Lögberg - 14.09.1944, Síða 4

4
-----------iögberg------------------------►
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utaná.skrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sar^ent Ave., Winnipeg( Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and publishea by
The Columbia Press, Limiied, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
-----------------------------------------+
Björnsson forseti
Eftirfarandi ritstjórnargrein birtist í stórblað-
inu New York Times í sambandi við heimsókn
herra Sveins Björnssonar forseta íslenzka lýð-
veldisins til hinnar voldugu New York borgar;
greinin veldur óneitanlega straumhvörfum í
sögu íslenzku þjóðarinnar, því það er 'í fyrsta
sinn, sem rás viðburðanna hefir hagað því svo
til, að stórblað eins og New York Times fékk
ástæðu til, og fann sér um leið ljúft og skylt,
að minnast í ritstjórnardálkum sínum æðsta
valdsmanns hinnar íslenzku þjóðar; áminst grein
birtist þann 29. ágúst síðastliðinn. Ritstj.
“Sveini Björnssyni, forseta Islands, verður
veitt opinber móttaka í ráðhúsi borgarinnar í
dag; sú móttaka er bíður hans í þessari borg
og í þessu landi verður frjálsmannleg og laus
við hefðbundna viðhafnarsiði; hann er forseti
hins nýja lýðveldis, þar sem þúsund ára menn-
ingarlíf hefir þróast. ísland, sem fyr á öldum
ól við brjóst sín víkinga og skáld, er nú að
miklu byggt bændum og fiskimönnum, og svipar
að því leyti til Nýja Englands ríkjanna; landið
byggir frjáls og sjálfstæð þjóð.
Öldum saman var ísland háð Danmörku og
eftir harðsnúna sjálfstæðisbaráttu, öðlaðizt
þjóðin heimastjórn 1874, en 1918 varð landið
sjálfstætt konungsríki.
Sambandssáttmálinn við Dani hefði vafalaust
verið feldur niður 1943, því 1941 hafði Alþingi
með samhljóða atkvæðum fallist á þingsálykt-
unartillögu þess efnis, að sambandsslit fæn
fram þá, er sáttmálinn rynni út.
Hernám Danmerkur, og sú gremja, er það
olli, hraðaði gangi málsins. Herra Björnsson
var lengi sendiherra Islands í Kaupmannahöfn;
hann hafði tekið þátt í ráðstefnum Norðurlanda-
þjóðanna og Finnlands í von um að takast mætti
að vernda hlutleysi þeirra; hann var tvisvar
kosinn ríkisstjóri Islands, en forseti lýðveldis-
ins í júní.
Bretar komu í veg fyrir, að Þjóðverjar her-
næmu ísland, en seinna tóku Bandaríkin að
sér hervernd landsins.
Fyrst framan af leit íslenzka þjóðin, sem í
rauninni er skiljanlegt, vegna afstöðu hennar
fyr á tímum, hálfgerðum tortryggnisaugum til
ameríska setuliðsins; en eftir því sem sambúðin
varð lengri, varð hún jafnframt vinsamlegri,
og það þá því fremur, sem þjóðinni var ljóst,
að engin ágengni til landvinninga lá að baki
hververnd vorri. Á hinn bóginn er það auðsætt,
hve þjóðin muni fagna því er hún á ný ræður
óháð yfir sínu eigin landi; þetta hefir þjóðin
á tilfinningunni, og slíkt skyldi að verðleikum
metið.
Islendingar, sem búsettir eru í Bandaríkj-
unum, eru búnir ráðvendni og traustri skap-
gerð.
Utanríkisráðherrann Vilhjálmur Þór, sem var
í fylgd með forseta, lét þannig ummælt: “Vér
Islendingar erum þjóð, sem mótuð er aÞpersónu-
leika • einstaklingsins, og vér stofnuðum ekki
lýðveldi vort til þess að takmarka slíkt sér-
kenni.” Þannig skulu lýðræðissinnar jafnan
mæla. Þetta eykur virðingu vora fyrir vorum
drenglyndu og mikilsvirtu gestum.”
í andlegri nálægð
við ísland
Eftir Einar P. Jónsson, ritstjóra.
Fjöldi þeirra íslendinga, er langvistum dvelja
erlendis, eru tíðum með hugann heima á íslandi,
og þá vitaskuld einkum þeir, sem fulltíða flutt-
ust af föðurlandi sínu; á þeim sannast jafnan
hið fornkveðna:
“Röm er sú taug,
er rekka dregur
föðurtúna til.”
Það er eitthvað meira en lítið bogið við þá
menn, sem ekki unna hugástum stofnþjóð sinni
og landi; þeir menn, sem þannig er ástatt með
hafa eins og Stephan G. Stephansson segir í
kvæðinu Jón hrak, af einhverjum furðulegum
ástæðum “slæðst inn í ættir landsins”, utanveltu
hins eina og sanna þjóðræknislega hjónabands,
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. SEPTEMBER, 1944
og eiga að lokum, hvar sem leið þeirra liggur,
ekkert föðurland.
Oft hefir mig dreymt heim þá þrjá áratugina,
eða freklega það, sem eg hefi dvalið í þessu
landi, þó vel hafi farið um mig, og líf mitt af
mörgum ástæðum eigi sterkar rætur hér; í huga
mínum hefir fjarlægðin gert íslenzku fjöllin
blárri og mennina meiri; þetta hafa hvorki
verið ofsjónir né hillingar; atburðirnir, sem
gerðust á Þingvelli við Öxará þann 17. júní í
sumar hafa afsannað hvers konar draumóra ufn
ísland og framtíð þess; nú blasa við augum í
virkri staðreynd háfjöll hins undraverðasta
þjóðfélags þroska, og ekki einungis miklir menn,
heldur meiri menn, en áður voru á ferð; bjart-
sýnir og vitrir menn, sem vissu og skildu, að
æfintýrið á Þingvelli þoldi ekki lengri bið,
sæmdar þjóðarinnar og framtíðar hennar
vegna.
Oft hefi eg fundið til andlegrar nálægðar við
Island á hinni löngu dvöl minni vestan hafs;
en dagana, sem eg dvaldi nýlega í New York,
fanst mér eg komist hafa einna næst ættlandi
mína og skilið þjóðina hvað bezt; eg finn ljós-
lega í hve djúpri þakklætisskuld eg persónulega
stend við utanríkisráðuneyti íslands og ríkis-
stjórnina í heild vegna boðsins til New York,
og eg vil að það skiljist, að þökk mín kemur
beint frá hjartanu.
Eins og þegar er vitað, vorum við fimm boðs-
gestirnir frá Winnipeg; þrír félagar mínir, þeir
séra Valdimar, Hannes Pétursson og Grettir
ræðismaður, lögðu undir sig loftið og litu niður
á brimrót skýja, en við ritstjórarnir héldum
okkur við jörðina, eins og hlutskipti okkar
jafnaðarlegast er; för hinna fyrnefndu stóð ekki
yfir nema liðlega ellefu klukkustundir, en okk-
ar Stefáns freklega tvo sólarhringa.
Svo þröngt er um farkost á þessum styrjald-
ar tímum, að fyrri nóttina á leiðinni til Toronto,
urðum við Stefán að ganga í eina og sömu sæng,
og sofa tilfætis, því ekki var nú fletið á Cana-
dian National breiðara en það; þetta kom þó
ekki að sök, og hleykslar vitaskuld enga nema þá,
sem af gömlum og lítt sæmandi vana telja sér
trú um, að þá sé andlegum og veraldlegum mál-
um vor Vestmanna bezt borgið, er ritstjórarnir
rífast eins og hundar.
Við fórum yfir landamærin skamt frá Nia-
garafossum og komum til Buffalo í New York
ríkinu um tíu leytið á laugardagsmorguninn
þann 26. ágúst; veður var fagurt og sólfar
mikið annað veifið; eftir því, sem austar dró,
varð landslag æ fegurra; viðdvalir voru það
stuttar, að ekki var viðlit að fara út úr lestinni
hvað mikið sem mann langaði til að rétta úr
sér; um óraveg lyppaðist lestin austur með
hinu mikla Hudson fljóti, sem nefnast ihætti
eins konar Breiðifjörður New York ríkis; hin
fögru bændabýli hins hvíta manns, er hvar-
vetna blöstu við, báru dramatískt vitni þeim
hinum mikla ósigri, er Indíánarnir eins og svo
víða annarsstaðar á þessu mikla meginlandi,
höfðu beðið.
Nú var tekið að rökkva. Landið varð æ hæð-
óttara, og sumstaðar komu í ljós hálsar og jafn-
vel fjöll; þetta var um búverkatímann, og reyk
lagði hvarvetna upp af hinum vingjarnlegu hí-
býlum bændanna; mér varð litið á hið breiða
fljót; á því var stafalogn og í því endurspegl-
uðust hnjúkar og hálsar; skaut þá upp í huga
mínum eftirfarandi vísu Gríms Thomsen:
“Leggur reyki beint upp bæja,
blæ eg sé ei nokkurn anda,
en um sjóinn gegnum glæja
gömul fjöll á höfði standa.”
Lestin var dálítið á eftir áætlun; hún rann
inn á Pensylvania stöðina laust eftir hálfníu um
kvöldið; er stöð sú eitt hið fáránlegasta gímald,
og stórfurða að ókunnugir ferðalangar jafnvel
týni ekki sjálfum sér; við Stefán lituðumst um
stundarkorn í hinni miklu mannþröng; alt í
einu heyrum við sagt: “Nú þeir eru þá þarna!”
Þetta voru þeir Hannes Pétursson og Grettir
ræðismaður að taka á móti okkur og bjóða
okkur velkomna í umboði Dr. Helga Briem
aðalræðismanns íslands í New York.
Því næst var ekið til Hotel Savoy Plaza, þess
yndislega staðar, þar sem okkur var búin vist-
arvera; á morgun stóð mikið til, þá var for-
setans von, utanríkisráðherrans, sendiherrans
og annars stórmennis; eg hafði það á meðvit-
undinni að minsta kosti þá stundina, yrði eg
alkominn heim.
Eg var ekki fyr kominn í rúmið en eg stein-
sofnaði, og vaknaði ekki fyr en eftir klukkan
8 á sunnudagsmorguninn; eftir að eg hafði lagað
mig til í andlitinu eins og sagt er, fór eg niður
á fyrsta gólf hótelsins í þeim óhagganlega á-
setningi, að fara út á götu og litast um á Fifth
Avenue; var þá alt í einu kallað til mín með
þrumustyrkri rödd: “Sæll, austfirski frændi og
kollegi; eg tek ekki í mál að þú farir einn út
í ókunna víðáttuna.” Þetta var Gunnar B.
Björnson.
Frh.
Ánægðaáti maðurinn
sem eg hefi kynát
Eftir LOUIS BROMFIELD
Ánægðasti maðurinn, sem eg
hef nokkru sinni kynnzt, var
miðaldra. verkamaður franskur,
Bosquet að nafni. Um 15 ára
skeið vorum við næstu nágrann-
ar í útjaðri Parísarborgar. Hann
átti hús og eitthvað þrjár dag-
sláttur af landi, og eg átti ofur-
lítið býli.
Bosquet var faglærður vél-
smiður, og laun hans voru um
það bil helmingur þess, sem
gengur og gerist í Ameríku.
Hann fór til vinnu sinnar í verk-
smiðjubæ í grendinni og heim
aftur í átta ára gömlu bíltrogi,
sem hann var altaf að gera við.
Fyrir engan mun hefði hann
fengist til að búa í verkamanna-
bústöðunum, ekki einu- sinni í
fyrirmyndar hverfunum í út-
borgum Parísar. Þeir væru
handa hinum úrræðalausu, sagði
hann. Hann vildi eiga dálítinn
blett sjálfur. Hann vildi “eiga
rætur í gróðurmoldinni.”
1 þessum þremur dagsláttum
framleiddi hann að heita mátti
öll matvæli, sem fjölskylda hans
þurfti með. Hann ræktaði alls
konar grænmeti, — meira að
segja melónur, sem eru rúm-
frekar og því óhaganlegar. En
honum þótti melónur góðar og
langaði til að veita sér þær, án
þess að kaupa þær dýrum dóm-
ifm fyirir stritlaun sín. Hann
ræktaði líka perur, plómur,
margar eplategundir og mest
megnis á dvergtrjám, sem báru
geysiríkulegan ávöxt. Meðfram
götunum stóðu jarðarberjaraðir
og þar var m. a. stórt spergil-
beð.
Hann hafði 20 varphænur,
kapúnhana til átu, 10—20 endur
og fullan kofa af sílspikuðum
belgiskum hérum. Hann átti
grís, sem lifði aðallega á græn-
metisúrgangi, og tvær geitur,
sem lifðu allt árið á snöpum
meðfram veginum.
Hann keypti ekki einu sinni
eldsneyti, því að hann átti heima
hjá skógi, sem var ríkiseign, en
samkvæmt ævafornum frönsk-
um lögum má almenningur hirða
sprek, sem liggja í skóginum.
Þess vegna fór hann út í skóg
þrisvar á ári með konu sína og
börnin þrjú til að safna brenni.
Að kvöldi kom hann heim með
heilt vagnhlass af eldivið. Börn-
in höfðu hina mestu ánægju af
þessum leiðangrum, þau sáu dá-
dýr og villisvín, klifruðu upp í
tré og busluðu í tjörnunum.
1 öðrum enda garðsins hafði
hann byggt sér hið prýðilegasta
sumarhúsj þakið vínviði og öðr-
um vafningsjurtum Þar sat
hann oft með kunningjum sín-
um í rökkrinu og kyrrlátum
sumarkvöldum, drakk vín og
spjallaði um stjórnmál. Stund-
um heyrðum við þá syngja alla
í kór, en hann spilaði undir á
gítar.
1 Frakklandi komu. týívegis
alllangvarandi krepputímar, er
gengu mjög nærri flestu mið-
stéttarfólki. En það kom ekki
hart niður á honum, þótt atvinna
brygðist um hríð, því að hann
hafði komizt eins langt í því að
tryggja afkomu sína og nokkr-
um manni er yfirleitt unnt. Hann
hafði alltaf nóg að borða af lapd-
spildunni sinni. Fjölskyldan gat
alltaf veitt sér nægan hita með
ókeypis eldivið. Hann átti í raun
og veru allt, sem hann hafði
undir höndum, og hann átti fá-
eina franka í pokahorninu. Með-
an hann var atvinnulaus, vann
hann sér dálítið inn með því að
gera handarvik fyrir nágrann-
ana.
Bosquete þurfti ekkert á mat-
gjöfum atvinnubótavinnu eða
slíku að halda. Hann var sjálf-
stæður borgari, fastur í sessi.
Hann sá sjálfur fyrir sér og
fjölskyldu sinni. Hann var upp
á engan kominn.
Einhver kynni að segja sem
svo, að hann væri undantekning,
sem ekki skipti neinu máli, en
sú staðhæfing er gersamlega
röng. 1 Frakklandi var hann
engin undantekning, — hann
var eins og gengur og gerist þar
í landi. Hann var geysilega þýð-
ingarmikill liður í þjóðarbúskap
Frakka, af því að hann átti svo
marga sína líka. Það voru 9
miljónir meðlima í Garðyrkju-
félagi verkamanna, og hann var
aðeins einn af þeim. Auk þess
var ótölulegur fjöldi annarra
bjargálnamanna, bænda, búðar-
manna, smákaupmanna og skrif-
stofumanna, er áttu við sams
konar öryggi að búa. Á kreppu-
árunum í Ameríku sá eg stund-
um 5000 atvinnuleysingja bíða í
einni röð eftir saðningu. Eg sá
milljónir atvinnubóta-verka-
mknna, sem hinir betur stæðu
félagsbræður þeirra höfðu að
skotspæni. En þegar Frakklanti
átti við örðugleika að etja, sá
eg ekkert slíkt þar í landi. Á
öllum krepputímanum sá eg
aldrei fleiri en hundrað manns
í einu bíða matgjafa í iðnhverf-
um Parísarborgar. Þar voru eng
ar ölmusugjafir, engin atvinnu-
bótavinna.
Samt var miklu meiri ástæða
til kreppu í Frakklandi en í
Ameríku. Frakkland hafði nýver
ið átt í eyðileggjandi stríði. Það
eyddi svo billjónum skipti í her-
kostnað og í Maginot-línuna.
Skattar voru þar margfallt
hærri en í Bandaríkjunum.
Hins vegar höfðum við hér
vestra geysilega mikið landrými
með margvíslegum auðsupp-
sprettum, léttar skattabyrðar um
þær mundir og enga verðbólgu.
Eg hygg, að sagan muni dæma
það svo síðar meir, að verðhrun-
ið hjá' okkur hafi sprottið af
fjárhættubralli óforsjálni og
þeim barnaskap í fjármálum að
ímynda sér, að unnt sé að fá
eitthvað fyrir ekkert, uppskeru
án þess að sá, hirða laun án þess
að vinna. Þetta lýsti sér um þær
mundir í stórkostlegu sölubraski
og síðar meir í'misheppnuðuin
umbótatilraunum.
Það, sem fyrir augu mín bar
í Ameríku, kom mér ósjálfrátt
til að bera Bosquét saman við
amerískan verkamann.
Við skulum kalla hann Joe
Brown. Hann er góður náungi
duglegur og vill gera sitt ýtr-
asta til að sjá börnum sínum
farborða, — en hann á við ýmsa
örðugleika að etja. Launin hans
Joe eru tvöfalt eða þrefalt hærri
en laun Bosquets, en allt, sem
hann þarf að kaupa, er líka tvö-
falt eða þrefalt dýrara.
Fyrir kreppuna bjó Joe í leigu-
íbúð og keypti allan mat, sem
hann þurfti handa sér og fjöl-
skyldunni.
Hann hafði bíl, húsgögn, við-
tæki og þvottavél, sem hann átti
í raun og veru ekki, en hafði
fengið gegn afborgun. Joe lifði
því ekki í raun og veru á mán-
aðarkaupi sínu einu, heldur og
á peningum, sem hann átti eftir
að vinna fyrir. Hann átti það til
að hrökkva upp með andfælum
um miðja nótt, af því að hann
hafði dreymt, að hann væri orð-
inn atvinnulaus. Það setti jafn-
an að honum hroll, er hann hugs
aði til þess, sem þá biði sín og
fjölskyldunnar.
Og svo kom að þessu, þegar
minnst varði. Það var erfitt að
gera sér ljóst, hvernig á því
stóð. Það gat vel verið, að of
mikið hefði safnazt fyrir á mark
aðinum af búsáhöldum þeim, er
Joe vann að framleiðslu á, eða
of mikið af þeim hafði verið selt
gegn afborgun fólks, sem ekki
gat staðið í skilum. Joe var sagt
upp.
Nú er þetta ekki svo að skilja,
að nein kreppa ætti að skella á,
þótt einum manni, 100 mönnum
eða 1000 mönnum væri sagt upp
vinnu. Og það hefði' sennilega
ekki orðið nein kreppa, ef Joe
Brown hefði átt jarðarskika eins
og Bosquet.
En þegar Joe missti atvinn-
una, hafði hann ekki greitt húsa
leigu fyrir næsta mánuð. Bíll-
inn og viðtækið hurfu aftur til
kaupmannsins. Það leið ekki á
löngu áður en Joe varð að biðja
um atvinnuleysisstyrk. Það voru
þung spor.
Einhver kynni að segja sem
svo, að Joe væri undantekning,
sem skipti ekki neinu máli, en
sú staðhæfing væri engu síður
alröng. 1 Bandaríkjunum er Joe
engin undantekning, — hann er
eins og gengur og gerist þar í
landi. Hann er geysilega þýðing-
armikill liður í • þjóðarbúskap
Bandaríkjanna, af því að hann
átti svo marga sér líka. Bús-
hlutirnir, sem Joe og starfsbræð-
ur hans skila aftur, hrúgast upp
á markaðinum, og fleiri og fleiri
verksmiðjur verða að stöðva
framleiðslu sína. Tala hinna at-
vinnulausu vex með ægilegum
hraða. Hver hópur, sem bætist
við, þyngir skriðuna og gerir
hrunið stórfeldara. Brátt rekur
að því, að “starfsmenn ineð
hvíta flibba” bætast í hópinn,
og loks koma jafnvel kaupa-
héðnarnir, sem seldu Joe og
félögum hans viðtækin og hús-
gögnfn.
Þá líður ekki á löngu, að bænd
ur verði þess varir, að þeir geta
ekki selt grísina sína, af því að
enginn hefur peninga til að
kaupa þá, og það má alveg eins
gera ráð fyrir því, að bóndinn
sé ekki betur stæður efnahags-
lega en verkamennirnir, sem
geta ekki keypt grísina. Bónd-
inn hefur líka lifað um efni fram
á lánsfé. Þannig safnast hin ein-
stöku dæmi í “dálítinn aftur-
kipp” og síðan í kreppu, er end-
ar að lokum í ægilegu hruni af
því tagi, sem Bandaríkjamönn-
um mætti vera minnisstætt.
Joe Brown á engan veginn alla
sökina. Óforsjálni hans var að
miklu leyti sök þeirra, sem lögðu
að honum á allar lundir að kaupa
það, sem hann gat ekki greitt,
með þeim forsendum, að því
meira, sem þú kaupir, því meiri
verður velmegunin. Sannleikur-
inn ér sá í raun og veru, að í
þessu landi höfum við aldrei
átt við neina raunverulega vel-
megun að búa síðasta manns-
aldurinn. Við höfum aðeins átt
við geysilega peningaveltu og
ömurlega krepputíma að búa á
víxl. Slíkur tröppugangur getur
jafnvel sogið merginn úr svo
auðugri þjóð sem við vorum.
Lýðfrjálst þjóðfélag er jafnan
álíka traust í heild og hver ein-
staklingur innan vébanda þess
Frh. á bls 8.
Póstspjald
færir yður
EINTAK AF
EATON’S
1944 Nýju 1945
Haust og Vetrar
VERÐSKRÁ
Ef þér hafið ekki fengið
hana, þá sendið oss póst-
spjald eða bréf að vild.
<*T. EATON C?M.,0
WINNIPEG CANADA
EATON’S