Lögberg - 19.08.1943, Síða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 19. AGÚST, 1943
b
Jónas Jónsson, alþingismaður, skrifar um
Bólu-Hjálmar
Bólstaðagerði var hjáleiga frá Uppsölum, en húslaus, þegar
Hjálmar fékk býlið til ábúðar. Voru þau Hjálmar og Guðný hin
íyrstu missiri í skjóli Guðbjargar á Uppsölum, en á meðan reisti
Hjálmar hús fyrir fólk sitt og fénað í Bólstaðagerði. Honum þótti
nafnið óþarflega langt og gaf nýbýli sínu heitið Bóla. I höndum
hans varð þetta forna eyðibýli að íslenzku frægðarsetri.
Hjálmari varð þyngra undir fæti í Bdlu en í Nýjabæ. Bústofn
hans minkaði nokkuð, að heita má með hverju ári. Þeim hjónum
fæddust þar nokkur börn, en fátt var um nýjar tekjulindir. Hjálm
ar var nú í eins konar þjóðbraut og kynntist fleiri mönnum en í
Austurctal. Urðu sumir góðir vinir hans, en aðrir fullkomnir
óvinir. Liðu svo nokkur missiri. Þá gerðist sá atburður, seint um
haustið 1838, að hreppstjórunum í sveitinni þóttu grunsamleg
íjárhvörf úr heimahögum og töldu sennilegt, að það væri af
raanna völdum. Ákváðu þeir að gera húsrannsókn á sex bæjum
í sveitinni og hefja leitina hjá Hjálmari í Bólu. Komu þeir
heimafólkinu algjörlega að óvörum. Leituðu þeir með ljósi í
öllum húsum og innsigluðu þær kjöt- og feitmetisbirgðir, er
þeir fundu í geymsluskemmu. Eftir það hurfu leitarmenn á
brott og leituðu næstu daga á hinum bæjunum, en þóttust ekki
finna þar neitt grunsamlegt. Sama kvöldið og húsrannsóknin
var gerð í Bólu, varð eldur laus í skemmunni, þar sem leitar-
menn höfðu innsiglað kjötbirgðirnar við kertaljós. Skemman
brann og allt, sem í henni var. Leitarmenn og Hjálmar kenndu
nú hvor öðrum um brunann. Hjálmar sagði, að þeir hefðu
farið óvarlega með kerti í skemmunni, en þar var líka geymdur
eldiviður. En óvinir Hjálmars sögðu, að hann mundi vera
valdur að brunanum. Hreppstjórarnir sendu skýrslu um málið
til sýslumannsins í Skagafjarðarsýslu, en hann fór að engu
óðslega. Það þótti bæta aðstöðu Hjálmars, að nokkru eftir að
leitirt var gerð í Bólu, fannst ein af þeim kindum, sem tapazt
höfðu í heimahögum, í dýi nærri bæ eigandans. Eftir áramot
1839 hóf sýslumaður rannsókn í málinu og stefndi fyrir réttinn
hjónunum í Bólu og þeim mönnum, er verið höfðu í leitinni.
Vegna stórhríðar gátu sum vitnin ekki komið á réttarstaðinn
í það sinn, og -varð að fresta málinu fram undir sumarmál.
Milli réttarhaldanna brá Hjálmar sér norður að Möðruvöllum
í Hörgárdal til að finna Bjarna amtmann Thorarensen, sem þá
var æðstur valdsmaður í Norðlendingafjórðungi. Það hefur vafa-
iaust verið tilgangur Hjálmars að ræða við amtmann um mála-
tilbúnað þann, er hafinn var móti honum. Bjarni Thorarensen
var að vísu mikið skáld, en í embættisfærslu sinni var hann oft
þröngsýnn smámunamaður. Hann tók Hjálmari kuldalega, en
gat ekki stillt sig um að reyna á rímgáfu hans og kastaði fram
erfiðum vísuhelmingi:
“Vondir menn með vélaþras
að vinum drottins gera brigzl.
Hjálmar bætti við þegar í stað:
“Kristur stóð fyrir Kaífas,
klögumálin ganga á víxl.”
^að mun jafnan verða dómur manna, að Hjálmar hafi borið
sigur frá hólmi í þessari ljóðakeppni. Sama varð reyndin um
æálaferlin. Amtmaður sikpaði sýslumanni Skagfirðinga að láta
ganga dóm í máli Hjálmars. Nálega ári eftir að húsrannsóknin
var gerð að Bólu, kvað sýslumaður upp sýknudóm í máli Bólu-
hjónanna. Það var mikill sigur, en keyptur dýru verði.
IX.
Þann morgun, er Hjálmar lagði af stað í annað réttar-
haldið í máli sínu, orti hann kvæði það, sem hefst með þessum
orðum:
“Geng eg sem blindur fleti frá
fallhættan mæðustig.
Vondar ókindur vegum á
veit þó, er yggla sig.”
Kvæðið allt er þrungið harmi og beizkju yfir rangsleitni mann-
félagsins. Hann hafði oft fundið sárt til andúðar og óvildar í
^inn garð, en aldrei eins og nú. Hér stóð baráttan um nafn hans
og heiður. f heilt ár hafði sverðið að kalla hangið í veikum
þræði yfir höfði hjónanna í Bólu. Baráttunni lauk að vísu með
-igri, en þessi árás gerbreytti aðstöðu Hjálmars og Guðnýjar.
Hún dró úr lífsþrótti þeirra og starfsfjöri. Fjárhagur þeirra
fór versnandi. Á árunum 1842—43 veiktist Hjálmar, hefur senni-
ioga fengið aðkenningu af lömunarveiki. Hann leitaði sér lækn-
3r>ga, innan og utan héraðs, eftir því sem fátækleg efni stóðu
til, og náði til fulls andlegum styrk og nokkurri líkamlegri
heilsu, en varð þó eftir þetta ekki nema hálffær til erfiðisvinnu,
því að mátt hafði varanlega dregið úr vinstri handlegg. Eftir
þessa veikindahviðu gáfust þau Hjálmar og Guðný upp við
húskap í Bólu, og þangað flutti fólk, sem var þeim óvanda-
hundið. Hjálmar færði þá byggð sína neðar í Blönduhlíð, í
þéttbýlið í Akrahverfinu. Þar kom brátt fyrir hann þyngsta
{<fall ævinnar. Hann missti Guðnýju, konu sína, vorið 1845,
eftir nálega aldarfjórðungs sambúð. Eftir það var Hjálmar
alger einstæðingur, það sem eftir var ævinnar. Hann orti um
fráfall konu sinnar áhrifamikil eftirmæli. Sambúð þeirra virðist
hafa verið bæði blíð og stríð. En á hinum mikilvægustu augna-
hlikum höfðu þau staðið óhvikul hvort við annars slið.
X.
Hjálmar fékk ábúð á nokkrum hluta af jörðinni Minni-
ökrum, en í raun og veru hætti hann að vera bóndi eftir
hurtförina frá Bólu og var eins konar húsmennskumaður í
naestum aldarfjórðung. Hann gat nálega aldrei fengið vanda-
^aust fólk til heimilisstarfa, en dætur hans tóku að sér hús-
hióðurstörfin, eftir því sem auðið var, áður en þær komust
af eiginlegum barnsaldri. Ólafur, sonur Hjálmars, sýktist af
holdsveiki og var erfiður sjúklingur á heimili föður síns. Hjálmar
é-tti nokkrar kindur og lét ær sínar ganga með dilka, því að
hann hafði ekki aðstöðu til að færa frá. Hann átti löngum
tvo hesta og notaði þá til ferðalaga, bæði innan héraðs og til
heimsókna í Húnaþingi. Hann virðist sjaldan eða aldrei hafa
haft kýr á Minni-Ökrum, en fékk að öllum jafnaði mjólk til
heimilisþarfa frá vinveittum nágrannaheimilum.
Það varð Hjálmari að happi, að eigandi Minni-Akra var
bóndi í Húnaþingi. Hjálmar færði honum landskuld. og tókst
upp úr því kynning með honum og mörgum merkismönnum
í Húnavatnssýslu. Fór hann þangað margar ferðir, stundum
oftar en einu sinni á ári. Tóku Húnvetningar honum með mikilli
rausn. Gaf hann þeim afrit af ljóðum sínum, en þá í staðinn
margs konar gjafir, sem komu sér vel á tekjulitlu he’mili.
Flutti hann löngum matföng í búið vestan yfir Vatnsskarð.
Nokkrar tekjur hafði hann auk þess af því að yrkja tækifæris-
kvæði, brúðkaupsljóð og erfidrápur. Hann skar út rúmfjalir,
kistla og krossmörk á leiði vina sinna og viðskiptamanna. Með
þessum hætti tókst honum að framfleyta sér og sínum um
ianga stund án þess að stíga þau spor, sem voru honum þyngst,
en það var að leita framfærslustyrks af sveitarfé.
Hjálmar sinnti nokkuð húsagerð á Minni-Ökrum, þótt í
smáum stíl væri, eins og á þinum fyrri býlum sínum, og færði,
jafnvel bæ sinn til á túninu. Baðstofan var lítil, torfgólf, en
fialir meðfram veggjum og súðbyrt. ' Gluggar voru litlir á
þekjum, svo sem siður var til. Bókakost átti Hjálmar nokkurn
og allmikið af handritum. Rímur og fleiri þjóðleg fræði gengu
þá manna milli í afritum. Hjálmari var létt um að skrifa og
hélt fullri orku í hægri hendinni fram til síðustu stundar.
Hjálmar var vel kunnugur frásögnum, fornbókmentann? um
skáld fyrri alda, sem fóru land úr landi, heimsóttu höfðingja
og fluttu þeim kvæði, en þágu að launum fé og sæmd. Ferðalög
hans um Skagafjörð og Húnaþing voru eins konar endurtekning,
undir íslenzkum kringumstæðum, á heimsóknum fornskáldanna
til stórhöfðingja í öðrum löndum. Hjálmari var oft boðið í
veizlur, einkum í Skagafirði, til að skemmta. Var maðurinn
einkennilegur og fjölfróður, auk þess sem mikið þótti kveða
að skáldgáfu hans. Þessi ferðalög voru mikil úrbót fyrir Hjálmar
í fátækt hans og einstæðingsskap. Þau tengdu hann við mann-
lífið og mannfélagið, sem honum þót-ti annars vera sér and-
stætt. Hann átti vingotf við marga merkismenn, bæði í Skaga-
firði og Húnaþingi, en sökótt við aðra, helzt þá, sem næstir
bjuggu, þar sem árekstrar hinnar daglegu lífsbaráttu urðu til
þess, að hann kastaði fram vísum, sem fóru víða.
XI.
Sú hugsun hafði snemma hvarflað að Hjálmari, að svo
kynni að fara, að hann yrði um síðir að leita sveitarstyrks. Hér
var ekki ólíklega til getið. Búskapur hans í Bólu hafði jafnan
verið lítill, ómegð nokkur, síðan heilsuleysi og ástvinamissir.
A Ökrum varð hagurinn enn þrengri. Þessi kvíði um afkomuna
kom honum til að yrkja um þennan atburð, sem hann óttaðist
mest. Hjálmar gerir sér í hugarlund, að hann leiti fyrir sér
um sveitarstyrk fyrir sig og sína og hversu þeim málum verði
svarað með allsherjar yfirliti um syndir hans og ávirðingar.
Það verður ekki heldur sagt með sanni, að Hjálmar hafi gefizt
upp, fyrr en öll vörn var þrotin, því að hann var orðinn nálega
hálfáttræður, þegar hann bað um sveitarhjálp sér til fram-
dráttar. Honum var neitað í fyrstu. Hann orti þá og birti í
blaði á Akureyri eitt af sínum mestu og máttugustu kvæðum.
Hjálmar segir þar:
“Eftir fimmtíu ára dvöl
í Akrahrepp, eg má nú deyja
úr sulti, nakleika, kröm og kvöl,
kvein mitt ei heyrist, skal því þegja.”
Þegar kvæðið kom fyrir almanna sjónir, haustið 1870, vakti það
mikla eftirtekt víða um land. Bárust Hjálmari þá peningagjafir
frá ýmsum merkum mönnum. Jón Guðmundsson, ritstjóri Þjóð-
ólfs, hinn mesti skörungsmaður, stóð fyrir samskotum í Reykja-
vík. Pétur biskup, sonur Péturs prófasts á Víðivöllum, sendi
Hjálmari peningagjöf án þess að láta nafns síns getið. Hjálmar
orti til biskups þakkarkvæði, og er þetta fyrsta erindið:
“Víða til þess vott eg fann,
þótt venjist oftar hinu,
að guð á margan gimstein þann,
sem glóir í mannsorpinu.
Hjálmar sendi Jóni Guðmundssyni og félögum hans kvæðakveðju
með þessum ljóðlínum:
“Mér fylgir fátæktin
fótmál hvert hér á jörð.”
Ári síðar en þessir atburðir gerðust, urðu eigendaskipt.i að
Minni-ökrum, og varð Hjálmar að flytja þaðan. Guðrún hét
yngsta dóttir Hjálmars, og hafði hún verið ráðskona hjá föður
sínum, frá því er hún komst á legg. Nú tók hún til ábúðar lítið
kot, sem hét Grundargerði, skammt frá Ökrum. Fluttist hún
þangað með föður sinn. Það ár var Hjálmari 1 fyrsta sinn
veittur sveitarstyrkur. Eftir tvö ár í Grundargerði hætti Guðrún
búskap þar og skildist í fyrsta sinn við föður sinn. Fluttist
hún til góðkunningja vestan Héraðsvatna að bæ, sem heitir
Starrastaðir. Þar var Hjálmar önnur tvö ár á sveitarframfæri.
Vorið 1875 brá bóndinn á Starrastöðum búi og flutti þaðan.
Hjálmar var þá vegalaus að nýju og rann mjög til rifja ein-
stæðingsskapur sinn, því að nú átti hann engan að og hvergi
nthvarf. Þá vildi svo til, að góðsöm, en heimilislaus hjón höfðu
iengið að dveljast um stund í beitarhúsum frá Brekku, en sá
bær er næstur norðan við Víðimýri. Hjónin í Brekkuhúsum
ætluðu nú að skjóta skjólshúsi yfir Hjálmar sumarlangt. Guð-
rún, dóttir Hjálmars, var þetta sumar í Valadal í Vatnsskarði.
Þaðan var stutt til Brekkuhúsanna, og var það ætlun Guðrúnar
sð líta eftir með föður sínum, meðan hann dveldist þar. Hjálmar
var enn gangfær, en hafði nálega misst heyrnina. Hann bar þá
með sér spjald, og var ritað á það allt, er menn vildu við hann
mæla. Meðan hann dvaldist í Brekkuhúsum, gekk hann niður að
Víðimýri til að finna vin sinn, Jón Árnason, föður Sigfúsar, er
síðar varð kaupfélagsstjóri á Sauðárkróki. Jón Árnason var vel
hagmæltur. Þegar Hjálmar kom að Víðimýri, kvað hann þessa
vísu:
“Finnst mér orðið fremur þungt um ferðastjáið.
Altaf blaktir ýlustráið, —
ekki getur Hjálmar dáið.”
Frh.
Frá Ísiendingum í Los Angeles
Þann fyrsta ágúst s.l. komu ís-
lendingar hér saman í La Dora
Park. Er staður þessi á að giska
á miðri leið milli fjalls og fjöru,
og þrátt fyrir mikla hita að
undanförnu og heitan dag, kom
fólkið úr öllum áttum, og var
þar allstór hópur sem að stækk-
andi fór eftir því sem að leið á
daginn. Samt sem áður voru
mörg sætin auð, ekki síst hinna
firntán til tuttugu ungu manna
sem að heyra til íslendingum
hér, sem nú eru í herþjónustu,
sumir þeirra langt úti í heimi,
eins og t.d. í Afríku og Ástralíy.
og víðar. Það sem að setti sér-
stakan blæ á þessa samkomu var
það að þarna voru þrjár ungar
stúlkur og fimm ungir menn frá
Islandi, og voru þau öll án efa
hinir ákjósanlegustu fulltrúar
Islands. Nöfn þessa fólks er:
Valborg Sugurðardóttir Þór-
ólfssonar frá Hvítárbakka, Mar-
grét Thoroddsen (Sigurðar men-
taskóla kennara), Elinborg Thor-
arinsen (Jakobs skálds), Örlygur
Sigurðson, Jónas Jakobson, Hall-
dór Þorsteinsson, Jóhannes
Bjarnason og Eyjólfur Eirikson.
Létu þau öll ánægju sína í
ljósi yfir því að hafa haft tæki-
færi' til þess að kynnast svo
mörgu íslenzku fólki hér á ystu
ströndum, og enfremur að vera
stödd í hinu bjarta blíða blóma-
landi, en svo finst okkur sem að
hér eyðum æfinni að engan veg-
in væri hægt að fá betra ætt-
ræknis og þjóðræknis meðal til
þess að lengja iíftóruna í hinum
útfluttu Íslendingum en að njóta
samvista þessa ágæta fólks sem
að hér dvelur um lengri eða
skemmri tíma.
Eftir borðhaldið voru sungnir
margir íslenzkir söngvar, ljóðin
og lögin sem að fylgja íslenzku
fólki hvar sem að það fer eða
er í sveit sett. En í samúðar-
skyni við hina hrjáðu og ofsóttu
norsku þjóð var sungin þjóð-
söngur Noregs, “Ja vi elsker
dette landet.”
Þarna voru ýmsir sem að
sjaldan eru með okkur, og enn
aðrir í fyrsta skifti, t.d. Mrs. Wm
Rich og börn frá North Holly-
wood (áður Margaret Athelstan)
Mrs. Margaret Coleman og son-
ur hennar Marshall Coleman frá
Encino, California. Foreldrar
hennar voru þau Sigríður
Bjarnadóttir og Ari Egilson frá
Brandon, Manitoba. Mr. og Mrs.
Fred Tevis, (áður Runólfson),
frá Spanish Fork, yfirforingi, og
Mrs. LaMarr Hill áður Jameson,
Mr. og Mrs. G. Saulque (áður
Mrs. Thorkelsson), Mr. og Mrs.
Budd (áður Sigrún Ólafson),
Mrs. Kari, (áður Elín Anderson),
Mr. og Mrs. F. Friðgeirson, (hún
Amerisk), Long Beach. Mrs. Er-
lingson, ásamt börnum sínum,
Olavíu, Carli og Erlingi. Frá
Huntington Park Mr. og Mrs.
Jim Jameson, Miss Ellen Jame-
son, Dr. og Mrs. Paul Vídalin
Jameson (hún Amerisk), Dr. og
Mrs. Ernest Funk og dætur (áð-
ur Rósa Jameson), Mr. og Mrs.
Egill Shield, Mr. og Mrs. Gunn-
ar Matthiason, Mr. og Mrs. Pétur
Fjeldsted, Mr. og Mrs. Jón Thor-
bergson (hún Amerisk), Mr. og
Mrs. Alvin Judd (áður Jóhanna
Thorgrímsson), Mr. og Mrs. Har-
old Thorgrímson (hún Amerisk)
Mrs. A. Thorgrímsson, Mrs. El-
isabet Seymour, Mrs. Ólöf Mac-
Farland og börn hennar. Miss
Jóhanna Thorarinson, Miss Vig-
dís Halldórsson, Mr. Jóhannes
Sveinsson og Lilja dóttir hans,
Mr. Guðjón Johnson og Mr. Kon
ráð Gíslason, o.m.fl.
Um kveldið. buðu þau. Matthi-
assons hjónin gestunum frá ís-
landi og öðru fólki heim til sin.
Var þar mikið um gleðskap og
góðar veitingar hjá hinum ágætu
hjónum. Valborg og Margrét
Thoroddsen spiluðu á hljóðfærið
og virtust jafnvígar á alt; gam-
anvísurnar nýju og smellnu,
ættjarðarljóðin og álfa - ásta -
æfintýrin. Um nóttina var hald-
ið heim eftir hressandi og unaðs-
ríkan dag.
Viðbætir:
Nýlega kom hingað frá Reykja-
vík ungfrú Snorra Mae Nielsen,
dóttir Kristjáns Nielsen fyrver-
andi kaupmanns, en systur-dótt-
ir Hallgrims Benediktssonar. Var
hún fædd í Californíu, en flutt-
ist til íslands 9 ára gömul fyrir
nokkrum árum síðan. Er hún
alkomin vestur til systur sinnar
Mrs. Elinar Pearson í Pasadena.
Skúli G. Bjarnason
Los Angeles, Calif.
Borgið Lögberg!
wrnrn

SUMMER CLASSES
THE DEMAND FOR OFFICE HELP FOR MILITARlí
AND INDUSTRIAL OFFICES IS SO PRESSING THAT
WE HAVE INTRODUCED SPECIAL SUMMER
WAR EMERGENCY COURSES
You may study individual subjects or groups of
subjects from the following; Shorthand, Typewriting,
Bookkeeping, Comptometer, Correspondence, Spelling,
Arithmetic, Penmanship, Dictaphone, Elliott Fisher or
Telephone Switchboard.
IT IS PLEASANT STUDYING IN OUR
AIR-COOLED, AIR-CONDITIONED
CLASSROOMS
The “SUCCESS” is the only air-conditioned, air-
cooled private Commercial College in Winnipeg.
Educational Admittance Standard
To our day classes we admit only students of Grade
XI, Grade XII, and University standing, a policv to
which we strictly adhere. For evening classes we have
no educational admittance standard.
You may enroll at any time in Day or Evening
Classes, which will continue throughout the
summer without interruption.
TELEPHONE 25 843
CALL OR WRITE FOR OUR FREE
40-PAGE PROSPECTUS.
SUCCESS
BUSINESS COLLEGE
Portage Ave. at Edmonton St.
WINNIPEG.