Lögberg - 26.10.1944, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. OKTÓBER, 1944
------------iögtjerg------------------------*
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögrberg" is printed and published by
The Columbia Press, Lámited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, ManitODa
PHONE 86 327
4” —*—**—“—"—*■—•*—■■—■■——■■—■■—■■—■■—■■—■■—■■—■■—■■+
í andlegri nálægð
við ísland
Liðið var að miðnætti, er eg kom til íbúðar
minnar á Savoy Plaza; eg var glaðvakandi, og
fann enga ástæðu til þess að ganga þegar tii
hvílu; sægur unaðslegra endurminninga frá
komu minni til New York á laugardagskvöldið,
flögraði um huga minn; allar stóðu þessar end-
urminningar í órofatengslum við Island; norður-
ljósalandið, þar sem eg, “fátækur og fótasár”,
sleit barnaskónum; landið mitt, sem nú hafði
nýverið slitið af sér síðustu höftin, og tekið
hið löngu þráða og löngu verðskuldaða tignar-
sæti meðal alfrjálsra þjóða; landið, sem verða
á, að beztu manna yfirsýn, ævarandi heim-
kynni fyrirmyndar þjóðfélags; vagga bjartra
vona og karlmannlegra hugsjóna, þar sem öfl
lista og vísinda fallast í faðma við framtak og
látlausa iðju; og fólkið að heirnan, sem eg
undanfarna daga hafði hitt, bar, að því er mér
fanst, áminstum ákvörðunum fagurt vitni; að
þetta fólk þekkti sinn vitjunartíma, kom mér
af viðkynningunni við það, þótt stutt væri, ekki
til hugar að efast um; það veit hvað það vill,
og stefnir að markmiði sínu af fullri einurð.
Klukkan var víst orðin langt gengin tvö, er eg
að lokum tók á mig náðir, og hvað eg mundi
hafa sofið lengi frameftir, gat hafa orkað tví-
mælis, ef ekki hefði verið fyrir það, að síminn
hringdi í ákafa; eg greip heyrnartólið í flýti,
og bar brátt kennsl á rödd mannsins, sem var
að hóa í mig; það var vinur minn Grettir
Eggertson rafmagnsfræðingur; hann hafði kvatt
mig á skrifstofu minni í Winnipeg seinni hluta
laugardagsins, sem eg fór austur og sagt mér það
“útþryfckilega”, að hann ætlaði að heilsa upp
á mig í New York; hann hafði komið flugieiðis
heim nóttina á undan, og beið hann mín niðri í
hótelinu ásamt hinni elskuverðu frú sinni, sem
er borin og barnfædd í Bandaríkjunum; hann
þurfti líka að ná í nafna sinn, Grettir ræðis-
mann, og gekk það greiðlega; eg hafði hraðan
við að týgja mig til, og innan fárra mínútna
var eg kominn ofan á jafnsléttu, þar sem vinir
mínir biðu mín; það er ekkert hálfverk á gest-
risni Grettis Eggertssonar, enda kippti honum
þá illa í kyn ef svo væri eigi, annar eins-
höfðingi og Árni heitinn faðir hans var, og
Oddný móðir hans þá eigi síður. Og nú fóru
þau Grettir og frú með okkur fóstbræðurna frá
Winnipeg út í töfraborgina miklu, og þó þau
ekki gæti á skömmum tíma sýnt okkur öll
ríki veraldarinnar og þeirra dýrð, þá léttu þau
ekki för fyr en komið var að skrautlegum
gildaskála, þar sem hvorki skorti gleði né góð-
an fagnað; var þar fyrst, eins og alstaðar annars-
staðar á þessari eftirminnilegu för, drukk-
in skál-Islands. Grettir Eggertsson hefir í all-
mörg ár verið búsettur í New York, og haft
þar ábyrgðarmikla stöðu á hendi; hann er
maður ræktarsamur við íslenzkar menningar-
erfðir, og bað okkur jafnan að tala við sig
íslenzku; “eg tala þá síður bjagað á eftir,”
bætti hann við. Nú var hver mínútan dýrmæt,
þetta var minn síðasti dvalardagur í New York.
Klukkan hálfeitt áttum við Grettir ræðismað-
ur að neyta dagverðar hjá Ólafi Johnson stór-
kaupmanni, en seinna um daginn, að vera
gestir hans og frú Johnson á hinu veglega
heimili þeirra í einu allra fegursta umhverfi
borgarinnar, sem nefnist Forrest Hills, eða
Skógarhæðir.
I upphafi þessara fáskrúðugu og ósamstæðu
ferðaminninga, mintist eg lítillega á fornvin
minn Ólaf Johnson, þar sem eg við mót-
töku forseta íslands, utanríkisráðherra og sendi-
herrahjónanna frá Washington, mætti honum
á flugvellinum í New York; þessum líka giæsi-,
lega og gestrisna stórhöfðingja íslenzku verzl-
unarstéttarinnar; við Grettir ræðismaður nut-
um með honum dýrlegrar máltíðar í afar
skrautlegum sal, þar sem alt hjálpaðist að því,
að gera samveru stundina sem allra yndisleg-
asta; kunni Ólafur Johnson það ekki, að láta
gestum sínum líða vel, hvað margir kunna
það þá? “Eg sendi Hannes son minn yfir á
Savoy Plaza í bílnum mínum seinna í dag,”
sagði Ólafur, “og bið hann að flytja ykkur,
ásamt nokkrum öðrum út í Skógarhæðirnar,
heim til okkar hjónanna; blessaðir á meðan.”
Og á hinum tiltekna tíma, var Hannes kominn
til hótelsins.
Það var enginn smáræðis vegarspotti frá
Savoy Plaza og til heimilis Johnson-hjónanna
í Skógarhæða dýrðinni óviðjafnanlegu; þetta
var óraleið, þótt ferðin að vísu sæktist greiðlega,
vegna hins prýðilega farartækis og traustrar
forustu hins unga, en óskeikula bflstjóra; í
hvaða átt, sem litið var, blasti við auga ósegjan-
leg náttúrufegurð, auk þess sem svipur híbýl-
anna og skrautgarðanna umhverfis þau, báru
dásamlegt vitni nánu samstarfi guðs og manna.
Nú vorum við ferðafélagar komnir á breiða
veginn; prestar fara stundum þann veg alveg
eins og aðrir dauðlegir menn..Séra Valdimar
var í hópnum; bíllinn nam snöggvast staðar
vegna ljósaskipta. “Lítið á þetta”, sagði séra
Valdimar, en hann er manna fljóstastur að
átta sig á skrítnum fyrirbærum. Mér varð litið
til hliðar, og sé eg þá að maður var að raka
sig í bílnum meðan við biðum eftir græna
ljósinu. Efist nú hver sem vill um það að
Bandaríkjamenn kunni ekki að nota tímann.”
Nú var numið staðar framan við yndislegan
bústað í Skógarhæða umhverfinu; þetta var
Esjuberg, heimili þeirra Ólafs stórkaupmanns
og frú Guðrúnar Johnson. Foreldrar Ólafs voru
Þorlákur Johnson og Ingibjörg frá Esjubergi,
en frú Guðrún er dóttir þeirra Árna á Geita-
skarði og Hildar konu hafts; oikkur var tekið
með opnum örmum; nú syngjum við undir eins
“Ó, guð vors lands,” segir Ólafur húsráðandi.
“Þú ættir að geta glamrað eitthvað á píanóið,
Einar minn,” bætti hann við með sípu ógleym-
anlega brosi; hér voru engin undanbrögð hugs-
anleg; að deila við dómarann náði vitaskuld
ekki nokkurri átt. Eg mundi glögt eftir Esju-
bergi heima; það blasti við auga frá Reykjavík.
En að fyrirfinna Esjuberg í New York, varð
mér meira en lítið undrunarefni; á gestrisninni
furðaði mig ekki; hún var mér fyrir löngu kunn,
að minsta kosti af hálfu húsbóndans. Geita-
skarðs fjölskylduna þekkti eg aðeins af af-
spurn; nú sannfærðist eg skjótt um það af
bæjarbragnum á Esjubergi í Skógarhæðunum,
hyernig högum muni hafa verið háttað á Geita-
skarði í Húnaþingi, þar sem hin tígulega hús-
móðir ólst upp. Yfir heimili þeirra Johnson-
hjóna hvílir íslenzk ástúð; eg vissi að eg var
í vinahöndum; mér fanst eg vera kominn
heim, heim til landsins, sem ól mig, heim til
íslands!
Nú var tekið að líða á dag, og eg varð að ná
í lestina um ikvöldið. Ólafur stórkaupmaður bað
mig að minnast Islands með fáeinum orðum, og
var mér það vitaskuld ljúft, en um leið notaði
eg tækifærið til þess að þakka húsbónda hið
virðulega heimboð. Séra Valdimar mælti fyrir
minni frú Guðrúnar af hinni mestu snild; þau
eru kunnug frá æskuárum. Nú var skilnaðar-
stundin runnin upp. Eg kvaddi vini mína í
Skógarhæðunum með klökkum huga og þakk-
læti, sem verður mér samferða fram á brautar-
enda.
Þegar eg kom aftur heim á Savoy Placa, var
ekki um annað að gera en tína saman pjönkur
mínar og búast til brottferðar. Fram að þessu
hafði eg ekki getað trygt mér hvílu í svefn-
vagni, því ferðalög í Bandaríkjunum á stríðs-
tímum eru engan veginn auðveld; hermennirnir
skipa jafnan fyrirrúm. Grettir ræðismaður er
sjaldan sofandi á ferðalagi; áður en eg hafði
nokkra minstu vitneskju um, var hann búinn
að útvega mér hvílustað í “Pullman”, en slíkt
er nafnið á fullkomnasta svefnvagnafélagi. sem
Bandaríkin eiga í eigu sinni. “Eg skil ekki við
þig fyr én lestin fer,” sagði Grettir vinur minn,
hann ók með mér á járnbrautarstöðina og
kvaddi mig í svefnvagninum. Eg tók skjótt á
mig náðir, féll í væran svefn, og vaknaði ekki
fyr en lestin rann inn í Buffalo morguninn
eftir, þá ýtti við mér innflutningaumboðsmaður
Bandaríkjastjórnar og spurði um skilríki mín;
þau voru í jakkavasanum; það fyrsta, sem fyrir
mér varð, var boðsbréf frá La Guardia að mót-
tökufagnaðinum í ráðhúsi New York borgar
fyrir forseta íslands. Sá borðalagði leit á um-
slagið og spurði mig ekki frekari spurninga;
innan skamms var eg kominn til Toronto; eg
var enn eigi með öllu afþreyttur og fékk mér
því undir eins herbergi á hóteli; í Toronto varð
eg að bíða heilan dag eftir kvöldlestinni; allan
þann dag var leiðinda veður, kalsi og rigning,
og var eg því bezt settur innan dyra; seinni-
part dagsins hringdi eg þó upp einn kollega
minn í ríki blaðamennskunnar, sem eg hafði
þekkt í allmörg ár; hann kom þegar til mín
á hótelið; við vorum úti um hríð, og hann skildi
ekki við mig fyr en lestin mjakaðist af stað
um kvöldið.
Á leiðinni vestur bar ekkert það við, er í
frásögur sé færandi; mér varð tíðhugsað til ferða
félaga minna frá Winnipeg,- er ekkert höfðu
látið ógert til þess að gera mér dvölina í New
York sem allra ánægjuiegasta; þá voru og and-
litin frá Íslandi engu óskýrari í huga mínum,
því allan tímann í New York hafði eg verið
í andlegri nálægð við ísland, uppruna minn og
ætt. Heimboðið til New York verður mér með
öllu ógleymanlegt; þar hafði eg komist næst ís-
landi síðan eg fór að heiman.
Um hádegisbil á laugardaginn, átta dögum
eftir að lagt var upp í ferðalagið, rann eimlestin
inn á Canadian National járnbrautarstöðma í
Winnipeg; þar fögnuðu þau mér konan mín og
Grettir ræðismaður; þá vissi eg, að eg var kom-
inn áð heiman — og heim.
Eg sá vopnað
hlutleysi s
Eftir EDGAR SWENSON
ER NAZISTAR geistust fram
og sigruðu hvert ríkið af
öðru, þá sagði einhver rithöfund-
urinn, að hann hefði séð Svía
skríða skjálfandi eins og mús í
holu.
Þeim höfundi skjátlaðist. Dýr-
ið, sem hann sá, var ekki mús.
Það var ungur broddgöltur, sem
var að bíða eftir því, að broddar
hans yxu.
Eg veit • þetta. Eg hefi séð
dýrið. Það er þvínær fullvaxið
nú. Það er hægt að sjá það af
brynju þess: AHsstaðar, sjást
gljáandi byssukjaftar, bryn-
varnir, stál og steinsteypa.
Fæstir af þeim, sem koma til
Svíþjóðar í dag, myndu þó sjá
mikið af þessu. Máske myndu.
flestir segja hið sama og kon-
an sagði, sænska liðsforingja-
frúin, sem fór langt norður í
héröð, til þess að heimsækja
bónda sinn. Hún horfði yfir
endalausar, frosnar slétturnar
og fjöllin, sem stóðu þarna eins
þögul og friðsamleg og altaf
áður. Og svo sagði hún: “En,
Jóhann minn, hvað í ósköpun-
um hefir þú og menn þínir ver-
ið að gera hérna? Mánuðum
saman hefurðu ekki skrifað um
neitt, nema eilífa vinnu og aft-
ur vinur. Og eg get ekkert
séð”. En maður hennar brosti
drýgindalega og svaraði: “Það
er ágætt, góða mín, — ágætt,
að þú sérð ekki neitt”.
Svíar hljóta að vera meistar-
ar í því að dulbúa, eða þá að
sænska landslagið er sérlega
vel fallið til slíkra hluta.
Sterkar varnir.
Vissulega eru varnir Svía
sterkar, bygðar eftir beztu nú-
tíma tækni og einnig eftir þörf-
um. “Þær ná tilgangi sínum
enn betur”, segir Jung yfir-
hershöfðingi, “ef til einhvers
kemur. Við þjálfum okkur til
gagnárása, eins mikið og til
varnar, og við höfum æft sér-
stakar sænskar baráttuaðferðir.
Sé á okkur ráðist, verðum við
að gera ráð fyrir, að við höfum
minna lið en óvinirnir, bæði á
landi og í lofti, og við ætlum
okkur að reyna að jafna mun-
inn, með því að notfæra okkur
tií hins ítrasta sérstök ein-
kenni þjóðarinnar, reynslu
hennar og þrótt, og með því að
notfæra okkur einnig landslag-
ið eins og mögulegt er, en það
er algjörlega einstætt: skógar
og skörð, dimmar nætur og
harður vetur.”
Öerstjórnendur Svía hafa
haft nægan tíma á stríðsárun-
um, til þess að læra gildi þess
að koma á óvart, vera hraðir,
kröftugir og að meta verðleika
hreyfanleikans rétt, og allt
þetta er nú komið inn í varn-
arkerfið, þar sem þrent er sam-
einað: mannaflið, útbúnaður-
inn og náttúran sjálf, — og alt
er þetta sænskt að uppruna.
Þótt eg sé Bandaríkjaborg-
ari, þá var mér sem fæddum
Svía veitt leyfi til þess að heim-
sækja hernaðarstöðvar, sem
annars var mjög vel gætt, og
þar sem mér var sagt, að eng-
inn annar erlendur blaðamaður
hefði fengið að stíga fæti á
stríðsárum þessum. Það var
langt frá því, að eg fengi að
sjá alt, sem þar var, en mér
þótti mikils til koma um það.
sem eg sá.
Hraustlegir hermenn.
Eg mun ekki gleyma hinum
hraustlegu og grimmilegu her-
mönnum, sem koma þjótandi,
þegar bifreiðin okkar, sem var
knúin kolagasi, eða þá járn-
brautarvagninn nálgaðist ein-
hverja smábrú, sem við þurft-
um að fara yfir, eða hindrunun-
um á veginum, sem við urð-
um sumstaðar að skríða í gegn-
um í skógunum. Eg var undr-
andi, er eg sá loftvarnabyrg-
in, sem höggvin voru inn í
granitberg, — algjörlega
sprengjuheld, ef nokkuð er
það. Eg sá margt skrítið í hin-
um veðurbitnu fjöllum Norður-
Svíþjóðar, og eg er alls ekki
viss um, að hey hafi verið í öll-
um hlöðunum, þótt gamlar
sýndust, sem stóðu meðfram
járnbrautunum. Ágætir, ný-
gerðir vegir, sem lágu inn í
skógarþyknin, báru vitni um
það, að altaf voru einhver hern-
aðarstörf með höndum höfð á
þessum slóðum, nótt og nýtan
dag.
Þó að eg geti auðvitað ekki
ljóstað upp um nein hernaðar-
leyndarmál, þá sannfærðist eg
um það, af því, sem eg sá, að
Svíþjóð hefir nú lært utanað
margar lexíuf, sem nágrannar
hennar kunnu ekki nógu
snemma.
Mér þó-tti gaman að því, þeg-
ar eg kom heim aftur, og
amerískur liðsforingi spurði
mig, hvort eg héldi, að Svíar
berðust eins vel í skóglendi og
Finnar. Hann var í vafa um
það, — hann trúði^ekki, að Sví-
ar hefðu haft nægan tíma til að
iæra af vinum sínum, Finnum.
,Eg sagði honum þá frá hin-
um óskaplega erfiðu æfingum,
sem eg og aðrir skíðahermenn
urðum að ganga í gegnum í
herþjónustunni í Norður-Sví-
þjóð árin 1914—1916. Þá urð-
um við oft að ganga nærri 100
km. leið í einni lotu yfir fjall-
lendi, hvernig sem viðraði, —
og hríðamar þar eru nú, oft
ekki skemtilegar, — og við bár-
um, apk allra vopna og vista,
eldsneyti, við, í bálin okkar,
og úti undir beru lofti urðum
við að hafast við, þótt frostið
væri um og yfir 30 stig. En þótt
þær æfingar væru harðar, þá
er eg viss um það, að þær eru
hreinasta skemtiferðalag á móts
við það, sem ungir Svíar verða
nú að leysa af hendi. — Það er
reglulegur hernaður.
Betri útbúnaður.
Útbúnaður er allur stórum
betri en þá var, léttari, sterk-
ari, þægilegri, í stuttu máli:
fullkominn. Bofors-verksmiðj-
urnar og aðrar vopnaverfcsmiðj-
ur hafa framleitt ný vopn, sem
er mjög haglega gerð, svo sem
sjálfvirka rifla, léttar vél-
byssur, skotgrafabyssur, loft-
varnabyssur, léttar og þungar
skriðdrekabyssur, stói a og
meðalstóra skriðdreka, nýjar
gerðir skotfæra, merkjatæki,
brýr, sem má setja upp í einu
vetfangi, báta og herflutninga •
vagna, bifreiðar, sem fara yfir
þvínær hvað sem er, dráttar-
vélar o. s. frv. Mest af öllu er
lögð áherzla á hraðann, hreyf-
anleikann og það, að geta greitt
sem þyngst högg hverju sinni.
Þetta hefir náðst vegna þess
að fótgönguliðið hefir að miklu
leyti verið vélbúið, og með því
að skifta herfylkjunum í
smærri harðskeyttar sveitir og
að auka vopnamagn hverrar
sveitar.
Floti og fiugher.
Flðti og flugher hefir hvoru-
tveggja verið styrkt óskaplega,
— nærri 100 herskip hafa ver-
ið bygð í sænskum skipasmíða-
stöðvum. Það er hægt að sja
skuggana af rennilegum tund-
urspillum úti fyrir ströndunum
hvarvetna. Mannfjöldinn í flug-
liðinu hefir þvínær ferfaldast a
síðustu ár.um, og nú byggja Sví-
ar sjálfir sprengj uf lugvélar
sínar og aðrar hernaðarflug-
vélar. Strand-stórskotaliðið,
sem er mjög Jpýðingarmikill
hlekkur í hinni .löngu varna-
keðju landsins, . hefir verið
styrkt mjög mikið og búið ný-
tísku tækjum, fallbyssum af
öllum stærðum, bæði kyrrstæð-
um og hreyfanlegum. Má nota
hinar hreyfanlegu byssur bæði
til strandvarna og til hjálpar
hernum.
Gífurlegar fjárhœðir.
Óskaplegum fjárhæðum hef-
ir verið varið til landvarna
Svíþjóðar, og engum dettur i
hug að minka þær hið minsta.
Að frásögn landvarnaráðherr-
ans, Per Edvin Skjöld, eyðir
þjóðin enn um miljarð króna á
ári. Herstjórnendurnir, sem við
urkendu fúslega, að þeir væru
smeykir, er Þjóðverjar tóku
Danmörku og Noreg, rétt eftir
að Svíar höfðu veitt Finnum
svo mikla hergagnahjálp, til
þess að aðstoða þessa bræðra-
þjóð í vetrarstríðinu 1939—
1940, eru nú orðnir öruggir um
að það, sem þurfti að gera, hafi
verið gert. En ekki eru þeir þó
neitt um of bjartsýnir, ekki
sést snefill af monti yfir af-
rekunum, — heldur lýsir sér
enn hin harða, kalda ákvörð-
un um það að halda áfram að
berjast fyrir hlutleysi og sjálf-
stæði, — halda áfram ftð
byggja, styrkja og æfa. — “Er-
uð þið ekki ánægðir enn?”
spurði eg einn af æðstu mönn-
um landvarnanna. “Nei,” kvað
hann stuttaralega. “Það verð-
um við aldrei: við fáum aldrei
nógu vel búist um.”
Hinn óþrotlegi kraftur að
baki þessara orða, “ekki nóg”,
berast að manni hvarvetna. Eg
fann hann, þegar eg ræddi við
Ehrensvard, yfirmann herfor-
ingjaráðsins, Janse, sem frægur
er fyrir herstjórn, Uggla, sem
stjórnar sjóliðaskóla Svía og
marga aðra.
Þetta eru alt raunsæismenn.
Margir þeirra hafa barist er-
lendis, í Finnlandi, til dæmis í
vetrarstyrjöldinni þar gegn
Rússum. Þetta eru gáfaðir og
áhugasamir menn og ógurlega
hraustir, en þó fullir mannúð-
IIIHfflB
Samkeppni nútímans
krefst sérmentunar
Æskulýður þessa lands, engu síður en annara þjóða,
krefst sérmenntunar, eigi hann að geta staðist próf
hinnar ströngu samkeppni á vettvangi viðskiptalífsins,
og af þessari ástæðu, er verzlunarskólamenntun í raun-
inni óumflýjanleg.
Vér höfum nú til sölu nokkur námskeið við fullkomn-
ustu verzlunarskóla Vesturlandsins, sem væntanlegir
nemendur ættu að færa sér sem allra fyrst í nyt; þeir,
sem slíkt hafa í hyggju, ættu að snúa sér tafarlaust til
skrifstofu LÖGBERGS
695 Sargent Avenue, Winnipeg
og leita þar nauðsynlegra upplýsinga; það borgar sig!
■
■
WliHIIIII
■ííiKiailinmiiAiuHuilKiKi.KiiKiil