Lögberg - 13.05.1943, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 13. MAÍ 1943.
3
“æfintýri” Klemenzar Krist-
jánssonar um akuryrkjuna?
Hver hafði trú á því, þegar
Klemenz byrjaði kornræktartil-
raunir sínar í Gróðrastöðinni í
Reykjavík, að þær yrðu annað
en barnaleikur? En hver neitar
því nú, að æfintýrið sé orðið að
raunveruleika? “Akrar hylja nú
völl” meira og minna í öllum
landsfjórðungum. Mun það fara
vaxandi og batnandi með nýrri
tækni og meiri þekkingu.
Og enn mætti minna á skóg-
ræktina. Hannesi Hafstein voru
það vonbrigði, hvað erfiðlega
gekk með skógræktina hérlend-
is lengi fram eftir. En gleði hans
yrði sjálfsagt því meiri, ef hann
mætti líta yfir ágætan skógrækt-
arárangur margra seinustu ára,
og mun þó meira á eftir fara.
því enn er vart meira komið en
upphafið að einni þýðingarmestu
og þjóðhollustu framkvæmd á
landi héi*. Er þáð rökrétt hugs-
un en enginn draumur, að menn
ingin hlýtur að vaxa í lundi
nýrra skóga. Þjóðin hefir þá
fengið enn nýja trú á gæðum og
auðlegð landsins, nýtt útsýni,
nýtt lífsviðhorf, sem stefnir
hærra og stærra en áður.
Eftir þennan útúrdúr er rétt
að víkja aftur að aldamótaljóð-
unum, láta þau tala sjálf og
velja til þess niðurlagserindi
þessa stórfenglega kvæðis, sem
sígilda aðvörun og áminningu til
þjóðarinnar. Skáldið segir:
Starfið er margt, en eitt er
bræðrabandið,
boðorðið hvar í fylking sem
þér standið;
hvernig sem stríðið þá og þá
er blandið:
það er að elska, byggja og
‘treysta á landið.
Þessi aðvörun og áminning er
í fullu gildi alla tíma. Hún fyrn-
ist ekki. En aldrei er hennar
meiri þörf en einmitt nú. Starf-
ið er margt, eins og áður og æf-
inlega, en bræðrabandið er nú
tæpast eitt, heldur margt, sumt
af erlendum toga spunnið og eig
inhagsmunum. Gleymist það
ekki oft, — ekki bara stundum
— að stríðið sé lævi blandið og
að þá sé lífsnauðsyn, að ættjarð-
arástin komi ekki aðeins fram í
orði, heldur líka í verki?
Af öðrum kvæðum, sem Hann
es Hafstein orti hér vestra,
skulu enn nefnd tvö. Fyrst við
áramótin 1902: Rís heil þú sól,
sem enn oss færir ár, það ár,
sem þjóð vor lengi muna skal
o. s. frv. Og kvæðið “í hafísn-
um”. Kvæðið “1 hafísnum” full-
gerði Hafstein að vísu eftir að
hann flutti héðan og breytti
hinu upphaflega kvæði. En til-
efni kvæðisins var för Hafsteins
héðan norður til Akureyrar á
útmánuðum 1903. Hans Ellefsen
hvalveiðimaður á Sólbakka í Ön
undarfirði, góðvinur Hafsteins,
lánaði hvalveiðibát til norður-
fararinnar. Lentu þeir í hafís út
og austur af horni, og lá við að
þeir yrðu að snúa aftur. Vegna
röskleika skipstjóra var förinni
haldið áfram og tókst að
smjúga út úr hafísnum. Hafstein
lifði sjálfur þá atburði, sem
hann myndar og málar í ljóði
sinu, svo það er ekki furða þótt
alt sé eðlilegt og lifandi
Þegar rætt_er um skáldskap
Hannesar Hafsteins er hann oft
ast einkendur sem gleðinnar
skáld. Þetta er að vissu leyti
rétt. Hafstein var skáld karl-
rtiannlegrar gleði, en skáldharpa
hans átti fleiri strengi, eins og
Ijóð hans sýna. Túlkaði hún jafn
vel átakanlega harma og sorgir
sem ærsl gleðinnar — og einnig
atti hún enn aðra strengi, sem
°muðu jafn skært og eðlilega.
Kemur þetta skýrt fram í eggj-
unarljóðum skáldsins og mörg-
um hinum fögru minningarljóð-
Uru, svo sem ljóðunum um Jón
Sigurðsson. T. d. þetta:
^agnið dægurþras og rígur.
þokið meðan til vor flýgur
örninn mær, sem aldrei hnígur
íslenzkt meðan lifir blóð.
íslendingar eiga Hannesi Haf-
stein mikla þakkarskuld að
gjalda sem stjórnmálaforingja
og skáldi. Hann barðist fyrir
hugsjónum, en ekki eiginhags-
munum — og hugsjónir hans
hafa haft ómetanlega þýðingu
fyrir þroska og framfarir þjóð-
arinnar.
Því á minning Hannesar Haf-
steins að lifa sem björtust og
lengst. Hún yljar og lýsir og ber
yfir sér þann tignarbrag, sem
getur með réttu gert þá kröfu,
að þagni dægurþras og rígur, að
markmiðið til heilla allrar þjóð-
arinnar sé sett ofar en eigin-
hagsmunirnir.
Ritað á afmælisdegi Hannesar
Hafstein, 4. desember 1942.
Lesb. Msb.
Frá Nemo á Gimli.
Baschinka
I.
Það var í ágústmánuði.
í sveijaþorpinu sást engin
mannleg vera á ferli, svo sem
þorpsbúunum hefði verið sópað
burt af fellibyl.
Karlmenn, konur og ungling-
ar er voru komnir af barns-
aldri, var með fyrirlitningu
rekið ,út á akrana eins og kinda-
hópur til að fylla hlöður aðals-
mannsins. 1 allsnægtunum voru
þeir hungraðir og óánægðir og
megnuðu ekki að veita sér það
nauðsynlegasta til að halda
uppi tilverunni, og slitu kröptum
sínum fyrir brauðbita er féllu
af náðarborði eigandans, þetta
voru leiguliða kjör.
Bóndinn, með líkama og sál,
og alt er honum heyrði til var
eign manns er hann ekki þekkti
en lögin skipuðu að slýða. Eig-
andinn gat lánað honum, selt
hann áður, rekið hamn í burtu,
eins og hræi sem hent er í
sorphaug. Hann var sem orm-
urinn er varð undir skóhæln-
um og líður þar kvalir sínar
þegjandi. Frá ómálga æsku hafði
honum verið innrætt hlýðni
hundsins og titraði af kvíða frá
óteljandi dæmum af grimdar-
verkum, og ber okið meðan
kraftarnir endast.
í þessu var fólgin ástæðan fyr-
ir því að allt verkfært fólk var
í burtu frá sveitaþorpinu en
heima, voru aðeins börn og
gamalmenni. Lágu leirkofarnir
voru mannlausir. Enginn reykur
sté upp í loftið frá hrörlegu strá-
þökunum. Ekkert hljóð heyrðist.
Börnin hlóu ekki, og gamal-
mennin þorðu varla að nálgast
hvort annað. Allt var sem dæmt
til dauða af langsamri kúgun
er sýndist hafa bannfært alla
gleði og eitrað loftið.
Á næstu hæð stóð höllin, að-
setur valdsins ótakmarkaða.
Arnarbælið er ógnaði öllu.
Maður hár vexti kom gang-
andi frá höllinni ofan líðandi
brekkuna. Hann var í búningi
veiðimanna í kragastígvélum
með reiðsvipu í hendi.
Fyrir honum runnu hundar
tveir. Þeir sem urðu á vegi
mannsins lutu næstum til jarð-
ar fyrir honum, en hann\virti
þá ekki viðlits. Svo gekk hann
í hægðum sínum gegnum þorp-
ið og að stóru húsi í jarðri þess.
Margt benti á að þar væri vel-
líðan gagnstætt því er var ann-
arsstaðar. Blómreitirnir kringum
húsið. Söngur fuglanna í búrun-
um, vegurinn vel hirtur upp að
hliðinu og hanagalið. Þetta var
hús gestgjafans. Þar bjó aldr-
aður maður Jakob Asekkenah
að nafni og dóttir hans einka
fögur ung stúlka.
Fyrir framan húsið í garðin-
um var maður við vinnu sína.
Hann kastaði rekunni tekur of-
an og hneigir sig djúpt.
“Er gestgjafinn heima?” spyr
herramaðurinn.
“Nei, herra.”
“Hvar er hann?”
“Við olíumilluna, yðar há-
tígn.”
“En Baschinka?”
“Hún er heima.”
Herramaðurinn gengur tafar-
laust inn í húsið; hann hrindir
upp hurð að herbergi, þar sit-
ur unglings stúlka og saumar.
Hún verður hrædd við gestinn.
Hann þeytir svipu og vetlingum
á stól, og settist að því búnu
svo dró hann til sín annann stól,
og lagði á hann fæturna. Stúlk-
an stóð með blóðrauðar kinnar,
skjálfandi hendur og niðurlútt
andlit.
“Eg hefi skrifað þér bréf”
svona’hefir herramaðurinn máls
á erindi sínu.
“Já, yðar náð.”
“Hvers vegna hefir þú ekki
komið upp í höllina?”
“Hvað átti eg að gera þar?”
“Annast búsýslu, til þess tíma
eg gifti mig aftur.”
“Eg er ekki fær um að ann-
ast búsýslu í svo stórum stíl
herra, og auk þess verður faðir
minn þá einstæðingur.”
“En er eg ekki einstæðingur?”
“Eg leysi þig frá búsýslunni,
ef þú kvíðir mikið fvrir henni.
Þú skalt vera hefðarkona ef þig
langar til þess, en þú verður að
búa í mínum húsum, því það
hefi eg fastráðið. Eg vil hafa
þig hjá mér. Heyrir þú það?
Þú skalt, eiga góða daga ef þú
ert mér eftirlát. Eg skal gefa
þér kjóla frá Moskva, þú skalt
fá vagn, og þér skal verða þjón-
að af fólki mínu. Segðu Já,
Baschinka. Það verður happasæl
ast.”
“Reiðist ei skýlausu svari
mínu herra! Bæn yðar er svnd.
Eg get ekki gengist undir til-
boð yðar nei, aldrei, eg er
aðeins saklaus aumingja Gyð-
ingastúlka, en þér eruð mikils
háttar herramaður, sem við eig-
um að sýna hlýðnl, en ...”
“Það er einmitt þessi hlýðni,
sem mér virðist að þú gleymir.
Brjóstgæði mín hafa spilt þér
og föður þínum. Þið hafið
gieymt því að allt sem þið haf-
ið undir höndum er mín eign,
og að eg get rekið ykkur út
úr húsinu hvenær sem mér lízt
og þið megið ekki taka með
ykkur einn brauðbita.”
“Greiðir faðir minn ekki eft-
irgjaldið?”
“Það ætti nú að bætast á að
hann stæði ekki í skiliim
Þó harm borgaði tíu sinnum
hærra eftirgjald, hefði það enga
þýðingu. Gyðingar hafa enga
heimild fyrir að búa í þessum
hluta landsins, og faðir þinn
getur því aðeins verið hér að
hann sé þjónn minn og landsseti.
Eg hefi heimild til að taka af
honum síðasta pening.”
“Faðir minn veit það vel náð-
ugi herra. Það er sama og
hann sagði þegar eg sendi hon-
um bréfið frá yður.”
“Hafið þér sýnt honum það!”
Stúlkan þagði.
“Og hann hefir sjálfsagt stælt
þig til þessa mótþróa. Svaraðu.”
Hún þagði enn, því hún kveið
því að hún skaðaði föður sinn.
Herramaðurinn stóð upp, lagði
hendina á öxl hennar, og mælti:
' “Þegar þú varst barn, og leizt
út fyrir að verða fríðasta st.úlk-
an í sveitinni, vaktirðu eftirtekt
mína. Af ást á fegurð þinni
leigði eg föður þínum hús þetta,
eg hefi leigt honum það fyrir
litla upphæð og verið honum
ætíð hlyntur, svo hann kæmist í
betri efni, og þú nytir. góðs af.
Hann skuldar mér í öllum
skilningi — en þú veizt ef til
vill ekki um það — þess vegna
krefst eg þín í launaskyni fyrir
margra ára góðvild, með því
á faðir þinn að greiða þakkar-
skuld sína. Hann getur valið
um þig eða allt það er hann
hefir undir höndum. Þú munt
fara nærri um hvað fyrir ykkur
muni liggja, ef eg læt ykkur
sökkva ofan í þá örbyrgð er eg
hóf ykkur upp úr.”
Baschinka draup höfði, hún
las ásetning hans úr orðum þess-
i
um, hún þekkti mann þenna er
hafði litið hana girndaraugum.
“Kjóstu,” sagði herramaður-
inn.*
“Þér getið eyðilagt framtíð
okkar,” svaraði uriga stúlkan og
andvarpaði, “en við verðum að
bera það.”
Andlitið á herramanninum
varð rautt sem purpuri af
reiði og æði. Þetta gat verið í
fyrsta skifti á æfinni sem hann
fékk ekki bæn sína uppfylta.
Hann belgdist allur út og var-
irnar blóðlausar titruðu. Hann
líktist rándýri sem er að ráð-
ast á bráð sína.
“Já, eg skal yðileggja ykkur”,
stamaði hann og gnýsti tönnum.
Hún hafði titrað af hræðslu
fyrir löngu. Blóðið sté henni til
höfuðs, og var sem brjóstið
myndi springa. Svívirt ef hún
segði já, eða troðin undir fót-
um þéss er hún barðist við. Glöt-
uð í augliti guðs eða hrakin í
hræðilegt volæði. Hvílík
kjör, og faðir hennar, vesalings
gamalmennið. Var hann ekki
aumkunarverður, hvorn kost-
inn sem hún tæki. Hvert átti
að flýja? Hvar myndu harm-
tölur Gyðings veita þeim húsa-
skjól í þessum norðlægu sveit-
um.
“Þið ætlið, ef til vill, að eg
sé hættur að vera yfirmaður
ykkar, af því að þið svo lengi
hafið lifað áhyggjulausu lífi, en
— nú skuluð þið kenna á valdi
mínu. Eg að sönnu hefi ekki
leyfi til að drepa ykkur, en eg
get ofsótt ykkur fram í dauð-
ann; eg get tekið eigur ykkar
og rekið ykkur út úr húsinu
eins og hunda; eg get sogið
blóðið úr æðum ykkar dropa
fyrir dropa án þess nokkur
heyri harmakvein ykkar. Ef þið
leytið liðs hjá stjórninni, getur
hún ekkert, því þið eruð Gyð-
ingar, og þjóðflokkur ykkar
allstaðar fyrirlitinn, og aldrei
mynduð þið dirfast að stíga
fæti inn í sveitaþorp þetta og
með því troða ’lög keisarans
undir fótum.”
Bascinka hafði í dauðans ang-
ist litið út um gluggann og sá
föður sinn ókvíðinn og róleg-
ann ganga heim að dyrunum.
Hann grunaði ekki að fellibylur
hafði eyðilagt gæfu hans.
“Faðir minn! Hann faðir
minn kemur!”
Herramaðurinn átyaði sig
fljótt, opnaði hurð að næsta
herbergi og sagði við stúlkuna.
“Faðir þinn má ekki vita að
þú sért svona nálægt. Farðu-”
Hún hlýddi. í því kom gamal-
mennið inn úr dyrunum. Hann
varð hræddur er hann sá gamm-
inn í dúfuhúsinu og hneygði
sig.
“Eg á erindi við þig Jakob,
sestu og taktu eftir því sem eg
segi og gr’ptú ekki fram í fyrir
mér,” sagði herramaðurinn.
Jakob settist kvíðafullur á
stól. Heframaðurinn gekk um
^ólf og lét dæluna gánga.
“Þér er kunnugt að eg er
stefnufastur maður og held
beint að takmarkinu, en fvrir-
lít allar vífilengjur. Hvaða álit
hefir þú á dóttur þinni?”
“Hú|n eir gott barn^ herra
minn, og gleði hússins.”
“Og fögur sem engill ”
“Og saklaus sem engill, náð-
ugi herra!”
“Hver sem giftist henni verð-
ur lánsmaður?”
“Áreiðanlega með guðs hjálp.”
“Ágætt, þá erum við sammála.
Eg hefi aldrei séð jafn töfrandi
stúlku, og því hefi eg oft sagt
við sjálfan mig í einverunni í
höllinni, sem oft er mikil. Ætti
ung og elskuverð stúlka með
glaðlegu viðmóti, sé ekki betri
skemtun, heldur en veizlur og
útreiðar. Ertu á sömu skoðun?”
' “Eg er aðeins aumingja gamal
menni, herra.”
“Það er satt, þú getur ekki
dæmt um þetta. Tilfinningar
þínar eru fyrir löngu dauðar,
og svo eru þið Gyðingar svo
samvizkusamir. Einn guð, ein
lög, ein kona, það er ykkur nóg.
Hlustaðu nú á. Eg er kominn
til að gera kaup við þig, þegar
þú neyddist til að hrekjast úr
heimalandi þínu og komst til
hallar minnar áttir þú ekki ann-
að en veika konu og kornungt
barn, er lofaði fagurri framtíð.
Þú fékkst að jarða konu þína
á minni eign og óskaðir eftir að
fá að dvelja sem næst gröf
hennar. Eg leyfði þér að yrkja
akra mína og búa .í húsi, sem
“Það er eigi þér herra, sem ”
“Haltu þér saman! Eg segi að
þú skuldir mér. Á hvaða tíma
sem er að nóttu eða degi, get
eg rekið þig út á götuna, fá-
tækann og nakinn eins og þú
varst þegar þú komst. En viljir
þú tryggja framtíð þína, og þig
langi til að skoða hús þetta með
tilheyrandi jörðum þína eign,
þarftu ekki annað en senda
dóttur þína til hallarinnar.”
var mín eign. Eg hélt verndar- hendi yfir þér og dóttur þín óx þar upp undir náðarsól minní.” “Til hallarinnar? Til hvers?” (Framhald)
Business and Prt ifessional Cards
#
Drummondvilie CottonCo. LTD. 55 Arthur St., Winnipeg Phone 21020 Manufacturers of BLUENOSE Fish Nets and Sein Twines H. L. HANNESSON, Branch Mgr. Itlei/ets Stttcllos Jjtd.
/suyest PMoyrcwfuc Oigantfaiim ui Canada •224 Notre Dame-

f '
Blóm stundvíslega afgreidd THE ROSERY ltd. Stofnað 1905 427 Portage Ave. Winnipeg. CANADIAN FISH PRODUCERS, LTD. J. H. Page, Managing Directot Wholesale Distributors of Fresh and Frozen Fish. 311 Chambers St. Offiee Phone 86 651. Res Phone 73 917.

G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir. S. M. Baokman, Sec. Treas. Keystone Fisheries Limited 325 Main St. Wholesale Distributors of FRE8H AND FROZEN FJSH ’ Offiee Phone Res. Phone 87 293 72 409 Dr. L. A. Sigurdson 109 MEDICAL ARTS BLDG. Office Hours: 4 p.m.—6 p.m. and by appolntment

H. A. BERGMAN, K.C. íslenzkur lögfrœOingur • Skrifstofa: Room 811 McA rthur Building, Portage Ave. P.O. Box 1656 Phones 95 052 og 39 043 Thorvaldson & Eggertson Lögfrœöingar 300 NANTON BLDG. Talstmi 97 0 24

EYOLFSON’S DRUG PARK RIVER, N.D. tslenzkur lyfsali • Pólk getur pantaS meðul og annað með pósti. Pljót afgreiðsla. DR. A. V. JOHNSON Dentist • 606 SOMERSET BLDG. Telephone 88 124 Home Telephone 202 398

WINNIPEG CLINIC Vaughan & St. Mary’s Dr. P. H. T. Thorlakson # Phone 22 866 • Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 62 200 ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST., WINNIPEG • Pcegilegur og rólegur bústaöur í miöbiki borgarinnar Herbergi $2.00 og þar yfir; með baðklefa $3.00 og þar yfir Ágætar máltiðir 4 0c—60c Free Parking for Guests

J. J. SWANSON & CO. LIMITED 308 AVENUE BLDG., WPG. • Pasteignasalar. Leigja hús. Út- vega peningalán og eldsábyrgð. bifreiðaábyrgð, o. s. frv. , Phone 26 821 DRS. H. R. and H. W. TWEED Tannlæknar • 406 TORONTO GEN. TRCSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smlth St. PHONE 26 545 WINNIPEO

Peningar til útláns Sölusamningar keyptir. Bújarðir til sölu. INTERNATIONAL LOAN COMPANY 304 TRUST & LOAN BLDG. Winnipeg A. S. BARDAL 848 SHERBROOK ST. Selur llkkistur og annast um út- farir. Allur útbúnaður sá beztl. Ennfremur selur hann allskonar minnisvarða og legsteina. Skrifstofu talslml 86 607 Heimilis talstmi 501 562

DR. B. J. BRANDSON 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Office timar 3-4.30 • Heimili: 214 WAVERLEY ST. Phone 403 288 Winnipeg, Manitoba DR. ROBERT BLACK Sérfræðingur t eyrna, augna. nef og hálssjúkdómum v 416 Medical Arts Bldg. Cor. Graham & Kennedy Viðtalstlmi — 11 til 1 og 2 tll 5 Skrifstofuslmi 22 2 51 Heimillsslmi 401 991

Legsteinar sem skara framúr Úrvals blágrýti og Manitoba marmari Skrifiö eftir veröskrd GILLIS QUARRIES, LTD. 1400 SPRUCE ST. Wlnnipeg, Man. Dr. S. J. Johannesson 215 RUBY STREET (Beint suður af Banning) Talslmi 30 877 • Viðtalstlmi 3—5 e. h.
DR. A. BLONDAL
Physician & Surgeon
602 MEDICAL AHTS BLDG.
Slmi 22 296
Heimili: 108 Chataway
Slmi 61 023
I