Lögberg - 19.10.1944, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 19. OKTÓBER, 1944
-----------Hugberg---------------------
GefiC út hvern fiintudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipegf Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and publishea by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue
VV’lnnipeg, Manítooa
PHONE 86 327
4——------------------------------------4
Einhuga og samálilt
þjóð
Þrátt fyrir skiptar skoðanir um eitt og annað,
sem sízt ber að lasta, verður ekki annað rétti-
lega sagt en canadiska þjóðin sé í megin málum
einhuga og samstilt þjóð; forusta hennar á vett-
vangi stríðssóknarinnar er slík, að aðdáun hefir
hvarvetna vakið; afköst hennar á sviði fram-
leiðslunnar hafa verið svo risafengin, að undr-
un hefir sætt, er tekið er tillit til þess, að íbúa-
tala þjóðarinnar nemur enn eigi fullum tólf
miljónum.
Þegar núverandi styrjöld hófst, átti canadiska
þjóðin ekki nema tiltölulega örlitlum mann-
afla á að skipa til herþjónustu; hún átti svo að
segja engin herskip og sárafáa æfða flugmenn;
nú á hún öflugan sjóflota, sem getið hefir sér
frægðarorð, jafnframt því sem loftfloti hennar
skipar öndvegi meðal sameinuðu þjóðanna;
canadiskir hermenn í öllum deildum herþjón-
ustunnar, hafa sýnt af sér slíka hugprýði og
slíkan kjark, að þeir hafa jafnan staðið í
broddi fylkingar þar sem mest reyndi á þrek
og manndáð; þeirra einkunnarorð hafa verið:
“Aldrei að víkja”. Þeir hafa staðist með heiðri
þá þýngstu prófraun, er nokkur kynslóð hefir
nokkru sinni staðið augliti til auglitis við, eld-
skírnina mestu, sem sögur fara af; þeir hafa
fórnað, og fórna öllu vor vegna, og það eru þeir,
sem nú eru í þann veginn að leiða hinar undir-
okuðu þjóðir út úr helmyrkri hins ægilegasta
rammagaldurs og inn í heiðríkju frelsandi frið-
ar. Hvað eru fjárfórnir, er sumir svo nefna;
borið saman við fórnir hermannsins á vígvelli?
Þó afrek canadisku þjóðarinnar í þágu stríðs-
sóknarinnar séu risafengin, þá eru þau engan
veginn einu afrekin; margþætt afskipti hennar
á vettvangi mannúðarmála, svo sem rífleg fjár-
framlög til Rauðakross félagsins, matargjafir
hennar til grísku þjóðarinnar og annara að-
þrengdra þjóða, hafa hlotið aðdáun alls hins
siðmannaða heims. Canadiska þjóðin hefir þeg-
ar lyft mörgum Grettistökum, og hún á eftir að
lyfta þeim fleiri enn.
Það er ekki einasta að canadiska þjóðin hafi
verið einhuga og sarpstilt á vettvangi sjálfrar
stríðssóknarinnar, heldur hefir hún einnig verið
svo samtaka um fjárframlög vegna stríðsins,
að á betra verður ekki undir neinum kringum-
stæðum kosið; almenningur hefir lánað stjórn-
inni fé, sem biljónum skiftir með kaupum
Sigurláns veðbréfa; slík lánsútboð eru nú orðin
frá stríðsbyrjun sex að tölu, en hið sjöunda er
í uppsiglingu; þau hafa öll farið fram úr áætlun,
og mun svo einnig verða í þetta sinn; næsta
lánsútboð hefet þann 23. yfirstandandi mánaðar,
og hljóðar upp á eina biljón dollara og þrjú
hundruð miljónir; þetta er vitaskuld geisileg
fjárhæð, og má vera að einhverjum kunni að
hrjósa hugur' við henni; en að því er fjármála-
ráðherra sambandsstjórnar vorrar segist frá, er
hér einungis um lágmarks fjárhæð að ræða til
þess að stapda straum af allra óumflýjanleg-
ustu útgjöldum vegna stríðssóknarinnar.
Þó dís sorgarinnar drepi á dyr að þúsundum
heimila í þessu fagra landi, þá ber hún jafn-
framt í hendi lyfstein, sem fægja skal og græða
sárin; meðvitundin um sigur réttlætisins yfir
myrkravöldum ranglætisins, dregur úr sársauk-
anum og gerir byrðina léttbærari.
Það er mannfrelsið á þessari fögru jörð, sem
gefur einstaklingslífinu og lífi þjóðanna megin
gildi sitt; fyrir það verður aldrei of miklu
fórnað. —
Nú er farið að líða á nóttu, og dagurinn mikli
í nánd; dagurinn, sem þjakað mannkyn heitast
af öllu þráir!
Þjóðræknislegt
metnaðarmál
Þegar menn af íslenzkum stofni, sem varpað
hafa ljóma á þjóðarbrot vort, sækja um virðu-
legar stöður eða embætti, ber oss, þjóðbræðr-
um þeirra og systrum, að fylkja um þá liði, og
veita þeim alt hugsanlegt fulltingi; ætti oss
slíkt jafnan að vera þjóðernislegt metnaðarmál,
því þá mælist þjóðbrot vort bezt, er það vegna
frábærra hæfileikamanna innan vébanda sinna,
vekur á sér athygli meðal þeirra þjóða, sem
það á sambýli við.
Um þessar mundir stendur yfir heitur kosn-
ingabardagi í Bandaríkjunum, því forsetakosn-
ingar fara þar fr.am 6. nóvember næstkomandi;
er þá jafnan tjaldað því, sem til er, og vægð
sjaldnast beitt; við kosningar þessar er oss
kunnugt um tvo gagnmerka Islendinga, sem
bjóða sig fram til hárra embætta, en það eru
þeir Dr. Sveinbjörn Johnson, prófessor í lög-
um við Illinoisháskólann, og Nels Johnson,
ríkislögsóknari í North Dakota; báðir leita þessir
mætu menn kosningar í dómsmálaráðherra
embætti, hvor í sínu ríki, eða þar, sem þeir
eru búsettir.
Illinois ríkið er afarfjölmennt, því þar er
rrieðal annars stórborgin Chicago. Það er því
sýnt, að Dr. Sveinbjörn ræðst ekki á garðinn
þar sem hann er lægstur, með því að ganga til
pólitískrar hólmgöngu á öðrum eins vettvangi;
en þótt Dr. Sveinbjörn sé hverjum manni hátt-
prúðari og elskulegri í viðmóti, þá sver hann sig
þó ábærilega hvað karlmensku og þreklund
snertir, mjög í ætt til hinna fornu víkinga, sem
eigi kunnu að hræðast.
Nels Johnson, sem er allmiklu yngri að
árum, en Dr. Sveinbjörn, er gáíumaður mikill
og mælskur vel; hann hefir hvað ofan í annað
verið kosinn ríkislögsóknari og nýtur hvar-
vetna vinsælda og trausts.
Stuðningur af hálfu íslendinga í Illinois og
North Dakota við þá tvo ættbræður þeirra, sem
nú hafa nefndir verið, ætti ekki að verða
flokksmál, heidur hvorki meira né minna en
brennandi þjóðræknislegt metnaðarmál.
Virðingarverð
frœðsluátarfsemi
Eins og frá var skýrt í síðasta blaði, hefir
Icelandic Canadian Club tekið sér fyrir hendur,
í samstarfi við Þjóðræknisfélagið, að stofna á
komanda vetri til fræðslu í íslenzku, sögu ís-
lands og bókmenntum; er með þessu stigið spor
í rétta átt, sem vel hefði mátt stígast fyr, þótt
betra sé seint en aldrei.
Nefndin, sem um mál þetta fjallar, undir for-
ustu frú Hólmfríðar Danielson, sem er forseti
áminsts félags, skýrir frá væntanlegri tilhögun
þessarar fræðslustarfsemi á eftirgreindan hátt:
“Nefndin bygði á þeim grund velli, að ekki
væri nægilegt, að kenna aðeins íslenzkt mál,
þar sem mikil nauðsyn er á því, að kynna ís-
land yngra fólkinu og vekja áhuga þess fyrir
menningarerfðum síns eigin stofns. Var því af-
ráðið, að samhliða íslenzkukennslunni, skyldi
verða fluttir fyrirlestrar á ensku, sem fjalla um
íslenzk efni, sögu og bókmenntir þjóðarinnar.”
Þetta er rétt athugað og líklegt til heillavænlegs
árangurs.
Svo hefir skipast til, að fræðslustarfsemi þessi
fari fyrst um sinn fram í fundarsal Fyrstu lút.
kirkju, og byrji á mánudagskvöldið þann 23..
þ. m. Svo er til ætlast, að frú Ingibjörg Jónsson
flytji fyrsta fyrirlesturinn, og mun hún jafn-
framt, erindi sínu til skýringar, sýna nokkrar
myndir frá íslandi.
Vonandi er að sem allra flestir færi sér þessa
þörfu fræðslustarfsemi í nýt, og veiti henni
samúðarríkan stuðning.
Íslenzkukennsla
Þj óðrœknisf élagsins
íslenzk tunga er sígilt menningarmál; alveg
vafalaust ein fegursta tunga í heimi; þetta hafa
fornbókmenntir vorar sannað alþjóð manna,
og hinar fjölskrúðugu nýbókmenntir engu síð-
ur; þetta viðurkennir vitaskuld meginþorri ís-
lenzkra manna, bæði heima og hér, nema þá
einhverjar utanveltuhjárænur, ed taka jórtur-
værðina fram yfir áreynsluna, og telja kunn-
áttu í íslenzku ekki ómaksins verða; það er
ekki einasta að meginþorri íslendinga unni ís-
lenzkri tungu hugástum, heldur fer nú sífjölg-
andi þeim mönnum af öðrum þjóðflokkum, sem
mikið vilja á sig leggja til þess að nema íslenzka
tungu og fá með því námi lykilinn að bókmennt-
um vorum, fornum og nýjum. En hvað viljum
við sjálf á oss leggja vorri tignu tungu til varð-
veizlu?
Þjóðræknisfélagið hefir um langt áraskeið
haft með höndum fræðslustarfsemi fyrir börn í
íslenzkri tungu, og notið jafnan hinna ágætustu
kennslukrafta; stundum hefir aðsókn að kennsl-
unni, sem fram hefir farið á laugardagsmorgna,
og gengið undir nafninu Laugardagsskólinn,
mátt teljast ágæt, í öðrum tilfellum viðunandi,
en innan um og samanvið svo lök, að til lítillar
sæmdar hefir verið.
Á þessu hausti hefir áminst kennsla þegar
farið fram á tveimur laugardögum, við svo laka
aðsókn, að engan veginn er vansalaust; kennslu-
kraftar eru hinir ágætustu, og hið sama er um
kennslubækur að segja. Hvað valdur því þá, að
foreldrar skuli ekki fyrir hönd barna sinna færa
sér þessa ómissandi fræðslu í undirstöðuatriðum
íslenzkrar tungu, betur í nyt, en raun er á?
Afskiptaleysi af viðhaldi tungu vorrar í vest-
urvegi, er þjóðernisleg synd, sem enginn er
öfundsverður af, og hún verður hvorki afsökuð
með ímynduðu annríki, eða hreinni og beinni
leti.
Afstaða þess fólks af íslenzk-
um stofni, sem ekki kann að
meta ókeypis fræðslu í sígildri
tungu, minnir ónotalega á þann
hugarfarslega krabbagang, sem
víða kemur fram, en sízt ætti
að gera vart við sig meðal ís-
lendinga, sem teljast vilja menn
með mönnum.
Í andlegri nálœgð
við ísland
Við ferðafélagar' stigum út úr
neðanjarðarlestinni í nánd við
Waldorf Astoria hótelið, en
þangað var förinni heitið, því
Sveinn forseti hafði hlutast til
um gestaboð jafnskjótt og því
yrði komið við eftir að móttöku-
hátíðinni í ráðhúsinu sleit; eg
var orðinn það hagvanur á
Waldorf Astoria, að mér þótti
alveg sjálfsagt, að þangað lægi
sem oftast sporin; litlu réði þó
matur eða veizluást þar um því
hitt var mér langtum ríkara í
huga, að hitta sem oftast vini
mína, og þá ekki sízt Svein for-
seta, sem nú var í þann veginn
að kveðja; þetta var s.kilnaðar-
boð hans áður en hann hyrfi
heim.
Veizla þessi var allfjölmenn og
um alt hin virðulegasta; yfir
henni hvíldi vingjarnlegur blær;
maður var alveg eins og heima
hjá sér; enda varð ekki um það
vilst, að gestir væru í góðvina
höndum.
Forseti bað gesti sína velkomna
og bað þá að drekka skál íslands,
og vakti slíkt vitaskuld almenn-
an fögnuð; lét hann þess getið,
að áður en máltíðinni jafnvel
yrði að fullu lokjð, þyríti hann
að leggja af stað því Alþingi
kæmi saman á laugardaginn, en
þetta var seinni hluta þriðjudags;
þakkaði forseti gestum sínum
samveruna og árnaði þeim allra
heilla; en þeir báðu hann í stað-
inn að.skila ástarkveðjum til ís-
lands, og ættsystkinanna, sem
landið byggja; þessu jafnframt
ávarpaði utanríkisráðherra
veizlugesti nokkrum kveðjuorð-
um, og kvaðst vænta þess að
hitta þá sem allra fljótast aftur.
Og nú reis hinn ljúfmannlegi
forseti íslenzka lýðveldisins úr
sæti; skilnaðastundin var runn-
in upp; hann gekk á röðina og
kvaddi hvern gest sinn með
handabandi; í handtakinu kendi
maður viðkvæmni; að minsta
kosti gerði eg það; hann hvíslaði
í eyra mér nokkrum orðum, sem
rifjuðu upp gamlar endurminn-
ingar, og sköpuðu efni í nýjar;
svo hvarf hann út úr veizlusaln-
um og lagði af stað til flugvall-
arins; eg fann til þess hvert skarð
kom í hópinn við brottför hans
úr veizlusalnum.
“Að heilsast og kveðjast, það
er lífsins saga.”
Nú fór mestur tíminn í að
kveðjast; eg kvaddi þarna hinn
þróttmannlega utanríkisráðherra
Vilhjálm Þór, Bjarna Guðmunds
son blaðafulltrúa, Jakob Jónsson
fylgdarmann forseta, og eg held
alla, sem eg náði til, með klökk-
um huga, jafnvel söknuði, en á
hinn bóginn jafnframt með ó-
gleymanlegu þakklæti.
Er eg kom heim á Savoy Plaza,
fanst mér eg standa nær ættþjóð
minni en nokkru sinni fyr; draum
urinn um alfrelsi hennar var nú
orðin að virkri staðreynd; ó-
mótmælanlegri staðreynd, sem
allir urðu nú að viðurkenna, og
þeim var ljúft að gera; eg hafði
kynst við þessa samfundi vitur-
legum ákvörðunum hinna eldri
og reyndari ættbræðra minna, og
eldmóði íslenzkrar æsku, sem
minti mig á ljóðlínur Jóhannesar
úr Kötlum í Alþingishátíðar
kantötunni:
“Vor æska á öndinni stendur
við ókunnra hásala dyr.”
Nú eru dyr hinna ókunnu há-
sala eigi lengur ókunnar ís-
^enzkri æsku; hún hefir sjálf á
djarfmannlegan hátt, ýtt lokunni
frá. —
Klukkan var orðin 7 um kvöld-
ið, og enn fyrirfann eg sjálfan
mig, ásamt ferðafélögum mínum
frá Winnipeg og nokkrum öðrum
vinum, í dýrlegum mannfagnaði
á Waldorf Astoria; nú vorum
við í unaðslegu og ríkmannlegu
boði hjá þeim virðulegu höfð-
ingshjónum Thor Thors, sendi-
herra Islands í Washington, og
hinni ástúðlegu konu hans, frú
Ágústu Thors; þessi óviðjafnan-
lega veizla var haldin í því yndis-
legasta umhverfi, sem eg nokkru
sinni hefi augum litið, eða stjörnu
ljósasalnum á Waldorf Astoria
hótelinu; hvelfing þessa skraut-
lega töfrasalar minnti að nokkru
á festingu himins, þegar nóttin
er sem allra stjörnubjörtust;
veggir voru gullnir'á að líta, en
salinn fylti dulrænt ljósgeislahaf;
ágæt hljómsveit lék meistara-
verk hinna óviðj^fnanlegu snill-
inga, svo sem þeirra Gounouds,
Wagners, Verdies og Beethovens;
þar var sama sem ekkert um
jazz. Þótt þetta alt, er fyrir augu
bar væri nýstárlegt og fagurt,
hafði það lítil áhrif á mig, borið
saman við það, að njóta með
félögum mínum hinnar ástúðlegu
risnu sendiherrahjónanna og
spjalla saman um ísland og láta
hugann dvelja við framtíð þess.
“Oss dreymir ekki um ísland,
sem stórveldi á mælikvarða stór-
þjóðanna,” sagði Thor sendiherra
í veizluræðunni. “En á íslandi
viljum vér stofna fyrirmyndar
þjóðfélag, sem í menningarlegum
efnum þolir samanburð við hvaða
annað þjóðfélag sem er,” bætti
sendiherrann við.
Það spáir góðu um framtíð ís-
lands, að eiga í virðulegum trún-
aðarstöðum erlendis, annan eins
vökumann og Thor sendiherra
er, með hina tígulegu frú sína
við hlið. Island stækkar við það,
og öryggi þess treystist að sama
skapi.
Viðtökur sendiherrahjónanna
í stjörnuljósasalnum í stórborg-
inni austur við hafið, gleymast
mér aldrei; mig dreymdi um
þær nóttina á eftir, og mig dreym
ir um þær enn.
Niðurl. næst.
Guðmundur G. Hagalín:
Við útför skáldsins
á Sandi
i.
G HEFI stundum heyrt stöku
menn blóta því og formæla,
að “þessir Þingeyingar” væru alls
staðar, þar sem ráðum væri ráð-
ið og líklegt væri til fjár og áhrifa
og auðfengin væri athygli al-
mennings. Og víst er um það, að
Þingeyingar hafa vakið á sér
geipilega athygli á síðustu 50—
60 árum, skipa fjölda margar
trúnaðarstöður og hafa mikil á-
hrif í þjóðfélaginu — og trúlega
meiri, en menn úr nokkru öðru
héraði. Og víst datt inér í hug, að
ennþá hefðu þeir nokkra sér-
stöðu, þegar eg sá það nýlega, að
samtímis voru Þingeyingar skip-
aðir í tvær af mikilvægustu og a-
byrgðarmestu stöðum hins ís-
lenzka þjóðfélags, þar sem eru
embætti landsbókavarðar og
prófessorsembætti í sögu við Ha-
skóla Islands. Ennfremur hefur
Þingeyinga gætt meira en ann-
arra í bókmenntum okkar á síðari
hluta 19. aldar og það, sem af er
þessari öld. Lengi vel þótti mér
vera nokkur yfirlætisbragur a
ýmsum Þingeyingum og efaðist
eg um það, að andleg menning
væri þar svo almenn, sem af vaeri
látið — og þó ennþá frekar um
hitt, að hin verklega menning
sæti ekki á hakanum. Svo var
það, að út komu Þingeysk ljóð,
ljóð eftir 50 þingeysk alþýðu-
skáld, karla og konur — og var
þó margt af mönnum látið þar
liggja á milli hluta — og þar á
meðal allir þeir, sem fluttir voru
úr heimahögum. Og þessi ljóð
sýndu svo mikinn bókmenntaleg-
an þroska, hagmælsku, smekkvísi
þekkingu á íslenzkri tungu og
leikni um notkun hennar, að
mér féll allur ketill í eld. Ekki
þar fyrir, að allir þeir og allar
þær, sem þarna komu fam i
ljóði, væru afburðaskáld, held-
ur var það bókmenntaleg menn-
ing, þroski þessara fimmtíu
karla og kvenna úr einni einustu
sýslu landsins, sem eg undrað-
ist.
En það verklega? Árið 1929 sá
eg nokkuð, hvar Þingeyingar
voru á vegi staddir í þeim efn-
um, og í fyrrasumar ennþá bet-
ur, þá er eg fór um sýsluna. Víð-
ast nýleg húsakynrti, ekki skjöld-
átt og skellótt, heldur snotur og
smekkleg — miklar umbætur a
túnum. i
Upp úr miðri 19. öld var það,
að merkileg hreyfing varð í Þing-
eyjarsýslu. Milli hins gamla og
nýja í bókmenntum okkar og
menningarmálum ríkti nokkurt
misræmi, sem víða háði hinni
menningarlegu þróun. Víðast
hvar las og lærði almenningur
kvæði hinna ágætu skálda, er
fram komu með þjóðinni, en hall-
aði sér þó aðallega að rímunum.
Þá var og í “góðu gildi” setning-
in, “allt er gott guðsorðið”. Og í
félagslegum málefnum ríkti víð-
ast deyfð og drungi. Mátti segja,
að ennþá gæti að miklu sannast á
íslendingum upp úr miðri öldinni
það, sem —ónas Hallgrímsson
kvað:
“ . . . leirburðarstagl og holta-
þokuvæl
fyllir nú breiða byggð með aum-
legt þvaður,
bragðdaufa rímu kveður vesæll
maður.”
Þá gerist þetta, að Þingeyingar
höggva á hnútinn. Þeir taka að
lesa erlendar bækur um þjóðfé-
lagsmál, trúmál og heimspeki, og
þó kannske flestir öðru fremur
fagrar erlendar bókmenntir, sem
mm
Samkeppni nútímans
krefst sérmentunar
Æskulýður þessa lands, engu síður en annara þjóða.
krefst sérmenntunar, eigi hann að geta staðist próf
hinnar ströngu samkeppni á vettvangi viðskiptalífsins,
og af þessari ástæðu, er verzlunarskólamenntun í raun-
inni óumflýjanleg.
Vér höfum nú til sölu nokkur námskeið við fullkomn-
ustu verzlunarskóla Vesturlandsins, sem væntanlegir
nemendur ættu að færa sér sem allra fyrst í nyt; þeir,
sem slíkt hafa í hyggju, ættu að snúa sér tafarlaust til
skrifstofu LÖGBERGS
695 Sargent Avenue, Winnipeg
og leita þar nauðsynlegra upplýsinga; það borgar sig!
I
i