Lögberg - 01.10.1942, Blaðsíða 2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 1. OKTÓBER, 1942
í
Njósnarinn
Frá Nemo á Gimli.
Það var lítið herbergi og illa
lýst. í kringum langt borð, sem
stóð í miðju herberginu, sátu
samsærismennirnir. Þeir höfðu
heitstrengt að gera tilraun að
myrða Rússakeisara. Það voru
margskonar svipir á þessum
mönnum. Svipur sumra lýsti
hungri, aðrir lýstu hatri, nokkr-
ir ákafa, og en aðrir ískulda og
tilfinningarleysi. Einn var þó
er bar af öllum öðrum í því
efni, hann sat fyrir öðrum enda
borðsins gegnt fundarstjóranum,
og virtist með öllu tilfinningar-
laus, og þó var hann svikari.
Að klukkutíma liðnum áttu all-
ir félagar hans að hneppast í
fangelsi, dæmast og svo sendast
til Síberíu til ógurlegustu
þrælavinnu, en hann átti að
njóta hollustu og upphefðar hjá
keisaranum fyrir bjargráðin.
Ófarir félaga hans áttu að lyfta
honum hátt í stiga hamingjunn-
ar.
Klukkan á veggnum sló 8.
Þegar fundarstjórinn stóð upp
og mælti:
“Bræður mínir! Vér höfum
allir svarið heilaga eiðinn. Vér
höfum allir gengið í gegnum all-
ar þrautir félags vors og getum
því allir trúað hver öðrum og
reitt oss hver á annan. -Sem
fundarstjóra er það skylda mín
að láta yður vita hversu málum
vorum er komið. Vér höfum
gert ráð vort, tíminn er kominn
til að framkvæma það. .Loksins
á oss að auðnast að vinna einn
sigur oss til bjargar.” — Svo
þagnaði hann snöggvast. Allir
þögnuðu. Sumir drógu andann
nokkru þyngra, það var öll
breytingin. Fundarstjórinn benti
á púður ílát í einu horninu og
hélt svo áfram:
“Alt er undirbúið oð tæki-
færið fyrir hendi. Keisarinn
ætlar að fara til Kresno-Selo á
fimtudaginn —”
Frammi á ganginum heyrðist
hávaði, og því hafði hann þagn-
að. Nokkrir þeirra er sátu
kringum borðið spruttu á fæt-
ur; hurðinni var hrundið upp,
og foringi með hermannaflokk
ruddist inn. Á sama augnabliki
voru allir samsærismennirnir
staddir andspænis byssuhlaup-
um.
“Þér eruð allir bandingjar
mínir!” sagði foringinn harð-
neskjulega.—
“Hvaða rétt hafið þér til
þess?” kallaði fundarstjórinn, er
var sá eini er ekki brá. Aðrir
stóðu höggdofa. Foringinn lét
sem hann ekki heyrði spurn-
inguna, en skipaði samsæris-
mönnunum að raða sér upp við
vegginn. Þeir hlýddu tafarlaust,
með því það var gagnslaust að
sýna mótþróa. Foringinn sneri
sér nú til manna sinna og skip-
aði fyrir. Þeir lyftu upp byss-
unum og miðuðu á bandingjana.
Fundarstjórinn spurði nú aftur:
“Hvað ætlið þér að gera?”—
“Framkvæma dauðadóminn
hér á vettvangi,” svaraði foring-
inn með ískulda, og skipaði síð-
an:
“Miðið! Skjótið—”
“Bíðið við,” heyrðist kallað í
dauðakyrðinni og maður hljóp
fram úr röð bandingjanna.
“Bíðið við!” æpti hann aftur.
“Farðu á þinn stað’” þrumaði
foringinn, en hann sinti því
engu, heldur kom nær og nær,
náfölur í framan af ótta. Tönn-
urnar skullu saman í munnin-
um og angistarsvitinn stóð í
stórum dropum á enninu.
“Nei, nei! Þér megið ekki
skjóta mig,” orgaði hann, “eg er
umboðsmaður í 3. deildinni, og
það var eg sem sagði frá þessu
fundarhaldi og er því yðar mað-
ur.”—
Þetta var einmitt maðurinn,
sem rétt pður hafði setið við
borðsendann svo áhyggjulaus
gegnt fundarstjóranum.
“Ef þér drepið mig, er það
sama og morð. Morð! Morð!”
æpti hann upp í örvæntingu
sinni og fleygði sér niður fyrir
fætur foringjans. Dauðadæmdu
mennirnir við vegginn horfðu á
svikarann og ragmennið, með
mestu fyrirlitningu, en í augum
fundarstjórans brá fyrir ein-
hverju, sem líktist sigurgleði.
Umboðsmaður lögreglunnar.
Hvar er skírteinið?” mælti for-
inginn í efunarróm.
“Já, já,” skrækti óþokkinn og
þreif pappírsblað úr vasa sín-
um.
“Hérna er það — hérna er
það! Ó, bjargið mér!”
Síðasta hrópið stafaði af nýrri
skelfingu. Hermennirnir höfðu
lagt frá sér vopnin og bundu
nú hendur hans og fætur.
Fundarstjórinn sté fram og
mælti brosandi:
“Bræður mínir!” ávarpaði
hann bandingjana, er enn stóðu
í röð við vegginn gagnteknir af
undrun.
“Bræður mínir! í jafn aivar-
legu máli og stórkostlegu fyrir-
tæki og þetta, fer maður aldrei
of varlega. Þessi sýning er
stofnuð til þess að komast eftir
hvort ekki væri svikari í flokki
vorum, og það heppnaðist svo
sem þér hafið séð. Þér hafið
reynst sannir og áreiðanlegir fé-
lagar og þurfið ekkert að ótt-
ast.”—
Mennirnir gátu varla trúað
eyrum sínum, svo fóru einn eða
tveir að kjökra af gleði, og sá
þriðji fór að hlæja. ^
“Og hvað á að gera við njósn-
ara þenna, svikarann?” — spurði
hann.
Ofsafenginn kliður fór um
herbergið og allir þyrptust að
horninu þar sem bandinginn
lá bundinn og orguðu: Drepið
hann! Drepið hann!”
Fundarstjórinn rétti upp hend-
ina og mælti:
“Kyrrir! Eg á manninn, og
það er mitt að kveða upp dóm
yfir honum. Látið mig um það
Þér farið með Ivanoff vin okk-
ar og bróður — sem nú hefir
leikið herforingjann — til ein-
hvers óhults staðar. Hér er qss
ekki óhætt framar.
“En — en —”
“Þetta eru síðustu orð mín”
svaraði fundarstjórinn alvar-
legur.
Samsærismennirnir fóru þegj-
andi út úr herberginu, en eftir
voru fundarstjórinn og njósnar-
inn. Fundarstjórinn starði fram
undan sér um hríð með grimd-
arlegu brosi í hvítskeggjaða
andlitinu, tók svo langan þráð
upp úr vasa sínum, lagði annan
enda hans við púður-ílátið, en
hinum endanum vafði hann
utan um kerti þumlung frá ljós-
inu. Að því búnu færði hann
kertið svo langt frá njósanaran-
um, að hann hvorki gat snert
það eður slökt, gekk til dyra,
nam staðar á þrepskildinum og
mælti:
“Afdrif þín munu verða á-
minning öðrum njósnurum.”
Svo hvarf hann út úr dyrun-
um.
Njósnarinn heyrði hann ganga
ofan stjgann, svo þagnaði alt.
Hve lengi yrði þumlungur af
kerti að brenna? Lögreglan
kæmi ekki fyr en kl. 9. Myndi
kertið endast til þess tíma?
Hann leit á klukkuna á veggn-
um. Hún var 8:20. Skyldi
þumlungur kertisins endast í 40
mínútur lengur? Ef það entist
ekki svo lengi. Ætli það yrði
mjög kvalafult að springa í
loftið?
Enn varð honum litið á kertið;
það sýndist brenna ört. Hann
reyndi að æpa, en gat það ekki.
Smámsaman misti hann með-
vitundina. Hann dreymdi hana
móður sína, sem hann hafði
mist fyrir löngu. Honum fanst
hann vera orðinn að barni, og
hún tæki sig í faðm sinn og
segði sér gömlu sögurnar, er
honum hafði þótt svo skemti-
legar. Það var haust, og hann
heyrði urgið í uppskeru vélun-
um . . . Hann hló af gleði. Svo
opnaði hann augun, reyndi að
kalla á móður sína, en keflið
var sem áður fast í munni hans,
og alt í einu skildi hann tii
fulls hinn ógurlega virkileika.
Kl. var 8:40 og kertið meira en
hálfbrunnið. Hann skalf allur.
Ógurleg andþrengsli drógu úr
honum máttinn. Enn leit hann
á klukkuna — 10 mínútur eftir.
Nú fanst honum kertið brenna
hægar. Var þá ekki með öllu
vonlaust? Skyldi lögreglan
koma í ætka tíð? Hann lagði
við eyrun. Ekkert heyrðist. Ef
þeir kæmu of seint. Fimm mín-
útur eftir. Hann reynir að
biðja fyrir sér. Nei, nei, það
var úti með hann. Nei, loksins
heyrði hann þó tótatak lögregl-
unnar.
Klukkan sló 9. Það var barið
á hurðina. Ljósið hafði náð
þræðinum, hann sá hvernig log-
inn las sig eftir þræðinum, að
púður-ílátinu. Hann reyndi að
hljóða en árangurslaust . . .
Hurð var brotin og fótatakið
færðist nær, en loginn var þó
fljótari að komast að púðrinu
. . . Eldblossi — brak —
Þegar lögreglan í sama augna-
bliki kom inn, sá hún skelfingar
sjón; mann dauðan, bundinn og
keflaðan á gólfinu. Andlitið var
öskugrátt af skelfingu, hárið
hvítt, og augun blóðhlaupin. Á
gólfinu sást rák eftir þráðinn ög
úti í einu horninu brot af púður-
íláti.
E. G. þýddi úr
Familie L;'sning.
íþróttir og menning
Eftir Benedikt S. Gröndal.
Einhverntíma á Platon að hafa
sagt: “Við krefjumst íþrótta
fyrir börn okkar, til þess að
stæla líkami þeirra, svo að þeir
verði eins þjált verkfæri and-
ans og mögulegt er.”
í þessum merku orðum felst
hin íþróttalega hugsjón Forn-
Grikkja, sem telja má vafa-
laust, að staðið hafi öllum þjóð-
um á öllum tímum framar á
svið líkamsræktar. Það var
ekki af því, að þeir væru snjall-
ari afreksmenn, af því að þeir
köstuðu spjóti lengra, hlypu
hraðara eða glímdu af meiri
knáleik en nútímamenn. Aftur
á móti er grundvallarhugsjón
sú, sem fram kemur í orðum
Platons, gimsteinninn í íþrótta-
menningu fornaldarinnar. í
þessum orðum felst alt það, sem
íþróttamenn keppa að, jafnt nú
á tímum sem í Grikklandi til
forna.
Gríska menningin leið undir
lok, og tímarnir breyttust. Þessi
gullna hugsjón, sem í fram-
kvæmd hafði veitt þúsundum
ungra manna ög meyja hreysti
og harðfengi, þessi hugsjón,
sem hafði veitt hinni grísku
æsku svo margar ánægjustund-
ir, dó út. Vopnaburður tók að
skipa þann sess í lífi manna,
sem íþróttirnar höfðu áður skip-
að, vígfimi og hermenska þró-
uðust í myrkrum miðaldanna.
Tíðarandinn varð þann veg, að
hver maður varð að geta brugð-
ið sverði og skotið spjóti. Víg-
fimin skpiaði fremsta sess, og
enda þótt til væru leikir, sem
hefðu íþróttagildi, voru þeir ein-
göngu álitnir skemtun.
íþróttamenn þessa tíma voru
flestir drenglyndir í framkomu
allri, þótt vígfimir væru. Það
var sagt um Gunnar á Hlíðar-
enda, að “eigi var sá leikr, at
nakkvarr þyrfti við hann at
keppa, ok hefir svá verit sagt,
at engi væri hans jafningi.” Og
svo kemur hin hliðin: “Manna
var hann kurteisastr . . .- ráð-
hollr ok góðgjarn, mildr og
stiltr vel, vinfastr ok vina-
vandr.”
Tímarnir breyttust enn, og
hermenskan tók stakkaskiftum.
1 stað sverðs og spjóts komu
byssurnar. Hermenskan hafði
að nokkru leyti komið í stað í-
þróttanna og dregið þær undir
sinn væng, en riú kom ekkert
í stað hermenskunnar um langt
skeið, er hún breyttist. Þannig
lágu íþróttirnar niðri þar til á
ofanverðri 19. öld, er þær hóf-
ust aftur á loft og hin mikla
íþróttaalda reis, sem enn er ekki
séð fyrir endann á. Þessi alda
átti upptök sín í Norður-Evrópu
og þeim löndum, sem þaðan eru
bygð. Má telja, að endurvakn-
ingartímabil íþróttanna hefjist
með fyrstu endurvöktu Olymp-
íuleikunum, sem haldnir voru í
Aþenu árið 1896.
íþróttirnar stefna nú aftur að
því marki, sem Platon lýsti svo
snildarlega. Menn iðka nú ekki
íþróttirnar til að getá varið sig
eða unnið á öðrum með vopnum.
Nú iðka menn íþróttirnar vegna
þeirra sjálfra, þeirra áhrifa, sem
þær hafa á heilsuna og þeirrar
ánægju, sem þær geta veitt
íþróttamanninum eð^ konunni.
Iþróttirnar hafa síðan um
aldamót gerst æ meiri þáttur í
öllu lífi þjóða og einstaklinga.
Afreksmenn koma fram, menn
njóta þess, að horfa á þá leika
listir sínar, og það, sem mest
er um vert: íþróttirnar eru á
góðri leið með að ná til fjöldans.
Til þess að svo megi verða, er
oft nauðsynlegt að hafa afreks-
menn, fyrirmyndir. Slíkir
menn hafa komið fram og hlotið
frægðina að launum fyrir afrek
sín. Hver þekkir ekki Nurmi,
hlaupakónginn finska? Hann
hljóp og hljóp, kom, sá og sigr-
aði, ekki fyrst og fremst fyrir
sjálfan sig, heldur fyrir þjóð
sína. Það er nú viðurkent^ að
hlaupaafrek hans í Ameríku
höfðu í för með sér geysilega
landkynningu fyrir Finnland.
Þá má nefha negrana, t. d. Jesse
Owens, sem vakti geysilega at-
hygli á Olympíuleikunum í
Berlín árið 1936. Er enginn vafi
á því, að afrek hans og kyn-
bræðra hans hafa haft mikil
áhrif í þá átt, að kynna hinn
svarta kynstofn að betra en
hann var áður kunnur og
vekja menn til umhugsunar um
hann.
Þessi tvö dæmi ættu að nægja
til að benda á mikilvægi íþrótt-
anna í nútímaþjóðlífi, auk þess
heilsufræðilega og uppeldislega
gildis, sem þær hafa.
Allir þekkja svipað dæmi frá
Forn-Grikkjum. Sigurvegarar á
Oiympíuleikunum voru í háveg-
um hafðir og þóttu hafa unnið,
ekki aðeins sjálfum sér, heldur
og ættborg sinni hinn mesta
sóma. Keptust menn um að
vegsama þessa sigurvegara.
Myndhöggvarar gerðu myndir
af þeim í marmara, þeir fengu
að borða í ráðhúsi ættborgai
sinnar, en það þótti mikill
heiður.
Hvers kyns ófriður brýtur í
bág við anda íþróttanna. Her-
menskan og vopnaburðurinn
lögðu íþróttirnar undir sig á
fyrra hluta miðalda. En íþrótt-
ir hafa á síðustu tímum rétt
hlut sinn á ný, og íþróttamenn
hafa gerst boðberar friðar og
bróðernis. Þess vegna stendur
það í alþjóðalögum íþrótta-
manna, að engin sú þjóð, sem á
í ófriði við aðra þjóð, hafi rétt
til að taka þátt í Olympíuleik-
um.
Þess eru að vísu dæmi, að ein-
ræðisþjóðir nútímans hafi notaö
íþróttirnar til að skapa heraga
meðal æskulýðs landanna, en
slíkt er tvímælalaust herfileg
misnotkun. Er vonandi, að
íþróttastarfsemin megi blómg-
ast á frjálsum grundvelli, eins
og gerist meðal lýðræðisþjóð-
anna. En þar kemur annað mein
til greina, en það er atvinnu-
íþróttamenskan. Snillingar og
afreksmenn á sviði íþróttanna
taka að sýna listir sínar fyrir
peninga, þeir stofna með sér
félög og keppa hverjir við aðra
í flokkaíþróttum. Þessir menn,
sem hafa íþróttirnar að atvinnu,
hafa mun betri aðstöðu til allra
æfinga og komast því venjulega
lengra en áhugamenn, sem iðka
íþróttirnar vegna íþróttanna og
algerlega í tómstundum sínum.
Sem betur fer er þessum tveim
flokkum íþróttamanna, atvinnu-
og áhugamönnum, algerlega
haldið aðskildum. Eru þar
glögg takmörk, og í raun og veru
eratvinnuíþróttamenskan sér-
stök atvinnugrein. Frá því sjón-
armiði er ekkert athugavert við
þá starfsemi, en með tiliti til
hugsjóna íþróttanna er hún
spor í ranga átt.
Ef athugað er, á hvaða tímum
menningin hefir staðið hæzt og
á hvaða tímum íþróttirnar hafa
verið í mestum blóma, kemur
í ljós, að þau tímabil fara
saman.
Ef athugað er, í hvaða löndum
heimsmenningin er á hæstu
stigi, og hvar vegur íþróttanna
er mestur, kemur í ljós, að það
fer saman.
Norður-Evrópa og þau lönd,
sem þaðan eru bygð, má telja,
að standi nú á 20. öldinni á
hæstu menningarstigi. Þar er
blómi íþróttanna mestur, enda
var það þar, sem þær endur-
vöknuðu fyrir síðustu aldamót.
Norðurlönd, Svíþjóð, Finnland
og Noregur, þar sem lýðmentun
er ef til vill á hæsta stigi, eru
einnig blómaland íþróttanna.
Á þessu sézt, að íþróttirnar
verða menningunni ávalt sam-
fara. Þær eru fyrirbrigði, sem
ómentaðir þjóðflokkar þekkja
ekki í sinni réttu mynd. Og á
okkar tímum eru íþróttirnar
að verða æ meiri og mikilvæg-
ari þáttur hámenningarinnar,
eins og þýzki hlaupagarpurinn
og íþróttafrömuðurinn Otto
Peltzner’ sagði í einni af bókum
sínum. Slíkt ætti hver maður
að gera sér ljóst.
Vér krefjumst íþrótta til þess
að stæla líkama vorn og gera
hann eins þjált verkfæri andans
og unt er.—(Samtíðin).
/
Frá Islandi
Frásögn Geirs Zoega
vegamálastjóra
Umferð um vegakerfi landsins
hefir stóraukist síðustu árin. í
ár er umferðin sumstaðar meiri
en í fyrra, annarsstaðar minni.
T. d. fóru um 30 bílar að meðal-
tali á dag yfir Vatnsskarð í júní-
mánuði í fyrra, en ekki nema
22 í ár. En hvað er þetta hjá
því sem er hér á Suðurlands-
brautinni, þar sem bílatalan
hefir komist upp í 7000 á ein-
um sólarhring, samkvæmt taln-
ingu sem vegamálastjóri hefir
látið framkvæma?
Ríkissljórnin hækkar framlag
til vegagerða.
Þessar upplýsingar fékk Vísir
hjá Geir Zoega vegamáiastjóra.
Taldi hann að vegaframkvæmd-
ir hefðu yfirleitt verið með á-
þekku móti í ár og í fyrra. Um
1400 manns unnu að vegagerð
og viðhaldi vega í byrjun júní-
mánaðar, en komust hátt á ann-
að þúsundið alls er fram í mán-
uðinn kom. Þeim fækkaði svo
aftur er sláttur byrjaði.
Framkvæmdir í nýbyggingum
vega fór nokkuð eftir vinnu-
framboði í hinum ýmsu sýslum
landsins. Mest var framboðið
þar sem sauðfjársjúkdómar hafa
gert mestan usla að undanförnu,
eins og t. d. í Þingeyjarsýslum
og Skagafirði.
í þeim sýslum var unnið
meira en fjárveiting leyfði til
nýbygginga véga, en ríkisstjórn-
inni fanst ástæða til að bæta úr
vandræðum bænda, er skapast
höfðu vegna sauðfjársjúkdómla
og veitti því aukinn styrk til
vegagerða.
Vinna heldur áfram
á aðalleiðum
í sláttubyrjun var víðast hvar
hætt nýbyggingu vega, nema á
nokkurum aðalleiðum, svo sem
Vatnsskarði, Fljótaveg, Siglu-
fjarðarskarði, Öxnadalsheiði og
Axarfjarðarheiði. En að við-
haldi er unnið áfram, eftir því
sem þörf krefur og verkamenn
hafa fengist.
Breikkun Suðurlandsbrautar
og Keflavíkurvegar.
í námunda við Reykjavík eru
aðalframkvæmdirnar breikkun
Suðurlandsbrautar og breikkun
og umbætur á Keflavíkurvegin-
um. Er ákveðið að gera hann
það breiðan, að auðvelt sé fyrir
bifreiðar að mætast hvar sem er.
— En breikkun Suðurlands-
brautar er fólgin í því, að lagð-
ur er gangstígur, meðfram henni
inn að Hálogalandi. Er stígur-
inn svo breiður, að hann á að
rúma hestvagna og yfirleitt alla
hægari umferð. Er þessum um-
bótum um það bil að verða lok-
ið, og var þess full þörf, því þótt
Suðurlandsbrautin sé einn okk-
ar bezti og fullkomnasti vegur,
var hann of mjór fyrip hina
gífurlegu umferð, sem komist
hefir upp í 7,000 bifreiðar á sól-
arhring, fyrir utan hestvagna og
gangandi fólk.
Brýr í nágrenni bæjarins
breikkaðar.
Aðrar umbætur á vegunum
hér sunnanlands eru fyrst og
fremst nauðsynlegar umbætur á
malbikuðu köflunum og breikk-
un brúnna á Hólmsá fyrir ofan
Geitháls og á Bleikdalsá hjá Ár-
túni á Kjalarnesi. Er í ráði að
gera á þeim tvöfalda bílabraut,
þannig að þær verði jafnbreiðar
vegunum.
Nýjar vegavinnuvélar.
Einn nýr veghefill er nýkom-
inn til landsins, en von er á
þremur til viðbótar. Verða þá
nær tuttugu heflar í notkun
alls, en þrátt fyrir það full-
nægja þeir tæplega nauðsynleg-
um vegabótum.
Vonandi verður ekki langt að
bíða þangað til við fáum nokkr-
ar stórvirkari vegagerðarvélar
en Islendingar hafa áður notað,
þrátt fyrir ýmsa örðugleika, sem
á þessu eru.
Sprautun á vegum gegn ryki-
Nýmæli er sprautun á veg-
um, sem framkvæmd hefir ver-
ið á Mosfellssveitarveginum til
að varna ryki. Þetta er gert
sumpart með úrgangs smurn-
ingsolíu og að nokkuru með o-
nothæfri hráolíu. Hér er ekki
um varanlegt slitlag að ræða og
dugar aðeins sumarlangt. Er
aðferð þessi of dýr, til að unt
verði að framkvæma hana 1
stórum stíl.
—(Vísir 23. júlí.)
Canadian Womens Army Corps
NEEDS RECRClTS— AGE LIMITS 18 TO 45
Full information can now be obtained from your local Army
Recruiting Representative
WOMEN! REPLACE A SOLDIER
RECRUITS
are urgently required for Canada’s
ACTIVE ARMY
lt Needs EVERY FIT MAN
beíween 18 and 45 years of age
VETERANS GUARD (Active)
Wants Veterans of 1914-1918 up to age 55
See your LOCAL RECRUITING REPRESENTATIVE