslagsmyndir, hefir skotið
upp ýmsum verkum í starfi
eldri málaranna, sem benda til
að myndlistarhæfileikar okkar
verði ekki tæmdir til fulls í
landslagslistinni, jafnvel að
sköpunar-þörf ýmsra þeirra er
gert hafa fjöllin að aðal-við-
fangsefnum sínum njóti sín alt
eins vel á öðrum sviðum. Það
má nefna mannamyndir Jóns
Stefánssonar og hestamyndir,
sjómenn Finns Jónssonar,
“kyrralífsmyndir” Kristínar
Jónsdóttur og Júliönu Sveins-
dóttur. Og á síðari árum ber
meira og mieira á myndum úr
lífi fólksins og nánasta umhverf-
is þess, á sýningum Jóns Þor-
leifssonar, og eru þessháttar mál-
verk meðal fiegúrstu verka hans.
Það má búast við að yngsta
kynslóð íslenzkra málara leggi
meiri rækt við þessi verkefni en
gert hefir verið hingað til. Listin
getur ekki staðið í stað, og fram-
þróun ihennar krefst stöðugt
nýrra verksviða, og nýrrar með-
ferðar á verkefnunum. En skiln-
ingsleysi getur, eins og áður er
sagt, orðið til þess að fólkið, sem
gerði landslagsmálurunum kleift
að skapa þýðingarmikil málverk,
snúi baki við þeim málverkum,
sém ekki hafa hinar glæsilegu
útsýnir upp á að bjóða. Það er
þó full ástæða til að vona, að
svo fari lekki. En til að afstýra
þvi er anðvitað nauðsynlegt að
fræða almenning um eð'li mynd-
listarinnar, og þó einkanlega
málaralistarinnar, betur en gert
hefir verið hingað til.
II.
Skifta má þeim, sem fást við
að “búa til” myndir, í tvo flokka.
Annan flokkinn fylla þeir, sem
láta sér nægja algjöra eftirlíking
á ytra útliti náttúrunnar, sem
líta hana vélrænum augum og
stefna ekki að neinum andlegum
markmiðum.
Hinn flokkinn skipa menn,
sem skoða lífið og náttúruna í
ljósi ríks hugsanalífs, og geta
þvi ekki bundið sig við smá-
smugulegar eftirlíkingar þess
ytra í verkefnum sínum. Nátt-
úran hefir i augum þeirra tvær
hliðar: hlutræna og andlega, og
■þær eru lekki aðskiljanlegar.
Úr þeim flokki eru þeir, sem
hæst hafa borið fána listarinnar,
alt frá því fyrsta og til vorra
daga, og yfirleitt allir góðir lista-
menn. Hinir, sem líta náttúr-
una vélrænum augum, hafa ekki
not ^f listrænni kunnáttu eða
myndstíl, þeim liggur ekkert a
hjarta, sem krefst lifandi list -
ráhis forms. Þessvegna eiga þeir
engan þátt í sköpun myndstíls,
og eru því listinni í raun og veru
jafn óviðkomandi og Ijósmynda-
smiðirnir. Stílar og stefnur inn-
an myndlistarinnar er því skapað
af hinum flokknum. Hinn sanni
málari er í það nánum tengsluin
við líf náttúrunnar, að honum
nægja engar yfirborðslíkur á
henni. Hann ieitast við að finna
varanleg einkenni allra hluta og
fyrirbrigða, og færa þau í list-
rænan búning. Honum er einn-
ig mieðfætt að skapa úr því efni
er hann hefir til umráða, litun-
um og línunum, og rannsaka alla
þess möguleika. Þess vegna er
hann stílskapandi. Mismunandi
stílar og stefnur bera þvi vott
um sköpumarþörf, og alvarlega
lieit listamannanna, leit að list-
rænum stil, sem sé þess megn-
ugur, að lýsa til fullnustu við-
horfi þeirra til lífsins.—
Flestir geta víst verið á sama
máli um það, að væru hin ýmsu
hljóðbrigði náttúrunnar tekin á
hljómplötu, eins og þau koma
fyrir, leiddi það leitt ekki til
sköpunar nýrra hljómlistarverka.
Nákvæmlega það sama gildir
um myndir, sem ekki sýna ann-
að en nákvæma endurtekningu
einhvers hluta náttúrunmar Séu
þær lekki bygðar upp með full-
komnum skilningi á lögmáli
myndarinnar sjálfrar fæst ekki
listrænn árangur. Til þess að
málverk innihaldi eitthvað af
magni lífsins, verður þvi að yfir-
færa líf náttúrunnar í líf lita og
lína, koma þessu þannig fyrir á
inyndfletinum, að þar skapist
lífræn heild. Takist þetta er
myndin heilstieypt verk, sem lifir
eigin lífi, óháð fögrum eða ófögr-
um “motivum.” Fegurð hennar
er þá innifalin í því, að málar-
anum hefir tekist að móta ein-
hver aðaleinkenni hins lífræna í
náttúrunni í lefni sitt.
Þetta eitt er hin sanna fegurð
málaralistarinnar. Þeir dómar,
sem byggjast eingöngu á útliti
verkefnisins, eru því háskalega
ýfirborðskendir, og geta vilt fólki
algjörlega sýn. Það er nauðsyn-
legt að gera sér ljóst að mynd-
listin er sprottin af sköpunar-
þörf, en ekki einungis eftirlík-
ingaþörf, og að það fyrra er þýð-
ingarmest.
Myndlistin hiefir tekið ýmsum
breytingum frá því að fyrstu
myndlistamennirnir hófu starf
sitt. Líti maður á starf Evrópu-
listamanna frá því er ítalski mál-
arinn Giotto, .sem fæddist árið
1266 og dó 1327, lagði grundvöll-
inn að 'list álfunnar, til vorra
tíma (Matisse, Picasso), vekur
hinn mikli mismunur á ytra út-
liti myndanna athygli manna.
En sé þessi verk athuguð nán-
ar, gefist manni kostur á, að sjá
þau svo að segja hlið við hlið,
eins og hægt ler t. d. í París, vek-
ur það bæði undrun og gleði að
komast að raun um hinn mikla
andlega skyldleika og fastheldni
við grundvallaratriði málaralist-
arinnar. í myndum Giottos og
samtíðarmanna hans kemur
greinilega fram svipuð viðleitni
tíl sjálfstæðrar myndsköpunar
og í verkum Matisses og Picassos.
Þeir litu á myndina sem sjálf
stæðan heim, viðburð í linum
og litum, og forðuðust tílvilj-
anakendar eftirlíkingar, fylli-
lega sannfærðir um hve þýðing-
arlaus þesskonar myndgerð er.
Þelir beindu öllum vilja sínum
og viti að sköpun þróttmikillar
myndbyggingar, eins og starfs-
bræður þeirra nú á timum. Mis-
munurinn liggur aðalega í þvi,
að skilningur á meðferð lita hef-
ir breyzt mjög og þroskast á
síðari árum. Matósse t. d. hefir
tekist að gera litina að algjör-
lega sjálfstæðum veruleika, og
þvi getað leyft sér frjálsræði í
meðferð verkefnanna, sem áður
var óþekt.
Aðal-tilgangur þessarar grein-
ar er sá, að vekja fólk til um-
hugsunar á því, að myndlistin er
skapandi. Hinsvegar er mér
fyllilega ljóst, að ómögulegt er
að skýra eðli hennar tíl fulls, án
þess að sýna um leið myndir af
listaverkum og útskýra listræn
verðmæti þeirra. Þvi verður ekki
komið Við í þetta sinn, en til-
ganginum er náð, ef lesendum