Lögberg - 13.05.1943, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 13. MAÍ 1943.
7
Frá Sendiráði Islands í Washington
Upplýsingastarfsemi
(Framhald)
Auk þess ao semja um sölu á
nýjum, söltuðum og írosnum
fiski var einnig samið um sölu
á niðursoðnum fiski, Faxasíld,
helming þorskalýsisframleiðsl-
unnar, allri síldarlýsisfram-
leiðslunni og 25. þús. smál. af
síldar- og fiskimjöli. Var yfir-
leitt um hækkandi verðlag að
ræða á afurðum þessum. T. d.
hækkaði verð á síldarlýsi um
nær 30% og á síldarmjölinu um
13—14% frá því, sem verið hafði
árði áður. Enda komu þessar
verðhækkanir fram í hækkandi
verði á síld til bræðslu, en það
hækkaði frá fyrra ári um 50%.
Til nóverberloka 1942 nam
útflutningur sjávarafurða um
186,4 miljónum króna, og var
það um 96% af verðmæti alls
útflutnings landsins. Á sama
tíma á fyrra ári nam útflutn-
ingur sjávarafurða um 169,3
milj. króna og 95% af verð-
mæti heildarútflutningsins.
Meginhluti útflutnings sjávar-
afurða skiptist á fáa afurða-
flokka, eins og hér er sýnt, talið
í þús. króna:
ísvarinn fiskur 106,104 57%
Síldarlýsi 20,979 11%
Þorskalýsi 18,328 10%
Freðfiskur 16,135 8%
Saltfiskur 11,212 6%
i
Þessir fimm afurðaflokkar
hafa því numið yfir 90% af út-
flutningi sjávarafurðanna.
Um skiptingu útflutningsins
eftir innflutningslöndum er það
að segja, að yfirgnæfandi meiri
hluti fer til Bretlands. ísvarði
fiskurinn var allur seldur þang-
að, en hann nam, eins og áður
segir 57% af verðmæti útflutn-
ings sjávarafurðanna. — Síld-
arolían er sömuleiðis öll seld til
Bretlands og líkt er að segja
um freðfiskinn. Af verkuðum
saltfiski voru fluttar út um 2700
smál. og þar af rúmlega tveir
þriðju til Portúgal, en afgang-
urinn til Suður-Ameríku. Er
saltfiskútflutningurinn nú orð-
inn svo hverfandi, að hans
gætir vart í heildarútflutningn-
um.
Landbúnaðurinn 1942.
(Byggt á yfirliti búnaðarmála
stjóra í dagblaðinu Vísi 7. jan.
1943).
Heyskapurinn.
Töðufengurinn á landinu mun
hafa orðið fyllilega í meðallagi.
Töður verkuðust yfirleitt vel.
Útheysskapur var hins vegar
með rýrasta móti, ef til vill al-
rýrasta móti, að nokkru leyti af
lélegum grasvexti, en að ynjög
miklu leyti af verkafólksskorti.
Kaupgjald.
Kaupamenn fengu 200—250
krónur um sláttinn og kaupa-
konur vart undir 100 kr. Þótt
þetta kaup væri boðið var lítt
mögulegt að fá fólk. í haust
hefir ekki verið unnt að fá
vetrarmann í sveit fyrir minna
en 500 kr. á mánuði og þótt
afurðaverð þyki hátt, er það svo
hátt kaup, að bændum mun um
megn að greiða svo mikið.
Garðuppskera.
Víðast sunnanlands varð sæmi
leg uppskera af kartöflum, en
yfirleitt léleg norðan- og aust-
anlands. 1941 var kartöfluupp-
skeran 120—‘130.000 tunnu^, en
mun tæplega verða yfir 80.000
1942. — Rófnarækt hefir víða
frekar gengið saman og stafar
það aðallega af því, að kálmaðk-
ur hefir valdið miklu tjóni
undangengin ár. Vermihúsarækt
mun hafa verið með mesta móti.
Kornræklin. —
Meluppskera af grasfræi.
Á Sámstöðum fékkst 9000 kg
af byggi og höfrum af 5 hektör-
um lands og er það nokkuru
meiri uppskera en 1941, en þá
fékkst 7700 kg, af sama flatar-
máli. Grasfræ var ræktað á 2
hektörum og fékkst af því 800
kg-
Á árinu seldi kornræktarstöð-
in útsæði í 48 staði á landinu
og var það meira en 1941.
\
Jarðrækiarframkvæmdir.
Árið 1941 voru þær mjög
litlar, eða einn þriðji af því sem
venjulegt var fyrir styrjöldina,
en nú er verið að endurskoða
og fara yfir skýrslur trúnaðar-
manna en sennilegt er að jarða-
bætur séu 25—30 af hundraði
meiri í ár en í fyrra. Bendir
þetta til þess að bændur, þrátt
fyrir fólksekluna, hafi fullan
hug á að halda áfram jarðabót-
um. Helzta nýmælið í jarðabót-
um er að keyptar voru skurð-
gröfur til landsins, og var unn-
ið með þeim við Akranes og
í Eyjafirði. Er væntanleg skýrsla
frá verkfæranefnd um árangur-
inn af starfrækslunni í sumar.
Húsbyggingar.
Árið 1941 lágu húsbyggingar
að miklu leyti niðri vegna styrj-
aldarerfiðleika, vöntunar á efni
o. s. frv. 1942 munu hafa verið
byggð um 100 íbúðarhús í sveit-
um og má geta þess til saman-
burðar, að síðustu árin fyrir
styrjöldina voru bygð um 300
íbúðarhús árlega í sveitum.
Flest þessara húsa eru stein-
steypuhús, en nokkur timbur-
hús, þar sem aðstaða hefir verið
sú, að unnt hefir verið að ná í
rekavið.
Byggingarkostnaður hefir auð
vitað aukizt gífurlega og lítii
íveruhús, sem fyrir styrjöldina
kostuðu 7—8 þús. kr. munu nú
kosta upp undir eða um 20 þús.
krónur.
Iðnaðurinn 1942.
(Byggt á yfirliti formanns
Iðnráðsins í Morgunblaðinu 31.
des. 1942).
Atvinna hefir verið nóg allt
árið hjá öllum greinum iðju og
iðnaðar á þessu ári, sem nú er
að kveðja. Að vísu hefir verið
erfitt um efni á ýmsum sviðum
og framkvæmdir tafist þess
vegna og framleiðsla orðið
minni en markaður var fyrir,
en vegna setuliðsvinnunnar hef-
ir eftirspurn eftir vinnukrafti
verið méiri en hægt var að
fullnægja, og atvinna því nóg
og afkoma iðnaðarmanna vfir-
leitt mjög góð. Hefir í sumum
iðngreinum verið skortur á lærð
um iðnaðarmönnum og þurft að
fylla í skörðin með ólærðum
mönnum, svokölluðum “gerfi-
smiðum”, en þeim er nú óðum
að fækka aftur.
En velgengni er ekki einhlít
til þess að allir séu ánægðir; og
það hefir heldur ekki orðið í
þetta sinn. Árið byrjaði með
hinu minnisstæða prentara-
verkfalli, en frá ársbyrjun höfðu
5 aðrar iðngreinir hér í Revkja-
vík einnig sagt upp kaupsamn-
ingum oe gert kröfur um grunn
kaupshsCTtkanir (bókbindarar,
járniðnaðarmenn, rafvirkjar,
skipasmiðir). Greiddist þó fljót-
lega úr þeim málum. Prentar-
ar endurnýjuðu þó samninga
sína án nokkurra breytinga í
það sinn, en sögðu þeim svo
upp um miðjan september, og
fengu þá nýja samninga án þess
að til verkfalls kæmi. Aftur á
móti tókst ekki að afstýra verk-
falli hjá bökurum, sem höfðu
sagt upp samningum frá sama
tíma og hófu verkfall þann 1.
október, eri samkomulag náðist
þegar sama dag.
Iðnaðarframkvæmdir hafa ver
ið miklar á árinu, einkum í hand
iðnaði. Þrátt fytir skort á efni
og vinnukrafti hefir mikið ver-
ið byggt. Af íbúðarhúsum í
Reykjavík má nefna Stúdent-
garðinn nýja, fjölbýlishús
Reykjavíkurbæjar, Verkamanna
bústaðina nýju og fjölda annara
húsa, er einstaklingar eða íélög
hafa látið reisa. Nokkur verzl-
unar- og verksmiðjuhús hafa
verið í smíðum á árinu, þar á
meðal ný hús fyrir þrjár stærstu
vélsmiðjur bæjarins, efnis-
geymsla fyrir landssímann og
byrjað á nýrri mjólkurstöð.
Utan Reykjavíkur hefir einnig
talsvert verið byggt. Verka-
mannabústaðir í Hafnarfirði,
ísafirði og Vestmannaeyjum,
íþróttahús á Akureyri, Sund-
höll í Hafnarfirði, sundlaugar,
barnaskólar, kirkjur, prestsetur,
sjúkrahús o. fl. út um alt land.
Skipasmíðar hafa verið með
meira móti, einkum utan Rvíkur,
(ísafirði, Vestmannaeyjum,
Keflavík, Njarðvíkum og Hafn-
arfirði). Vinna hófst aftur við
hitaveitu Reykjavíkur, og er von
manna, að á næsta hausti, að
mikill hluti bæjarbúa fái heita
vatnið á árinu 1943. Borað hef-
ir verið eftir heitu vatni á Ak-
ureyri, og víðar hafa menn hug
á að leita eftir jarðhita til hit-
unar híbýla sinna.
Eins og að líkum lætur, hef-
ir mesti fjöldi nýrra fyrirtækja
á sviði iðnaðar risið upp á ár-
inu, því margir vilja nota þessa
veltitíma til þess að koma fót-
um undir framtíðarstarfsemi,
hversu traustir sem þeir fætur
reynast. Á árinu 1941 var hið
fyrsta eiginlega “entreprænör”
firma hér á land, sem tekur að
sér byggingar og framkvæmd
annara mannvirkja stofnað, Al-
menna byggingafélagið, en á
þessu ári risu upp tvö félög, er
hafa með höndum byggingar,
ýmist fyrir eigin reikning til
sölu, eða fyrir aðra. Mosasteyp-
an býr til einangrunarefni, 9
nýjar bíla- og vélaverksmiðjur
hafa risið upp hér í Reykjavík.
ein í hafnarfirði og ein á Akur-
eyri, ein pokaverksmiðja hér í
Reykjavík og fjórar mismun-
andi fatagerðir, eija prentsmiðja
Hólar, efnagerð o. fl. Loks hafa
mörg eldri fyrritæki bætt við
byggingar sínar og aukið fram-
leiðsluna, og er ekki nema gott
eitt við því að segja, ef rekstri
fyrirtækjanna er haldið á traust
um fjárhagslegum grundvelli, og
áherzla lögð á vöruvöndun og
greið viðskipti. Hitt mun flest-
um iðnaðarmönnum og fram-
leiðendum vera ljóst, að miklu
skiptir fyrir afkomu þeirra og
framtíðarstarfsemi á hvern hátt
verðfallið kemur og hvernig þeir
verða við því búnir.
Á alþingi í vor voru tollar
á nokkrum efnivörum til iðn-
aðar lækkaðir nokkuð. Lögum
um Brunabótafélag íslands var
breytt svo, að nú er skylt að
tryggja í því öll hús utan Rvík-
ur nema gripahús, hlöður og
geymsluhús á sveitabæjum. Sam
þykkt var 10 milljón króna
fjárveiting til þess að setja á
stofn og starfrækja rafveitur,
er séu eign ríkissjóðs og rekn-
ar sem fjárhagslega siálfstæð
fyrirtæki, og loks voru sam-
þykkt lög um að ríkið skuli
láta reisa 6 nýjar síldarverk-
smiðjur og herslustöð fyrir síld-
arlýsi.
Viðskiptin við úilönd 1942.
(Byggt á yfirliti formanns
Verzlunarráðs íslands í Morgun
blaðinu 31. des. 1942).
Á árinu 1941 var viðskifta-
veltan við útlönd meiri að krónu
tölu en nókkru sinni áður hér
á landi. Útflutningurinn nam
þá 188,5 miljónum króna, en
innflutningurinn 129, 6 miljón-
um króna, og var því verzlun-
arjöfnuðurinn hagstæður um
58,9 miljónir króna.
Á því ári sem nú er að
kveðja hafa viðskiftin við út-
lönd enn aukist að krónutölu,
í nóvemberlok nemur útflutn-
ingurinn 193,9 miljónum króna,
en innflutningurinn 212,5 milj.
króna. v
Verzlunarjöfnuðurinn hefir
því breytst talsvert. Hann er
því í lok nóvermbermánaðar
óhagstæður um 18,6 miljónir
króna.
Aukning útflutnings að verð-
mæti til byggist á tvennu. Ann-
arsvegar hefir verið flutt út
meira magn af tilteknum vöru-
tegundum, en árið 1941, og má
þar fyrst og fremst nefna ís-
fisk, freðfisk og síldarmjöl, þó
hefir dregið mjög úr útflutn-
ingi á verkuðum og óverkuðum
saltfiski. Hinsvegar hefir orðið
verðhækkun á útfluttum síldar-
afurðum, freðfiski og fleiri vöru
tegundum, sem hér verða ekki
taldar. Útflutningur landbúnað-
arafurða hefir tiltölulega litla
þýðingu fyrir heildarniðurstöðu
útflutningsmagnsins, enda hefir
útflutningur þeirra ekki aukist
frá því fyrir stríð að sama skapi
og útflutningur sjávarafurða.
Svo sem kunnugt er hefir
sala útfluttra vara, að mestu
leyti farið fram samkvæmt samn
ingi við Bretland og Banda-
ríkin.
Árið 1941 jókst innflutning-
urinn mikið að magni og einn-
ig að krónutölu. 1942 virðist
þessi sama þróun hafa haldið
áfram. Innflutningurinn hefir
enn aukist að krónutölu, en,
ennþá liggja ekki fyrir skýrslur,
sem segja til um magn innflutn-
ingsins, en margt bendir til, að
það hafi einnig aukist frá þvi
sem var síðastliðið ár.
Hér skal ekki rakið hvaða
breytingum innflutningur ein-
stakra vöruflokka hefir tekið
frá árinu 1941. Hins vegar, þyk-
ir rétt að benda á, í hverju hin
mikla aukning innflutningsins
aðallega er fólgin. Á það hefir
þegar verið bent, að líkur eru
til að magn innflutningsins hafi
aukist frá því sem áður var, og
er það ein skýringin. Hitt vegur
meira, að á erlendum markaði
hefir orðið allmkil verðhækkun
á ýmsum vörum, auk þess sem
flutningsgjöld og tryggingar eru
nú orðin stærri hluti af kostn-
aðarverði vörunnar kominni
hingað til landsins en áður. En
flutningsgjöld hafa hækkað all
verulega á þessu ári. Veldur
þetta mestu um aukningu á
verðmæti innflutningsins.
Viðskiptin við einstök lönd.
Frá því að stríðið byrjaði hef-
ir orðið stórfeld röskun á við-
skiftum okkar við einstök lönd.
Innkaup á aðfluttri vöru hafa
faérst mjög til og eru nú ein-
skorðuð við tiltölulega fá lönd.
Það sama gildir um útflutning-
inn. Á þessu ári hefir breyting-
in á viðskiftum okkar við ein-
stök lönd haldið áfram.
Sem dæmi um hina stór-
feldu breytingu, sem átt hefir
sér stað í viðskiftum okkar við
einstök lönd má benda á að nú
fara nálega 90% af verðmæti
útfluttrar vöru til Bretlands, en
árið 1939 aðeins 17,4% og var
Bretland þá það landið, sem
keypti hlutfallslega mest af
framleiðsluvörum okkar. Það
sem af er árinu 1942 höíum við
keypt ca. 37% frá Bandaríkj-
unum, en árið 1939 3,6'r. Þetta
sýnir hina stórfeldu röskun, sem
átt hefir sér stað og gefur til
kynna erfiðleika þá, sem kau-p-
sýslumenn okkar lands hafa átt
við að stríða vegna ófriðarins.
Það má geta þess hér til sam-
anburðar, að röskunin á við-
skiftum okkar við einstök lönd
hefir orðið meiri nú þessi síð-
ustu ár, en átti sér stað 1914—
1918.
Eins og getið er um hér að
framan var verzlunarjöfnuður-
inn við útlönd óhagstæður í
nóvembermánaðarlok um 18,6
milj. króna, en var á sama tíma
árið 1941 hagstæður um 67 milj.
króna. — Aðalástæðuna fyrir
þessum halla er annarsvegar að
finna í auknum innflutningi og
verðhækkun innfluttu vörunn-
ar, eins og að framan er getið,
og hinsvegar í því, að undan-
farið hefir dregið allmjög úr
utflutningi sjávarafurða, vegna
stöðvunar togaraflotans. Þessi
þróun hefir þó enn ekki orðið
til þess, að gengið hafi verið
á gjaldeyrisforða landsins.
Inneignir bankanna erlendis
hafa stöðugt aukist og voru í
lok októbermánaðar þ. á. 282,1
miljónir króna, en voru á sama
tímá 1941 155,3 miljónir króna.
Bendir þetta til, að um miklar
gjaldeyristekjur hafi verið að
ræða frá öðrum liðum en út-
flutningsversluninni einni, enda
er það vitað, að gjaldeyristekj-
ur, vegna dvalar hins erlenda
hers í landinu, hafa verið mjög
miklar undanfarið, en engar
upplýsingar hafa verið birtar
um þær upyhæðir.
STUTT ÆFIÁGRIP.
Ríkisstjóri Sveinn Björnsson.
Hann er fæddur í Kaupmanna
höfn 1881. Útskrifaðist úr lærða
skólanum í Reykjavík árið 1900
og tók próf í lögfræði frá Kaup-
mannahafnarháskóla árið 1907.
Gerðist síðan yfirréttarmála-
flutningsmaður í Reykjavík til
1920 og þá hæstaréttarmálaflutn
ingsmaður um stund. Átti á
þeim árum þátt í stofnun ýmsra
merkra félaga og sat í stjórn
þeirra. Má hér t. d. nefna Eim-
skipafélag íslands og Sjóvátrygg
ingarfélag íslands. Árið 1916
varð hann forstjóri Brunabóta-
félags Islands. Á striðsárunum
fór hann í vörukaupaferð til
Bandaríkjanna fyrir ríkisstjórn-
ina. Árið 1920 varð hann sendi-
herra íslands í Danmörku og
gegndi því embætti til 1924 er
það var lagt niður um stund.
Var þá hrm. og síðan á ný
sendiherra er embættið var
aftur stofnað 1926. Gengdi hann
því síðan þar til hann var kjör-
inn ríkisstjóri 17. júní 1941.
Hann var alþm. Reykvíkinga
1914—1915 og ,1920 og bæjar-
fulltrúi í Reykjavík 1912—1920,
form. bæjarstjórnar 1918—1920.
Átti sæti 1925 í milliþinganefnd
í bankamálum. 1924 samdi hann
f. h. íslands við Noregsstjórn
um kjöttoll og var skýrsla hans
um það mál prentuð 1925.
Kona ríkisstjóra er frá
Georgia Björnsson af dönskum
ættum dóttir Henrik Hoff Han-
sen lyfsala og justitsráðs í
Hobro á Jótlandi. Eiga þau 6
börn.
F or sætisr áðherra
dr. jur. Björn Þórðarson.
Hann er fæddur 6 febrúar
1879 að Móum á Kjalarnesi.
Hann varð stúdent frá l^erða
skólanum í Reykjavík 1902 og
lauk prófi í lögfræði frá Kaup-
mannahafnarháskóla 1908. Var
síðan um hríð yfirréttarm.flm. í
Reykjavík, en 1909—1910 settur
sýslum. í Vestmannaeyjum.
Stundaði því næst málflutning
í Reykjavík og vann jafnframt
í fjármáladeild Stjórnarráðsins,
1912—1914 settur sýslum. í
Húnavatnssýslu og síðan um
tíma í Mýra- og Borgarfjarðar-
sýslu 1915—1919 starfsm. í dóms
og kirkjumáladeild Stjórnarráðs
ins og þá um hríð settur skrif-
stofustjóri þar. 1919—1926 hæsta
réttarritari. 1929—1942 lögmaður
| í Reykjavík. Dr. jur. frá Háskóla
íslands 1927 fyrir ritgerð um
refsimál á íslandi 1761—1925.
Hefir síðan 1926 verið sátta-
semjari ríkisins í vinnudeilum.
1919—1926 form. í húsaleigu-
nefnd Reykjavíkur. 1920—21
form. verðlagsnefndar. Hefir
skrifað tímaritsgreinar um lög-
fræðileg og sagnfræðileg efni.
Kona hans er Ingibjörg Ólafs-
dóttir Briem og eiga þau tvö
börn.
(Framhald)
Læknir: — Þér verðið að
gæta fyllstu varúðar í matar-
æði og reykja aðeins einn vindil
eftir að þér hafið nevtt mið-
degisverðar.
Viku seinna.
Læknir: — Hvernið gengur
yður að halda boðorðin?
Sjúklingur: — Ágætlega. Það
er aðeins þessi vindill, sem
kvelur mig. Eg hefi nefnilega
aldrei reykt áður.
Látið ekki tækifærið ganga
úr greipum yðar!
Verzlunarmenntun er ómissandi nú á dögum, og
það fólk, sem hennár nýtur, hefir ætíð forgangs-
rétt þegar um vel launaðar stöður er að ræða.
Það margborgar sig, að finna oss að máli, ef þér
hafið í hyggju að ganga á verzlunarskóla;' vér
höfum nokkur námskeið iil sölu við frægustu og
fullkomnuslu verzlunarskóla vestan lands.
The Columbia Press Limited
Toronio og Sargent, Winnipeg