Lögberg - 26.10.1944, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. OKTÓBER, 1944
3
Þorke'll Jóhannesson:
Landsbókasafn
Islands
ANDSBÓKASAFNIÐ er talið
stofnað 28. ágúst 1818. Hug-
myndin um stofnun bókasafns
fyrir almenning hér á landi var
í fyrstu fram borin af þýzkum
manni, Friederick Schlichte-
groll, aðalritara konunglega
vísindaakademisins í Munchen,
er mestur fyrirgangsmaður um
stofnun Landsbókasafnsins og
öflugastur styrktarmaður þess
lengi síðan var Carl Christian
Rafn, er síðar stofnaði konung-
lega norræna fornritafélagið og
gerðist höfuðskörungur um prent
un íslenzkra fornrita. RagnarÖK
Napóleonsstyrjaldanna voru þá
fyrir skömmu hjá liðin og þjóðir
norðvestur Evrópu að byrja að
ranka við fornsögu sinni og göml
um menningarleifum. Islenzku
skinnbækurnar urðu skáldum
þeirra og fræðimönnum “gullnar
töflur í grasi fundnar”, er minntu
á fjölmargt, er þær höfðu átt í
árdaga og glatað fyrir löngu.
Þótt íslendingar væri þá harla
snauðir og umkomulausir á
flestan hátt, áttu þeir hér auð-
æfi, er reyndust þeim löngum
dýrmætari og traustari eign en
gull mikið, er þeir gátu miðlað
miklu öðrum þjóðum og staðið
svo ríkari eftir.
Rafn gerði meira en flestir
menn fyrr eða síðar til þess að
auka hróður íslenzkra fornrita
og þar með veg íslands og ís-
lenzku þjóðarinnar. Rit Forn-
ritafélagsins náðu útbreiðslu
að kalla mátti um allan hinn
menntaða heim, enda var Rafn
gæddur óvenjulegri skipulags-
gáfu og líkast til drjúgum meiri
útsjónarmaður en vísindamaður,
er hér kom lítt að sök, því að
ekki skorti hann ágæta hæfa
samstarfsmenn og má þar
fremstan nefna Sveinbjörn Eg-
ilsson. Skal hér ekki fjölyrt um
útgáfustarfsemi Rafns, er helzt
verður jafnað til hinnar stór-
kostlegu handriataútgáfu dr.
Einars Munksgaards, sem telja
má höfuðafrek til eflingar ís-
lenzkum fræðum á 20. öld. Hins
er nú að minnast, að Rafn var
ekki aðeins helzti stofnandi
Landsbókasafnsins, heldur og
mestur styrktarmaður þess jafn-
an síðan, meðan við naut, bæði
beint og óbeint (d. 1864).
í rúmlega hálfa öld hafði
safnið engar tekjur aðrar en
gjafir frá einstökum mönnum,
innlendum og erlendum, og svo
afnotagjald lítils háttar, er þeir
menn greiddu, er fengu lánaðar
bækur úr safninu. Bókasafnið
sjálft var stofnað með gjafa-
bókum og svo var löngum um
bókaauka safnsins, því að fátt
varð keypt sökum féleysis, og
þeir menn, sem við safnið störf-
uðu og að því hlynntu, höfðu
lengstum ekki önnur laun fyrir
starfa sinn en misjafnlega úti
látið þakklæti og góða sam-
viztku.
Framan af árum eignaðist
safnið aðeins prentaðar bækur.
En árið 1846 bættist því hið
stórmerka handritasafn Stein-
gríms biskups Jónssonar og var
þar með lagður traustur horn-
steinn að handritasafni Lands-
bókasafnsins, er nú telur nær
10 þús. bundi og hefir að geyma
fjölda marga ómetanlega dýr-
gripi.
Langa hríð var safnið, sem
þá var jafnan kallað Stiftsbóka-
safn, í raun réttri að engu frá-
brugðið venjulegum bæjar- eða
sýslubókasöfnum, sem nú ger-
ast. Þótt svo væri til ætiazt, að
menn hvarvetna að af landinu
gæti fengið bækur þaðan, varð
reyndin sú, að slíkt var alls-
kostar ófært, enda komu nú
bráðlega upp amtsbókasöfn
vestra og nyðra og svo smærri
bókasöfn lestrarfélaga hér og
þar. Stiftsbókasafnið varð því í
reyndinni fyrst og fremst bæj-
arbókasafn fyrir Reykjavjk og
amtsbókasafn fyrir Suðurland-
ið. Landsbókasafnsheitið fær
það fyrst hjá fjárhagsnefnd al-
þingis 1881, en styrk og landsfé
fékk safnið fyrst samkvæmt
fjárlögum 1876—77, 400 krónur
alls, eða 200 kr. á ári. Eru þá að
vísu ekki taldar nokkrar sér-
stakar greiðslur vegna safnsins,
er stjórnin hafði innt af hendi á
ýmsum tímum í sérstökum til-
gangi, svo sem greiðsla fyrir
handritasafn Steingríms bisk-
ups, framlag til prentunar bóka-
skrár o. fl.
Þess var áður getið, að nafnið
Landsbókasafn var safninu
fyrst gefið af alþingi 1881, en
hugmyndin um að gera safnið
að höfuð'bókasafni þjóðarinnar
mun að vísu eldri og líkast til
hefir þeim, sem þá hugsun ólu
í brjósti og annast létu sér um
hagi safnsins þótt drjúgum þoka
áleiðis að þessu marki, er al-
þingi keypti handa safninu bóka-
og handritasafn Jóns Sigurðs-
sonar árið 1877, en söfn þessi
voru afhent Landsbókasafninu
1881. En vandi fylgir vegsemd
hverri og tæplega verður sagt,
að þing og stjórn léti sér mjög
brátt um hagi safnsins um sinn.
Þó varð nokkur bót ráðin öá
um húsnæði safnsins, er Alþing-
ishúsið var reist, en þangað tii
hafði það orðið að hírast á dóm-
kirkjuloftinu; voru það mikii
og gjð viðbrigði.
Varla verður ritað um Lands-
bðkasafnið þótt í stuttu máli sé,
án þess að minnast þeirra Jóns
Árnasonar, er veitti safninu for-
stöðu 1848—87, lengst af við
harla lítil laun, og Páls stú-
dents Pálssonar, er um tuttugu
ára skeið vann geysimikið verk
fyrir safnið, einkum við band
og aðgerð á handritum, einatt
endurgjaldslaust og við hin
bágustu skilyrði. Má vera, að
ýmsum sýnist nú meiri spjöll
en bót að ýmsu, er hann gerði
af vanefnum og lítilli kunnáttu,
en hitt er jafnvíst, að fyrir hans
aðgerðir hefir fjöldamargt hand-
ritanna sloppið hjá bráðri eyði-
leggingu.
Þess er hér enginn kostur
rúmsins vegna að skýra frá sögu
Landsbókasafnsins s,ðustu 60
árin. Væri það efni í ærið langa
ritgerð og fróðlega, ef vel væn
á haldið. Þróun safnsins á þess-
um tíma, einkum hin síðustu
30 ár, hefir orðið miklu örari
en nokkurn óraði fyrir. 1908
fékk safnið loksins sitt eigið
húsnæði og var það stórmikil
framför, en því miður er nú svo
komið fyrir löngu, að þetta
húsnæði er gersamlega ófull-
nægjandi og stendur það safn-
inu svo mjög fyrir þrifum, að
torvelt er að sjá, hversu við má
hlýta, þótt eigi sé nema eitt
ár enn eða tvö, hvað þá ef leng-
ur líður er þúsundir binda liggja
nú pakkaðar niður í kassa, en
allmiklu er hlaðið á gólfin í
bókageymslum. Að vísu eru nú
ef til vill meiri vonir en áður
um að rýmt verði bráðlega eitt-
hvað af því húsrúmi í safna-
húsinu, er forstöðumenn safns-
ins hafa lengi til mælst, en ekki
getað losað. Skal ekki fjölyrt
um það að sinni.
Mikið hefir áunnizt þau 123
ár, sem Landsbókasafnið hefir
starfað. Er nú tími til kominn
að staldra við og líta til fram-
tíðarinnar. Það er viðurkennd
nauðsyn hverri menningarþjóð
að eiga þjóðbókasafn, er hafi
að geyma eins mikið og með
nokkru móti er unnt að ná til
af bókum á þjóðtungunm
sjálfri og svo ritum á öðrum
málum, er varða landið — þjóð-
ina sjálfa, sögu hennar og bók-
menntir, ennfremur handrit
forn og ný, er gildi hafa um
þessi efni. Landsbókasafnið
hefir um langa hríð reynt að
gegna þessu aðalhlutverki sínu
og má kalla, að það hafi tekizt
furðu vel, þegar á allt er litið.
Annað meginhlutverk Lands-
bókasafnsins er að eiga sem
mest af helztu ritverkum er-
lendum, þannig að til þess megi
jafnan leita með nokkurum
árangri fræðirita og heimilda
um sem flest þau efni, er máli
skipta á hverjum tíma. Til slíks
þarf mikið fé árlega, miklu
meira fé en safnið hefir haft til
umráða að þessu, enda fer því
fjarri, að það hafi getað gegnt
þessari starfsgrein til hlýtar.
Hér þarf að verða gagnger
breyting á. Með hverju ári koma
hér upp nýjar starfsgreinar.
Námsmenn þjóðarinnar leggja
stund á æ fleiri fræðigreinar,
flytja inn í landið nýja þekk-
ingu og tækni. Alla þessa nýju
þekkingu þarf að efla og halda
henni við með öflun nausyn-
legra bóka í hverri grein. Það
er eðlileg og sjálfsögð krafa, að
þjóðbókasafnið sé á verði um
að slík rit sé fyrir hendi í land-
inu og til taks, er á þarf að
halda.
Til skamms tíma var Lands-
bókasafnið jafnframt bæjar-
bókasafn fyrir Reykjavík. Nú
hefir bærinn fyrir nokkuru
eignazt sitt eigið bæjarbókasafn.
Þetta bókasafn þarf að efla
stórlega og um leið á að losa
Landsbókasafnið sem mest við
hina gömfu lestrafélagsstarf-
semi, sem enn loðir við það,
Hinsvegar er þess því miður
engin von, að safnið geti í ná-
inni framtíð eflzt svo að fé og
öðru er með þarf til þess að
geta eignazt allt sem máli skipt-
ir og út er gefið á erlendum
málum. Slíkt er ofraun auk
neldur hinum stærstu og auðug-
ustu bökasöfnum. Með skyn-
samlegri samvinnu mili Lands-
bókasafnsins og stofnana og fé-
laga í landinu, er hafa með
nöndum sérstakar fræðigreinar,
iðnað eða önnur áhugaefni, ætti
samt að mega komast nokkuð
langt i því að tryggja það, að
bækur, er þessi efni varða og
mest er um vert, sé til í landinu
og tiltækar, annaðhvort í
Landsbókasafninu sjálfu eða
hægt að vísa til þeirra í vörzl-
um annarra. í þessu efni verð-
um við að sameina kraftana að
dæmi annara þjóða. Ekki
verður hjá því komizt að kosta
allmiklu til sérbókasafns við
ýmsar stofnandr, skóla o. þ. h.
Það er sjálfsagt. Háskólinn t. d.
þarf að eiga stórt og vandað
handbókasafn og vinnubóka-
safn í öllum sínum fræðigrein-
um, bæði vegna nemenda og
kennara, og slíkt hið sama
menntaskólar, Verzlunarskól-
inn, gagnfræða- og héraðaskól-
ar og allir sérskólar. En þegar
kemur út fyrir þessi þröngu
takmörk hinna sérstöku þarfa
kennarastofnana á þjóðbóka-
safnið að geta leyst úr þörfum
manna í sem flestum greinum.
Raddir hafa heyrzt um það,
að koma ætti hér upp stóru há-
skólabókasafni við hliðina á
Landsbókasafninu, ef til vill
með einhverri verkaskiptingu
milli safnanna. Þessi hugmynd
er á misskilningi byggð. Fram
til þessa hefir íslenzka ríkinu
ekki tekizt að gera nándar-
nærri nógu vel til þessa eina
bókasafns síns. Margir menn,
sem fara um Hverfisgötu í
Reykjavík þessa daga tala —
hátt og í hljóði — um það,
hvernig Safnahúsið, eitt prýði-
legasta húsið í bænum, líti út.
Myndin, sem þeir sjá er að vissu
leyti táknræn. I raun réttri hefir
aðbúnaður Landsbókasafnsins
allur verið þessu líkur til skamms
t(íma, að því er fjárveitingar
snertir safninu til eflingar. Eg
ætla, að það hafi ekki haft síð-
ustu 20 árin öllu meira en 2—3
þús. kr. til frjálsra bókakaupa
árlega. Allveruleg breyting hefir
þó á þessu orðið 2—3 allra síð-
ustu árin. Hér er að sjálfsögðu
í mörg horn að líta fyrir þing og
stjórn og mér er nær að halda
að þarfir safnsins hafi reyndar
aldrei verið fyrir borð bornar af
því, að stjórnin eða þingið hafi
viljað afskipta það. Að minnsta
kosti er mín reynsla af þessum
málum sú, að erindum safnsins
hefir jafnan verið vel tekið af
opinberri hálfu. En mér virðist
fyrri reynsla benda til þess, að
réttast sé að gera sér ekki o?
háar vonir um, að ríkið haf;
mjög mjkið fé aflögu til þess-
ara mála, þegar til lengdar læt-
ur, hvað sem virðast kann nú í
svipinn, og vissast að haga sér
eftir því, enda hefir hér svo
mikilla muna vart verið, að
kjör safnsins mættu stórum
batna frá því sem verið hefir
lengstum og væri þó miklu á-
fátt. Tvískipting Landsbóka-
safnsins myndi, svo eitt dæmi
sé nefnt, kosta innan skamms
hálfu meira mannahaid en nú
þarf við safnið. Látum svo vera.
En þeim kostnaðarauka myndi
samt allmiklu betúr varið til
bókakaupa og eflingar safninu
en til hins að fjölga laklega
launuðum bókavörðum í landi
voru. Að þessu hefir bókasafns-
málum okkar verið gefinn of
litill gaumur. Má varla dragast
öllu lengur að þau verði tekin
til rækilegrar hugsunar í heild
sinni. .
Vísir.
i!:!W’l!!D!!IM!IIH!!!IHIII!H:!!H H!!!!H!!! □ E 39 H
Borgið LÖGBERG
E. E B...E £ E ■ B ■ ■ ■ ■ ■':"
Business and Professional Cards
Phone 49 469
Radio\ Service Specialists
ELECTRONIC
LARS.
H. THORKELSON, Prop.
The most up-to-date Sound
Equipment System.
130 OSBORNE ST., WINNIPEG
Hleitets
Stutllos J3td.
Uirýed fhtíoyccwhie OiwiiatSrnh Caneeh
PHONE
96 647
y
MANITOBA FISHERIES
WINNIPEG, MAN.
T. Bercovitcli, framkv.st).
Verzla I he'.ldsölu meö nýjan og
frosinn fisk.
303 OWBNA ST.
Skrifstofustmi 25 355
Heimastmi 55 463
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
J H. Pape, Manapinp Director
Wholesale Distrlbutors of
Fresh and Frozen Fish.
3K Chambers St.
Office Phone 86 651.
Res Phone 73 917.
Blóm slundvíslega afgreidd
m ROSERY ltd.
Stofnaö 1905
427 Portage Ave.
Winnipeg.
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
S. M. Backman, Sec.
Keystone Fisheries
Limited
404 Scott Block
Wholesale Distributors of
FRESH AND FROZEN F18H
EYOLFSON’S DKUG
PARK RIVER, N.D.
lslenzkur lyfsali
Fólk getur pantaö meöul og
annaö með pósU.
Fljöt afgreiösla.
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENUE BLDG., WPG.
•
Fasteignasalar. Leigja hós. Ot-
vega peningalán og eldsábyrgð.
bifreiðaábyrgö, o. s. frv.
Phone 26 821
TELEPHONE 96 010
H. J. PALMASON & CO.
Chartered Accountants
1103 McARTHUR BUILDING
WINNIPEG, CANADA
Legsteinar
sem skara framúr
Crvals blágrýti
og Manitoba marmari
SkrifiO eftir verOskrd
GILLIS QUARRIES. LTD
1400 SPRUCE ST.
Wlnnipeg, Man.
DR. A. BLONDAL
Physiclan & Surpeon
60 2 MEDICAL ARTS BLDQ
Stmi 22 296
Heimili: 108 Chataway
Stml 61 028
Frá vini
Office Phone Res. Phone
88 033 72 409
*Dr. L. A. Sigurdson
166 MEDICAL ARTS BLDG.
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment
ANDREWS, ANDREWS
THORVALDSON AND
EGGERTSON
LögfrœOingar
209 Bank of Nova Scotla Bldg.
Portage og Garry St.
Slmi 98 291
DR. A. V. JOHNSON
Dentisi
•
6 06 SOMERSET BLDG.
Telephone 88 124
Home Telephone 202 398
DRS. H. R. and H. W.
TWEED
Tannlœknar
•
406 TORONTO GEN. TRC8TS
BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smlth St.
PHONE 26 545 WINNIPSÍ&
A. S. BARDAL
848 SHERBROOK ST.
Selur Ukklstur og annaat um út-
farir. Allur Otbúnaður sá b«*U.
Ennfremur selur hann allakonar
minnisvarða og legsteina.
Skrifstofu talslml 86 607
Heimilis talsími 26 444
DR. ROBERT BLACK
Sérfræðingur í Augna, Eyrna, nef
og hálssjúkdómum
416 Medical Arts Building,
Graham and Kennedy St.
Skrifstofusími 22 251
Heimasími 42 154
Dr. S. J. Johannesson
215 RUBY STREET
(Beint suöur af Bannlng)
Talsími 30 877
Viötalsttmi 3—5 e. h.
GUNDRY & PYMORE LTD.
British Quality — Fish Nettlng
60 VICTORIA STREKT
Phone 98 211
Vinnipeg
Manaper, T. R. THORVALDBON
i'our patronage will be
«,ppreciated