Lögberg - 02.12.1943, Blaðsíða 6

V
6 LÖGBERG, FIMTUDAGIMJ-. 2. DESEMBER 1943.
IVA
Efíir Gösta af Geijerstam.
rSSSSSSSSSsSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS,-','.'
Grín Lykkje-Ola særði Iva, svo hann lét í
Ijósi vanþóknun sína á því.
“Upp nú með þig Iva, henni verður kalt.”
“Upp með þig sjálfan!” sagði Iva önuglega.
“Heldur þú að það hafi verið eg sem hún
gaf merki með augunum, þegar hún fór út?
Nei, eg er of gamall.”
“Hversu lengi hefur þú verið of gamall, Ole?”
spurði Mari.
“Oh, eg hef altaf verið of gamall, síðan hún
amma þín sveik mig, Mari.”
“Hvað meinarðu?”
“Já, eg hefði verið afi þinn, ef allt hefði farið
eins og til stóð, þá hefðir þú verið stúlka sem
mér hefði líkað. — Sjáðu til, það skeði á þessa
leið.
Eg var vanur að koma hingað til að sjá ömmu
þína, og við áttum oft góðar stui dir saman,
þarna úti í kúafjósinu. Já, sjáðu til, þegar
amma þín var hér selstúlka, svaf hún í kúa-
fjósinu. Einhvern veginn varð eg þess var að
annar náungi var þar á sveimi, þegar eg var
þar ekki. Svo til að verða viss um það, fór
eg eitt kvöld upp í heyloftið og faldi mig þar.
Skömmu síðar kom hún inn og fór í rúmið sitt
— en vertu viss, rétt á eftir kom einhver inn.
Eg hallaði mér út eins mikið og eg gat, til að
reyna að sjá hver það væri. En eg hallaði mér
heldur mikið, og steyptist beint á höfuðið ofan
á stóran svartan hornskeltan griðung, sem var
í einum básnum. Hann henti mér af hausnum
á sér út á miðjan flórinn. Eg tók til fótanna og
flúði sem fætur toguðu.” '
Hann dró bogann yfir alla strengina í eínu,
og hló.
“Þú ert dálaglegur lygari”, sagði Mari, hálf
sár. “Amma mín hefur líklega aldrei sofið í
fjósi á æfi sinni.”
Lykkje-Ole, lyfti fiðlunni upp að hökunni og
fór að spila danslag.
Aine hafði komið inn, og sest milli tveggja
stúlkna hinumegin í stofunni. Birtan frá eldin-
um í eldstæðinu, skein á stóru silfur brjóstnál-
ina, sem hún hafði á brjóstinu, í hvert sinn er
hún hreifði sig.
Engan virtist langa til að dansa meira. Allir
voru þreyttir, þó engin stæði upp til þess að
fara. Loftið inni var þungt og heitt, með sterk-
um geita og mjólkur þef.
Iva sat hreifingarlaus, sárreiður við sjálfan
sig. Sunnudagskvöld í selinu. Hver einasti mað-
ur hefði notað slíkt tækifæri, hugsaði hann með
sér. Nú þegar það var of seint, iðraðist hann,
að hafa ekki farið út með henni. Fjandinn má
eiga Lykkje-OIa, fyrir að hafa setið í dyrunum
glottandi.
Það var kominn morgun, og sólargeislarnir
voru farnir að gylla fjallatindana í kringum
vatnið, þegar fólkið að síðustu stóð upp, kvadd-
ist og skildi. Þunn hvít móða læddist yfir
fenin, og beltaði sig í skógunum, svo bara hæstu
tréin stóðu upp úr. Til vesturs gnæfði Nátindur
bíásvartur og kuldalegur við morgunsólinni.
Döggin glitraði á hverjum kóngulóarvef milli
trjánna, milli sofandi blómanna og boginna og
brotinna trjástofna. Loftið var svalt í morgun-
golunni. Neðar lá Svarthammer vatnið, spegil-
slétt og dökkt, engin bára á því, nema þar
sem fossinn steyptist ofan í það, þar var bjart
endurskin hins dýrðlega morgún, vor himins.
“Nei, það getur aldrei orðið,” hugsaði Iva á
leiðinni heim að kofanum sínum. Aine — hún
stóð fyrir hugarsýn hans, indælli og fegurri en
nokkru sinni áður, — eins og eitthvað fjarlægt,
sem honum væri ófáanlegt, eitthvað sem hann
ætti að útrýma úr huga sínum og gleyma. En
því meir sem hann ásetti sér að gera það, því
meir ásótti mynd hennar og minning huga
hans.
Þegar þeir, bræðurnir, voru háttaðir, lá Iva
lengi vakandi og horfði á bróður sinn, á ljósa
hárið hans, og hvernig hann hélt höndunum
saman yfir höfði sér. Hann óskaði að bróðir
sinn færi sem fljótast heim til sín, svo hann
gæti verið einn.
Sólin var að koma upp, og glampandi morgun-
geislarnir skinu í augu hans, gegnum opnar
kofadyrnar. Hann lokaði augunum, en þrátt fyrir
það brunnu þeir í augum hans gegnum augna-
lokin.
Það leið á sumarið, og næturnar fóru að
verða skuggsýnni og kaldari.
“Það er kominn tími fyrir mig að fara heim,”
sagði Jói einn daginn, er þeir bræður komu
heim frá veiðum. Hann leit undrandi á bróður
sinn.
“Já, eg býst við því,” sagði Iva, án þess að
líta upp.
“Já, eg hefi talsvert að gera heima fyrir
haustið.”
Iva heyrði ósagða spurningu í orðum bróður
síns.
“Jæja, eg býst við að verða hér fyrst um
sinn,” sagði Iva, í lágum róm.
“Eg býst við því líka,” sagði Jói.
Daginn eftir fór Jói, og Iva var aftur ein-
samall. Hann hafði ekki komið upp í selin aftur,
en heyrt að Aine hafði farið úr selinu, heim
til sín, en ein af systrum hennar hafði .komið
þangað í hennar stað. Honum fanst að Aine
væri sér svo algjörlega töpuð. Leiðindin og ein-
veran, höfðu ekki þjáð hann eins mikið, meðan
hann vissi að hún var í selinu.
Skömmu síðar kom Lykkje-Ole og Knútur
gamli til hans. Þeir voru á hreindýraveiðum.
iva slóst í ferð með þeim.
Knútur gamli var eins og samanbundinn
baggi, af vöðvum og beinum. Hversu gamall að
hann var, vissi hvorki hann né aðrir.
“Eg dey aldrei,” var hann vanur að segja,
“nema eg skrælni upp einhvern daginn.”
Hann var innmyntur, og nefið langt og bogið,
náði niður yfir munninn. Þegar hann hló, skein
í tannluasan skoltinn. Hann var ber-sköllóttur,
nema fáein hár skrælnuð eins og' trjá mosi, í
hnakkagrófinni, bakið var stutt, með kryppu,
handleggir og fótleggir langir, svo hann líktist
afarstórri könguló, að sjá hann tilsýndar á gangi.
Þeir höfðust við nokkra daga í kofa, sem var
kallaður Steinbúi fyrir neðan Graahammeren,
og leituðu eftir hreindýrum, en árangurslaust,
þeir sáu bara stöku hreindýra kú með kálfi, en
ekkert sem þeim fanst þess virði, að eyða skot-
færum á.
* Einn daginn fóru þeir Lykkje-Ole og Knútur
gamli í aðra átt að leita eftir hreindýrum, en
Iva, en þeir komu ekki aftur, og svo leið næsti
dagur að þeir komu ekki. Þeir höfðu líklega
farið til annara stöðva, lengra inn til fjallanna,
þangað sem brekkur og hæðir sýndust auðar og
bláar, í haustsólar skininu. Hann hafði komist
að því, að þeir höfðu veiðigrafir og annan veiði
út'cúnað þar, sem þeir voru bara tveir um.
Iva dvaldi nokkra daga. í Steinbúanum. Kofinn
var ekki langt frá skóginum, og alveg, í leið-
inni fyrir hreindýrunum, sem flúðu ofan úr
fjöllunum, undan veiðimönnunum.
En guð mátti vita, hvar öll hreindýrin voru
það ár. Iva var orðinn vonlaus að bíða eftir
þeim, og lagði á stað til að leita þeirra, og yfir-
gaf kofann í tvo daga. Hann svaf á næturnar
í hellisskútum, í hvílupokanum sínum. Loksins
fann hann stóran hóp. En hann var kominn svo
langt inn til fjalla, að hann sá sér ekki til
neins að skjóta þau, því hann gat ekki komið
kjötinu heim til. sín, svo hann lét þau fara.
Hann sá sér ekki til neins að vera þar lengur,
og sneri heim á leið. Þegar hann kom ofan í
dalverpi, þar sem lítil lækjarspræna seitlaðist
eftir grænum mosa, milli tveggja grárra steina
sá hann hvar hvítur refur var að grafa og naga
eitthvað. Hann reyndi að læðast svo nærri hon-
um að hann kæmist í skotfæri við hann, ekki
fyrir það að honum væri neinn fengur í refn-
um, heldur vegna þess að hann hafði ekki
hleypt úr byssunni í nokkra daga. Refurinn
tók viðbragð, og hentist upp snarbratta grýtta
brekku, og hvarf á bak við stóran stein.
Iva fór þangað sem refurinn var, til að sjá
eftir hverju hann hafði verið að grafa.
Hann fann fúnar tuskur standa útundan
steininum, og sterk rotnunarlykt gaus í andlit
honum. Hann fór að velta steininum úr stað,
og fann að undir þeim var hálf rotnaður manns-
líkami, sem lá á grúfu ur\dir grjótinu. Fötin
voru fúin og klest inn í líkið. Annar fóturinn
hafði verið nagaður af um hnéið. Iva náfölnaði
þar sem hann stóð, og horfði á bak dauða manns-
ins. Hann velti fleiri steinum ofan af líkinu,
svo hamn gat séð höfuðið. Það var muíið og
flatt. Önnur augnatóftin sneri að honum og
nokkrar tennur, sem héngu milli uppþornaðra
sina og vöðva. Hann horfði á þetta um stund,
og studdi sig við klettinn, meðan hann var að
reyna að gera sér grein fyrir hver þetta mundi
vera.
Allt í einu var eins og hvíslað væri að hanum
hver það væri. Englendingurinn! Krispinus!
Hörkusvip brá yfir andlit hans, og kuldaglott
yfir varir hans, og hjartað í brjósti hans stóð
eins og það ætlaði að springa.
Undir steininum hjá líkinu lá stórt peninga-
veski úr leðri, með ágröfnu fangamarki. Það
var læst, en bakið hafði verið skorið úr því
með hníf. Það var tómt. Iva athugaði fanga-
markið, sem var I.C.B. Kóróna var grafin fyrir
ofan fangamarkið.
Hann stakk veskinu í vasa sinn, og velti stein-
unum ofan af líkinu. Hann setti nákvæmlega á
sig öll kennileyti, svo hann gæti auðveldlega
fundið staðinn aftur. Svo hélt hann á stað, og
hafði nærri gleymt að taka riffelinn sinn, svo
var honum mikið í hug. Hann þreifaði altaf
af og til á vasa sínum, til að vera viss um að
veskið væri þar. Hann komst heim að kofanum
síðla nætur.
Um morguninn var byrjað að rigna. Það var
fyrsta stór haustrigningin með stórviðri, svo
hvein í skóginum og öldurnar á vatninu æddu
upp á land, eins og í stórbrimi.
Iva vaknaði eftir að hafa sofið nokkra klukku-
tíma. Dauði maðurinn upp í fjöllunum ásótti
huga hans. Hann fór á fætur, kveikti upp eld
í hlóðunum.
Það var - eins og einhver ólýsanleg lömun
legðist sem farg á hann. Um nóttina á leiðinni
heim fanst honum sem Storgaarden væri sinn
aftur. Honum fanst að hann þyrfti ekki annað
en fara með þær sannanir sem hann hafði, og
endurheimta Storgaarden, sem aldrei gæti verið
neins annars eign en sín. En nú greip hann
óvissa, og ákvörðunarleysi, þegar hann fór, að
hugsa um hvernig því yrði komið til leiðar.
Hann mundi fara til sýslumannsins og fá honum
: hendur þessi sönnunargögn, sem hann hafði.
Silver mundi líta á það, og svo á hann, með
sínum köldu fisklíku augum. Hann mundi skrifa
eitthvað, og segja að hann mundi taka það til
athugunar. Hann mundi hugsa að Iva væri að
gera þetta í hefndarskyni. Allir mundu hugsa
það líka. Þeim mundi þykja vænt um að sjá
Krispinús tekinn til fanga, en þeiv mundu og
hafa sína eigin ímyndun um Iva líka. Krispinius
mundi líklega verða dæmdur fyrir það sem hann
hafði gert; en mundi Iva fá Storgaarden aftur
þó svo færi?
Nei, það yrði bara annar eigandi, það var
allt og sumt. Kannske að óðalið félli í hendur
konu Krispinius.
Iva tók veskið úr vasa sínum og horfði á
það. Það var eins og honum fyndist eitthvað
ömurlegt við það. Nályktin sem hafði gegn-
sósað veskið fyllti nasir hans. Allt í einu fleygði
hann veskinu í eldinn.
Hálfblautt leðrið í veskinu kriplaðist saman,
eins og það hefði krampa teyjur, og eftir litla
stund var ekki annað eftir, en dimmur reykurinn
sem lagði upp af því, þar til það var með öllu
útbrunnið og horfið.
Haustið var komið, með stöðugum rigningum,
og nepjuköldum vindi, sem þlés í hörðum
sveipum niður úr fjallaskörðunum. Yfir fjöllun-
um láu þung og svört regnskýin. Þegar hætti
að rigna, og þokunni létti, voru fjöllin orðin
hvít af snjó, niður undir rætur. Árnar ultu
fram barmafullar, og Svarthammer vatnið flóði
yfir bakkana, og langt út í skógana, fiskarnir
fóru upp í árnar til að hrygna, og á hverjum
morgni þegar Iva dró upp fiskinetið sitt, var
það fullt af fiski, en fiskurinn var orðinn grind-
horaður.
Af og til sást til sólar, en sólargeislarnir
voru daufir, og næstum hlýjulausir. Engj og
laglendi var mest alt undir vatni, og þar sem
sólargeislarnir náðu ekki til, var köld hráslaga-
leg lykt úr jörðinni.
Sumarið hafði verið "óvanalega stutt. Síð-
ustu vikuna, sem fólk var í seljunum, varð að
taka kýrnar inn. Nú voru öll selin tóm, og
fólk og fénaður var komið ofan í dalinn. Frost
var á hverri nóttu til fjalla, og tréin stóðu
hnipin og allt lauf fallið af þeim, Næturnar
urðu kaldari og kaldari. Frá Svarthammeren,
lagði ís á vatnið, lengra og lengra á hverri
nóttu, þar til að var aðeins ein vök opin, þar
sem áin féll úr vatninu.
Þá byrjaði að snjóa, með þykkri drífu, sem
féll hægt og mjúkt yfir alt.
Iva sá nú, kvíðafullur, að veturinn var í
alvöru að koma. Hann • vissi að hvenær sem
væri úr þessu, að blindbylur gæti skollið yfir,
og alveg gert honum ómögulegt að komast
burtu, en hann var illa við því búinn, hann
hafði ekki einu sinni skíði.
Næturnar urðu honum langar og leiðar, að
liggja mestan tímann vakandi, og þrá birtuna.
Hann hafði ekkert að gera, svo hann lá í rúminu
mestallan daginn líka. Hann fór út, aðeins til að
ná sér í eldivið og vatn. Hann gat ekki etið,
hann fékk ólyst á matnum.
Þegar loksins að hann gat sofnað, dreymdi
hann ömurlega drauma. Einu sinni raknaði
hann við sitt eigið neyðaróp, og lá þá á gólf-
inu, þar sem hann hafði fleygt sér niður. Hon-
um fanst að dauður maður hefði komið inn, og
lagt steina ofan á sig, stóra þunga steina, sem
alveg ætluðu að merja hann í sundur. Anda,
glfa og drauga, þjóðsagnir rifjuðust upp í huga
hans, svo hann þorði ekki að reyna til að sofna
gftur. Sögur um dauða menn sem höfðu gengið
aftur, sögur um útburði, sem vældu og skræktu
í keldum og fenjum. Allar þessar sögur sem
hann hafði heyrt, þegar hann var barn að aldri,
sem fólkið var að segja, þegar það sat kringum
arineldinn við tóvinnuna á kvöldin, og rokkarn-
ir suðuðu hver í kapp við annan.
Þegar næturkyrðin féll yfir, og dimman um-
kringdi hann á alla vegu, eins og þung byrði, ,
þá stundum sat hann, hélt höndunum fyrir
andlit sér og baðst fyrir í hljóði, eins og út úr
einhverjum vandræðum. Eftir á forðaðist hann
að hugsa um að hann hefði gert það; en það
var eins og honum findist að draugar og for-
ynjur, sem honum fanst vera alt í kringum
sig, hverfa er hann nefndi Jesú nafn, álvég á
sama hátt, eins og þeir hurfu, er hann málaði
svartann kross, með sóti, yfir dyrunum.
Hann mundi liggja þar og bíða, þangað til
hurðin opnaðist og eitthvað rendi sér inn, eins
og skuggi, sem bæri við nýfallinn snjóinn. Það
var í þessum kofa sem álfar höfðu gift sig, eina
haustnótt, þegar faðir hans hafði legið þar við,
er hann var að fiska. Þá var það þessi síum-
flakkandi einhver, með blóðugt útstungið auga,
sem flæktist um óbygðirnar. Óhamingjan fylgdi
honum hvar sem hann fór, kom alstaðar þar
sem hann kom. Hann var líklegur til að koma
til fólks sem bjó einsamalt, uppi í fjöllunum,
og setjast við eldinn hjá þeim, blóð rann altaf
eins og stór tár úr augum hans. •
Þá var og önnur forynja þar á slóðum, sem
ekki hafði verið gefið neitt nafn. Það var ein-
hver ófreskja, sem gekk á höndunum. Einhvers-
konar óvætti, sem hvorki hafði andlit né fætur.
Guttormur föðurbróðir hans hafði mætt þessu
ferlíki einu sinni, þegar hann, að áliðnu sumri
fór uppeftir til að sækja selstúlkurnar. Ófreskj-
an sat upp á einu selinu, en þegar Guttormur
kom henti þetta flykki sér yfir mænirinn, og
• rendi sér ofan af veggnum, og hvarf.
Einn morguninn sást ekki til sólar, og köld
gráleit ísingarþoka hékk yfir. Uppi á fjöllunum
var skafbylur, og vindhvinur var í loftinu,
undan stormi, sem var ekki búinn að ná sér
niður á láglendinu.
Iva var nú ekki lengur í neinum vafa um það
að veturinn væri genginn í garð.
Hann tíndi saman það sem hann þurfti helzt
á að halda, lét það í tösku, sem hann batt á
bak sér, tók riffilinn sinn og hengdi hann á
öxl sér, og lagði á stað ofan í dalinn.
Hann var ekki kominn langt áleiðis er bylur-
inn náði honum. Það var komið langt fram á
kvöld, þegar hann náði til fremsta bæjarins í
dalnum. Af og til þegar rofnaði til, gat hann
áttað sig, og fylgdi selgötunni, ofan eftir fjalla-
hlíðunum. Stormurinn hvein og söng í trjánum,
og kafaldið var svo þykt að hann sá oft ekki
einu sinni niður á fætur sér.
Hann gerði ekki vart við sig, en holaði sér
niður í heybyng í fjósinu. Hann vildi ekki
vekja fólk upp, er það var gengið til náða.
Um morguninn þegar hann stóð upp, var
allur dalurinn hulinn þykkri snjóbreiðu, svo
hvergi sást steinn standa upp úr.
Þegar hann fór framhjá Storgaarden greip
hann sársaukakendur söknuður.
Byggingarnar virtist honum líta allt öðru-
vísi út en áður, svo tómlegar og eyðilegar, því
öll gömlu skjóltréin voru horfin, öll gömlu
tréin, sem höfðu staðið svo lengi sem skjól og
skjöldur í kringum húsin. Hann hraðaði sér
framhjá, og hélt sem leið lá fram að Brenna.
Þegar hann kom þangað var Guttormur úti
s túni, að setja hest fyrir sleða. Iva fór til hans
og heilsaði honum.
Eg bjóst við að þú mundir koma, þegar veðr-
ið færi að spillast-, sagði Guttormur. Hann tók
taumana og hottaði á hestinn.
“‘Eg ætla að skreppa upp í skóginn til að
sækja eldivið,” sagði hann.
Iva fór inn, en enginn var í dagstofunni. •
Þegar hann kom inn í hlýjuna, varð hann
þess brátt var hversu þreyttur hann var. Hann
settist á bekk við stóra matborðið. Snjórinn
og klakinn á fótum hans fór að bráðna, og
lækir af vatni seitluðu eftir hvítu sandstráðu-
gólfinu. í stofunni til hliðar við dagstofuna,
heyrði hann að einhver var að vefa.
Hann heyrði að móðir sín var að koma, 'hún
hlunkaði eins og áður fast niður með göngu-
stafnum sínum. Hún opnaði hurðina og kom
inn. Hún hélt á bandhespu í annari hendi. Hún
stansaði í dyrunum nokkur augnabhk, og horfði
efunarsamlega á Iva, því henni var dimt fyrir
augum, þar sem hún kom utan úr snjóbirtunni,
inn í hálf dimma stofuna.
“Ert það þú sem situr þarna?” spurði hún.
Rannveig lagði hespuna á borðið, og settist
þunglamalega niður í stól. Hún hafði látið tölu-
vert á sjá síðan Iva sá hana síðast. Hún leit út
ellilegri í andliti, hárið hafði gránað að mun,
og hún var orðin þungstigari í gangi.
“Eg býst við að það séu byljir upp til fjall-
anna?”
“Já, það var ekki vært þar að vera lengur.
sagði Iva, eins og í afsökunarróm.
Þau sögðu hvorugt meir. Rannveig sat og
draup höfði, með hendurnar í kjöltu sér.
Var móðir hans að gráta? Iva þorði ekki að
líta á hana. Hann sat þar milli vonar og ótta,
og vissi ekki hvað hann átti að gera. Hann
hafði aldrei séð móður sína gráta áður. Hvorki
þegar hún misti börnin sín, né þegar faðir
hans dó.
Jói kom inn. Hann hafði verið að gefa hestun-
um, og hann var allur heyugur. Hann varð hálf
hissa þegar hann sá bróður sinn kominn. Hann
kinkaði kolli til hans.
Rannveig leit áhyggjufull á syni sína. Augu
hennar voru þur, hún hreifði varirnar nokkr-
um sinnum, eins og hún ætlaði að segja eitt-
hvað, en hún sagði ekkert. Hún stóð upp, tók
bandhespuna, sem hún hafði lagt á borðið og
gekk að hliðar herberginu. Hún sneri sér að
þeim þegar hún var komin að dyrunum, og
sagði við Jóa.
“Þú ferð með Iva, til að finna dótið hans, þú
veist hvar það er.”
Iva fór með bróðir sínum út í skemmuna.
“Býrð þú hérna?” spurði Iva, og leit í kring-
um sig.. Meðfram öðrum veggnum var tré-
smíðabekkur, sem margir hálfgerðir smíðis-
gripir láú á og allrahanda trésmíða verkfæri. í
einu horninu var óuppbúið rúm.
“Já, eg hefi verið hér upp á síðkastið,” sagði
Jói, og settist á lágan stól sem stóð á gólfinu.
“Altaf að smíða,” sagði Iva.
/