Lögberg - 13.05.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 13. MAÍ 1943.
----------Högberg---------------------
Geíið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
U tanáskrift ritstjórans:
EDiTOR LOGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” íb printed and publishea by
The Columbia Press, Limited, B95 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 8 6 327
Ritsjá
i.
Halldór Hermannsson. Catalogue of the
Icelandic Collction, Bequeathed by Willard
Fiske. Additions 1927—1942, og Islandica, Vol.
XXIX Bibliographical Notes eftir sama höf-
und.
Báðar þessar afarfróðlegu og merku bækur,
bera fagurt vitni elju og vísindalegri nákvæmni
höfundarins, Dr. Halldórs Hermannssonar, próf.
í norrænu m^lunum og norrænum bókmentum
við Cornell náskólann. Dr. Hermannsson hefir
íyrír margt löngu unnið íslenzku þjóðinni
slíkt nytjaverk á vettvangi íslenzkrar bókvísi,
að hann jafnan mun talinn verða í röð hinna
aðsópsmestu sona hennar í slíkum efnum; og
er vonandi að hans njóti enn lengi við til þess
að fegra föðurtún með veigamikilli fræðslu-
starfsemi sinni meðal enskumælandi þjóða.
Meginritgerðin, sem Islandica flytur að þessu
sinni, er um myndaprentun íslenzkra bóka.
Snemma á tíð kom í ljós hjá þjóðinni rík löng-
un til þess að myndskreyta bækur, og jafnvel
áður en prentlistin kom til íslands, mvnd-
skreyttu ýmissir rithöfundar * íslenzkir hand-
rit sín. Með prentlistinni Skapaðist ný mynda-
gerð, og komu þá myndamót úr tré til sögunn-
ar. En þótt íslendingar gæfi sig snemma við
tréskurði, skifti algerlega í tvö horn, er til
trémyndamótagerðar kom.
Fyrstu íslenzku bækurnar, voru prentaðar
utan Islands, en um forsíður þeirra, sumra
hverja, var rammi prentaður eftir trémynda-
móti. Bæði Nýja testamentið og Corvinus’
Postilla, tvær fyrstu bækurnar, sem prentaðar
voru á íslenzku, höfðu slíka ramma.
Þá lýsir Dr. Hermannsson stigbreytilegri
þróun prentmyndagerðar á íslandi, unz nú er
svo komið, að mikill fjöldi íslenzkra bóka, er
skreyttur táknrænum dráttmyndum úr við-
burðakeðju þeirra; þessi gagnmerka ritgerð
er skreytt sæg ágætra mynda, er mjög auka
á vísindalegt gildi hennar.
II.
Jónas Kristjánsson: Nýjar leiðir. Rit Náttúru-
lækningafélags Islands. Herbertsprent. Reykja-
vík 1942.
Höfundur þessarar bókar, er einn hinna víð-
kunnustu áhugamanna læknastéttarinnar á ís-
lnndi, og í öllum efnum hinn mesti ágætis-
maður; hann hefir ferðast vítt um lönd með
það fyrir augum, að kynnast nýjungum á
vettvangi læknavísinda, og láta svo þjóð sína
verða aðnjótandi hins aukna þekkingarforða
sins; með þessu hefir Jónas læknir unnið þjóð
sinni hið mesta nytjaverk, sem ætla má, að
hún meti að fullu.
1 formála að bókinni eftir Halldór Stefáns-
son forstjóra, er afstaða höfundar til heil-
brigðismálanna, skýrð á þessa leið:
“Af málafærslu höfundar má það vera ljóst,
að á baugi voru tvær ólíkar stefnur í heil-
brigðismálunum.
önnur stefnan, sem telja má hina almennu
stefnu, setur traust sitt á miklar framfarir í
lyfjagerð og læknisvísindum. Hún telur öllu
óhætt, — að ininsta kosti hagar sér svo —
þótt brotnar séu kunnar og viðurkendar heil-
brigðisreglur, af því að lyfja—og læknavísindin
séu orðin svo fullkomin, að þau geti bætt öli
aíöll, sem af því hljótast. Úrlausnarefnin séu
þau mest og erfiðust, að hafa til gnægð lyfja,
iækna og sjúkrahúsa.
Hin stefnan, sem nefnd hefir verið náttúru-
lækningastefnan, en ætti fremur að heita heilsu
verndunarstefnan — sbr. “betra er heilt en vel
gróið” — með því að forðast af fremsta megni
að brjóta gegn kunnum og viðurkendum heil-
brigðisreglum. Er viðhorfi og rökum þeirrar
stefnu greinilega lýst í þessum erindum höf-
undar.”
Þessi fróðlega og skemtilega ritaða bók Jón-
asar læknis, er samsett af blaðagreinum og
fyrirlestrum, sem höfundur hefir flutt á fund-
um ýmissa félagsstofnana víðsvegar um ísland;
eru erindin öll gagnmótuð þeim áhuga og þeim
sterka sannfæringarhita, sem jafnan hafa auð-
kent höfund þeirra, hvar sem hann gekk að
verki; enda er Jónas læknir manna ólíklegast-
ur til að villa á sér heimildir.
Jónas læknir á marga vini vestan hafs, og
hefir tvisvar eða þrisvar heimsótt íslendinga
i þessari borg, og hér á hann tvo bræður, þá
Guðmund leikhússtjóra og Jóhannes verzlunar-
mann, auk þess sem sonur hans, Kristján
læknir, stundar um þessar mundir framhalds-
nám hér í borginni.
Ritstjóri Lögbergs kann Jónasi lækni alúðar-
þakkir fyrir það, að honum var send bók þessi
til umsagnar.
Ágæt mynd af Jónasi lækni prýðir þessa
vönduðu og gagnorðu bók.
Hátíðlegt samkvœmi
í höfuðstað Bandaríkjanna — Washington —
var haldið stórkostlegt samsæti 22. febrúar
siðastliðinn. Var það tilefni af því að þá voru
25 ár liðin frá stofnun hins svo kallaða “rauða
hers” á Rússlandi. Var samkvæmi þetta haldið
í Commodore hótelinu.
Eitt þúsund og sjö hundruð manns sátu þar
til borðs, fleiri rúmuðust ekki og varð fjöldi
tólks frá að hverfa.
Kona, sem Jessica Smith heitir, og er nafn-
kunn sem rithöfundur kynti gestina, sem við
háborðið sátu, en forseti samkvæmisins var
landi vor Vilhjálmur Stefánsson: “Það á sér-
staklega vel við,” sagði frú Smith, “að Vil-
hjálmur Stefánsson skipi forsæti við þetta
þýðingarmikla samkvæmi. Rússar elska Stefáns
son, og dást að honum. Eg mætti geta þess
hér að sextugs afmæli hans var haldið hátíð-
legt um alt Rússland. Þegar flugmennirnir
rússnesku Chkolov, Baidukov og Beliako, sem
fyrstir flugu yfir heimskautalöndin og heim-
sóttu oss þá urðu þeir að vera án margs. sem
þeir hefðu þurft að hafa sökum þess að loft-
förin urðu að vera eins létt hlaðin og kostur
var á. En eitt var það samt, sem þeim kom
saman um að þeir yrðu að hafa með sér þótt
það væri allþungt; það var rússneska þýðingin
af hinni merku bók Stefánsson “The friendly
Arctic”. Þeir gátu ekki verið án Vilhjálms
Stefánssonar þá og við getum heldur ekki ver-
ið án hans í kvöld við þetta tækifæri, sem
táknar náið samband og sameiginlega fram-
tíðarheill þessara tveggja miklu landa í andleg-
um skilningi, eins og hið sögulega flug rúss-
nesku loftfaranna tengdu þau líkamlega. Og nú
kalla eg fram hinn mikla mann, vin rússnesku
þjóðarinnar, Vilhjálm Stefánsson.”
Vilhjálmur tók því næst við stjórn sam-
kvæmisins og sátu stórmenni og stjórnarfull-
trúar ýmissa landa við háborðið. Meðal ann-
ars, sem Vilhjálmur sagði í langri ræðu, sem
hann flutti var þetta: “Þeir menn, sem heyra
til rannsóknaskóla heimskautalandanna — og
eg er einn þeirra — eru í djúpri og mikilli
þakkarskuld við þá þjóð sem sannað hefir það
n>eð afrekum sínum á þeim svæðum, að við
sem trúum á lífsmöguleika í heimsskautalönd-
um, höfuhs á réttu máli að standa. Rússar hafa
sannað margt fleira, sem áður var taiið ólík-
legt eða ómögulegt. Vér erum stödd hér í
kvöld til þess að votta þeim þökk og virðingu
ívrir það áð þeir hafa þegar sannað að lýð-
ræðislöndin geta varið sig með vopnum og að
mögulegt er að stöðva stríðsæði Þjóðverja; þeir
hafa sannað það að lýðræðisþjóðir — fólkið
sem trúir á frelsi, jafnrétti og bræðralag, á
yfir sterkara afli að ráða en einræðisþjóðirnar.
Það er sérstaklega vel fallið að þetta hátíð-
lega samkvæðai skuli vera haldið einmitt á
íæðingardegi Washingtons. Þetta er afmæli
Rauða hersins á Rússlandi, og einnig afmæli
hins mikla hershöfðingja, sem vér köllum föð-
ur þjóðarinnar hér í landi.
Andi Washingtons mundi sannarlega una
sér vel á þessari minningarhátíð.”
Næst á eftir Vilhjálmi talaði Senator Elbert
D. Thomas, frægur rithöfundur, sem skrifað
hefir æfisögu þeirra Washingtons og Thomasar
Jeffersons. Hann sagði þetta meðal annars:
“Vér höfum safnast hér saman til þess að
minnast viðburðar, sem er miklu nátengdari
Washington og hugmyndum hans en ' flestir
gera sér grein fyrir. Vor mikli hershöfðingi
Washington og hersveitir hans hafa hlotið
beimsfrægð fyrir það að leysa fólk úr ánauðar-
böndum, og rauðu hersveitirnar rússnesku hafa
þannig áunnið sér sömu frægð. Ofríki það,
sem Washington frelsaði miljónir manna frá,
varnaði fólkinu því að geta þroskast og þró-
ast sem sjálfstæðar verur. Svipað ofríki í af-
leiðingum sínum ríkti á Rússlandi á* undan
stjórnarbyltingunni. Rauði herinn frelsaði þjóð-
ina úr þrældómsböndum, og nú hefir fólkið
þar bragðað ljúffengan drykk úr bikar frelsis
og sjálfstjórnar. Það veit til hvers og fyrir
hverju það berst og það er viljugt að leggja
alt í sölurnar landi sinu til varnar.
Vér berjumst fyrir alheimsfriði, alheims
samvinnu, alheims bræðralagi — sambandi
allra þjóða. Rússland skapaði voldugt þjóða-
bandalag með því að sameina öll ríkin undir
eina stjórn með því skilyrði að hvert þeirra
væri að vissu leyti sjálfstjórnandi ríki út af
fyrir sig. Rússlandi hefir hepnast þessi sam-
eining og sama er að segja um Ameriku.
Við stofnun alþjóðasambands verður annað
hvort rússneska eða ameríska aðferðin höfð til
fyrirmyndar — eða báðar.
Saga fyrsta aldarfjórðungsins á Rússlandi
eítir byltinguna hefir verið býsna lík fyrstu
aldarfjórðungssögu vorri. Stjórnarbylting
Bandaríkjanna hjó svo mörg bönd, sem næst-
um heilög voru talin sökum rót-
gróinnar venju, að hún var
misskilin og fordæmd heims-
endanna á milli. Rússneska bylt-
ingin hjó einnig djúpsettar ræt-
ur rótgróinns vana og hlaut
því að verða misskilin.
Nú er sá dagur upprunninn
að báðar byltingarnar eru skoð-
aðar með augum skilmngs og
skynsemi, enda hafa þær báð-
ar sýnt það og sannað að ekki
var til einskis barist.
Þessi fáu orð, sem hér eru
þýdd úr ræðum eru aðeins lítið
sýnishorn af því hvað fram fór
í þessu samkvæmi.
Viðvíkjandi vináttu Rússa
gagnvart Vilhjálmi Stefánssyni
má geta þess að hann hefir frá
byrjun stjórnarbyltingarinnar
stöðugt haldið uppi vörnum
gegn misskilningi og hleypidóm-
um, sem þeir áttu við að stríða.
Hefir Vilhjálmur þar eins og
víða annarsstaðar, sýnt hug-
rekki og drenglyndi, enda er
hann gæddur hvorutveggja á
óvenjulega ríkum mæli.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Jónas Jónsson:
Kunningjabréf til Sóf-
fóníasar Þorkelssonar
Þú skrifar oft skemmtilegar
ferðasögur frá íslandi og um
Ameríku. En inn í eina' af þess-
um góðu greinum þínum um ís-
land hafa slæðst nokkrar villur,
sem þarf að leiðrétta, bæði hér
á íslandi og vegna landa í
Vesturheimi.
En fyrst eg minnist á þess:
hluti vil eg byrja að þakka rit
stjórum íslenzkra blaða, báðun
megin hafsins, t fyrir einlægí
viðleitni, að birta ekki í blöðurr
sínum neitt það, sem getui
skapað beizkju og kala mill
þjóðarbrotanná. Sú var tíðin
áður fyrr, að spjótum var skot
ið yfir hafið, þau tekin á lofti
óg send aftur til fyrri eigenda
Þau viðskipti sundruðu ís
íenzku þjóðinni og gerðu ekk
ert'nema tjón. Eg býst við, aí
einstaka sinnum falli í austur-
íslenzku blöðunum orð, serr
landar vestan hafs teldu betui
ósögð. En eg hygg, að það sé
mjög sjaldan nú orðið. Og eg
vona, að það komi enn síðui
fyrir í framtíðinni.
Við margra ára athugun á
blöðum Islendinga vestan hafs
hefi eg aðeins tveim sinnum
orðið var við greinarkafla, sem
eg fann að voru stórlega vill-
andi. í fyrra skiptið var það
ræða Mr. W. Lindals, þegar
hann var að búa sig undir að
taka við dómaraembætti sínu.
Hann lýsti með nokkuð sterk-
um litum fórnum Ameríku-
manna og fjárgróða Austur-ís-
lendinga í sambandi við nú-
verandi styrjöld. Því tafli er
ekki lokið enn. Fjárgróðinn er
að vísu mikill á pappírnum, en
fjármálakerfi landsins hefir
færst úr lagi, og stórkostlegt
hrun og fjárhagsvandræði fram
undan, í síðasta lagi við lok
styrjaldarinnar. í hertræðirit-
um er ísland nú staðsett við
hliðina á Malta, Gíbraltar og
þess háttar höfuðstöðvum. fs-
land er nú mitt á milli fjögurra
mestu hervelda heimsins. Ef
Evrópustórveldi gerir árás á
Norður-Ameríku, þá er fsland,
eins og málum er nú komið,
fremsta skötgröfin. Við Austur-
íslendingar skiljum vel, hvar
við erum staddir. Við vitum, að
í minnstu loftárás geta mörg
þúsund fjölskyldur í kaupstöð-
unum orðið húsviltar við bruna.
Enginn íslendingar kvartar um
þetta. Engir fjölyrða um, að við
séum í fremstu skotgröf, og að
hinir blómlegu bæir V^stur-
heims verði máske síðar heim-
sóttir með báli og brandi af því
að ísland er í bili á miklum
straumrótum. Eg segi þetta
ekki til sérstaks lofs okkur
Austur-fslendingum. Við vitum
hvað í húfi er um framtíðarlíf
frelsiselskandi þjóða í sambandi
við úrslit þessarar styrjaldar.
En eg held, að Mr. Líndal hefði
ekki þakkað fyrir gróðann, í
fyrstu lotu styrjaldarinnar, ef
Kanada hefði verið á straum-
mótum, eins og ísland er nú, og
ef dreift hefði verið um allt
ríkið 8 miljónum vel mennt-
aðra, gáfaðra og heiðarlegra
erlendra hermanna, fyrir sam-
eiginlegan m(álstað frelsisins.
Næst kem eg að þinni grein,
Sóffónías góður. Þér finnst
plægingarnar muni okkur verk-
litlar stundum með plóg og
dráttarvél. Menn eru misjafnir
við verk. Sennilega hefir eng-
inn viðarhöggsmaður verið jafn
duglegur í Winnipeg, eins og
þú á yngri árum. Samt varð að
notast við aðra sem minni voru
verkamenn. Eg efast ekki um,
að íslendingar læra tiltölulega
fljótt alla tækni við nýtízku
jarðvinnslu. Við höfum lært
síldveiði af Norðmönnum, tog-
arastörf af Bretum, og orðið
jafn snjallir meisturunum. ís-
lenzkir sjómenn í Boston hafa
svnt vestan hafs, að þeir kunna
sína mennt. Það þarf þess vegna
ekki að kvíða hæfileikum jarð-
ræktarmanna hér á l^ndi, að
tileinka sér nýja tækni.
Þú segir, að árið 1943 hafi
ríkið borgað helminginn af
kaupi vetrarstarfsfólks hjá ís-
lenzkum bændum. Fyrir þessu
er ekki svo mikið sem flugu-
fótur. Það er ekki vitað ufn, að
ríkið hafi greitt svo mikið sem
eina krónu í þessu 'skyni. Eg
held, að þú hafir séð þessa fjar-
stæðu í skýjum, þegar þú komst
seinast í flugvél yfir Kletta-
fjöllin.
Þú segir, að Bretar hafi gefið
íslendingum 5 miljónir króna,
og sveitabændur hafi fengið
féð. Þú ert svo sanngjarn að
bæta við, að þetta hafi verið
greiðsla fyrir markaðstöp. Hér
er ósamræmi. Ef Bretar borg-
uðu 5 miljónir fyrir markaði,
sem ísland glataði í sambandi
við styrjaldarrekstur Banda-
manna, þá var sú greiðsla ekki
gjöf heldur gjald. Mér þykir
ósennilegt, að Sóffónías Þor-
kelsson myndi kalla það gjöf,
ef stjórn Manitobafylkis bann-
aði honum í nokkur ár að flytja
svo mikið sem einn kassa úr
sínu mikla verkstæði, en greiddi
honum hins vegar eftir mati
ríflega en sanngjarna þóknun
fyrir atvinnuspjöll og markaðs-
töp. Eg hygg, að ef einhver
blaðamaður segði um þetta mál,
að Manitobastjórn hefði gefið
Sóffóníasi þessa fjárhæð, þá
hefði honum að vonum þótt
hallað á sig að ósekju. Sama
finnst okkur Austur-íslending-
um, er hann telur réttmætar
skaðabætur okkar vera gjöf.
Þú segir, að landbúnaðarvör-
ur hafi verið dýrar á Islandi,
og ekki þurft uppbót. Nú veiztu,
að bæði Bretar og Bandaríkja-
menn hafa vegna framkvæmda
sinna í þágu styrjaldarmál-
anna dregið til sín megnið af
lausu vinnuafli íslendinga, og
greitt hærra kaup heldur en
nokkurntíma hefir áður þekkzt
á íslandi. Þú veizt ennfremur,
að það kemur Bandamönnum
vel, að fá allan þann nýjan
fisk, sem fáanlegur er á land-
inu, og þá ekki síður þorska-
lýsi og síldarlýsi. Fyrir þessa
framleiðslu er borgað marg-
falt við það, sem þekkist á
friðartímum. Þessi aðstaða, svo
og nærvera hins fjölmenna
setuliðs í landinu, hefir skapað
sjúka dýrtíð og verðhækkun í
landinu. Vinnuaflið. verðsetur
sig eins og í álitlegum gull-
námubæ. Verð framleiðslunnar
vex að sama skapi, án þess að
efnahagur batni. Bændurnir
verða að selja vöru sína dýrt, en
geta þó ekki keppt um vinnu-
aflið við þá, sem hafa enn betri
aðstöðu við framleiðslu á Lífs-
nauðsynjum handa hernaðar-
þjóðunum. íslenzkir bændur
hafa nú að vísu allmikið af
pappírspeningum milli handa,
en þeir hafa aldrei verið jafn
útpíndir af þrotlausu erfiði, af
því að allt of fáar hendur eru
til að sinna framleiðslustörfun-
um.
Þú heldur, að íslenzku bænd-
urnir muni úrkynjast af vel-
sæld. Þeir munu úrkynjast ná-
kvæmlega eins og þú og þínir
líkar. Þú ert alinn upp og full-
mótaður í einni prýðilegustu
sveit á íslandi, Svarfaðardaln-
um. Þar búa eljumenn og
reglumenn, enda sér á bygð
þeirra. Þú komst þaðan með
vinnuþrek og vinnulöngun. Þeir
eiginleikar hafa komið þér að
góðu haldi. íslenzkt sveitafólk,
bæði konur og karlar, eru ná-
kvæmlega á sömu braut. Það er
sívinnandi fólk, alla daga árs.
Það er hófsamt í eyðslu, reglu-
samt og umhugað um framtíð
sína og framtíð landsins. ís-
lenzka sveitafólkið úrkynjast
síðast af öllum íslendingum á
dúnsvæflum og við iðjuleysi.
Þú segir, að nú ftiuni ís-
lenzka ríkið fara ,að rækta jörð
fyrir sveitafólkið. Þetta er byrj-
að og þarf að gera það hundr-
aðfalt meira. Bezta verk Musso-
linis var að skapa þúsundir líf-
vænlegra heimila fyrir ítalska
landnámsmenn í Lybíu. Roose-
velt hefir eytt laglegum fjár-
hæðum til að bæta landið, til
framtíðarnota. Ef ísland hefði
notið stjórnfrelsis frá 1851—
1874 og getað myndað nýbýli við
sjó og til sveita, eftir þörfum,
þá hefði fátt fólk farið úr landi
vestur um haf. Sá missir var
þungbær fyrir gamla landið, og
kom af því, hve hin erlenda
stjórn var skammsýn og mis-
vitur. Hitt er annað mál, að
landar í Ameríku hafa orðið
ættlandi sínu til gagns og sóma
vestan hafs, og allmargir notið
hæfileika sinna betur þar en
hér. Hitt er annað mál, að fá-
menn þjóð í stóru landi þarf
að hlynna að börnum sínum.
Nú fer saman, að Ameríka er að
mesty lokuð fyrir innflytjend-
um og hitt, að Austur-íslend-
ingum fjölgar og þess vegna
þarf að greiða fyrir heimila-
myndun alls staðar þar, sem
lífsskilyrði eru bezt hér á landi.
Og úr því að hinir miklu
stjórnarforkólfar Bandaríkj-
anna og fylgismenn þeirra
telja rétt, í einhverju auðug-
asta og landkostamesta landi
veraldarinnar, að eyða óhemju
fé til að skapa miljónum af
borgurum landsins sjálfstætt
verksvið, þá mátt þú, Sóffónías
Þorkelsson, ekki fara hörðum
orðum um okkur íslendinga, þó
að við sjáum ástæðu til, í landi
með óblíða náttúru, að létta
með hjálp frá almannasjóðum •
undir nokkuð af heimilamyndun
ungu kynslóðarinnar.
Eg hefi um nokkur undan-
farin ár unnið að því eftir megni
að fjölga vináttu- og kynningar-
böndum milli íslenzku þjóða-
brotanna báðum megin hafs.
Þúsundir manna vinna nú að
þessu sama marki á Islandi og í
byggðum íslendinga vestan
hafs. Þú, Sóffónías Þorkelsson,
hefir lagt fram drjúgan skerf í
þessu efni. Eina hættan í þessu
merkilega þjóðræknismáli er að
láta ógætileg og órökstudd um-
mæli falla í garð frændvina
hinum megin við hafið. Þið Vest-
ur-íslendingar verið að útkljá
ykkar heimamál og við okkar.
Við getum ekki sett ykkur á
skólabekk. Þið getið ekki held-
ur með góðum árangri typtað
okkur. Milli Islendinga austan
hafs og vestan gilda lög gisti-
vináttunnar. Menn telja ekki'
fram syndir gesta sinna, þó að
þær kynnu að vera til. Ef
Austur- og Vestur-íslendingar
breyta eftir reglum gistivinátt-
unnar, í allri sambúð, mun vel
fara. Deilur á þeim vettvangi
eru löngu hættar. Friður og
vinátta komið í staðinn. Höld-
um svo fram stefnu vörri um
ókomnar aldir.
Tíminn, 27. marz.
Borgið Lögberg!