Lögberg - 03.12.1942, Síða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 3. DESEMBER, 1942
----------Högöerg----------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
b95 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjðrans:
EDITOR DOQBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "Jjögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Fullveldisdagurinn
Hvar, sem niðjar hins íslenzka kynstofns
eru í sveit settir, stefna hugir þeirra heim
til landsins, sem andann þeim gaf á fullveldis-
dag þjóðarinnar þann 1. desember; og þrátt
iyrir það þótt ógreitt sé um samgöngur í
venjulegri merkingu, er ekkert því til fyrir-
stöðu, að ferðast sé hugleiðis heim; á öðrum
stað hér í blaðinu birtist ræða hins glæsilega
umboðsmanns íslenzku þjóðarinnar í Vestur-
vegi, Thor Thors sendiherra, sem hann út-
varpaði á fullveldisdaginn, og þeir arfþegar
íslenzkrar menningar, sem Norður-Ameríku
byggja, taka í sama streng, og tjá stofnþjóð-
inni aðdáun sína og ástarjátningu; óblandið
fagnaðarefni verður það þeim öllum, sem ís-
landi unna, að fregna um það, er sendiherr-
ann getur um, að líkur standi til, að þann 17.
júní 1944 verði öllum þjóðum heims gert
heyrinkunnugt um endurstofnun hins ís-
lenzka lýðveldis, og á Þingvöllum við Öxará
kjósi þjóðin forseta síns fullvalda lýðríkis;
með þeim atburði hefir þá þjóðin náð þeim
áfangastað, er hún fyrir baráttu Jóns Sig-
urðssonar og annara drenglundaðra forustu-
manna sinna, hefir stefnt að; frelsisbaráttan
hefir verið löng, og hún hefir kostað mikii
átök; sú barátta hefir verði lærdómsrík, og
ætti að verða öðrum til fyrirmyndar; íslenzka
þjóðin hefir með vitsmunafestu sinni unnið
íullnaðarsigur; sigur án blóðsúthellinga.
Á Þingvallafundinum 1907 hyltu íslenzkir
baráttumenn krossfána sinn að Lögbergi, þar
sem “ennþá stendur góð í gildi gjáin kend
við almenning;” vegna ágreinings um sjálf-
stæðismál þjóðarinnar, nefndu sumir þann
fána uppreisnarfána; vegna sambandsins við
Dani tók sá fáni nokkrum breytingum frá
smni upprunalegu fyrirmynd; þegar stigið
verður áminst fullveldisspor, er þss að
vænta, að fáni hennar komist í sitt uppruna-
lega horf, og blakti yfir kpmandi kynslóðum
íslands, sem tákn eindrægni og ævarandi
friðar.
Vér hugsum til íslands í tilefni af fullveldis-
deginum með þá einlægu ósk í huga, að Guð
vors lands vaki yfir frjálsri og samstiltri, ís-
lenzkri þjóð, um allar ókomnar aldir.
Útvarpsrœða til Jslands
flutt af Thor Thors, sendiherra
á fullveldisdagínn I. des. 1 942
Góðir íslendingar!
1 dag minnast íslendingar um allan heim
fullveldis þjóðar sinnar. 1 dag höldum við
Kátíðlegan 1. desember í 24. og næst síðasta
sínn. Við munum brátt eignast nýjan full-
veldís og frelsisdag — dag hins íslenzka lýð-
veldis. En 1. desember verður íslenzku þjóð-
inni jafnan dagur góðra minninga og fram-
vegis verður hann helgaður því bezta, sem
við höfum að minnast í fyrri sambúð okkar
við Danmörku og dönsku þjóðina. Þegar nú
rás viðburðanna hefir slitið sambandsþráð-
inn við Danmörku, óska íslendingar þess að
danska þjóðin megi brátt endurheimta frelsi
sitt og rísa til dáða úr raunum illra stunda.
í dag er viðhorfið á íslandi gjörbreytt frá
því sem við höfum átt að venjast. En á tím-
um þessarar vígaldar og vargaldar fara straum-
ar breytinga og byltinga um gjörvallan heim
og engin þjóð fer varhluta af þeim, né getur
einangrað sig.
Við íslendingar verðum að skilja það, að
við erum nú komnir í órjúfanleg tengsl við
umheiminn. ísland er ekki lengur langt frá
öðrum þjóðum. Við erum í þjóðhraut.
Fyrir skömmu fór ég frá Reykjavík. Eg
kvaddi að mánudagsmorgni, en var í New
York síðdegis þriðjudag. Hefði för þessi þó
mátt vera helmingi styttri, ef við hefðum
ekki leitað gistingar. Svona er ferðast nú í
öag og svona verður- ferðast að stríðinu
lcknu.
Það varð hlutskifti mitt að fá að dvelja
heima á íslandi um þriggja vikna skeið. I
fvrsta sinn á æfi minni kom ég sem gestur
til íslands. Mér var það mikil ánægja og
mikill styrkur í mínu staríi að * kynnast að
nýju viðhorfinu heima og hinum geysilegu
breytingum, sem þar hafa 'orðið á síðastliðn-
um tveim árum. Sumt af því, sem ég sá, fannst
mér ánægjulegt, annað þótti mér miður fara.
Það er ánægjulegt að sjá og finna að ís-
lenzka þjóðin virðist nú í dag búa við góð
lifskjör og að allar stéttir okkar þjóðfélags
bera nægilegt úr býtum til að geta lifað sæmi-
legu menningarlífi. En það var leitt að finna
það, að víða skorti skilning þeirrar nauð-
synjar að gæta fengins fjár, uns þessir tímar
alheims fórna eru um garð gengnir. Þv:
verður ekki neitað, að vegna mikils þolgæðis
og þrautseigju á tímum fjárhagslegra erfið-
leika á árunum fyrir núverandi styrjöld,
tókst íslendingum að halda í horfinu fram-
leiðslutækjum sínum á sviði sjávarútvegsins.
Þessi framleiðslutæki eru nú loks rekin með
nokkrum hagnaði. I þeim atvinnurekstri
leggja íslenzkir sjómenn fram orku sína, oft-
sinnis á leiðum augljósrar og stöðugrar lífs-
hættu. Þessi arður hefur orðið okkur Islend-
ingum dýrkeyptur, og getur, því miður, haldið
áfram að verða dýrkeyptur. Manntjón okkar
íslendinga af völdum ófriðarins er þegar orð-
ið hlutfallslega eins og fall heilla herdeilda,
margra tuga þúsunda, hjá stórveldunum. Af-
rakstur okkar íslendinga ^r því ávöxtur af
okkar blóði, svita og tárum. Minnumst þess,
íslendingar, og verndum arðinn til að mæta
erfiðleikum áranna sem koma í kjölfar ó-
friðarins.
Eg vil leyfa mér að benda á, að ég tel að
við gætum best fengins fjár með því að
spara það, geyma það í íslenzkum bönkum
og sparisjóðum, og leyfa íslenzkum bönkum
að koma sér upp varasjóðum erlendis. Að
óíriðnum loknum verður það okkar lífsnauð-
syn að eiga fjársjóði erlendis. Þá verða at-
vinnutæki okkar úr sér gengin, og þau þurfa
að endurnýjast með nýbyggingum og aukn-
ingum erlendis. Við ættum að hafa það hug-
fast, að með því að geyma fé okkar, aukum
við gildi peninga vorra stórum. Þeir verða
miklu meira virði að styrjöldinni lokinni en
þeir erd nú, vegna þess að kaupmáttur þeirra
eykst vegna verðfalls þess sem fljótlega hlýt-
ur að verða á öllum vörutegundum. Það er
alveg víst, að flutningsgjöld lækka og stríðs-
trygging á vörum, sem nú er 10—11 af hundr-
aði, sparast algjörlega. Hver króna, sem við
spörum, hlýtur því að stækka. Við ættum
því nú á tímum að hugsa um það eitt, að
halda í horfinu. Stækkun og endurnýjun at-
vinnutækjanna og bygging nýrra húsa verða
að mestu að bíða. Aukning lífsþæginda verð-
ur auðfengnari og ódýrari síðar en nú.
Við ættum að stefna að því, Islendingar, að
verða í styrjaldarlok sem sjálfstæður, bjarg-
álna, raunsær maður. Þá er tíminn til að
byggja upp land vort að nýju. Skapa öflugan
landbúnað, búinn nítízku tækjum, fá íslenzku
sjómönnunum ný og betri skip og báta, nýta
til hlýtar alla okkar framleiðslu og gefa þjóð-
irmi góð og vistleg, hlý og björt heimili, bæði
í sveitunum og við sjóinn. Ef við höfum bið-
lund, þá er sennilegt að hið unga endur-
heimta íslenzka lýðveldi verði brátt þess
megjnugt að gjöra ísland að fyrirmyndar
þjóðfélagi, þar sem engu af landsins börnum
er ofaukið og allir mega una glaðir við sitt.
Takist okkur þetta, þá munum við öðlast virð-
ingu stórþjóðanna. Þá er íslenzku sjálfstæði
borgið.
En til þess að ná þessu marki, verðum við
íslendingar að standa saman. Aldrei hefir það
verið slík lífsnauðsyn sem í dag.
Eins og lýðræðisþjóðir heimsins, með
Bandaríkin, Breta og Rússa í fylkingarbrjósti,
snúa bökum saman í baráttunni fyrir mann-
réttindum til þess að vinna ófriðinn, eins
verða íslendingar, sem lagt hafa fram land
sitt og orku þjóðarinnar til að stuðla að sigri
þeirra, að standa saman, svo að íslenzka þjóð-
in. vinni friðinn, sem í vændum er. ,
Fréttabréf til Lögbergs
frá Thor Thors, sendiherra ís-
lands í Bandaríkjunum.
Washington, D. C. 27. nóv. ’42.
Herra ritstjóri. — ,
Því miður hefir það dregist
úr hömlu hjá mér vegna ann-
ríkis að skrifa þér fréttabréf í
sambandi við för mína nýlega
til íslands. ,
Ferð mín var mjög stutt, tók
aðeins um einn mánuð, enaa
flaug ég báðar leiðir, og gat
því staðið við 4 Reykjavík í
rúmlega 3 vikur. Flugferðin
heim var tíðindalaus. Við vor-
um kyrt um hríð norður í
Labrador og höfðum nokkra
viðstöðu á Grænlandi. Þaðan
tók ferðin aðeins rúmar 5 klst.
til Reykjavíkur. Flugvélin, sem
við fórum með var hernaðar-
flugvél, sem notuð er til flútn-
inga á pósti og nauðsynjum.
Mér var það mikil ánægja að
vera í för með hinum nýskip-
aða sendiherra Bandaríkjanna
á íslandi, Mr. Leland Morris,
hinum viðfeldnasta og víðsýn-
asta manni. Hann hefir starfað
í ein 20 ár í útanríkisþjónustu
Bandaríkjanna, og var þeirra
síðasti sendimaður í Þýzkalandi,
er styrjöldin skall á. Sendi-
herrann hafði mikinn áhuga fyr-
ir íslandsmálum, og er íslend-
ingum ihjög vinveittur.
Það voru 2 ár liðin síðan ég
fór frá íslandi, og fannst mér
geysimiklar breytingar hafa átt
sér stað á þessum 2 árum. Það
sem fyrst og fremst vakti at-
hygli mína var það, hversu
miklar hernaðarframkvæmdir
hafa verið heima, og hversu
stórkostlegur hernaðarbær Rvík
nú er orðin. Flugvélar þutu
stöðugt um loftið, fram og aft-
ur á leiðinni til Vesturheims
eða Bretlands eða á varðbergi
yfir landinu. Umferðin á götun-
um var margföld við það sem
áður hafði verið; Mest bar á
herbjílunum, sem fluttu her-
menn eða varning frá einni
herstöðinni til annarar. Það var
auðséð á öllu, að Bandaríkja-
menn voru vel og sterklega
vígbúnir og reiðubúnir til að
taka á móti óvinunum, ef þeir
skyldu dirfast að sýna sig, og
það kom oft til þess. Þann tíma
sem ég dvaldi í Reykjavík, var
a. m. k. 10 sinnum gefið loft-
varnarmerki, af því að þýzkar
flugvélar voru yfir landinu eða
bænum. Þær voru þó jafnóðum
reknar á flótta, og stundum
heyrðist gnýr mikillar skothríð-
ar. Það vitnaðist síðar að tvær
þýzkar flugvélar hefðu verið
skotnar niður, ekki fjarri
Reykjavíkurbæ. Þessi stöðugu
loftvarnarmerki höfðu mjög
raskandi áhrif á störf allra í
bænum. Vinna stöðvaðist og
fólkið varð að leita í loftvarna-
byrgin. Það kom þó aldrei fyr-
ir að óvinaflugvél varpaði
sprengjum á bæinn. Á sjálfan
kosningadaginn, hinn 18. okt.,
var gefið loftvarnarmerki, og
stöðvuðust kosningarnar í rúm-
lega klukkustund. Þótti stjórn-
málamönnunum þetta mjög
óþægilegt, en Reykvíkingar
voru nú yfirleitt farnir að venj-
ast þessu og taka því með ró-
semi. Ýmsum fanst þó við vera
komnir ískyggilega nærri ógn-
um ófriðarins. Allir þeir, er ég
hafði tal af, voru sannfærðir
um það, að vörn Bandaríkj-
anna væri örugg, og að þau
myndu hrinda hverri árás. Mér
fanst það einnig mjög gleðilegt
að heyra og sjá, að samband
ameríkönsku hermannanna og
fólksins heima hefir farið stór-
um batnandi. Enda er alt gert
til þess að svo megi takast af
hendi herforingja Bandaríkj-
anna. Aðalforingi Bandaríkj-
anna á íslandi er General C.
H. Bonesteel, er sýnir í verki
sínu mjög mikinn skilning á
þjóðareinkennum íslendinga, og
hefir getið sér hvers manns
lof. íslendingar, taka því her-
mönnunum vel, enda vita þeir
að þeir eru heima aðeins til að
vernda landið, og munu allir
hverfa á brott, þegar þeir hafa
náð sigri í styrjöldinni.
Það fer ekki hjá því að það
veki athygli þess sem gestkom-
andi er, hversu verðlag alt hef-
ir farið úr skorðum, og hvernig
verðbólgan hefir náð að breið-
ast út. Islendingar afla nú mikils
fjár. En það hverfur fljótt, því
allar lífsnauðsynjar eru geypi-
lega dýrar. Verðlag fjölmargra
vörutegunda er okkur óviðráð-
anlegt, því við verðum að kaupa
þær erlendis, og flytja þær heim
til landsins, en það kostar afar-
há flutningsgjöld og mikil trygg-
ingargjöld. En sumt hefði ver-
ið hægt að ráða við, ef þjóðin
hefði staðið saman um það, að
sporna gegn hættunum. Ef til
vill getur samkomulag náðst
bráðlega um að stemma stigu
fyrir verðhækkuninni, en það
gefur að skilja, að það hlýtur að
verða geysilegt vandamál að
skapa á ný jafnvægi um verð-
lag og kaupgjald, og koma þjóð-
lífinu aftur niður á jafnsléttu.
Ýmsir líta það líka öfundar-
augum, að íslendingar reka nú
atvinnutæki sín tjónlaust. Það
er þó engan veginn vitað hvern-
ig þjóðinni notast af þeim fjár-
munum, sem hún vinnur sér
inn. En á hitt ber að líta, að
afrakstur atvinnulífsins hefir
íengist með því að færa geysi-
legar fórnir, þar sem margir
tugir íslenzkra sjómanna hafa
farist við það, að flytja Bret-
landi og Bandamönnum þeirra
nauðsynleg matvæli. Er það
mannfall þegar orðið svo stór-
kostlegt fyrir okkar fámennu
þjóð, að það samsvarar falli
margra herdeilda hjá stórþjóð-
unum. Nú alveg nýlega barst
sú sorgarfregn, að togarinn Jón
Ólafsson, eitt hið stærsta og
bezta skip íslenzka flotans, hefði
farist á siglingu frá Bretlandi.
Fórust þar um 20 íslenskir sjó-
menn.
Og hitt ber líka að hafa hug-
fast, að þrátt fyrir vingjarn-
lega framkomu hinna erlendu
hermanna á íslandi, þá hlýtur
sambúðin við þá að hafa í för
með sér margskonar óþægindi
og talsverða hættu fyrir þjóð-
erni okkar og tungu, einkum ef
sú sambúð á enn að dragast um
langa hríð. En íslendingar eru
vongóðir um skjótan sigur vina
sinna, og þeir eru stoltir af því,
að hafa lánað þeim land sitt til
afnota, í þágu ófriðarins, og að
hafa alla tíð fært þeim björg í
bú,
Eins og þegar hefir verið skýrt
frá í vestur-íslenzku blöðunum,
fóru Alþingis-kosningarnar á
þann veg, að Sjálfstæðisflokk-
urinn hlaut 20 þingmenn, Fram-
sóknarflokkurinn 15, Sósíalista-
flokkurinn (Sameiningarflokk-
ur alþýðu) 10 þingmenn og Al-
þýðuflokkurinn 7. Alþingi kom
saman 14. nóv., og baðst þá
ríkisstjórn Ólafs Thors þegar
lausnar, enda hafði hún starf-
að sem bráðabirgðastjtórn fram
I yfir kosningar. Samkvæmt sím-
skeyti frá utanríkisráðuneytinu,
er mér barst nýlega, er nú gerð
tilraun til þess, að mynda þjóð-
stjórn allra stjórnmálaflokk-
anna, en ekki er vitað enn þá
hvernig þeim tilraunum lyktar.
Virtist mér þó að stjórnmála-
menn heima hefðu skilning á
því, að nú væri lífsnauðsyn fyr-
ir íslenzku þjóðina að standa
saman, til að ráða fram úr hin-
um miklu vandamálum þjóðar-
innar.
Eins og kunnugt er, hafa Is-
lendingar viljað ganga frá
stjórnarskrá sinni í samræmi við
núverandi viðhorf og stofna lýð-
veldi. Stjórn Bandaríkjanna hef-
ir mælst til þess, að íslending-
ar frestuðu framkvæmd þessa
máls, og olli það nokkrum mis-
skilningi heima. Mér var það
því mikið gleðiefni, að geta
fært ríkisstjórninni mjög vin-
gjarnleg ummæli frá stjórn
Bandaríkjanna, og yfirlýsingu
hennar um það, að hún væri því
fyllilega hlynnt, að íslendingar
stofnuðu lýðveldi, en vildu þó
mælast til þess, að það kæmi
ekki til framkvæmda fyr en eft-
ir 1. janúar. 1944, er sáttmál-
inn við Dani væri tvímælalaust
fallinn úr gildi. Var þessum
skilaboðum mjög vel tekið af
þjóðinni. Eg geri því ráð fyrir
því. að Alþingi það, er nú sit-
ur, eða þingið sem kemur sam-
an í febrúar næstkomandi, gangi
endanlega frá breytingu á
stjórnarskránni, og heyrðist mér
margir vera þeirrar skoðunar,
að halda bæri hátíðlega stofnun
lýðveldisins, og færi þá bezt á
því, að það yrði gert á Þing-
völlum hinn 17. júní 1944. Skyldi
þá halda þar þjóðhátíð mikla
og þjóðfund. og fyrsti forseti
hins endurheimta íslenzka lýð-
veldis kosinn. Væntanlega verð-
ur ófriðnum þá lokið með full-
um sigri bandamanna. og ekki
er ólíklegt. að þá miklu hátíð
á Þingvöllum geti sótt margir
íslendingar héðan að vestan.
Leiðin heim verður þá líka
orðin svo miklu fljótfarnari en
áður var. Við getum stigið í
flugvél að morgni dags, og ver-
ið komin heim til íslands um
kvöldið. Mér fanst það dásam-
legt. að þrátt fyrir það, að við
gistum á heimleiðinni norður
í Labrador, var ég kominn til
New York síðdegis daginn eftir
að ég kvaddi í Reykjavík.
Ein af aðal afleiðingum ófrið-
arins hvað Island snertir verður
hið aukna samband okkar við
umheiminn. Vonandi verður það
okkur til góðs. Eg hef þá trú
að það verði okkur til heilla.
Sendiherra Bandaríkj-
anna Mr. L. Morris
gengur á fund
ríkisstjóra
Ríkisstjóri Islands tók hátíð-
lega á móti hinum nýja sendi-
herra Bandaríkjanna, Mr. Le-
land Morris, á ríkisstjórasetrinu
á Bessastöðum í fyrradag. Við-
staddur var forsætis- og utan-
ríkisráðheilra Ólafur Thors.
Við þetta tækifæri flutti sendi-
herrann ávarp, sem ríkisstjóri
svaraði. Fara ávörpin hér á
eftir.
Þýðing á ávarpi sendiherra
Bandaríkjanna:
Göfugi herra.
Mér veitist sú sæmd að af-
henda skilríki frá forseta
Bandaríkjanna. sem tjáir yður,
að hann hafi kjörið mig til þess
að vera sérstakur sendiherra
og ráðherra með umboði hjá ís-
lenzku ríkisstjórninni. og jafn-
framt að afhenda annað þess
efnis, að fyrirrennari minn hef-
ir látið af störfum. og hafi.for-
setinn falið mér þetta, þar sem
Mr. Mac Veagh hefir verið skip-
aður til þess að gegna störfum
annarsstaðar. og er þess vegna
ókleift að afhenda skjalið per-
sónulega.
Það er sérstakur heiður. sem
ég met mjög mikils. að vera
skipaður sendiherra hjá ís-
lensku ríkisstjórninni, vegna
þeirrar vináttu. sem svo lengi
hefir haldist óslitin milli þjóða
okkar tveggja.
Eg leyfi mér að nota þetta
tækifæri til þess, að fullvissa
yður, göfugi herra. um, að ég
mun gera mér alt far um að
framkvæma þá ósk ríkisstjórn-
ar minnar. að efla þessa vin-
áttu sem best.
Hið ánægjulega samband.
sem stafar að gagnkvæmri virð-
ingu og samhug, og við köllum
vináttu, er svo auðskiljanlegt,
þar sem ísland um meir en 1000
ára skeið hefir þekkt blessun
hugsunarfrelsis og einstaklings-
frelsis; lífsskilyrði, sem hafa
verið Bandaríkjaþjóðinni dýr-
mæt alt frá upphafi sögu þeirr-
ar.
Síðan ísland og Bandaríkin
fyrst skiptust á sendiherrum
fyrir ári síðan. hafa Bandarík-
in orðið fyrir sviksamlegri árás
sem hefir steypt þeim út í eyði
leggingarstyrjöld, sem nú hef-