Lögberg - 04.02.1943, Blaðsíða 7

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 4. FEBRÚAR 1943.
7
Ferð til Louisville, og
þing Lútersku kirkj-
unnar þar
Efiir G. J. Oleson.
(Framhald)
Þegar séra Kristinn bað um
orðið þá kynti Dr. Knubel hann
þingheimi með því að hann væri
forseti fslenzka kirkjufélagsins,
býst eg við að sumir hafi máske
rekið upp stór augu, sem ekki
þektu mikið til íslendinga, og
ekki þótt hann mjög Eskimóa-
legur, því að persónugerfi og
allri framkomu stóð hann ekki
neitt að baki þeim sem bestir
voru á þinginu, eða hvar sem
var meðal manna; þessi auglýs-
ing Dr. Knubles hefir máske
átt þátt í því að blaðið “Courier-
Journal” eitt helsta blaðið í
Louisville sendi fréttaritara
sinn á hans fund — það var
falleg stúlka minnir mig — og
spurði hann spjörunum úr um
íslendinga og kirkjufélagið Lút-
erska, kom all-ítarleg grein um
samtalið í blaðinu ásamt mynd
af séra Kristni, þótti mér mynd
in ekki góð, og hafði eg orð á
því við hann að mér þætti hann
fallegri en myndin, sagðist hann
samþykkja það, og vel það. Mun
blaðið hafa farið all-rétt með
frásögn séra Kristins, aðeins í
einu tilfelli mun því hafa skjátl-
ast og ekki hermt rétt frásögn
séra Kristins, en það þykir nú
ekki nein undur.
Henry Watterson mælsku-
maður mikill og þjóðkunnur
blaðamaður stofnaði þetta blað
um 1868 og nefndi það Jornal,
seinna sameinaði hann það blað-
inu Courier og var þá nefnt
Courier-Journal, og hefir verið
gefið út stöðugt síðan, var hann
ritstjóri þess frá byrjun til 1919,
hann dó 1921 81 árs gamall.
Watterson var fæddur í Wash-
ington D. C. en fór til Nashville
um 1861 og stofnaði þar blað,
hann gegndi herþjónustu í liði
sunnanmanna í borgarastríðinu
1861—65. Settist að í Louisville
skömmu eftir að því lauk. Hann
hafði feykna áhrif í Bandaríkj-
unum á sinni tíð, hann var eitt
kjörtímabil í Sambandsþinginu.
og vann sér mikinn orðstýr þar,
en sótti ekki um endurkosningu
og hafnaði öllum stjórnarembætt
um. Hann var valinn til þess
að flytja ræðu er Chicago-sýn-
ingin var opnuð 1893. Courier-
Journal byggingin er ein af
höfuðbyggingum Louisville-
borgar. Watterson gistihöllin þar
sem séra Kristinn hafði aðsetur
a meðan á þinginu stóð, var einn
ig stofnuð af honum, afar merki-
leg bygging, eru þar í nágrenm
nokkrar helztu gistihallir borg-
arinnar, svo sem Kentucky og
Seelbock.
Á þinginu sat eg stöðugt, og
Wð félagar allir má segja, þo
það sé stundum þreytandi a
hvaða þingi’ sem er, þá var það
þarna rífandi fjörugt með köfl-
um, svo getur maður ekki fylgst
^aeð nema maður sé þar stöð-
ugt- Eg stritaðist við að sitja,
eins og sagt var um Gamla Njál.
Einhverntíma í æsku lærði eg
þennan vísu-part: “Það má kalla
hyggins hátt, að heyra margt en
tala fátt,” og fylgdi eg því heil-
rseði all-samviskusamlega.
Eg hefi nú aldrei þótt sérlega
góður kirkjumaður, hafði eg lítíð
tækifæri framan af aldri, eg
hefi verið og er enn efasemda-
Sjarn, en trúhneygður hefi eg
ætíð verið, en hindurvitnalaus.
^argt er það í heimi andans,
sem torskilið er, og ekki vil eg
kasta öllu því fyrir borð, sem
eg ekki get skilið, og meira ljós
°g meira frjálslyndi hefi eg
íundið hjá kirkj unnar mönnum
yfirleitt heldur en hjá þeim,
sým engu þykjast trúa og telja
Slg skynsemistrúar eða engrar
f^úar, það var altítt hér á fyrri
arum meðal íslendinga og á sér
siað í smærri stíl enn, að menn
Uotuðu allskonar hrakyrði um
aila trú og guðdóminn og fékk
eg óbeit á því tali og þeirri hugs
un og get eg ekki í hugsun átt
samleið með þeim mönnum, en
virðingu get eg borið fyrir skoð-
un hvers manns, sem kurteys-
lega kemur frma. Skynsemis-
trú lætur vel í eyrum, en eitt-
hvað er samt meira heillandi
við þá menn, sem einlæga trúar-
hneygð eiga og lotningu, heldur
en hinna, sem engu vilja trúa og
öllu neita, nema sjálfum sér.
Þegar eg var staddur í Toronto
fyrir rúmum tveimur árum síð-
an, nokkra daga, rakst eg þar
á gamalt íslenzkt tímarit —
maður finnur stundum á ólík-
legustu stöðum það sem maður
á síst von á, — í því tímariti
var ritgjörð eftir Jón Sigurðs-
son alþingisforseta, þjóðhetju
íslands, ritgjörð þessi hneygðisý
að trúmálum, og var þar kafli
einn sérstaklega, sem vakti at-
hygli mína og bergmálaði svo
vel í mínu eigin brjósti, bara
eg hefði ekki getað — sem ekki
er heldur von — sagt það eins
vel. Að gamni mínu skrifaði eg
þennan kafla í vasabókargarm,
sem eg hafði og hljóðar hann
svona:
“Það er eitt af þeim einkenn-
um, sem fylgdu skynsemistrúar-
öldunni, að kasta frá sér öllu,
sem bygt var á trú, en ekki
reynslu, menn þóttust ekki vilja
trúa því, sem menn ekki skildu,
en ef satt skal segja, skildu þeir
harla lítið, sem von var, þeir
vissu ekki fremur en Niko-
demus hvaðan vindurinn kom
eða hvert hann fór. Til hvers
þá að láta svo drembilega, eins
og maður þykist vita alt og
skilja alt og ekki vilja heyra
annað nefnt. Látum svo vera,
að mörg trú sé hjátrú og hindur-
vitni, vér getum ekki að því
gjört að oss finst þessi trú vera
samfara einhverjum andlegum
og skáldlegum tilfinningum,
sem ekki finnst hjá þeim, sem
þykjast svo upplýstir að trúa
engu.”
Mér þótti þessi kafli sérstak-
lega merkilegur þar sem hann
kom frá öðrum eins manni og
Jóni Sigurðssyni, sem með sanni
má segja var maður, sannur
maður. “Sómi íslands sverð og
skjöldur,” og allir hafa kapp-
kostað að dá hann og frelSis-
hugsjónir hans, og engum kem-
ur til hugar, enginn þorir aö
væna hann um það að hann
hafi vðlrið málsvari ófrelsis,
þröngsýni eða heimsku, en hann
var eftir þessum orðum að
dæma á sviði andlegra mála,
eins og á stjórnmálasviðinu,
víðsýnn og heill, og langt á
undan sinni samtíð. En þó að
þeir menn séu af sumum dæmd-
ir þröngsýnir og heimskir, sem
leggja rækt við trúarhugsun og
lotningu fyrir æðri mætti og
æðra ósýnilegu valdi, þá verð-
um því tæplega neitað of nokkr-
um því tæplega leitað af nokkr-
hefir haft og almenna þekkingu
að ljósið frá boðskap meistarans
er tryggastur leiðarvísir hverj-
um manni og haldbest til varan-
legrar farsældar.
Stríðsmálin voru allmikið
rædd og í sambandi við það
drykkjuskaparbölið, sem er al-
ræmt þar suður frá ekki síðui
en hér norður frá, og hefir eyði-
leggjandi áhrif á fjölda af mönn-
um, sem herþjónustu gegna, og
á annan hátt starfa að stríðs-
málum; voru ýmsar tillögur sam
þyktar, þar á meðal ein beint
til forseta Bandaríkjanna og
yfirhershöfðingja Bandaríkja-
hersins, þar sem með ákveðn-
um og sterkum orðum honum
er bent á böl ofdrykkjunnar og
hin eyðileggjandi áhrif, sem það
hefir sérstaklega innan vébanda
hersins, og hann fyllilega á-
mintur um það nú þegar að stíga
ákveðin spor í því að verja her-
mennina og æsku þjóðarinnar
gegn þessari hættu, eftir því
sem hann hefir vald til. Einnig
voru prestar og söfnuðir ámintir
um það að leggja fram alla sína
krafta til að upplýsa og leið-
beina mönnum í herþjónustu og
vara þá og hjálpa þeim í öllu
tilliti gegn þeim mörgu hættum
sem blasir ætíð við á stríðs-
tímum, og sem fylgir ofdrykkju
og óreglu.
Þá voru prestar og söfnuðir
hvattir til þess í ákveðinni til-
lögu hver í sínu umhverfi að
veita hinum ungu hermönnum
andlegt fulltingi og aðra hjálp
eftir mætti, mýkja og græða
sár þeirra er ástvini missa í
hinum grimma hildarleik, hjálpa
þeim, sem heimili og starfi fórna
í þarfir lands og þjóðar, eða
þeim, sem af völdum stríðsins,
og vegna breyttrar aðstöðu og
kringumstæðna á einhvern hátt
komist á kaldan klaka, efnalega
og máske andlega.
Loks samþykti þingið hollustu
kirkjunnar leiðtogum þjóðarinn-
ar til handa, á þessum örlaga-
ríku tímum, hollustu gagnvart
öllum mönnum og konum, sem
herþjónustu gegna, bæði heima
fyrir og á erlendum vettvang,
og kirkjunnar fulltingi í allri
neyð og þraut, með áskorun til
allra kristinna manna að gefa
sinn styrk i fullum mæli í ljósi
samvizkunnar fyrir land og þjóð
á þessum alvörutímum.
Að vísu kom fram rödd eða
raddir, sem enga afstöðu vildi
að þingið tæki í sambandi við
stríðið, en þeir voru fáir. Allir
vita hver öfl eru að verki í
þessu stríði, sem lýðræðisþjóð-
unum varð óhjákvæmilegt að
lenda í, her er settur á mót'
órétti, einræði á móti lýðfrelsi,
þó ýmsa galla hafi. Kirkjan er
skyldug að fylla . flokk þeirra,
sem berjast fyrir rétti og mann-
frelsi, en móti einræði og kúgun
Á Þýzkalandi hafa kirkjunnar
þjónar bæði Lúterskir og
Katólskir ekki beygt sig fyrir
kúgunarvaldi Hitlers, og margir
þeirra hafa verið hneptir í varð-
hald, og sennilega sumir teknir
af lífi.
Einn dag þingsins ávarpaði
varaforseti Bandaríkjanna Hon
Henry Wallace þingið, hafði
hann komið til Louisville til að
flytja þar ræðu og var honum
boðið að ávarpa kirkjuþingið.
Flutti hann stutta ræðu. Mintist
hann í ræðu sinni sérstaklega á
trúboðsstarf Lútersku kirkjunn-
ar í löndum þeim, sem Banda-
ríkin eiga nú í stríði við, og
fór hann lofsamlegum orðum
um mannúðarstarf það sem
kirkjan er að vinna.
Mr. Wallace er myndarmaður
að vallarsýn, hann sýndist
þreytulegur, hefir góðmannleg-
ann svip. Hann er sagður kristi-
lega sinnaður maður, og hefir
áhuga fyrir kirkjulegu starfi.
(Framhald)
Rússar breyta kolum í
gas neðanjarðar
Eftir Dyson Carter.
Um síðustu aldamót hóf Lenin
að rannsaka hvernig að nota
mætti vísindin mönnunum til
sem mestrar velferðar. Hann
komst skjótt að þeirri niður-
stöðu, að grundvallar viðfangs-
efnið væri eldsneyti og orka.
Ef hægt væri að framleiða næga
orku um alla jörðina og dreyfa
henni hvar sem væri, með því
gæfist mönnumim það afl, sem
þeir þyrftu, til að geta beislað
náttúruöiflin og notað þau í
sína þjónustu, öllum til heilla.
Lenin vann mikið að því, að
finna nýjar leiðir til að fram-
leiða orku í stórum stíl. Hann
skrifaði mikið um það mál. Eft-
ir mikið heilabrot opnaðist fyrir
honum töfra leiðin til þess. Hann
fylgdi að miklu leyti því plani
sem tveir nafnfrægir efnafræð-
ingar höfðu lagt, fyrir löngn
síðan, þeir: Rússinn, Mendeleev,
og Englendingurinn Ramsay.
Þeir höfðu báðir álitið, sem
fáránlega frumstæða aðferð, aö
grafa kolin upp úr jörðinni. Þeir
bentu á hversu hlægilega óhag-
kvæmt það væri að höggva upp
kolin mílu ofan í jörðinni, hala
þau svo upp, flytja þau svo á
járnbrautum eða \skipum, og
svo eftir alla þessa fyrirhöfn,
að setja þau í brensluofn, til
þess að ná úr þeim gasi til notk-
unar, til iðnaðar og heimilis-
þarfa.
Hversu fávíslegt er ekki að
brúka kol fyrir eldsneyti. Þeir
sýndu fram á hvernig ofurlítið
af kolum, sem brent væri niður
í námunni, mundi hita alt í
kringum sig feikna mikið af
kolum, og þannig framleiða kola
gas í afar stórum stíl. Þetta gas
mætti leiða hvert sem vildi í
pípum, og þyrfti hvorki að nota
járnbrautir né skip til flutninga
þess. Með þeirri aðferð þyrfti
aldrei að hreyfa kolin, né snerta
þau.
Það er næstum ótrúlegt að
þessi aðferð, sem hefði aukið
ágóðá enskra og rússneskra
kolanámueigenda svo feikna
mikið, var ekki alvarlega tekin
til greina af verkfræðingum, og
námueigendum. Þeir sögðu bara
að slík aðferð væri ómöguleg.
Fyrsti maðurinn, sem tók hug-
myndina alvarlega var Lenin,
faðir rússnesku byltingarinnar.
Árið 1913 skrifaði hann ítarlega
ritgjörð í blaðið Pravda, um
þetta mál. Honum var ljóst, að
kol brend djúpt niðri í jörðu,
var ein af orkulindum náttúr-
unnar, andspænis manninum.
Það er erfitt, hættulegt og
kostnaðarsamt að grafa kolin úr
jörðinní, og flytja þau til neyt-
enda. Lenin sá að hugmynd
þeirra Mondeleev og Ramsay
var vegurinn til að sigrast á kol-
unum, og láta þau hlýða vilja
og þörf mannsins. Lenin sá og
tvo aðra möguleika við þetta
fyrirkomulag. í fyrsta lagi: að
takmarkalaus gas-framleiðsla
neðan jarðar, krefðist nýrra
tegunda orkuvéla, til þess að
geta notað gasið, gastúrbínu,
sem þyldi afar mikinn hita —
slíkár vélar eru nú 1 notkun á
Rússlandi og öðrum löndum —
en þær eru stríðsheimildarmál
sem stendur, —- f öðru lagi:
þessar gas-túrbínur gera og
mögulega rafmagnsframleiðslu
svo ódýra, að eigi kostar meir
en einn fimmta af því, sem
ódýrast raforka er framleidd nú.
Hugsið ykkur byltingamanninn
Lenin, eltan eins og ref land úr
Jandi, af öllu lögregluliði Evrópu
eigandi þá þekkingu, sem hefði
vel getað gefið Evrópiskum kapi
talistum takmarkalausa iðnaðar
framleiðslu og margfaldað auð-
æfi þeirra!
Hann skrifaði rækilega um
þetta mál, en engin fjármála-
maður veitti því neitt athygli.
Þegar byltingin hófst á Rúss-
landi, var Lenin svo upptekinn
við ríkismálefni, að hann gat
þá ekki gefið sig við að koma
þessari hugmynd sinni í fram-
kvæmd, en hann sagði Stalin
allt um áform sitt viðvíkjandi
kolabrennslunni.
Eftir lát Lenins, fór Stalin að
rannsaka þessar áætlanir og
möguleika um kolabrennsluna.
Hann átti erfitt með að fá menn
til að skilja, að þetta væri mögu-
legt. Iðnaðarmenn voru vantrú-
aðir á það, en verkfræðingarnir
bara hristu höfuðið yfir því.
Stalin benti vísindamönnunura
á, að hin nýju vísindi tilheyrðu
almenningnum. Allar hugsjónir
verða að vera reyndar til þrauta;
og að síðustu var gefin skipun
um að kveikja í kolanámum.
Tilraunin heppnaðist langt fram
yfir beztu vonir, sem Stalin
hafði gert sér. Árið 1938 var
kveikt í hinu mikla Gorolovka
námusvæði; og fleiri fylgdu á
eftir. Kolanámunum var breytt
í -gas-bruna, með undrahraða.
Nú er undirjarðar kolabreyting
í gas á Rússlandi orðin svo
stórkostleg, að það er út af fyrir
sig, sem sérstakur stór iðnaðar
fyrirtæki.
Hvernig er farið að því? Það
er mjög einfalt og óbrotið. Til
þess að brenna námu, þarf tvo
strompa, sem ná niður að kolun-
um, því næst lárétta palla, sem
ná að stropmunum. Þegar þessi
umbúnaður er fullgerður, er
kveikt í kolunum. Uppi á jörð-
inni eru blævélar — fans —.
sem blása lofti niður í gegnum
strompinn. Hversu mikil brensla
fer fram, takmarkast af því, hve
miklu af lofti er blásið ofan í
námuna, og hvað hátt hitinn
stígur; brenslu og hita niðri í
námunni er stjórnað með loft-
straumunum að ofan. Hugsum
oss það feikna hitama,gn er
myndast niðri í námunum. —
Látum oss hugsa oss eldstæði
sem brendi 100 tonnum af kol-
um á hverri mínútu. — í slík-
um eldgíg breytist náman í gas-
brenslu ofn, sem framleiðir ó-
hugsanleg ósköp af gasi. Víðar
og sterkar pípur eru lagðar ofan
í námuna, gegnum annan stromp
inn, sem leiðir gasið upp, og
þaðan hvert sem þörfin krefur.
Við þetta þarf enga námu-
menn, aðeins fáeina menn til
að passa blástur vélarnar. Sér-
fræðingar passa hitann og brenn
sluna, sem er sýnd með vísir á
skífu, sem komið er fyrir við
annan strompinn.
Það hefir verið reiknað svo
til að einungis 60% af kolunum
náist upp með vanalegri námu
vinnslu, en með þessari nýju að-
ferð notast 90% af kolunum,
breyttum í gas.
Gamlar námur, sem hafa ver-
ið yfirgefnar, má nú nota með
þessari aðferð. Eldurinn smá
læsir sig eftir hinum fjarlæg-
ustu kolalögum, og allt notast
upp. Úr lélegum kolum, sem
eru lítt brúkanleg til eldneytis,
fæst gott gas.
Hvernig er svo gasið brúkað?
Það er aðallega brúkað á þrenn-
an hátt, því er brent í vanaleg-
um iðnaðar stofnana eldstæðum,
í staðinn fyrir kol. Því er brent
í hinum nýju ofurhita túrbínum,
sem settar eru í samband við
raforku framleiðara. Þessar raf-
orkustöðvar hafa sannað áætl-
un Lenins, að lækka mætti fram
leiðslukostnað raforku um fjóra
fimmtu eða í einn fimta af því
sem nú kostar að framleiða raf-
orku með vatns- eða gufukrafti.'
Hvað þetta meinar fyrir iðnaðar
framleiðslu á Rússlandi, getur
hver sem vill, gert sér dálitla
grein fyrir.
Ennfremur eru þessar logandi
námur notaðar til þess, sem
engan mann hafði getað látið
sig dreyma um — þær eru not-
aðar sem eitt feikna kemikal
verkstæði. Ef vatni og lofti er
dælt inn í þetta brennandi víti,
koma fram fjögur frumefni, sem
eru: Súrefni, vatilsefni og köfn-
unarefni og kolefni. Með þess-
um efnum má framleiða fjölda
kemisks iðnaðar. Rússar segja •
ekki mikið, sem stendur, um
sínar nýju kemisku framleiðslu
stofnanir; en hvaða verkfræðing
ur sem er, getur sagt yður, við
hverju má búast frá slíkri kem-
iskri framleiðslu, sem ekkert
kostar, að byggja, sama sem
engar vinnuvélar, enga aðflutn-
inga hráefna, sem hefir hita og
orku, sér að kostnaðarlausu, og
geta í það óendanlega aukið
framleiðslu sína, aðeins með
því að snúið sé hnapp. Slíka
kemiska framleiðslu er auðvelt
og fljótlegt að stofna, hvar sem
kolalag er í jörðu. Þessi nýja
uppfinding bendir glögglega til
þess, að eftir stríðið verður stór-
kostleg framför í kemiskum iðn-
aði, um annan heim.
G. E. Eyford
þýddi.
I
Hitt og þetta
Þrír einmana óhamingjusamir
mannræflar stóðu í húðarign-
ingu úti á brú nokkurri.
Einn þeirra sagði hrissings-
lega:
— Það er kalt.
Hinir tveir svöruðu ekki.
Eftir nokkra stund sagði ann-
ar mannræfillinn:
— Mér líður illa, í svona kulda.
Sá þriðji þagði.
— Eg veit um heitari stað,
sagði sá fyrsti.
Steinhljóð.
— Hel mikið heitari stað,
sagði sá fyrsti aftur.
— Hvar? sagði mannræfill
nr. 2.
— f víti! Og þangað ætla eg,
æpti nr. 1, um leið og hann
hvarf niður í skolótt fljótið.
Eftir nokkra stund klifraði nr.
2 einnig upp á handriðið og
sagði: — Hann hafði rétt fyrir
sér, og stökk einnig niður í
fljótið.
Þriðji mannræfillinn rýndi
ráðleysislega niður í strauminn.
Svitinn spratt út á enni hans.
Hann tók svo fast utan um hand
riðið, að hnúar hans hvítnuðu.
Hann tautaði lágt:
— Eg get það ekki! Eg þori
það ekki. Það er ekki víst, að
það sé eins heitt í himnaríki!!