Lögberg - 26.10.1944, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. OKTÓBER, 1944
/
Þessi mynd er af brezkum skriðdreka á leið vfir fljót eitt
norður af Imphal.
Heima hjá Maríu Markan
Ameríkanskur blaðamaður rabbar við fyrsta íslendinginn,
sem hefir sungið á Metropolitan.
Giacomo Matteotti:
Píslarvottur frelsisins
Grein þessi, sent er eftir
Luigi Antonini og þýdd úr
ameríska vikublaðinu The New
Leader fjallar fjallar um morð-
ið á ítalska jafnaðarmannin-
um Giacomo Matteotte. Grein-
arhöfundurinn rekur í stórum
dráttum þróun málanna á
ítalíu eftir valdatöku fasista,
unz innrásin þar kom til sögu
og örlög Mussolinis og einrceðis
hans þar með ráðin.
HINN 30. dag maímánaðar árið
1924 sat fulltrúadeild ítalska
þingsins á fundi í Rómaborg.
Þetta var fyrsta þingið, sem til
hafði verið kosið eftir að fasistar
komust til valda, en stjórn þeirra
var hálfs annars árs gömul, er
hér var komið sögu. Þrátt fyrir
ógnarverk og grimmd fasistanna
hafði stjórnarandstaða jafnaðar-
manna og verkamanna hlotið
milljón atkvæði af hálfri þriðju
milljón greiddra atkvæða.
Fulltrúadeildin hafði haldið
hinn fyrsta fund sinn eftir kosn-
ingarnar hinn 24. dag maímán-
aðar. Á fundinum hinn 30. maí
átti að taka til afgreiðslu frum-
varp fasista um það, að meiri-
hluti þeirra skyldi lögfestur.
Þegar fundur hafði verið settur,
,voru þrjú hundruð og fimmtíu
fasistaþingmenn í svartstökkum
mættir. Stormsveitarmenn fas-
ista höfðu og fjölmennt á þing-
palla samkvæmt tilmælum
Mussolinis.
Sá orðrómur hafði borizt um
gervalla borgina, að stjórnar-
andstaðan myndi beita sér ein-
dregið gegn því, að meirihluti
fasistanna yrði lögfestur og láta
hart mæta hörðu, ef af því yrði.
Þingmenn fasista hófu há-
reisti mikla, er forsetinn til-
kynnti, að framsögumaður
stjórnarandstöðunnar væri Gia-
como Matteotti.
Fasistarnir báru sér í lagi
þungan hug til Giasomo Matte-
ottis. Hann var aðalritari ítalska
Alþýðufiokksins og hafði tekið
þá staðföstu ákvörðun að helga
starfskrafta sína óskipta lýðræð-
ishyggjunni og jafnaðarstefn-
unni.
Matteotte hafði hrakið lygar
fasistanna lið fyrir lið, meðan
á kosningabaráttunni stóð.
Hann færði óyggjandi rök fyrrr
því, að sú lýgi fasistanna, að
þeir hefðu verið að koma í veg
fyrir uppreisn í landinu með
valdatöku sinni, ætti sér nokkra
stoð. Hins vegar lýsti hann því,
að fátt hefði gefið meira til-
efni til uppreisnar en einmitt
valdataka fasistanna.
Giacomo Matteotti, ungi þing-
maðurinn, sem reis á fætur hinn
örlagaríka dag, 30. maí árið
1924, hafði’náð kosningu í tveim
kjördæmum, í ættbyggð sinni á
Norður-ítalíu, svo og í Róm.
Hann stóð þarna með minnis-
blöð sín í höndunum og beið
þess, að mesta háreystin gengi
um garð. Hann hóf upp hina
skýru og þróttmiklu rödd sína
og því fór alls fjarri, að hann
væri myrkur í máli: “Mál það,
sem hér er á dagskrá, fjallar
um lögfestingu fasistameirihlut-
ans. Við mótmælum þessu
frumvarpi . ..”
Svartstakkarnir hrópuðu reiði-
lega: “Þetta eru svívirðingar”.
En Matteotti brá hvergi í
brún. Hann hélt hiklaust áfram
máli sínu: “Við vitum, að það
voru ofsóknir og ógnanir fas-
istanna, sem réðu úrslitum
kosninganna.
Svartstakkarnir urðu æfir við
þessi orð. Þeir skóku hnefana
í áttina til ræðumanns og
reyndu jafnvel að leggja hend-
ur á þingmenn stjórnarandstöð-
unnar. Mussolini stóð þögull, en
svipur hans vitnaði um það, hvað
honum bjó í huga.
Matteotti beið stundarkorn,
en hrópaði því næst hátt og
snjallt: “Leiðtogi fasistanna
lýsti því yfir, að stjórn hans
myndi ekkert hirða um kosn-
ingaúrslitin og sitja áfram við
völd, þótt hún reyndist aðeins
njóta stuðnings minnihluta
þjóðarinnar.”
Fasitaleiðtogi, Starace, að
nafni, hrópaði: “Alveg rétt.
Við erum við völd, og við ætl-
um okkur að verða við völd.”
Þessi sögulega viðureign í í-
talska þinginu stóð yfir í allt að
tvær klukkustundir.
í lok ræðu sinnar, komst
Matteotti að orði á þessa lund:
“Verið á verði. Frelsið fyrir-
byggir að sjálfsögðu ekki mis-
tök og yfirsjónir, en þjóðin hef-
ir sýnt það og sannað, að hún
er til þess fær að bæta fyrir
slíkt og láta vítin sér að varn-
aði verða. En einræðið er dauði
sérhverrar þjóðar. Fasistarnir
leitast við að láta þjójginni miða
aftur á bak. Vér erum verjend-
ur hins frjálsa fullveldis
ítölsku þjóðarinnar, sem vér
unnum og dáum.
Þingmenn stjórnarandstöð-
unnar hylltu Matteotti ákaft í
lok ræðu hans, en fasistarnir
hrópuðu ókvæðisorð að honum
jafnt, þingfulltrúar úr hópi
þeirra og stormsveitarmennirnir
uppi á þingpöllunum.
“Og nú,” mælti Matteotti við
vini sína og samherja, “getið þið
undirbúið útför mína.”
Það var í Rómaborg á heitu
kvöldi hins 10. dags júni-mánað-
ar árið 1924. Matteotti fór heim-
an frá sér, en hann bjó að Via
Pisanelli 40, og ætlaði á þing-
fund. Hann gekk meðfram Tiber-
fljóti. Allt í einu slógu fimm
menn hring um hann og fóru
með hann með valdi í bifreið
og óku af stað eins og leið lá
eftir þjóðveginum út úr borg-
inni.
Matteotti veitti árásarmönn-
um sínum viðnám og tókst
meira að segja að brjóta glugga
bifreiðarinnar, en árásarmenn
hans báru hann þó brátt ofur-
liði og stungu hann rýtingi, unz
hann beið bana.
Tuttugu ár eru nú liðin frá
því að rödd þessa málsvara
hins ítalska frelsis hljómaði
hinzta sinni.
En frá því þann dag, sem
Matteotti var myrtur, hefir
bölvun hvílt yfir Mussolini og
fasismanum. .
Fréttaritarar fengu alls eigi
fyrir löngu upplýsingar um það,
að ráðin um morðið á Matteotti
hefðu verið lögð í skrifstofu
Mussolinis að Palazzo Vimiale.
Morðið var framkvæmt af
glæpamanni ættuðum frá St.
Louis, Amerigo Dumini að
nafni.
Lík Matteotti var falið í
gryfju í héraðinu Roman Comp-
agna. En gervöll ítalska þjóðin
spurði: “Hvar er Matteotte?”
Og rödd ítölsku þjóðarinnar
varð svo þróttug, að Mussolini
brá í brún. Hann reyndi að telja
þjóð sinni trú um það, að hann
væri ekkert við morðið riðinn.
Hann lagði meira að segja svo
fyrir, að nánustu samverka-
menn hans og ráðunautar
skyldu teknir höndum. Að
nokkrum vikum liðnum, þegar
hann hugði, að þjóðin , hefði
spekjazt látið að nýju, lét hann
hið lemstraða lík Matteottis
koma í leitirnar.
Italska þjóðin laut höfði í
lotning. Matteotti var syrgður
af sérhverju sönnu ítölsku
hjarta. En hinir nánu samverka-
menn Mussolini flýðu af landi
þrott og ákærðu hann fyrir að
hafa lagt á ráðin um morðið,
þegar þangað var komið.
Það var að sjálfsögðu heilög
skylda konungsins að mæla svo
fyrir, að Mussolini skyldi tek-
inn höndum. En konungurinn,
sem hafði svikið ítalíu og
ítölsku þjóðina 28. dag október-
mánaðar árið 1922, þegar hann
fékk Mussolini völdin í hendur,
sveik nú öðru sinni land sitt og
þjóð með því að vernda Musso-
lini og láta hann sitja áfram við
í húsi, sem þakið er grænum
vafningsviði, og stendur í fag-
urri hlíð ofan við Hudson fljót
nálægt New York, býr María
Markan, sópran-söngkona við
Metropolitan-operuna, en hún
hefir sungið s. 1. áratug í ýms-
um löndum Evrópu og í Ástr-
alíu. Hér stundar hún húsmóð-
urstörf sín, matreiðir, þrifar
og þvær, innan um málverk af
íslenzku landslagi, og handofna
íslenzka dúka.
*“Eg er fegin að hvíla mig um
stund við húmóðurstörf,” segir
María Markan, um leið og hún
býður blaðamanninn velkominn
og fylgir hanum upp græna
hjallana að húsinu. “Eg hef lagt
mikið á mig á undanförnum ár-
völd. Og Mussolini neytti valda
aðstöðu sinnar til þess að skipu-
leggja einræði sitt og harð-
stjórn.
TWORÐIÐ á Ciacomo Matte-
otti lýsir vel ástandinu í ein-
ræðisríkjunum. Mussolini varð
að skerða allt borgaralegt frelsi
til þess að geta þaggað niður
rödd ítölsku þjóðarinnar. Hann
kom á kúgunarlögum. Hann
stofnaði sérstakan dómstól fas-
ista. Hann afnam málfrelsi.
Hann leysti upp andstöðuflokk
ana og verkalýðsfélögin. Hann
bannaði blöð andstæðinga
sinna. Hann lét varpa mótstöðu-
mönnum sínum í fangelsi og
fangabúðir. Hann ofsótti og fjöl-
skyldur þeirra andstæðinga
sinna, sem flúið höfðu af landi
brott.
Mussolini efndi til allra þess-
ara ráðstafana vegna þess, að
hann óttaðist ávallt Matteotti og
hugsjónir hans.
Hinn 10. maí ár hvert lögðu
jafnan óþektir menn blóm á stað-
inn þar sem ráðist var á Matte-
otti.
Hinn 10. maí ár hvert komu
jafnan frjálsir ítalir víðs vegar
um heim saman til þess að
hefja fána Matteottis á loft.
En jafnframt varð hinn 10. maí
sá dagur, er Mussolini efndi til
nýrra hermdarverka.
Það var að kvöldi hins 10.
maí árið 1937, er Carlo og Nello
Rosselli, sem voru bræður og
andfasistar, voru myrtir að ráði
Mussolinis einhvers staðar á
Frakklandi.
Og það var hinn 10. maí ár-
ið 1940, sem Mussolini þröngv-
aði ítalíu í stríðið með því að
reka rýting í bak Frakklands.
Það er því vel farið, að ein-
mitt hinn 10. maí hefir orðið sá
dagur, er hinn fyrsti refsidóm-
ur var kveðinn Mussolini og
fasásmanum. Það var sem sé
hinn 10. maí árið 1943, sem ey-
virkið Pantelleria féll í hendur
bandamanna, en þar með var
innrásin á Sikiley og síðar
ítalíu tryggð og örlög Musso •
linis og einræðis hans ráðin.
Alþbl.
um, við að læra söng og tungu-
mál. Nú er eg bara óbrotin hús-
móðir, og kann því vel. Eg er
hrædd um að eg kunni því ennþá
betur, en að syngja við Operuna,”
segir hún og hlær við.
Hlátur hennar er eins og söng-
röddin: djúpur og hljómríkur.
Eins og flestir Islendingar talar
hún ensku vel. Hún kann líka
Norðurlandamálin og þýzku og
hefir þekkingu á frönsku og
ítölsku.
Maður hennar er einnig ís-
lenskur. “Við höldum íslenzk-
um siðvenjum hér,” mælti hún,
ufn leið og hún gekk á undan
mér inn í húsið. Maðurinn minn,
George Östlund, er íslendingur,
en fluttist til Ameríku þegar
hann var 15 ára gamall. Nú er
hann sölustjóri fyrir Edison-
félagið. Eg kynntist honum í
New York, og giftist honum áð-
ur en eg var ráðin við Metro-
politan fyrir tveimur árum. Eg
var kunnug ætt hans á íslandi.
Faðir hans var sænskur prestur;
hann starfaði talsvert við ritstörf
og var einn meðal þeirra fyrstu
sem prentuðu músik á Islandi.”
Eg sat og skrafaði við frúna
á meðan hún útbjó miðdegis-
verð. Hún sneiddi niður íslenskt
hangikjöt og bjó til eggja-
og pylsurétt, sem hún sagði
mér að Hendrik Willem Van
Loon, hinn alkunni hollenski
rithöfundur, hefði kent sér að
búa til,
“Hann er einn af mínum
bestu vinum,” sagði hún, “og
hann er snillingur í því að búa
til mat. Hann kemur hingað
oft. Eg á marga góða vini hér
í Bandaríkjunum. Mér finst
Bandaríkjamenn hafa næma
tilfinningu fyrir hljómlist. Þeir
krefjast góðrar hljómlistar —
hinnar bestu. Svo margir eiga
útvarp hér, að jafnvel þó þeir
fái of mikið af “swing” og
“jazz” þá fá þeir líka góða
hljómlist. Og symfóníu-hljóm-
sveitirnar ykkar eru dásamleg-
ar.”
“Þegar eg söng í fyrra fyrir
hermennina við Stage Door
Canteen á Broadway, þá byrj-
aði eg með einföldum þjóð-
lögum. En hvað haldið þér að
þeir biðji um? Wagner. Eg
varð undrandi. Þetta hefði get-
að átt sér stað í Noregi eða
Danmörku, þar sem almenn-
ingur gerir mikalr kröfur til
söngvara sinna. Mér finst
Bandaríkjaþjóðin þroskuð, á
músíkalska vísu, þó að hún sé
ung.”
Að miðdegisverði loknum
settist María Markan að píanó-
inu. Dökkt hárið féll um herð-
ar hennar, og gerði hana ein-
staklega unglega í útliti. Annars
er hún ein af yngstu “prima
donna” söngkonunum, aðeins
rúmlega þrítug. Hún var klædd
fagurrauðum og svörtum rósótt-
um kjól.
Söng “Fagra mey dreymir”
eftir Foster.
“Nú skal eg syngja fyrir yð-
ur,” sagði hún og söng upphaf-
ið á lagi Stephens Foster, “Fagra
mey dreymir.”
“Eg er hugfangin af Stephen
yðar Foster,” sagði hún. “Eg
syng mikið eftir hann. Eg hef
æfinlega verið viðkvæm fyrir
söngvum alþýðunnar.” María
Markan hefir venjulega lög eft-
ir Foster á söngskrá sinni er
hún syngur utan óperunnar.
Hún hefir samið nokkur lög
sjálf, en hún gerir engar kröf-
ur til þess að vera kölluð tón-
skáld.
“Eg er bara söngkona,” seg-
ir hún, “og það mjög “nervous”
söngkona, á frumsýningum —
og sérstaklega í óperunni. Og
stundum hef eg of glögga sjón
á því skringilega við óperuna.
Mér finst leikurinn hamla
söngvaranum. Mér falla best
réttir og sléttir concerttón-
leikar. En mér er það ljóst, að.
eg var einstaklega lánsöm að
komast að við Metropolitan. Eg
var ekki búin að vera nema 6
vikur í þessu landi þegar eg
var ráðin að óperunni. Thor
Thors sendiherra kynti mig for-
stjóranum.”
“Þá var eg nýkomin úr
söngför til Ástralíu. Þar hélt
eg fimtíu concert-tónleika og
ferðaðist um þvera álfuna til
Perth. Eg var hrifin af Ástralíu
og Ástralíubúum. Eg söng í Mel-
bourne, heimaborg Nellie Melba,
og hvar sem eg fór um landið,
var sem svipur hinnar miklu
söngkonu fylgdi mér. Eg hafði
farseðil til Kaupmannahafnar
þaðan sem eg hafði siglt til
Ástralíu, en þegar Þjóðverjar
hertóku Danmörku fór eg til
Canada, og fór söngför um þvera
þessa álfu, áður en eg kom til
New York.”
María Markan er fædd í Ól-
afsvík, sjöunda barnið í söng-
gefnum hópi. Faðir hennar var
ríkisbókari á íslandi. Hann
býr í Reykjavík og einnig fimm
systkini hennar, sem á lífi eru.
Ein í syngjandi fjölskyldu.
“Við sungum öll”, sagði hún,
“og enginn tók eftir minni rödd.
Eg lék undir á píanóið fyrir
systkini mín, og það heyrðist
ekkert til mín. Eg ástundaði
nám á hljóðfærið frá því eg
var 8 ára. Þegar eg var 14 ára
hafði eg ákveðið að læra hjúkr-
un. En árið 1930 fór Einar
bróðir minn, sem er góður ten-
órsöngvari, til Þýzkalands, og
eg fór með honum. Eg fór að
stunda söngnám í Berlín hjá
madömu Ellu Schmecker.
Tveimur árum síðar kom eg
heim til Reykjavíkur og hélt
þar fyrstu hljómleika mína. Síð-
an fór eg aftur til Þýzkalands
til að læra óperusöng og
kom fyrst fram opinberlega í
óperu við Schiller Operuna í
Hamborg árið 1935. Síðar söng
eg í Dresden og Berlín. En
nazistastefnan var þá að ná há-
marki sínu, og var hún lítt að
skapi flestra listamanna. Eg
var óróleg, og þegar mér
bauðst samningur við Konung-
legu Operuna í Kaupmanna-
höfn 1938, tók eg honum.
María Markan hefir sungið
fyrir Gustav konung í Svíþjóð,
Hákon Noregskonung og Krist-
ján Danakonungs. Árið 1932
var hún kosin ein af fulltrúum
íslands á hljómlistarhátíð í
Stokkhólmi. Nokkrum árum
síðar söng hún við Glyndbourne
Operu hátíðarhlj ómleikana í
Englandi. SíðustiT tvö árin hef-
ir hún sungið við Metropolitan
Operuna í New York. Fyrsta
hlutverk hennar var Almaviva
greifafrú í “Brúðkaup Figaros.”
Henni eru kærust hlutverk úr
óperum Verdi’s, þótt hún syngi
alt frá léttustu óperum til hlut-
verka úr óperum Wagners.
Gefin fyrir útivist.
María Markan fer oft í lang-
ar gönguferðir um Spuyten Duy-
vil hverfið í New York, þar sem
hún býr. Hún er mikið gefin
fyrir skíðaferðir og sund. Hun
dvelur mikið undir beru lofti-
og hún og maður hennar elda
oft á hlóðum, sem östlund hlóð
sjálfur í garðinum þeirra. Þar
sat hún um daginn og var að
hekla rúmábreiðu, eftir íslenzkri
fyrirmynd. Östlunds hjónin halda
jólin hátíðleg að íslenzkum hætti.
María Markan á þrennskonar is-
lenskan þjóðbúning. Maðurinn
hennar er fæddur á jóladaginn.
Og hún gerði sér vonir um, a®
fyrsta barnið þeirra fæddist a
afmælisdegi föður síns. (Barn
þeirra fæddist nál. mánuði fyrir
jól).
“Það gleður mig, að kynnin
aukast nú milli Islands og
Bandaríkjanna,” segir María
Markan. “Síðan eg kom hing-
að hef eg fengið fjölda bréfa
frá amerískum mæðrum, sem
eiga syni sína á Islandi. Mer
þykir vænt um að geta sagt
þeim, að það er ekki eins kalt
og nafnið bendir til, og að þar
eru sumarnætur bjartar og fagr-
ar; þar eru hverir og laugar.
þar sem konur þvo þvotta sína,
eins og konurnar í Rotorna-
héraðinu í Nýja Sjálandi, sem
frú Roosevelt heimsótti nýlega-
Þó að stríðið sé geigvænlegt,
og við vildum óska að til þess
hefði ekki þurft að koma, þa
hefir það þó orðið til þess að
þjóðirnar í ýmsum löndum
heims hafa kynst hverjar ann-
ari, og eru að læra að skilja
hverjar aðra.”
Fálkinn.
SEEBTSMEÍSf
a/yicL
HARVEST'
*' By
DR. K. W. NKATBY
Director
Line Blevators Farm Service
Righting a Wrong
“The price is too high.”
This is the reason given, by
many elevator agents, for failure
to interest farmers in Registered
or Certified seed. If this state-
ment is true, it must be based on
one, or both, of two suppositions
T.hey are:— «
1. That mixer or ‘scrub” seed
will give as good, or almost as
good, a return per acre as well
pedigreed seed.
2. That the seed growers are
making too large profits.
Both suppositions are wrong.
Generally speaking, yield, grade
and quality, especially of wheat,
are inferior in mixed stocks. Most
mixtures, found on prairie farms,
contain early and late types,
rust resistant and rust suscepti-
ble types, poor quality types,
etc. Remember that it is not
necessary to buy expensive seed
every year. With proper care,
Registered or Certified seed will
continue to produce a reasonably
pure commercial crbp for sevedal
years. Therefore, the cost of pure
seed must not all be charged to
the year in which the purchase
was made.
The question of seed growers
profits can be dismissed with a
few words. It takes a mighty
good farmer to be a successful
seed grower. In most cases, these
“good farmers” could make more
money by producing commercial
grain. Then, why don’t they?
Simply because they get fond
of their pure stocks just as does
the livestock breeder. They take
a very real pride in their own
high standards and do not meas-
ure success solely in terms of
money income.
The price is not too high.
I