Lögberg - 16.09.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 16. SEPTEMBER, 1943.
Hðgfaerg--------------------
Getið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
LJtanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg^ Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg'’ is printed and publishea by
The Columbia Press, Limited, 69 5 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitooa
PHONE 86 32 7
Of traust- —V antraust
Ýmsir þjást af oftrausti, en aðrir af van-
trausti eða vanmáttarkend, og sannast þar
sem oftar hið fornkveðna, hve meðalhófið er
vandratað.
Ef að fólkið, sem litið þorir, og jafnvel
virðist hafa beyg af sjálfu sér, vissi hverju
það gæti áorkað og hvað í raun og veru í því
býr af ónotaðri orku, myndi viðhorf þess verða
á annan veg; þá yrði það upplitsdjarft, og væri
ekki ávalt að skygnast til veðurs.
Hver var Florence Nightingale? Hún var
einungis ein kona; þó varð það hlutverk hennar
að leggia grundvöll að starfsemi Rauða kross-
ms. LÍKnarstarfsemin í veröldmni hefði verið
skemmra á veg komin en hún nú er, ef ekki
hefði verið fyrir ósérplægna kærleiksstarfsemi
þessarar hjartahreinu hjúkrunarkonu, sem ekk-
ert mátti aumt sjá án þess að koma til lið-
sinnis.
Hvernig væri háttað um radium notkun í
heiminum ef Madame Curie hefði barið sér á
brjóst við lát manns síns, og gefið sig ör-
væntingunni á vald?
Hvorug þessara áminstu kvenna þjáðist af
oftrausti, en þaðan af síður af vantrausti; það
var jafnvægið í sálarlífi þeirra beggja, sem
skapaði með þeim þá sigurvissu, er alt varð að
lúta í lægra haldi fyrir.
Hún er íhyglisverð, og þó vitaskuld ekki ein-
stæð, sagan af móðurinni, sem átti sex ára
son í barnaskólanum; son, er hún vitanlega
unni hugástum; drengurinn kom heim einn
daginn úr skólanum með miða í hendinni; á
miðanum stóðu þessi orð frá kennaranum:
“Of tornæmur til náms”. Móðirinni varð að
orði: “Það kemur ekki til nokkurra mála, að
þú sért slíkt flón og kennarinn lætuf í veðri
vaka; eg skal annast um kennslu þína sjálf;”
og hún lét heldur ekki enda við orðin tóm.
Piltur sá, sem hér um ræðir, var enginn annar
en Thomas A. Edison, ljósberinn mikli.
Mikill hluti kvenna er önnum hlaðinn við
heimilisstörf; en þrátt fyrir það vinnst góðum
konum venjulegast nægur tími til þess, að
léggja traustan grundvöll að framtíð barna
sinna, og barna, sem þær hafa ekki sjálfar
alið. Stjúpmóðir Lincolns átti anntíkara en
almennt gerist; þó hafði hún alltaf nægan tíma
til þess að fræða stjúpson sinn um hvers-
konar viðfangsefni, og tendra í sál hans neista,
er síðar átti að lýsa allri Bandaríkjaþjóðinni,
og varpa geislum hinnar víðfeðmustu mannúð-
ar heimskautanna á milli.
Kona Dwight L. Moody átti frumkvæði að
því, að maður hennar varð í orðsins sönnustu
merkingu, einn af víðfrægustu guðspjalla-
mönnum sinnar samtíðar; hún vissi, að hann
bjó yfir dulinni orku, sem þurfti að fá fram-
rás, og hún kveykti hjá honum traustið til
þess að finna fyrst sjálfan sig og síðar aðra.
Á heimili nokkru hagaði svo til, að heimilis-
faðirinn varð til þess knúinn að vera lang-
vistum frá heimili sínu; hjónin áttu ungan
son, er hér var komið sögu. “Eg skal vera
taðir sveinsins líka,” sagði eiginkonan við
mann sinn, “meðan þú ert fjarverandi.” Hún
kendi syni sínum að lesa og skilja æfisögur
. merkra manna og kvenna, og hún brenndi
inn í sálu hans virðinguna fyrir æðstu hug-
sjónum hinnar kristilegu menningar; hún var
árum saman hinn eini kennari sonar síns, og
sonurinn varð — Robert E. Lee.
Mörgum veitist oft örðugt að gera sér grein
fyrir því, að hin mestu afreksverk, eða réttara
sagt vísirinn til þeirra, mótast ávalt í huga
einstaklingsins. Emerson komst einhverju sir.ni
svo að orði:
“Umfangsmikil stofnun er aðeins lenging af
skugga einstaklingsins.”
Maður, sem hafði óbeit á nefndum, lét þannig
um mælt: “Skynsamlegasta nefndin, sem eg
get hugsað mér, er samsett af þremur, þar
sem tveir eru rúmfastir.”
Mismunur einstaklinganna er að jafnaði ekki
nándar nærri eins mikill, og ýmsir láta í
veðri vaka; en það er oft og einatt hið rétt-
mæta og skynsamlegasta sjálfstraust, sem
hrindir einum einstaklingnum áleiðis, þegar
vanmat og vantraust aftrar öðrum frá því,
að kynnast áttunum til sigurhæða.
Einar H. Kvaran sagði einu sinni í stjórn-
málaræðu, að sér skildist, að það væri traust-
ið, en ekki vantraustið, sem hrinti þjóðunum
áleiðis, og mun slíkt naumast verða efað; ná-
kvæmlega hið sama gildir um einstaklmgana,
en þá má þar hvorki oftraust né vantraust
komast að; þar verða jafnvægi og sahnmat
að haldast í hendur.
Stuðlavald tungunnar
Eftir Pálma.
Fyrir nokkrum vikum síðan, sá eg grein í
“Lögbergi” sem hafði verið endurprentuð þar,
úr einhverju tímariti eða blaði. Eg hefi glevmt
fyrirsögn greinarinnar og einnig nafni höf-
undarins. En hún var um rímlausa ljóðgerð
og var, yfir höfuð, mjög smekkleg og hógvær
ritgerð. Þegar eg las þessa ritgerð, hafði eg
ætlað mér að kynna mér efni hennar betur
seinna, og bera það saman við mínar eigin
skoðanir, opinberlega. En við daglegar annir
og umsvif, tapaði eg blaðinu með þessari
ritgerð og gleymdi svo fyrirsögn greinarinnar
og nafni höfundarins.
Höfundur greinarinnar, virðist hafa gefið út
bók með rímlausum ljóðum og sætt ómjúkum
ritdómum fyrir tiltækið. Það er auðvitað ekki
nýtt, að margir þeir sem eiga við gagnrýnslu
ljóða og ritgerða annara höfunda í íslenzkum
blöðum, eru stundum óþarflega orðhvassir og
svo virtist hafa átt sér stað, um þessi rím-
lausu ljóð. Sjálfur hefi eg lítið séð, af rím-
lausum ljóðum á íslenzkri tungu, þó að skáld-
skapur af líku tagi, sé algengur meðal ar.nara
þjóða. Viðleitni rímlausu skáldanna er því í
sjálfu sér alveg óaðfinnanleg, þó að eg á hinn
bóginn, trúi því ekki, að slíkur skáldskapur
verði vinsæll á meðal Islendinga. Höfundur
hinnar umgetnu ritgerðar, virtist hafa haldið
því fram, að skáldskapur þeirra manna, sem
eru stuðlum og ljóðstöfum háðir, fórni hug-
myndum og jafnvel málinu fyrir þær sakir.
Að slíkt hafi átt sér stað, og eigi sér stað,
ætla eg ekki að neita. En óvandvirkni og
smekkleysur eru einnig finnanlegar hjá þeim
sem yrkja ódýrt og stuðlalítið eða stuðlaiaust.
Hér er því um tvær ólíkar ljóðagerðar að-
ferðar að ræða, sem báðum getur verið ábóta-
vant, en sem einnig gætu náð hæzta st’gi list-
arinnar ef rétt er með farið. Eg er sannfærð-
ur um það, að hagmælskan er sérstök gáfa
og það, að þeir sem hagmæltir eru, hafi sér-
staklega næmt eyra, fyrir ljóðstafa-kerfi og
stuðla, línulengd og áherzlu. Þetta er kallað,
að hafa “brageyra” og samsvarar það, að
nokkru leyti orðinu “söngeyra”, sem notað er
um þá, sem hafa næmleik fyrir samræmi í
söng og hljómlistum. Islenzka þjóðin er svo
rík af þessum hæfileikum, að eg er viss um
það, að hún er einstæð þjóð, hvað það snert-
ir. íslenzka tungan er einnig svo rík af ljóð-
stöfum og stuðlum, jafnvel í óbundnu máli,
að menn taka ekki eftir því, af þvi þsð er
svo algengt. Það er hægt að hafa yfir heilar
bögur, án þss rímið þekkist; þegar þær eru
nógu alþýðlegar,” sagði Andrés heitinn Björns-
son. Þeir sem ekki þekkja þessi orð nans,
mundi tæplega gruna það, að eg hefði hér
yfir velgerða vísu, með ljóðstöfum og stuðl-
um eftir listarinnar reglum. En þetta er ekki
einsdæmi. Ýms orðtæki, spakmæli og jafnvel
skrítlur hanga saman af samskonar hagmælsku
eða rími.
Þegar alt þetta er tekið til greina, virðist
mér það mjög eðlilegt, að þeir sem vilja kasta
rími og ljóðstöfum fyrir borð, úr ljóðagerð
sinni, nái aldrei hylli þjóðarinnar sem skáld,
Jafnvel þó að skáldskapur þeirra sé fullur af
gullvægum hugsjónum úr draumdjúpi frum-
leikans. íslenzka þjóðin kannast aðeins við
Ijóð, sem gerð eru samkvæmt reglum rims og
stuðla og “óbundið mál”. Rímlaus ljóð, verða
að mínu áliti, altaf olnbogabarn íslenzku þjóð-
arinnar á meðan tungan á töframagn sitt og
lifir breytingarlaust á vörum hennar. Ljóð-
stafir og stuðlar, eru arfur íslenzku þjóðar-
innar sem nágrannaþjóðirnar gleymdu að
nokkru leyti, þegar þær gleymdu norsku tung-
unni. Ef menn lesa Eddu Snorra Sturlusonar
geta menn fljótlega sannfært sjálfa sig um
það, að rím og stuðlar hafi altaf verið lífæð
íslenzku ljóðanna og í ð jafnvel Skallagrímur
gamli faðir Egils, hafi haft næmt brageyra,
eins og vísan sannar, er hann kvað er hann
hefndi Þórólfs bróður síns og drap menn
Haralds konungs:
Nú’s hersins hefnd
við hilmi efnd;
gengr úlfr og örn
of ynglings börn;
flugu höggvin hræ
Hallvarðs á sæ;
grön slítur ara
und Snarfara.
En er það þá satt, sem rím-
leysingjarnir reyna til að hengja
hattinn sinn á, að efni og mál
njóti sín betur í rímlausum ljóð-
um, að hugmyndirnar megi sin
meira og að málið sé betra? I
fljótu bragði virðist þetta vera
eðlileg ályktun, og án efa, væri
þessi ályktun óhrekjandi, e? um
aðra tungu væri að ræða, en
íslenzka tungu. En íslenzka tung-
an er svo rík af ljóðstöfum og
stuðlum, að þeir sem eru fæddir
með hagmælskugáfuna, nota rim
ið eða stuðlana til þess að benda
á hulduheima þá sem orðin ein
geta ekki lýst. Það er nokkurs-
konar hljómleikur án orða. Gæti
nokkur rímleysingi sagt meira í
fjórum stuttum línum, en sagt er
í eftirfarandi vísu, sem er eftir
Þorstein Erlingsson?
“Sléttu bæði’ og Horni hjá
heldur Græðir anda,
meðan hæðir allar á
aftur-klæðum standa.”
Eg held ekki. Betur getur eng-
inn sagt á nokkru tungumáli.
Þessar fjórar línur, eru svo efn-
isþrungnar, að djúpir heimar
liggja á bak við þær, sem marg-
ir gætu ekki framleitt í langri
skáldsögu. Samt er málinu ekki
misboðið. Það er einfalt og auð-
skilið. En eg þarf ekki að taka
snillinjga, eíns og Þorstein til
dæmis, máli mínu til stuðnings,
því að mínu áliti, er hann ein-
hver allra vandvirknasti rím-
snillingur íslenzkrar tungu. Eg
get nefnt fjölda alþýðuslcálda
sem kasta vísum af munni fram
sem eru málfagrar, dýrt kveðn-
ar, og halda þar að auki efninu
svo vel, að betur er ekki hægt að
gerg í rímlausum ljóðum. Eg tek
hér til dæmis vísuna hans Gísla
Ólafssonar frá Eiríksstöðum:
“Nóttin styður stjórnvöl á, —
stutt er friðar skíma, —
draums í iðu hníga há
hljómbrot liðins tíma.”
einstaklings í hverja vísu fyrir
sig. Vísurnar voru skrifaðar upp
um leið og hann gerði þær og
voru þær nálægt 50 að tölu.
Seinna um daginn var hann
beðinn um að hafa vísurnar
aftur yfir og mundi hann þá
hverja vísu nákvæmlega eins og
hann hafði gert hana. Eg nefni
þetta atriði hér, því til stuðn-
ings, að litlar líkur eru til þess,
að Símon hefði munað jafn-
mörg vers af rímlausum ljóð-
um svo nákvæmlega. Það er eng
um efa bundið, að vísur forn-
manna hafi lifað í minni manna
vegna rímsins og að margar forn
sögur íslendinga hefðu glevmst
og glatast hefðu vísurnar' ekki
verið til. Rímlaus ljóð á þeim
tíma hefðu líklega aldrei borið
svo fagra ávexti. Að vera fær
um að gera góða vísu, helir
altaf verið talin góð list á meðal
íslenzku þjóðarinnar og hefir
því ljóðlistin skipað hásæti sitt
þar. Stuðlavaldið og rímfegurð-
in hefir kastað töfrahjúpi yfir
flestar bókmentir vorar og i heið
ríkju þessara bókmenta dregur
þjóðin anda sinn.
Þeir Sigurður Breiðfjörð og
Bólu-Hjálmar gistu einu sir.ni
á sama bænum báðir á sama
tíma. Eins og geta má nærri,
voru bæði þessi skáld mjóg
hrifin hver af öðrum. Það leiddi
til þess, að ekki varð þe’m
Eg ætla ekki að leggja út í
það, að útskýra skáldskapargildi (
þessarar vísu. Hún á sjálf lykil t
að hugmyndaafli þeirra manna
sem geta lesið á milli línanna.
En tæplega gætu rímleysingj-
arnir sagt meira í fjórum stutt-
um línum. Það skiftir litlu hve
miklu menn afkasta af ljóðum
um dagaina. Það etru aðallega
ljóð af þessu tagi, sem lifa í
minni manna. Það voru ljóð af
þessu tagi sem gerðu nafn Sig-
urðar Breiðfjörð ódauðlegt. Og
vísurnar og erindin hans Bólu-
Hjálmars gamla, eru enn í dag
í eins miklu uppáhaldi á meðal
manna, eins og þau voru á hans
dögum.
Eins og eg sagði áður, hefi eg
ekki lesið mikið af rímlausum
ljóðum á íslenzkri tungu. En
það sem eg hefi lesið, hefir ekki
fest sig í minni mínu. Eg get
þess því til, að eg sé ekki nein
undantekning í þessu efni og
að flestum sé farið á sama hátt.
Það eru ljóðstafirnir og rímið
sem aðstoðar minnið, þegar um
vel kveðna vísu er að ræða, eða
stuðlaríkt kvæði. Eg man marga
kviðlinga frá þeim tíma er eg
var unglingur heima á Islandi.
Eg man jafnvel margar vísur
eftir Símon Bjarnason sem al-
mennt var kallaður Dalaskáld
Þessar vísur man eg aðallega
vegna rím-hagleikans því að
efninu til eru margar þeirra
ekki mjög hásigldar. Annars var
Simon einhver allra hagmælt
asti og hraðkveðnasti maður sem
eg hefi þekkt. Hann gat komið
öllum hugsunum sínum í bund-
ið mál alveg viðstöðulaust. Eg
sannfærði sjálfan mig um það,
að það var alveg ómögulegt,, að
koma honum að óvöru svo að
hann gæti ekki svarað, svo að
segja samstundis. Þessi hag-
mælsku gáfa var honum alger-
lega meðfædd og eðlileg. Eg
man eftir því, að hann var einu
sinni við kirkju að Holtastöðum
í Langadal og eftir messu, kvað
hann vísu um alla sem við voru
staddir og rímaði nafn hvers
morguninn þegar þeir skildu,
sagði Breiðfjörð um leið og hann
hélt hendi Hjálmars:
Nú er bónin eftir ein,
ei skal henni leyna:
Ofan yfir Breiðfjörðs bem
breiddu stöku eina.
Það er sagt að Hjálmar .hafi
dregið augun saman og hikað
um augnablik, en svo sagði
hann með hinni vanalegu skjálf-
andi þungu rödd sinni:
Ef eg stend á eyri vaðs
ofar fjörs á línu,
skal eg kögglum kapla taðs
kasta að leiði þínu!
þessa lands, stundaði sjó, varð
brátt skipstjóri, ávann sér
traust manna fyrir frábæran
dugnað og reglusemi. Fyrir all-
mörguim árum tók hann að
stunda verzlun; fyrst fyrir stór-
félag eitt, en nú um mörg síð-
ari ár, fyrir sjálfan sig. Hygg
eg að drenglyndi hans og dugn-
aður, ásamt aðstoð hans ágætu
konu, verði honum jafnan lyfti-
stöng til sigurs. Þau eiga þrjú
einkar mannvænleg, uppkomin
börn.
Ánægju hafði eg af því að
endurnýja forna kynningu við
Helga Thorsteinsson, föður Mrs.
Thordarson. Er hann nú aldur-
hniginn, en er við sæmilega
heilsu. Hann er einn meðal
frumherjanna í bygðinni, er
miklu dagsverki hefir lokið, með
dugnaði og hagsýni og stöðugri
framsókn. Heimili hans og Dag-
bjartar konu. hans, hinnar á-
gætu konu, sem nú er látin, var
eitt hið íslenzkasta heimili, er
eg hefi kynst á fjörutíu ára veg-
ferð vestan hafs. Helgi er bók-
hneigður maður, einkar fróður í
íslenzkum bókmenntum. sér-
staklega í sögulegum fræðum.
Bjart er og hlýtt umhverfis
hann, á æfikvöldi hans. —Tveir
sona hans eru búsettir á Pt.
Roberts; Gunnlaugur, kvæntur
Ellu, dóttur Magnúsar Thordar-
sonar kaupmanns, í Blaine; og
svefnsamt um nóttina. En um JónaS; vélstjórij er kona hans
vísu formi eins og til þess, að
gera áherzlu orðanna áhrifa-
meiri. Og Hjálmar svaraði á
sama hátt til þess að binda
samningana. Þetta atriði hefði
líklega alveg gleymst ef þess-
ar vísur hefðu ekki orðið til Það
verður því augljóst, að þó ein-
föld hugsun komi fram í auð-
veldum orðum, að rímið styður
bæði hugmyndina og orðin og
gefur hugmyndinni mátt og orð-
unum samræmi.
Að endingu vil eg taka það
fram aftur, að eg vil á engan
hátt lasta ljóðagerð rímleysingj-
anna. Þeir geta án efa sagt marg
fallegt. En hagmælskan er ekki
þeirra list, en það er list sem
lifir í hjartablóði íslenzkrar
tungu og sem getur ekki glat-
ast svo lengi sem brageyrað og
samræmistilfinning fyrir stuðl-
um í stefjum lifir. Það er sam-
aiginlegur arfur allra íslendinga.
Auðvitað hefði Sigurður getað
beðið Hjálmar um að gera eftir-
mæli eftir sig í óbundnu máli,
en hann bað þessarar bonar í sótt) þá sá eg síðar> á þjóðminn.
dóttir Mrs. Sigríðar Oison, á
Pt. Roberts. Báðir eiga þeir
frábærilega fögur heimili. Tvær
dætur Helga, er utanhéraðs búa,
eru: Gróa, kona séra Kolbeins
Simundssonar, í Seattle, og
Elsa, gift í St. Louis, Missouri.
Því miður vannst ekki tími
til að koma til allra Tangabúa;
ýmsir fornir samverkamenn og
kunningjar — innan safnaðar-
félagsins, og utan hans, er ekki
gafst tími til að heimsækja.
Mjög voru menn og önnum
hlaðnir, um þetta leyti, — en
rigningar höfðu gengið um
undanfarinn tíma. Bið eg nú alla
er eg ekki gat heimsótt veivirð-
ingar á því. — Alls leit eg inn
á 14 heimili, eldra og yngra
fólks, og naut frábærrar gest-
risni og velvildar hvarvetna.
Suma þá er eg ekki gat heim-
Sumarför
Eflir séra Sigurð Ólafsson.
Frh.
Við dvöldum á Pt. Roberts
um hríð, eftir helgina. Nutum
við indællar hvíldar og um-
önnunai á heimili Mr. og Mrs.
Ben Thordarson, á hinu iagra
heimili þeirra; hjálpaðist alt til
þess að gera okkur dvölina á-
nægjulega og hressandi. Eru
þau Thordarsons hjónin aðlað-
andi og óvenjulega trygglynd,
yfirlætislaus og róleg. Mrs.
Thordarson, var í hópi fyrstu
fermingarungmenna minna þar.
Fáum árum síðar gifti eg þau
Ben og Rúnu, eins og mér læt-
ur bezt að nefna þau. — Mr.
Thordarson er Mýrdælingur að
ætt; — ungur kom hann til
ingardeginum í Blane.
Stærsta breytingin er eg tók
eftir, eru hin ágætu og vönd-
uðu hús, sem svo víða eru nú
á Pt. Roberts, einnig ágætar
keyrslubrautir hvarvetna. Held-
ur mun hafa þrengst um at-
vinnuhag manna, er laxveiðin
var afnumin með lögum (þ. e.
a. s. laxveiðigildrur voru for-
boðnar). Við það þvarr atvinna
margra heimafyrir — og þeir
er að heiman geta farið til sum-
aratvinnu, verða að sækja hana
til fiskiveranna í Norður-
Alaska. Ýmsir stunda þó fisk-
veiðar á eigin reikning. á
smærri og stærri bátum — með
góðum árangri — að mér var
sagt. — Hinn ágæti þjóðvegur
er nú liggur frá Pt. Roberts til
Blaine hefir numið fjarlægðir
á burt, og að engu gert, vega-
lengdin til Blaine, sem er um
35 mílur er nú farin á tæpum
klukkutíma, þrátt fyrir töf er
ávalt á sér stað, við landamærin.
Áður en eg skilst við Pt. Roberts
þakka eg fyrir hönd okkar hjón-
anna, alla þá alúð og góðvild
er við nutum hvarvetna, þakka
Mrs, Ástu Norman, málara, mál-
verk er hún gaf mér að skiln-
aði.
Svo var það árla dags að lagt
var af stað til Blaine, í för með
Ben Thordarson. Það var hálf-
gerð tilhlökkun í mér að mega
nú ferðast eftir hinum nýja og
ágæta vegi, umhverfis Mud-Bay,
en svo heitir kriki sá, eða vík,
er liggur inn í landið. Ýmsar
átti eg endurminningar, um
þessa leið, frá liðnum árum.
Sumar eru þær hlægilegar —
úr þessari tímans fjarlægð. —
en þá voru þær það nú ekki. —
Á árunum 1918—1921 var braut-
in alt annað en nú; það kom
fyrir að hún var fullerfið fvrir