Lögberg - 11.02.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN G. FEBRÚAR, 1941
-----------Hbgtjerg ----------------------
Oefif út hvern fimtudag af
TilK lOliUMBiA PRESS, IJMITKD
hmú Sargenl Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanúskrift ritstjórans:
EDITOK LOOBEKG, 695 Sargent Ave.,
Winnipeg. Man. *
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $8.00 um árið — Borgist fyrirl'rarn
The "Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Uimited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg. Manitoba
PHONE 86 327
Inntak úr rœðu eftir forsætis-
ráðherra Mackenzie King,
sunnudaginn 2, febrúar, I 941
Eg vil levfa mér í kvöld, aÖ bera fram
áskorun til eanadisku þjóðarinnar; áskorun
til sérhvers þjóðfélagsþegns um það, að
leggja fram alla krafta til þess að vemda
kristna siðmenning frá glötun.
Nú bendir margt til þess, að áður en
langt um líður muni óvinir vorir einbeita
sameinaðri orku með það fyrir augum, aS
tortíma brezka veldinu með ítrekuðum árás-
um, ægilegri en dæmi voru áSur til; um þaS
verSur ekki vilst, aS nú verSi háð að fullu
hiS hatramasta stríS, og engu hlíft, er á vegi
verður. Hitler fer ekki dult með tilgang
sinn; hann tjaldar öllu, sem til er með öllum
þeim hamagangi, er liann á yfir að ráða í
hlífðarlausri atsókn gegn vaxandi afli
brezkra þjóSa, er nú njóta dagvaxandi stuðn-
ings af hálfu amerískra stjórnarvalda.
Vér höfum heyrt upp á síðkastið mikið
talað um allsherjar stríð, eða stríð á öllum
hugsanlegum vígvöllum; stríð í lofti, stríð á
sjó og landi þar sem alt sé látið ganga í súg-
inn; en hernaðaraðferSir Nazista eru oss
kunnastar af tortímdum heimilum, sprengd-
um sjúkrahúsum, skólum og kirkjum; örvun-
um sýnist fyrst og frmest beint að konum
og börnum; um hlífð er þar ekki að tala;
sprengikúlur, eldhöf og eiturgas, fallast þar
í faðma.
Markmið Nazista er alger tortíming
brezkra þjóða; þetta horfast Bretar daglega
í augu við, og þess yrði ekki langt að bíða,
að vér í þessu landi yrðum sjónarvottar
sömu hörmunganna ef óvinir vorir væri einir
um hituna, og Bretland ekki væri fyrsta
varnarlína vor. Eini vegTirinn til fullnaðar-
viðnáms, er samtaka, fullnaðarsókn af vorri
hálfu; en fullnðarsókn er fólgin í því, aS
sérhver maður, sérhver kona og sérhvert
barn, leggist á eitt, og beiti sameinuðu átaki
aS einu og sama marki.
Fullnaðarsókn í stríði má skilgreina á
tvennan hátt; fyrri aðferðin er sú, sem ein-
valdsherrarnir beita, þar sem öllum máttar-
völdum er skilyrSislaust stefnt í einn og'
sama farvæg, og ekki ráðgast um við neinn;
hin aðferðin er sú, og henni beitum vér sem
lýðfrjálsir menn, að le^gja krafta vora alla
fram af fúsum einstaklingsvilja; þá starfs-
liáttu ber oss að vemda, og þeir hafa sann-
að gildi sitt vor á meðal með vaxandi sönn-
un, ef vaxandi sönnunar væri þörf, um þann
sigursæla auðnuveg, er frjáls og óháð mann-
félagsþjónusta býr yfir.
1 útvarpsræðunni á gamlárskvöld skýrði
eg yður frá því, hve augljóst þaS væri, að
stríðssóknin í ár yrði áhjákvæmilega um-
fangsmeiri þeirri í fyrra; að fórnfærslan
blyti að margfaldast; að fólkið yrSi að
leggja aS sér og fara margs á mis, er það
áður hefði ótruflað notið; eg sagði þá, og eg
endurtek það enn, að ekkert verk sé svo smá-
vægilegt, enginn einstaklingur það allslaus
eða veikburða, að hann eigi fái lagt fram
mikilvægan skerf í þágu stríðssóknarinnar,
og átuðlaS með því að fullnaðarsigri.
Tillag vort til stríðssóknarinnar er fjöl-
þætt; tugþúsundir vorra ungu manna hafa
innritast í landher, lofther og flota; hundruð
og þúsundir manna og kvenna starfa í verk-
smiðjum þessa lands, á búgörðum, í námum,
í skógum og við veiðar, vegna stríðssóknar
þjóðarinnar, og enn aðrar þúsundir brenna
af löngun til þess að koma til liðs viS mál-
stað lýðræðisins.
Vitað er það, að hvorki geti allir synir
þessarar þjóSar barist í fyrstu vamarlínu,
né heldur unnið að framleiðslu hergagna;
en megin þorri fólks getur látið af mörkum
fé til þess að tryggja hermönnum vomm
nauðsynlegan aðbúnað og góS og nægileg
vopn.
Eins og nú horfir viS, má ráða það af
öllum eyktamörkum, að stormur sé í aSsigi
á vettvangi stríðssóknarinnar; og með það
fyrir augum, skorar stjórnin á alla þegna
þessa lands, að spara við sig alt, sem hugs-
anlegt er, og lána stjórninni hverja þá fjár-
hæS, sem þeir með nokkrum hætti mega án
vera.
Fyrir nokkru komst stjómin að þeirri
niSurstöðu, að febrúarmánuður skyldi eink-
. um og sérílagi verða helgaður sölu stríðs-
sparnaðar skírteina og stríðssparimerkja;
Iienni er þaS heilagt alvörumál, aS þér skipu-
leggið viturlega útgjöld og sparið sem allra
ríflegastan hluta af tekjum yðar og laun-
um til kaupa á stríSssparnaðar skírteinum
og stríðssparimerkjum, því með þeim hætti
styrkjast tengslin milli yðar sjálfra og ætt-
menna yðar á hinum mismunandi stöSvum
stríðssóknarinnar.
Eins og fjármálaráðherrann, Mr. Ilsley
skýrir yður frá, verða innan skamms lögð
fyrir þing fjárlög, sem sennilega gera ráð
fyrir hvorki meira né minna en tveggja
biljón dala útgjöldum; stafar það af stór-
auknum viSbúnaði í öllum greinum strfðs-
sóknarinnar; það er þessvegna sýnt, aS þol-
rif þjóðarinnar verða að fullu reynd áður en
yfir lýkur, og það engu síður á vettvangi
hinnar fjárhagslegu afkomu en öðrum svið-
um.
f»að má oss aldrei lienda, að oss vaxi í
aug-um viðfangsefni vor; því stærri sem þau
eru, þess meiri menn eigum vér að vera; á
öllum öldum hafa fórnir miklar verið intar
af hendi fyrir frelsi og frjálsræði; af þeim
fórnum má margt læra í þeirri frelsisbaráttu,
sem nú er háð; hinni mikilvægustu mannrétt-
índabaráttu allra alda.—
Eimreiðin
“Ijög’bergi” hefir nýveriS borist til um-
sagnar 4. hefti Eimreiðarinnar, október-
desember 1940, fjölþætt að efni og að öllu
hið prýðilegasta; hefst ritið aS þessu sinni
á ágætri og tímabærri grein eftir ritstjór-
ann, Svein Sgurðsson, er hann nefnir “Mál-
vemd og menning”; nafnið skýrir sig sjálft;
jiessari bráðþörfu hugvekju lýkur með eftir-
greindum orðum:
“Islenzkan, þessi frummóðir norskunn-
ar, sænskunnar, dönskunnar, færeyskunnar,
þessi auÖuga lind, sem sjálft heimsmálið,
enskan, hefir á liðnum öldum ausið af, má
aldrei falla í vansæmd fyrir vora vömm.
Hún er dýrmætasti jarfurins, sem vér eig-
um.”
•
“Hinn óþekti landnámsmaður,’' heitir
afbragðs kvæði í þessu EimreiSarhefti eftir
Kolbrún; yrki karlskáldin betur mega þau
vel við una; þetta fagra ljóð telur átta vísur,
og er hin sjött’a á þessa leið:
“Længi, lengi horfði ’ann hljóður.
Hér er létt að vera góður.
Eignast þessa mold að móður,
mjúkt varð fótatak viS sand.
Áin rann, og ekkert tafði,
arma um landið særinn vafði,
og hann vissi, að enginn hafði
áður numið "þetta land. ”
Islenzkan
á síðuálu bók
Halldórs Kiljan
Eftir X.
Hér skal nú
Eimreiðarheftis:
talið innihald áminsts
Málvernd og menning; Bjarni M. Gísla-
son: Edda Finnlands (með 5 myndum);
Steingrímur Matthíasson: Um Nýfundna-
land og skuldabaslið J>ar (með mynd);
Lárus Sigurbjörnsson: Brynjólfur Jó-
hannesson leikari (með 6 myndum); Dag-
bók frá styrjöldinni 1939—40 — nokkrir viS-
burðir fyrstu átta mánuðina; Sögusamkepni
EimreiSarinnar 1940 — Úrslit; Stefán Jóns-
son: Kvöld eitt í september (saga með
mynd); Helgi Valtýsson: Á Mölinni (með
mynd); Kolbrún: Hinn óþekti landnámsmað-
ur; Bílaframleiðsla heimsins; Fólksfjöl.gun
og barnsfæðingar; Fimm á báti (pólitísk
gamansaga); Hjörtur frá RauSamýri: ViS
rokkinn; Kýmni; Martin Andersen Nexö:
Saklausa barn (jólasaga); Dr. Alexander
Cannon: Ósýnileg áhrifaöfl: Vald hugans
yfir tíma og rúmi, Landsstjórinn og lestur
spila, Skygni: einkenni hennar og eðli, Sir
Charles Bell um línur lífans og fjarvitund-
ina„ Kristalslestur, Rúmskygni, Orsakir
skygni, Hörundsskynið, Vatns-isjáendur;
Raddir: Ný þýðing á “Norðurljós”, Norður-
ljós, ensk þýðing eftir Erlu Benediktsson,
Um vetrarkvíða (Isólfur Pálsson); Ritsjá:
llluminated Manuscripts of the Jónsbók
(dr. Stefán Einarsson), Um íslenzkar þjóð-
sögur (Ólafur Lárusson), Stjórnmálarefjar,
skriffinska og skattakúgun (H. J.), Föru-
menn I—III, Sólon Islandus, Gríma XV,
Kva»ði Höllu frá Laugabóli (Sv. S.).
Það er fróðlegt að athuga ís-
lenzkuna á Fettvrö Himinsins,
síðustu bók Halld'irs Kiljan Lax-
ness.
Höfundur þessi vandaði málið
á hinum fyrri bókum sínum, þó
hann sletti þá jafnan úr sér
töluvert af útlendum orðum, og
notaði nokkuð af orðskrípum:
skringilegum orðum og latmæl-
um.
Þegar þessi síðasta bók Hall-
dórs er borin saman við fyrstu
bækur hans, kemur í Ijós, að
allmikil breyting er orðin á mál-
fari hans.
En áður en farið er að skýra
nánar frá þeirri breytingu, er
skylt að geta þess, að ekki verð-
ur það um Laxness sagt, að hann
riti stirt. Nær altaf ritar hann
svo liðugt, að lesturinn er léttur.
Er þetta mikilsvert atriði, því
margir þeirra, sem sæmilega ís-
lenzku rita, eru svo stirðir, að
erfiður verður lesturinn. Kemur
þetta einkum fram í bókum, sem
snúið hefir verið úr erlendu
máli. En þeir, sem raða orð-
unum saman svo klaufalega, að
nær er ólesandi, það sem þeir
rita, gera það ekki altaf af því,
að andlegt máttleysi þeirra sé
eins mikið eins og verk þeirra
benda á. Alt eins oft mun þetta
stafa af því, að þeir hafa ekki
varið til verksins nógu löngum
tíma, til þess að það yrði gott.
Með öðrum orðum: Þeir hafa
svikið vinnuna.
Það sem einkendi hinar fyrri
bækur Laxness, voru langir
kaflar á ágætri íslenzku, þar sem
hann á þróttmiklu máli hresti
lesandann á kjarngóðum lýsing-
um. Var það sumra tal, að sögu-
þráðurinn vildi stundum verða
slitróttur hjá honum, en það at-
riði er annað mál en það, sem
þessari grein er ætlað. En þvi
er á þetta minst hér, að jafnvel
þeir, sem voru þessarar skoðun-
ar, létu sér það margir í léttu
rúmi liggja, af því þeir töldu
kosti þá, er nefndir hafa verið
hér, svo inargfaldlega vega það
upp.
En þennan hluta ritmensku
sinnar hefir Halldór Laxness að
mestu lagt á hilluna, og má
vera, að það sé af því, að hún
láti honum ekki Iengur. Lík-
legra er þó, að breytingin stafi
aðallega af þvi, að hann helgi
ritmenskunni ekki eins mikið
starf og áður — sé ekki eins
vandvirkur.
Þó eru smá-kaflar í þessari
síðustu bók, sein eru þessarar
tegundar og á ágætu máli. Má
af þessu sjá, hvað höfundur
þessi gæti, ef hann hefði ennþá
sama áhuga á því, að rita fagurt
mál, og hann bersýnilega hefir
haft, er hann hóf feril sinn sem
rithöfundur. Lengsti kaflinn —
eða réttara sagt lengsta glefsan
— þessarar tegundar er ekki
nema liðug hálf blaðsíða (upp-
haf á 12. kafla).
Laxness er nú alveg hættur að
sletta um sig útlendum orðum,
og er enginn bagi að því. En
hann heldur ennþá þeim vana,
að hrúga saman skringilegum
orðum og latmælum, og að láta
fólkið í sögunni nota afbökuð
útlend orð, en það er lélegust
tegund fyndni, á hvaða tungu-
máli sem er.
Þessi íslenzku skringiyrði eru
t. d. gvöð, ku, sosum, soldið,
dáltið (í einni af fyrri sögum
hans hafði hann það dáldið), og
fleira þessu líkt. En meðal út-
lendu orðskripanna eru reisa
(ferð), bánkuseðill, fóviti, múnd-
ering, að undirvísa (ekki færri
en þrír menn í sögunni nota það,
svo ekki hefir Laxness þótt það
lítið fyndið), dopulmorð (notað
nokkrum sinnum). Ofðið edjót
kemur margoft fyrir og nota það
Trygg innátæÖa
Þér sannfærist um að sparifé í Royal Bank
of Canada, er trygg innstæða; reglubundin
innlegg vaxa fljótt, og þér getið tekið pen-
inga út, nær sem vera vill.
THE ROYAL BANK
OF CANADA
.Eignir yfir $900,000,000
menn af ýmsum stéttum, þar á
meðal ritstjóri, og er auðséð, að
Laxness hefir miklar mætur á
þessu orði. En komið hefir
fyrir, að menn hafa hlotið sem
viðurnefni orð, sem þeir höfðu
til siðs að nota oft, en sem bet-
ur fer er Halldór P engri hættu,
þó hann stagist á þessu orði.
Eins og bruggarinn legst
venjulega sjálfur i óreglu, eiris
vill fara fyrir þeim rithöfundum,
sem krydda sögur (sínar með
því, að láta sögufólk sitt tala
skrílmál: Þeir eru áður en var-
ir farnir að nota það sjálfir.
Þannig koma orðin hreppsi
(hreppstjóri) og tugthiísnefna
fyrir þar, sem höfundurinn talar
sjálfur. Vel í samræmi við þessi
tvö orð er þessi setning: “Smám
saman hurfu hinir ungu klám-
hundar burt.”
Mjög oft notar Laxness orð í
danskri inerkingu. Hann lætur
uppgötva blóm milli steina, í
stað þess að finna þau. Sögu-
hetjan sér, að hann hefir aldrei
átt móður, en Laxness lætur
uppgötva það. Orðið duga er
notað í danskri merkingu,
diskur er haft um borð, og skip
er látið sigla inn á höfnina, en
á íslenzku sigla skip ekki nema
þau noti segl, þó Danir noti orð-
ið svona. “Pláss” og “plássið”
koma fyrir hjá Laxness með
stuttu millibili. Táknar hið fyrra
autt svæði framan við kaup-
mannshúsið í þorpi einu, en hið
síðara táknar þorpið sjálft.
“Hann tók undir arm hennar,”
“þeir fyrirverða sig fyrir að
lykta af hákarli,” (i stað: fyrir
að hákarlslykt sé af þeim).
“landabruggarinn . . . lyktar”
(í stað: það er þefur af honum).
“öskuljós á hár (askeblond),
“ineð þéttum öskuljósum brún-
um” (hún hefir verið meira en
tvennumbrýnd meyjan þessi).
“Hann brosti sínum góðu augum
og slæmu tönnum,” hann “var
gamalvanur morðum,” “Hælarnir
mínir eru of háir í þessum ó-
vegi” (ágæt dönsk setning),
börnin voru “komin á tvist og
bast.”
Þær þrjár setningar, er hér
fara á eftir, eru sæmilega dansk-
ar, en þó vantar helzt “íh”
framan við þær: “Hvað þú
svafst lengi — og hvað þig
dreymdi vel” (bls. 211), “hvað
hún er grönn” (bls. 231).
Gamalkunnar eru útlensku-
slettur sem þessar, en ekki betri
fyrir Jiat: “á sínum tíma” og
“út af fyrir sig.” Má stundum
sjá þessum orðum bætt inn í,
þar sem Jieim er með öllu of-
aukið.
Leiðinleg útlenskusletta er að
setja eignarfornöfn á rangan
stað, t. d.: “Hun horfði á hann
sínum djúpu bláu augum
“með sínu fátæklega undirlendi,”
“hlaðvarpinn, með sínum djúpa
hiinni.” Laxness talar hér um
hiniinn hlaðvarpans, en úr því
hann takmarkar hann við lítinn
blett, því segir hann þá bara ekki
“himinn fjóshaugsins?”
Enn verra en að hafa eigna-
fornafn á röngum stað, er að
bæta “eigin” framan við, þar
sem Jiví er ofaukið, eða ætti að
vera “sjálfs” aftan við nafn-
orðið. Hefir þessi málvilla, sem
komin er beint frá útlönduin,
breiðst mjög út nú upp á síð-
kastið, og er ein hvumleiðasta
villan, sem sjá má á prenti:
“sinum eigin heimi,” “sínu eigin
lífi.” Sveitadrengur er látinn
segja: “Þá á eg mitt eigið her-
bergi” (þá hefi eg herbergi
sjálfur), “presturinn tók fram
sín eigin rit,” í stað: rit l>au, er
hann sjálfur hafði ritað. Skylt
þessu, og þó verra, er þegar
Laxness segir, að söguhetjan
hafi “skrifað á eigin reikning,”
þegar hún tekur upp hjá sjálfri
sér, að skrifa föður Sveins í
Bervík.
Meðal margs hins furðulega,
er útvarpið hefir sagt frá, er
það, að flugvélar hafi komið í
bylgjum, og er með öllu ógern-
ingur að skilja það, fyrir þá,
sem ekki kunna nema islenzku.
Laxness er líka með samskonar
bylgjugang. Blygðunarroðinn
gengur hjá honum í bylgjum,
og kvefið gengur í bylgjum:
“Blygðunarroðinn sótti í bylgj-
um fram í kinnar skáldsins”
(bls. 153) og “Hingað vöndu
tólf börn komur sínar, blá i
framan og dálitið lúsug, með
kvef, sem gekk í bylgjum, en dó
aldrei út í hópnum.” (bls. 26).
Ein tegund notkunar íslenzkra
orða í danskri merkingu, er l>eg-
ar Laxness talar um að fá andlit.
Hann lætur söguhetjuna segja
við dómkirkjuprestinn: “Þegar
eg verð gamall, þá langar mig
til að fá andlit eins og þér hafið”
(bls. 181). Síðar i bókinni
kemur aftur fyrir að fá andlit,
(bls. 223). Þá er Jiað stúlka,
sem fær það: “Þá byrgði hún
honum augu sín, herpti varirnar
og lokaði munninum og fékk
aftur þetta kviðandi, yfirgefna
andlit, sem eins vel gat verið
upphaf að lánlausri rauna-
mæddri konu, sem allir brugðust
og allar vonir urðu “mýraljós.”
Eftirtektarvert er það, að í báð-
um þessum málsgreinum, sem
hér eru tilfærðar, kemur einnig
í öðru fram óvandaður rithátt-
ur. “Þegar eg verð gamall, J>á
Iangar mig, o. s. frv.” en á að
vera: mig langar til þess. að
þegar eg er orðinn gamall o. s,
frv., því hann langar nú þegar
til þess að líkjast prestinum,
lægar hann verður kominn á
hans aldur. Svipuð firra er í
síðari málsgreininni, að andlitið
gæti orðið upphaf raunamæddr-
ar konu. Svona skissur geta
komið af því að greind vantar,
eða * kunnáttu á málinu, en
hvorugt kemur til, þar sem Lax-
ness á hlut að, og stafa þær ein-
göngu af kæruleysislegri með-
Iferð móðurinálsins. Samskonar
kæruleysi mun vera orsök til
þess, að Laxness ritar: “Snati
. . . nenti ekki að gelta að einum
manni tvisvar á dag,” og mun
meiningin vera sú, að Snati
nenti ekki að gelta tvisvar sama
daginn, að sama manninum, þó
setningin verði helzt skilin svo,
að til mála hafi komið, að Snati
tæki upp þá venju, að gelta alt-
al tvisvar á dag að “einum
manni” (á dönsku: en Mand).
Þessa setningu er bóndi i af-
skektri sveit látinn segja: “Það
sem okkur vantar hér í bygðar-