Lögberg - 30.03.1944, Page 7

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 30. MARZ, 1944.
7
Boðskapur til Aþeninga
Saga frá Grikklandi
EFTIR W. G. HARDY
Saga um mann, sem áleit ósveigjanlegan mótþróa tilgangs-
lausan — og var reiðubúinn til að fórna lífi sínu til þess að
sanna að hann hefði á röngu að standa.
Frh.
Hann sá á svip tengdasonar
síns að hann hafði hitt naglann
á höfuðið.
“Þú getur haft á réttu að
standa,” viðurkenndi hann
dræmt.
“Auðvitað hefi eg á réttu að
standa. Og hvað öryggi þeirra
snertir — eg hefi séð þeim far-
borða undanfarið ár.”
Tengdasonur hans leit snögg-
lega til hans. “En setjum nú svo,
að þú yrðir tekinn fastur — eða
skotinn?”
“Þá yrðu þeir ekki ver staddir
hér heldur en þótt þeir væru
upp í fjöllum. Nema að þar gætu
þeir skotið ykkur alla.”
Kanteleon var hugsandi and-
artak. “Þú hefir rétt fyrir þér,”
sagði hann, stuttur, í spuna.
Prófessorinn dró andann djúpt
að sér. Dóttursynir hans þyrftu
ekki að horfast í augu við þessa
nýju hættu. Hann vissi að þeir
myndu verða áfram þarna í
Aþenu. — Úr fremra herberginu
heyrðist nú rödd Janna, sem kall-
aði:
“Maturinn er tilbúinn.”
Þeir settust að hinu einfalda
matborði. Prófessorinn tók eft-
ir því, með hve mikilli ástúð
dóttir hans snerist í kring um
eiginmann sinn. Þetta hafði eng-
in áhrif á hann núna. Ekki olli
það honum heldur nokkurs trega
að sjá með hve mikilli ákefð
drengirnir hlustuðu á föður sinn
segja frá viðskiptum sínum við
þýzka og ítalska hermenn uppi
í fjöllunum. Drengirnir voru svo
hugfangnir, að þeir gleymdu
næstum að borða. Lofum Kon-
teleon að njóta þessarar heim-
komu sinnar. Hann var brátt á
förum. Og þá myndu drengirnir
aftur verða hans — til að vernda
og halda hlífiskildi yfir — þar
til björgunin kæmi.
Prófessornum fannst hann nú
ekki lengur vera gamall og
einskis nýtur. Hann leit yfir til
litla stúlkubarhsins. Hún var
ennþá í þungum svefni, en Xen-
ia hafði sagt að hún hefði kyngt
nokkrum sopum af volgri mjólk
og væri því ekki vonlaust um
að takast mætti að bjarga henni.
Þegar prófessorinn leit á hana,
fann hann til einhverrar ein-
kennilegar tilfinningar. Þetta
barn — sem þurfti að líða svona
mikið án þess að hafa hugmynd
um hvers vegna. Menn, sem bera
ábyrgð á slíku, á að hata, á að
drepa. Eitt augnablik var hann á
sömu skoðun og Basili.
En hann áttaði sig fljótt og
sneri sér aftur að máltíðinni. —
Allt í einu var barið að dyrum.
Það varð dauðaþögn við borðið
Aftur var barið og nú ákafar en
fyrr.
Konteleon stökk á fætur með
byssu í hendinni og tók sér stöðu
við vegginn gegnt dyrunum.
Drengirnir stukku einnig á fætur
og Konteleon kinkaði kolli til
konu sinnar. Með einbeittum
svip gekk hún til dyranna. Þegar
hún opnaði þær, var það aðeins
Daphne, kona pottasmiðsins, ná-
granna þeirra. Janni brosti fegin-
lega. Konteleon brosti einnig og
stakk byssu sinni niður aftur.
Daphne sagði:
“Nazistarnir. Þeir eru í næstu
götu.”
Prófessorinn reis hægt á fæt-
ur. Hann leit á tengdason sinn.
“Svo að enginn vissi hvar þú
varst,” sagði hann biturlega.
Enginn veitti orðum hans eftir-
tekt. Xenia sneri sér að manni
sínum.
“Fljótt nú,” sagði hún “Felu-
staðurinn í rústunum. Við sýnd-
um þér staðinn í gærkvöldi. Þú
manst hvar hann er?”
“Já„’ kallaði Atha. Hann hljóp
yfir til föður síns. “Eg skal fylgja
þér.”
“Eg líka,” sagði Janni, og fylgdi
bróður sínum eftir.
Prófessorinn horfði á þetta
eins og í draumi.
“Nei,” sagði Konteleon og
brosti hughreystandi til konu
sinnar og sona: “Eg finn stað-
inn. Þið verðið kyrrir hér.”
“En —” byrjaði Atha að mót-
mæla.
“Kyrrir hér,” skipaði Konte-
leon. Augu hans skutu gneist-
um. Prófessorinn horfði með
undrun á hvernig tengdasyni
hans eins og óx ásmegin í hætt-
unni. “Þeir eru á eftir mér,”
Hélt Konteleon áfram. Hann
faðmaði syni sína fljótt að sér.
“Þeir finna mig aldrei, verið
bara rólegir. Og ef þeim tekst
það, skulu þeir fá að kenna. á
því!”
“Fljótur nú,” bað Xenia.
“Hafðu drengina hérna,” sagði
hann um leið og hann kyssti
konu sína. “Eg kem aftur þegar
þeir eru farnir,” Síðan var hann
horfinn út um bakdyrnar, án
þess að gera nokkurn hávaða.
“Felið matinn,” skipaði Xen-
ia.
Þegar nazistarnir hörðu harka-
lega á dyrnar, var allt komið
í röð og reglu. Prófessorinn
opnaði. Hópur hermanna ruddu
honum til hliðar og tóku þeir sér
stöðu víðsvegar um herbergið.
Þá birtist Herr Bötticher. Hann
horfði í kringum sig. Drengirnir
störðu á hann, opnum munni.
Xenia sneri sér undan og kraup
niður að stúlkubarninu. Próf-
fessorinn ræskti sig.
“Þetta er dálítið óvænt,” sagði
hann hægt.
Herr Bötticher var ekki einn
af þessum háværu, æstu mönn-
um. Hann hneigði sig kurteis-
lega og beið á meðan einn her-
mannanna setti stól fyrir hann
við borðið; síðan settist hann
niður.
Á mynd þessari sjást rússneskir herforingjar með Gen.
Vasiliev í fararbroddi, nema staðar hjá særðum hermanni.
“Eg geri ráð fyrir að þér vitið,
í hva.Sa erindagerðum eg kem,
her'ra prófessor?” sagði hann ró-
lega.
Prófessorinn horfði á þetta
hörkulega andlit, sem var eins
og höggvið í stein. Hann vissi að
næsta spurning mundi verða:
— Hvar er Basili Konteleon?
Honum rann kalt vatn milli
skinns og hörunds. Hann reyndi
að sýnast rólegur. Gott var með-
an þeir gerðu drengjunum ekk-
ert mein. —
“Þér getið þakkað hinni nú-
verandi hernaðarstöðu fyrir a^
þér fáið annað tækifæri,” sagði
nazistinn vingjarnlega.
Hvað var þetta? Var þetta
einhver ný aðferð til að — Eða
var það — Prófessorinn þorði
ekki að vona. neitt.
“Nokkrir landsmenn yðar
virðast álíta,” hélt Herr Bött-
icher áfram, “að þótt banda-
menn hafi nú unnið nokkrar or-
ustur, þá sé þetta stríð tapað fyr-
ir Þjóðverja. En eg fullvissa yð-
ur um, að þetta er hin mesta
fjarstæða. En auðvitað hefir
maður með yðar gáfum skijið
þetta fyrir löngu.”
Prófessorinn þorði enn ekki að
gera sér of miklar vonir. Þetta
gat verið einhver gildra.
“Það er þetta, sem við viljum
koma Grikkjum í skilning um,”
hélt Herr Bötticher áfram.
Svo að þeir vissu þá ekki að
Basili hafði verið þarna! Það
var ekki hann, sem þeir voru að
leita að! Prófessorinn ætlaði
varla að geta leynt fögnuði sín-
um, eitt augnablik.
“Þessi uppþot,” hélt nazistinn
áfram, “eru auðvita^ tilgangs-
laus. En þau skapa okkur erfið-
leika. Við gætum beitt hörku.
En við viljum það síður — ekki
meira en nauðsynlegt er. Þrátt
fyrir allt berum við Þjóðverj-
ar mikla virðingu fyrir hinum
fornu Grikkjum — þeir voru arí-
ar eins og við. Þið Grikkir nú-
tímans hafið ekki hagað ykkur
skynsamlega. En sleppum því.
Sannleikurinn er sá, herra próf-
essor, að þér gætuð sparað lands-
bræðrum yðar miklar þjáning-
ar.”
Prófessorinn hafði nú náð sér
aftur að fullu. Hann vissi að
bæði drengirnir og Xenia skildu
nú að Basili væri ekki í neinm
hættu. Nú yrði hann aðeins að
varast að gera nokkuð eða segja,
sem gæti vakið grunsemdir naz-
ista-foringjans. Hann sagði kurt-
eislega:
“Á hvern hátt, herra Bött-
icher?”
“Með því að benda þeim á,
að það sé ekki viturlegt að láta
stundarsigra bandamanna stíga
sér til höfuðs.” Herr Bötticher
hallaði sér fram á borðið. “Það
sem við krefjumst af yður, herra
prófessor, er mjög lítið, aðeins
að þér segið Grikkjum sannleik-
ann. Opinberlega, meina eg. í
gegnum útvarp og blöð. Það er
vissulega skylda yðar.”
Þetta var álitlegt, og miklu
auðveldara en fyrra boðið —
að taka sæti í leppstjórninni. Og
var þetta ekki í raun og veru
sannleikurinn? Og þó — hvað
myndu dóttursynir hans hugsa
um hann, ef hann tæki þetta að
sér?
“Þér munið finna húsið yðar
í Homeron-götu tilbúið handa
yður,” sagði nazistinn í.hirðu-
leysislegum tón. “Og hvað mat
snertir — ef þér takið að yður
opinbera skyldu —”
Hann þagnaði. Xenia sneri sér
við.
“Við viljum heldur svelta,”
sagði hún kuldalega.
Herr Bötticher leit á hana.
“En góða kona —” byrjaði
hann.
Hún sneri sér snöggt við, tók
barnið upp af gólfinu og hélt
því upp að nasistanum. Barnið
hreyfði sig lítillega og umlaði
veikt.
“Lítið á,” sagði hún hásri
röddu. “Lítið á — morðingi!”
“Mjög leiðinlegt,” sagði Herr „
Bötticher kuldalega. “Ef Grikk- ||
ir vildu aðeins samvinnu —”
“Enginn Grikki vill samvinnu
við ykkur. Faðir minn vill ekki
samvinnu við ykkur. Ef hann
gerði það mundi eg afneita
honum.”
Prófessorinn leit á dóttur-
syni sína. Á andliti Atha las
hann svar hans. Jafnvel úr aug-
um Janna gneistaði fyrirlitning-
in, er hann starði á Herr Bött-
icher.
“Mér þykir það leitt,” sagði
prófessorinn, “en eg get ekki
tekið tilboði yðar.”
“Jæja,” sagði Þjóðverjinn.
Hann reis hægt á fætur og byrj-
aði að ganga til dyranna. “Takið
þá með” skipaði hann yfir öxl
sér.
Það var auðséð að allt hafði
verið undirbúið fyrir fram.
Tveir hermenn gripu drengina
og lögðu af stað með þá til dyr-
anna. Xenia dró andann djúpt
að sér og þrýsti barninu fastar
að brjósti sér.
“Bíðið”, kallaði prófessorinn.
“Hvað ætlið þér að gera við
þessa drengi?”
Herra Bötticher sneri sér við.
Hann kinkaði kolli til her-
mannanna. Þeir stönzuðu. Herr
Bötticher tók fram sígarettu-
hylki sitt og kveikti sér í síga-
rettu. Síðan talaði hann til
prófessorsins, og það mátti kenna
gleðihreim í röddinni:
“Verið nú skynsamur, herra
prófessor. Eftir þær móttökur,
sem við höfum fengið hér, og
með tilliti til þess að tengdason-
ur yðar berst með skæruflokk-
unum, álítum við ekki rétt
að þessir drengir alist upp með
réttu hugarfari. En aftur á móti,
ef þeir væru aldir upp í réttu
umhverfi og við ákveðin skil-
yrði, eins og til dæmis í ein-
hverjum fangabúðum vor-
um —” Hann þagnaði og dauft
bros lék um varir hans. Þessir
nazistar voru miskunarlausir,
hugsaði prófessorinn. — Að
þessu sinni gæti dóttir hans ekki
áfellt hann og jafnvel ekki Kon-
teleon sjálfur. Drengirnir myndu
einnig skilja. Nú var hann neydd
ur til þessarar “samvinnu” til að
bjarga fjölskyldtf sinni.
“Hvenær er ætlazt til að eg
tali?” spurði hann.
“I kvöld. Við ætlum að koma
landsmönnum yðar á óvartr”
Ekki í kvöld! Einhvern veg-
inn varð hann að losna við að
tala í kvöld, svo að drengirnir
og Xenia — og jafnvel hann
sjálfur — gætu flúði með Kon-
teleon. Drengirnir voru ekki
öruggir hér í Aþenu. Hann tal-
aði hægt og sagði:
“Eg get ekki talað í kvöld.”
“Hvers vegna ekki?”
“Slík ræða verður að vera vel
undirbúin.”
Herra Bötticher sló öskuna
vandlega af sígarettunni. “Við
höfum þegar skrifað ræðuna. ’
“Já, en ykkar ræða mundi
verða þýzk ræða. Mín ræða
verður að vera grísk ræða, hugs-
uð af Grikkja og töluð af
Grikkja.”
Nazistinn hugsaði sig um.
“Ágætt” samþykkti hann. “En
það er betra að þér komið með
okkur. Nágrannarnir munu að-
eins halda að þér hafið verið
tekinn til yfirheyrslu. Og fjöl-
skylda yðar —”
Hann þagnaði- aftur. Prófess-
orinn beði með öndina í háls-
inum. —
“Nei, það er betra að þau
dveljist hér,” ákvað nazistinn.
“Það gæti vakið grunsemdir ef
þið flyttust öll til Homeron-
götu, grunsemdir um að þið vær-
uð í samvinnu við okkur.”
Von hans um undankcrmu fyr-
ir sjálfan sig var þar með úti.
En svo lengi sem drengirnir
voru —
Prófessorinn leit á dóttur
sína. Hann sá að hún skildi
hvers vegna hann vildi vinna
þetta eina kvöld.
“Eg mun þá tala,” sagði hann
við Herr Bötticher, “en þetta
litla barn verður að fá mat og
hjúkrun.”
“Það er hægt að koma því í
kring.” - ,
Skilnaðarstundin var komin.
Hann mátti ekki sýna nein
merki. þess að hann væri að
kveðja þau í síðasta sinn. Hann
horfði andartak á drengina og
sneri síðan til dyranna.
Það var að kvöldi næsta dags.
Prófessorinn sat í bókastofunni
á sínu gamla heimili í Homer-
on-götu. Hann hélt á lokaðri
ljóðabák í hendinni. Innan
klukkustundar átti hann að tala
í útvarpið.
Prófessor Kavvadias var ekki
að hugsa um ræðuna, sem hann
átti að flytja. Herr Bötticher
hafði komið skömmu áður og
sagt að Xenia og drengirnir
væru flúin. Prófessorinn skildi,
að ef ræða hans til Grikkja væri
ekki svona mikils virði fyrir
nazfstana, væri hann fangi
núna.
En það sem var mest um vert
var að Konteleon hafði tekið
Xeniu og drengina með sér.
Ennþá var eitt, sem Vassos
Kavvadias varð að taka ákvörð-
un um. Nazistarnir höfðu sam-
þykkt handrit hans af ræðunni.
En átti hann að halda hana eins
og hann hafði skrifað hana upp?
Átti hann að nota þetta tæki-
færi til að örva Grikki til mót-
stöðu gegn kúgurunum? Hon-
um yrði ekki leyft að segja mik-
ið en —
Það fór hrollur um prófessor-
inn, þegar hann hugsaði til þess
hvað mundi ske. Hann var ekki
hræddur við að deyja, en það
sem hann þurfti að þola áður en
hann dæi. Hann hafði altaf
kynokað sér við líkamlegum
sársauka.
Með erfiðismunum opnaði
hann bókina, sem hann hélt á.
Hann sat lengi og starði á orð-
in, sem hann hafði flett upp.
Herr Bötticher var að ljúka
við að kynna hann fyrir út-
varpshlustendum. Það var sig-
urhreimur í röddinni: “Herra
prófessor Vassos Kavvadias —
prbfessor í sögu — hefir mikil-
vægan boðskap að ílytja lands-
mönnum sínum.”
Prófessorinn var mjög fölur, er
hann settist fyrir framan hljóð-
nemann. Hann horfði á handrit
sitt. Hendur hans skulfu.
“Kæru landar,” byrjaði hann
að lesa. “Eg tala ekki til ykkar í
kvöld sem prófessor, heldur sem
Grikki, sem talar til landsmanna
sinna. Þið undrist ef til vill að
heyra til mín, sem alltaf hefi
haldið mér utan við öll stjórn-
mál. En þetta eru erfiðir tímar
og Grikkir þola böl. í þessum
erfiðleikum brýt eg venju mína
til þess að flytja ykkur hinn
mikilvægasta boðskap að minni
hyggju.”
Hann þagnaði. Orðin voru
ekki skrifuð á blaðið sem lá fyr-
ir framan hann, en hann sá þau
fyrir sér í huganum. Hann vissi,
að ef hann talaði á forngrísku í
stáð nýgrísku, gæti hann blekkt
Herr Bötticher um stund. Rödd
hans var nú örugg:
“— Forsjónin hefir veitt okk-
ur þá hamingju, að deyja göf-
ugum dauðdaga til að flýta fyrir
því, að Grikkland megi aftur
verða frjálst, og þá deyjum við
með þeirri frægð, sem aldrei
dvínar. — Þannig mælti skáldið
Simonides til þeirra Aþenubúa,
sem börðust gegn hinum ósigr-
andi her Persa við Plateu.”
Prófessorinn fann fremur en
sá hvernig andlit Herr Bötticher
afmyndaðist af reiði er hann
byrjaði að skilja hvað hann
hafði sagt. Og um leið og hönd
Herr Böttichers læstist um öxl
nans, heyrðist rödd prófessorsins,
skýr og greinileg:
“Að falla með sæmd — það
er boðskapur minn til Aþeninga.”
Otur þýddi.
Vísir.
6-E M C 100 SC|