Lögberg - 03.06.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 3. JÚNÍ 1943.
----------Högberg----------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LOGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and publíshea by
The Columbia Press, Limíted, 6^95 Sargent Avenue
Winnipeg, ManítODa
PHONE 86 327
Djúp sem þarf að brúa
Á öllum öldum hefir djúp verið staðfest milli
æsku og elli, þó misjafnlega hafi það verið
breitt; reynt hefir verið að brúa þetta djúp,
stundum með nokkrum árangri, en í öðrum
tilfellum árangurslaust; þetta djúp verður þó
að brúa, ef koma á í veg fyrir menningarlegt
skipbrot.
Gamla fólkið var einu sinni ungt, og unga
fólkið getur orðið gamalt; bilið á milli æsku
og elli er ekki langt, jafnvel þó mannsævin
komist upp í áttatíu eða níutíu ár; barnið er
maður, og gamalmennið er líka maður, og
þegar alt kemur til alls, skal eitt yfir bæði
ganga.
Hjá æsku og elli verður að koma fram gagn-
kvæm virðing, ef vel á að takast til um sam-
búðina; sú æska, sem lítilsvirðir gamla fólkið,
sólsetursbörnin, er á hálum ís, og á örðugt með
að fóta sig þegar út í lífið kemur; og hún á
það á hættu, að hennar bíði ömurleg elli ein-
angrunar og vonleysis.
Sú þjóð, sem eigi er þess umkomin, að sjá
sólsetursbörnum sínum farborða, hefir af litlu
að stæra sig, og vegur hennar verður aldrei
auðnuvegur.
í þessu landi, er lífeyrir gamalmerna það
skorinn við nögl, að óviðunandi verður að
teljast; stórfé er eytt í auglýsingar um matar-
tilbúning og hverskonar hollmeti. En hvaða
fæðutegundir getur það fólk keypt, sem dreg-
ur fram lífið á tuttugu dollurum á mánuði,
eða þar um bil? Þetta verður gamla fólkið,
sem borið hefir hitá og þunga hins stranga
erfiðisdags að sætta sig við, og að því er bezt
verður séð, lætur æskan sig þetta litlu skipta;
að minsta kosti hefir þess enn eigi orðið vart,
að æskulýðsfélög þessa lands hafi beitt sér
fyrir um það, að fá lífeyri hinna aldurhnignu
og þreyttu borgara hækkaðann; afskiptaleysið
og virðingarleysið eiga fleira sammerkt, en
margan grunar.
Heilsteypt og samræmt þjóðfélag er óhugs-
anlegt, nema því aðeins, að brúað verði djúpið
milli æsku og elli til hollrar, þegnlegrar trygg-
ingar í framtíð allri.
Tímaritið Samtíðin, sem Sigurður magister
Skúlason er ritstjóri að, hefir nýlega gert af-
stöðuna milli æsku og elli að umtalsefni í
riti sínu, og vegna þess hve ritgerð hans er
drengileg og tímabær, er hún tekin hér upp:
“Menn tala oft með lítilsvirðingu um ellina
og gamla fólkið. Mafgþvæld og síendurtekin
ummæli hljóða þannig: Þeir, sem guðirnir elska
deyja ungir. í heiðnum dómi var fólki prédikað
ur . sá hagkvæmi vísdómur, að vopndauðir
menn færu til Óðins og iðkuðu þar þær dá-
semdir að drepa hver annan á daginn og sitja
síðan að drykkju á kvöldin. (Verknaðir, sem
vikingar hinnar heiðnu aldar aðhylltust). En
sóttdauðir menn og þar með flest allt gamalt
fólk fór til Heljar og hlaut þar gleðisnauða
vist að launum fyrir langt og friðsamlegt ævi-
starf. Stjórnmálamenn fornaldarinnar voru
ráðagóðir! Núna láta stríðsæsingamennirnir sér
venjUlega nægja að lofa mönnum sínum gulli
og grænum skógum, ef þeir drepi og eyðileggi
sem mest fyrir andstæðingunum, en í heiðn-
um sið var mönnum lofað alls konar mun-
aði í öðru lífi, ef þeir væru nógu ótrauðir til
að fálla í bardögum þessa heims
Gamla fólkið, sem varð ellidautt, fór tii
heljar! Það lifði lengi, af því að guðirnir elsk-
uðu það ekki nóg! Ellin hefir sannarlega ekki
verið vafin neinum dýrðarljóma. Fólk «hefir
gert sitt til að mála hana sem dekkst og
herfilegast á vegginn. Gamla fólkið hefir löng-
um verið talið eins konar sorp “á mannfélags-
ins h'aug”. Ekki alls fyrir löngu samþykkti lög-
gjafarvaldi Islendinga að svipta menn embætt-
um 65 ára gamla. í þeim lögum er fólgið nöt-
urlegt tilræði við eldri kynslóðina, sem sízt
verður til þess að hækka gengi ellinnar í hug-
um menntaðasta hluta þjóðarinnar. Allir vita,
hvernig á þessari löggjöf stóð. Ýmsir vita, að
framkvæmd hennar er ekki óáþekk dauðadómi
gagnvart mörgum samvizkusömum embættis-
mönnum. Undanþágurnar til handa einstökum
mönnum sanna m. a., hve geðsleg og viturleg
þessi löggjöf reynist. Og þó væri allt gott um
hana að segja, ef vér byggjum þannig að em-
bættismönnum vorum, að þeir þyrftu ekki að
kvíða örbirgð í ellinni.
Það var hressandi að lesa í skóla lofgerð
Ciceros um ellina í ritinu Cato maior de
senectute. Slíkt verkaði vel á unglingshugann
eftir alla þá' heimskulegu lítilsvirðingu á ell-
inni, sem vér eigum að venjast hér á landi. —
Ameríkumenn standa oss að því leyti framar,
að þeir kunna að meta það aldursskeið, er vér
nefnum elli. Þeir segja: Lífið byrjar um fert-
ugt. Og miðað við andlegan þroska, má slíkt
t’l sanns vegar færa. En sá þroski varðar
vitanlega mestu, því að hann ræður úrslitum
stórmálanna. Á þessari miklu tækniöld hefir
vélunum verið trúað fyrir flestum þeim störf-
um, sem kröfðust áður mikillar líkamsorku,
svo að sú orka hefir nú raunverulega minna
gildi en áður. — Lítilsvirðing á. ellinni er
sennilega runnin frá þeim mönnum, sem telja
sér haldkvæmt að smjaðra fyrir oss, sem til-
heyrum yngri kynslóðinni. Látum það aldrei
henda oss, að trúa mati þeirra. Hagnýtum oss
hins vegar sem lengst og bezt allt það mann-
vit og þá miklu reynslu, sem gamla fólkið á
sér umfram oss. Lítilsvirðing á slíku stafar ann-
að hvort af vanmáttarkennd eða skaðlegri
óvild. Sú elli, sem er hvimleið eða brjóstum-
kennanleg, stafar venjulega af óhollum lífs-
venjum í æsku, sem ellin úttekur sín laun
fýrir. Virðum jafnan og metum vitsmuni og
reynslu eldri kynslóðarinnar og hagnýtum oss
slíkt sem bezt.”
Menningarfrömuður
Þeir sem átt hafa því láni að fagna, að standa
í nánu vináttusambandi við prófeSsor Watson
Kirkconnell, hljóta að hafa það á vitund, hver
gróði það sé íslenzkri menningu, að eiga slíkan
afburðamann að vini; hann hefir með ljóða-
þýðingum sínum víkkað svo út andlegt land-
nám íslendinga meðal enskumælandi lýðs,
að þar kemst enn enginn óíslenzkur maður í
hálfkvisti við; þýðingasafn hans af íslenzkum
ljóðum er þegar orðið geysimikið, þó hitt
varði vitaskuld margfalt meiru, hve vandaðar
þýðingarnar margar hverjar eru, og hve frá-
bærilega þýðanda hefir í mörgum tilfellum
tekist, að klæða hið íslenzka ljóð enskum há-
tíðabúningi. Margar af þýðingum prófessor
Watson Kirkconnell, eru íslendingum kunnar,
þó vel hefði mátt ætla, að almennari rækt
væri lögð við það að kynnast þeim, en raun
hefir orðið á. Vér áttum nýlega tal við ungan
menntamann af íslenzkum stofni, um bók-
mentaafrek þessa merka íslands vinar, er hann
mat mikils, og taldi mjög skara fram úr flest-
um verkum slíkrar tegundar: ekki hafði hann
þó veitt athygli þýðingu prófessor Kirkconnells
á Sigrúnarljóðum Bjarna Thorarinsen, sem
teljast verður sérstætt meistaraverk; það er
ekki hlaupið að því, að flytja hin má+tugu og
rammíslenzku ljóð Bjarna yfir á enska tungu,
án þess þau raunverulega tapi sér; en þetta
hefir prófessor Kirkconnell lánast að gera með
slíkum ágætum, að þýðing hans á þessu snild-
arljóði hins mikla skálds, (mun jafnan talin
verða til sígildra afreksverka.
Prófessor Watson Kirkconnell nam íslenzka
tungu af sjálfsdáðum; hann talar ekki íslenzku,
en svo vel er hann að sér bæði í fornmáli og
nútíðarmálinu, að hann nýtur hvorstveggja til
fullnusta; hann hefir viðað að sér allmiklu af
íslenzkum bókum, einkum ljóðabókum, og hefði
vitanlega kosið að eignast stærra safn íslenzkra
bóka, þó hann því miður eigi hafi haft tök á
því. *
Hið íslenzka bókmenntafélag vottaði pró-
fessor Kirkconnell fyrir nokkrum árum virð-
ingu sína með því að kjósa hann til heiðurs-
félaga, og fékk það honum ósegjanlegrar á-
nægju. Stjórn hins íslenzka ríkis, gæti einnig
auðveldlega staðið sig við, að veita honum
frekari sæmd, auk þess sem íslenzk útgáfu-
félög ættu að senda honum bækur sínar í
viðurkenningarskyni fyrir gagnmerka starfsemi
hans í þágu íslenzkrar menningar.
Þjóðhátíð íslendinga
Nefnd sú, sem stendur fyrir undirbúningi
þjóðhátíðar íslendinga, sem haldin verður á
Gimli 2. ágúst næstkomandi,' hefir átt með
sér nokkra fundi, og vinnur að því kappsam-
lega, að ger’a hátíðina eins vel úr garði og
framast má verða; þetta krefst mikillar vinnu,
og margfalt fleiri snúninga, en almenningur
rennir grun í; þetta er hið þarfasta þjóðræknis-
starf, sem nefndarmenn inna af hendi endur-
gjaldslaust í hjáverkum við sín daglegu störf.
Skipulagning skemtiskrár, er komin vel á
veg; ræður verða sennilega þrjár, allar frem-
ur stuttar, og hefir kona verið valin til þess
að flytja eina ræðuna; þá láta skáldin vitan-
lega ekki heldur sinn hlut eftri liggja, auk
þess sem verið er að gera að því gangskör, að
koma á fót söngflokk til þess að skemta hátíð-
argestum.
Frá vali Fjallkonu og hirðmeyja, verður síð-
ar skýrt.
Um fjögur þúsund manns sóttu hátíðina á
Gimli í fyrra; naumast þarf að efa, að álíka
hópur verði samansafnaður á Gimli þann 2.
ágúst, nema betur verði, því aukins þjóðræknis-
áhuga verður nú víða vart.
Frú Lincoln
Hún skvetti úr kaffibolla í
andlil Abrahams Lincolns.
Fyrir nær einni öld voru þau
Abraham Lincoln og Mary
Todd gefin saman í Springfield
í Illinois. En hjónaband þeirra
varð eigi til hamingju og far-
sældar, heldur sorgar og óham-
ingju.
Eina skýringin, sem Lincoln
gaf á hjónabandi sínu, var örfá
orð, er hann ritaði sem eftir-
skrift í viðskiptabréfi nokkru,
er hann ritaði viku eftir' að
hann kvæntist. Bréf þetta var
ritað til Samúels Marshals og
er nú geymt í Chicago Historical
Society. Þar kemst Lincoln að
orði: — Fréttir eru engar, nema
gifting mín, sem er mér sjálfum
hið mesta undrunarefni.
William H. Herndon rak mála
fhitningsskrifstofu með Lincoln
í fimmtung aldar. Herndon
þekkti Lincoln betur en nokkur
I maður annar. Hann komst þann-
ig að orði: — Ef Lincoln hefir
einhverju sinni lifað hamingju-
dag um tuttugu ára skeið, hef-
ir mér verið alls ókunnugt um
það. Herndon var þeirrar skoð-
unar_ að hjónabandið hefði eigi
hvað minnstan þátt í hryggð
Lincolns.
Einu sinni varði eg þrem ár-
um til þess að rita ævisögu Lin-
colns. Meðan eg vann að því
að rita hana, hygg eg. að eg
hafi lagt alla þá áherzlu á að
kynna mér heimilislíf Lincolns,
sem unnt var nokkrum manni.
Eg reyndi að afla mér allra
upplýsinga,* sem tök voru á. og
eg komst að þeirri niðurstöðu,
að gifting Lincolns hefði verið
mestur harmaþáttur ævi hans.
Skömmu eftir að þau höfðu
trúlofast, komst Lincoln að raun
um það, hversu mjög þau voru
ólík. Hann sannfærðist um, að
þau gætu aldrei orðið hamingju
söm. Þau voru gerólík að skap-
lyndi, smekk, menntun og ósk-
um.
Mary Todd hafði til dæmis
numið við skóla í Kentucky. sem
hafði það orð á sér, að nemend-
ur hans yrðu stærilátir og sjálf-
byrgingslegir. Hún talaði
frönsku með málhreim Parísar-
búa og var einhver best menta
kona í Illinois. — En Lincoln
hafði ekki notið skólanáms ár-
langt á ævi sinni.
Hún var harla hreykin af
ætt sinni. Afar hennar, lang-
afar og frændur höfðu verið
herforingjar, landstjórar og ann
að stórmenni.
En Lincoln gat ekki miklazt
af ætterni sínu. Hann kvað að-
eins einn ættingja sinrt hafa
heimsótt sig, meðan hann dvaldi
í Springfield. Hann lét þess og
getið, að þelsi ættingi sinn hefði
verið ákærður fyrir þjófnað áð-
ur en hann kvaddi borgina.
Mary Todd hafði hið mesta
yndi af skrautklæðum, íburði
og viðhöfn allri. En I,,incoln
hirti lítt um útlit sitt. Oft gekk
hann mjög tötralega til fara.
Mary hafði alizt upp við heldri
manna siði og háttu en Lincoln
í sárri fátækt. Lincoln kunni
sig alls eigi, er hann sat til
borðs, og það gerði Mary mjög
gramt í geði.
Hún var stolt og drambsöm.
Hann var lítillátur og alþýð-
legur. Hún var afbrýðisöm úr
hófi fram og ætlaði að tryllast
ef hann virti aðrar konur við-
lits. Afbrýðisemi hennar var
svo bitur, óskynsamleg og öfga-
full, að þess munu fá dæmi.
Skömmu eftir að þau höfðu
trúlofast, ritaði Lincoln henni
bréf þar sem hann kvað sig
ekki elska hana nægilega mikið
til þess að hann gæti kvænzt
henni. Hann fól bréf þetta vini
sínum Joshua Speed í hendur
og bað hann að færa Mary Todd
það. Speed reif bréfið upp, kast-
aði því í eldinn og sagði hon-
um að fara sjálfum til Mary
Todd. — Lincoln þekktist ráð
hans, og þegar hann skýrði
henni frá því, að sér léki ekki
hugur á því að kvænast henni,
brast hún í grát. Lincoln mátti
aldrei sjá hana gráta. Hann tók
hana því í faðm sér, kyssti hana
og baðst afsökunar.
Brúðkaupsdagurinn var ákveð
inn hinn fyrsta dag janúar-
mánaðar árið 1841. Brúðkaups-
kakan hafði verið bökuð, gest-
irnir voru saman komnir og
presturinn var mættur, en Lin-
coln sást hvergi. Systir Mary
Todds gaf þá skýringu, að hann
hefði ekki verið með réttu ráði,
og maður hennar staðfesti þá
yfirlýsingu hennar. En raunin
var, sú að hann var veikur —
fárveikur á líkama og sál. Hann
var altekinn slíku þunglyndi, að
honum lá við sturlun Vinir
hans fundu hann í dögun, þar
sem hann lá fyrir og tautaði
sundurlausar setningar fyrir
munni sér. Hann kvaðst ekki
vilja lifa lengur. Vinir hans
tóku hníf hans frá honum. til
þess að varna því, að hann
fremdi sjálfsmorð.
Þá ritaði Lincoln átakanleg-
asta bréf sitt. Það var ritað til
starfsfélaga hans, er sat á þingi.
— Þar lýsir hann snilldarlega
eymd sinni og umkomuleysi.
Um nær tveggja ára skeið lét
hann Mary Todd algerlega af-
skiptalausa. Þá sá hjúskapar-
stofnandi nokkur í Springfield
svo um, að þau hittust að máli
innan luktra dyra. Mary Todd
tjáði Lincoln það, að það væri
skylda hans að kvænast sér.
Hann varð við orðum hennar.
Þegar eg dvaldi í Illinois og
vann að samningu bókarinnar
um Lincoln, fór eg á fund
Jimmy Miles, bónda, sem býr
skammt frá Springfield. Einn
frænda hans var Herndon, starfs
bróðir Lincolns, og ein frænka
hans rak veitingahús, sem Lin-
colnshjónin gistu'skömmu eftir
brúðkaupið. Jimmy Miles kvaðst
oft hafa heyrt frænku sína
segja sögu þessa: — Einhverju
sinni sátu Lincolnshjónin að
morgunverði ásamt hinum gest-
unum, og Lincoln sagði eitthvað,
sem konu hans mislíkaði. Hún
skvetti því fullum bolla af heitu
kaffi í andlit honum í návist
allra gestanna. Lincoln svaraði
henni eigi. Hann ávítaði hana
eigi. Hann mælti ekki orð frá
vörum, meðan veitingakonan
þurrkaði af andliti hans og föt-
um. Slíkir atburðir sem þessi
voru algengir, meðan þau hjón-
in voru samvistum.
En við skulum dæma frú Lin-
coln vægilega. Hún varð vitfirrt
að lokum, og það virðast allar
líkur til þess, að hún hafi kennt
þess sjúkdóms á unga aldri.
Það má undravert heita, að
Abraham Lincoln skyldi afbera
hið hamingjusnauða heimilislíf
um tuttugu og þriggja ára skeið,
án þess að missa nokkru sinni
stjórn á skapi sínu eða gera
ógæfu sína að umræðuefni við
nokkurn mann. Hann bar byrði
sína sáttfús og þolinmóður eins
og meistarinn krossinn forðum.
Tíminn.
Hnefaleikari
Þegar Olympiuleikirnir voru
haldnir í Berlín árið 1936 var
Sydney Robey Leibbrandt,
hörundsdökkur og þrekvaxinn
Suður-Afríkumaður af þýzkum
ættum, meðal þátttakenda í
hnefaleikum. Hann keppti í létt-
þungavikt og hefði vafalaust
orðið Olympiumeistari í sínum
flokki, ef hann hefði ekki verið
of upptekinn við að skoða borg-
ina, þegar úrslitakeppnin átti að
fara fram.
Þegar hann kom aftur heim
til Suður-Afríku gerðist hann
meðlimur í félagsskap, er heitir
Ossewa Brandwag, er hann
barðist einarðlega gegn Bretum
og áhrifum þeirra í S.-Afríku.
Árið 1937 fór hann aftur til
Þýzkalands, lærði að tala þýzku
reiprennandi, lét sér vaxa yfir-
skegg eins og Hitler, gekk á
skóla, þar sem foringjaefni naz-
ista eru þjálfuð í öllu, sem
þurfa þykir, og varð loks fall-
hlífarhermaður í þýzka hernum.
Tímar liðu fram og í júlí-
mánuði 1941 fór Leibbrandt í
langa sjóferð, því að kafbátur
var látinn fara með hann til
Suður-Afríku. Þegar komið var
að landi á mannlausum stað við
strönd Namaqalands, var Leib-
brandt látinn fara á land og
hann hafði í fórum sínum sex-
tíu þúsund krónur í innlendri
mynt, auk lítillar sendistöðvar.
Hann kvaddi kafbátsmennina
og gekk upp á land. I þrjá daga
varð hann að þramma í brenn-
andi hita, þangað til hann kom
á bílveg og var þá svo heppinn,
að bíll fór um veginn og hann
komst með honum til Höfða-
borgar. Þaðan lagði hann síðan
leið sína inn í land aftur.
Hann beið ekki með að hefja
starf sitt, sem var að skipuleggja
flokk manna, sem nefndu sig
“Þjóðernisjafnaðarsinnaða upp-
reistarmenn”. Hann sagði þeim
mönnum, sem vildu hlýða á
hann, að Adolf Hitler hefði sent
hann til að frelsa Suður-Afríku-
menn undan oki Breta. Þeir
voru látnir opna æð á handlegg
sér og undirrita trúnaðareiða í
blóði sínu. Hvar sem Leib-
brant fór, byrjuðu menn að
fremja skemmdarverk og spell-
virki. "
En stjórn Suður-Afríku kom
ekki til hugar að láta þetta af-
skiptalaust og menn voru sendir
út af örkinni til þess að hafa
upp á þessum hættulega undir-
róðursmanni. Leit þeirra bar
bráðlega árangur því að á að-
fangadag jóla 1941, var Leib-
brandt handtekinn og settur í
ríkisfangelsið í Pretoria, höfuð-
borg landsins.
Eftir að Leibbrandt hafði ver-
ið handtekinn talaði hann ein-
ungis þýzku, enda þótt hann tal-
aði ensku alveg reiprennandi,
hermdi eftir Hitler í fasi og lát-
æði, heilsaði með uppréttum
handlegg og hrópaði “Guð sendi
Adolf Hitler til þess að frelsa
Þýzkaland og allan hinn kúgaða
heim”. Hann sagði, að hann
ætlaði að láta Suður-Afríku
njóta forustuhæfileika sinna,
þegar Þýzkaland væri búið að
sigra, því að hjá því yrði ekki
komizt.
En mánuðir liðu og ekki varð
Leibbrandt leiðtogi Suður-
Afríku, því að stríðinu lauk
ekki og þegar komið var fram í
miðjan nóvembermánuð á síð-
asta ári, voru Leibbrandt og sex
félagar hans dregnir fyrir
Transvaal-deild hæstaréttar
Suður-Afríku. Þeir voru ákærðir
fyrir landráð.
En Leibbrandt var ekki að
baki dottinn, því að hann var
hinn rólegasti, hrokafullur og
bauð öllum byrgin. Þannig leið
heill mánuður við réttarhöldin.
Þá léku yfirvöldin í Suður-
Afríku allt í einu á Leibbrandt,
því að þau náðu í þýzkan fall-
hlífarhermann, sem tekinn hafði
verið til fanga í Líbyu. Fallhlíf-
arhermaðurinn stikaði inn í rétt
arsalinn með heiðursmerki á
brjóstinu. Hann hélt, að hann
gæti komið því til leiðar með
vitnisburði sínum, að flokks-
bróðirinn fengi “heiðarlega”
meðferð sem stríðsfangi ,og
sagðist því þekkja hann, því að
þeir hefðu verið æfðir saman í
Þýzkalandi árið 1940—41.
Þá var Leibbrandt öllum lok-
ið. Hann greip höndum fyrir
andlitið og brast í grát. Hann
var dæmdur til dauða fyrir
landráð.
Eftirfylgjandi bréf sýnir, hve
mikið gildi auglýsingarnar hafa:
“Herra ritstjóri! Síðastliðinn
fimtudag týndi eg ákaflega dýr
mætu gull-vasaúri. Eg auglýsti
samstundis eftir því í heiðruðu
blaði yðar, undir dálkinum “Tap
að — fundið”, og beið svo átekta
1 gær fann eg árið í vasanum á
gömlu fötunum mínum. Eg
þakka yður og blaði yðar fyrir
hjálpina. Guð blessi það.