Lögberg - 22.03.1945, Blaðsíða 5

Lögberg - 22.03.1945, Blaðsíða 5
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 22. MARZ, 1945 5 Al U AH4I IWENNA Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON Elín L. Anderson Eins og lesendur Lögbergs ftiun reka minni til, birtist í blaðinu fyrir nokkrum árum, frásögn um Miss Elín L. Ander- s°u, sem þá hafði nýlega hlotið ^ohn Anisfield verðlaunin 1937— 1938 fyrir bókina, “We Ameri- cans”. Miss Anderson er íslenzk í ^áðar ættir en fædd í Canada. Hún er útskrifuð frá Manitoba haskólanum og mun hafa lagt þar aðallega stund á þjóðfélagsfræði (Sociology). Hún var um skeið ^rstjóri Winnipeg Family Hureau en flutti svo til Banda- rikjanna, þar sem hún hefur síð- an gegnt ábyrgðarfullum og um- Svifamiklum störfum fyrir Farm r’oundation. Hókin, “We Americans” fjallar nna rannsóknir höfundarins í °rginni, Burlington, Vermont, sem hún gerði fyrir Eugenics Survey of Vermont. Þessi rann- s°kn eða könnun er viðvíkjandi Pvi hvernig mismunandi þjóð- erni. trúarbrögð, félagsleg og efnaleg afkoma borgaranna Verða til þess að skipta þjóðfél- a§iuu í stéttir og flokka. Bókin er skrifuð á kreppuárunum þeg- ar fáir voru öruggir um sína efna le§n afkomu og óvissan um famtíðina jók á tortryggni inna ýmsu flokka gagnvart vorum öðrum og varð til sundr- Ungar innan þjóðfélagsins. Menn mundu ætla að bók um Petta efni væri fremur þur af- estrar, en svo er ekki með þessa . °k. Miss Anderson fer til fólks- lns, talar við það og kannar sálar- H þess. Athyglisgáfa hennar er h^m, frásögnin óhlutdræg en þó Samúðarrík og stíllinn á bókinni er lifandi og fjörugur. Hólkið í Burlington og lífið f®r> er líkt og í flestum öðrum °rgum í Norður Ameríku, það er því hægt að heimfæra niður- fH'ður höfundarins upp á hvaða , rg. sem maður er búsettur í a þessu meginlandi. Hver sem es hókina með athygli fær dýpri Uning á því borgarafélagi sem ann er hluti af. ^iss Anderson hefir dvalið í lunipeg, nokkra undanfarna /hánuði, sér til hvíldar og heilsu- °tar. Eg hafði aldrei kynst henni Persónulega fyrr en í vetur og Par af leiðandi hafði aðeins litla °§ óljósa hugmynd um hennar h^rkilega og áhrifamikla ævi- arf. Lestur áminstrar verðlauna okar hennar, vakti hjá mér °ngun til þess að kynnast höf- hhúinum af eigin reynd og fá vÚneskju um aðal áhugamál eunar og þær sérstöku aðferðir Sem hún beitir við skipuiagn- lngu hugðarmála sinna. Miss Anderson er nú farin úr °rginni, suður til Bandaríkj- anna til þess að taka við sínu iyrr; það a starfi; vinum hennar er 1 mikið fagnaðarefni að hún eHr endurheimt starfskrafta S|ha og getur helgað líf sitt ó- s ápt í þágu þeirra velferðar- ^ala, sem hún hefur svo mikinn anuga fyrir. Hg spurði Miss Anderson, s ömmu áður en hún fór, í Verju megin starf hennar sunn- an landamæranna hefði verið olgið. Hún sagði mér að síðan j, ^ hefði hún verið í þjónustu arm Foúndation, er stofnað var j^rir tólf árum, með fjárfram- gum frá fyrrum ríkisstjó] ^angdon og Alexander Legge, rseta International Harvester ,e agsins. Tilgangur stofnunar- núar er sá að framkvæma rann- t° nir varðandi bætt lífsskilyrði 1 sveita. Starfsemi þessi er í rennu lagi: að tryggja búend- 1 um jarðir sínar, menntun sveita- fólks og að styðja að því að leggja grundvöll að bættu heilbrigðis- kerfi út um byggðir landsins. Um þennan síðast nefnda lið hefir Miss Anderson aðal forustuna á hendi. í mið- og miðvestur ríkjunum hefur sveitafólk átt við mikla örðugleika að búa hvað snertir læknishjálp. Stafar það af því, hve þar er strjálbyggt; fátækt fólksins vegna þurkanna og kreppunnar og af mörgúm öðr- um ástæðum. Þessir örðugleikar hafa vitanlega farið vaxandi á stríðsárunum. Árið 1939 fóru bændafélög í Nebraska ríkinu þess á leit við Farm Foundation að hjálpa til þess að skipuleggja heilbrigðis- kerfi fyrir þessar sveitir, sem allra læknishjálpar og heilbrigð- isráðstafana hefðu farið á mis. Miss Anderson, sem formaður við heilbrigðismáladeild Farm Foundation, fór þegar til Nebr- aska. Tók hún eina sýslu (Sand- hill County), sem tilraunastöð. Hennar fyrsta verk var að ferð- ast meðal almennings til þess að komast að raun um vilja fólks- ins og hvað það væri, sem mest vanhagaði um varðandi skipu- lagningu heilbrigðismála og nauðsynlegrar læknishjálpar. Hún stofnaði fræðslunámskeið um heilbrigðismál á hinum og þessum stöðum og naut við það ýmsra forustumanna og kvenna í hverju byggðarlagi um sig. Hún skrifaði upplýsinga bæklinga til útbýtingar meðal fólksins. Árang urinn af þessari starfsemi var sá að fólkið vaknaði til með- vitundar um þörfina fyrir heil- brigðisráðstafanir og það fékk á- huga fyrir því, að taka saman höndum til þess að bæta heil- brigðisástandið í sýslunni. Samvinnufélagsskapur var nú stofnaður í Sandhill County, til þess að tryggja íbúunum bætt heilbrigðisskilyrði og læknis- hjálp. Fastur læknir var ráðinn fyrir sýsluna og honum greidd lífvænleg laun úr sjóði, sem samanstendur af meðlimagjaldi samvinnumanna. Ríkisstjórnin í Nebraska hljóp undir bagga og lagði fram fé til þess að greiða hjúkrunarkonu, sem starfa skyldi í samráði við læknirinn. 1 þess- ari sýslu eru 5 smáþorp. Lítið sjúkrahús var byggt í því þorpi, sem er í miðri sýslunni en lækn- irinn og hjúkrunarkonan eru til staðar í hinum þorpunum einn dag í viku til þess að framkvæma læknisskoðanir. Miss Anderson lagði mesta áherzlu á það- að all- ar þessar heilbrigðis ráðstafanir séu gerðar fyrst og fremst í því augnamiði að koma í veg fyrir sjúkdóma. Miss Anderson skrifaði nú bækling “Do We Want Health?” sem varð mjög útbreiddur um alt ríkið og var mikið notaður við heilbrigðisfræðslu starf bún- aðarfélaga og annara félaga. Til- raunin í Sandhill County hafði Brúðkaup Á laugardagskvöldið í vikunni sem leið, 17. marz, voru þau Miss Anna Guðrún Hólmfríður Skaptason og Mr. Herman Carl Gísli Dalman, gefin saman í hjónaband í kirkju Sambands- safnaðar í Winnipeg. Séra P. M. Péturson gifti, Gunnar Erlends- son lék á hljóðfærið og Pétur Magnús söng einsöng. J. B. Skaptason gengdi sínum föðurskyldum, að leiða brúðina inn kirkjugólfið til brúðgumans, en þau Mr. og Mrs. Skaptason eru hennar fósturforeldrar frá hennar fyrstu æsku og hún er jeirra kjördóttir. Brúðarmeyj- arnar voru Mrs. Jóhanna Guð- rún Wilson og Miss Lily Christie, en aðstoðarmenn Gordon Ásgeir Gíslason og Arthur W. Christian- son. Fór giftingarathöfnin öll fram hið prýðilegasta eins og vænta mátti. Var þar fjölmenni saman komið, sem von var að, því þau Mr. og Mrs. Skaptason eru, jafnvel óvanalega, vinsæl og mikilsmetin hjón og brúðguminn vakið mikla athygli og leiddi til þess að bændur og læknafélög í Nebraska ríkinu héldu fund árið 1940 og stofnuðu skipulagningar- nefnd heilbrigðismála fyrir alt ríkið og var Miss Anderson kjör- in framkvæmdar skrifari þeirr- ar nefndar. Þessi nefnd hefur síðan mætt reglulega einu sinni á mánuði og hefur gert mikið í þá átt að undirbúa jarðveginn til frekari heilbrigðis ráðstafana í ríkinu. Þessi umbrot í Nebraska rík- inu og sérstaklega hin merkilega tilraun í Sandhill County voru nú farin að vekja mikla athygli um landið. Blöð og tímarit gerðu Sandhill tilraunina að víðtæku umtalsefni. Þetta leiddi til þess að fleiri ríki, sem álíka var á- statt með í heilbrigðismálum til sveita, fóru að gefa nýung þess- ari gaum og 1943 var hafin hlið- stæð hreifing í Ohio ríkinu og þar var sömu aðferðinni beitt, undir yfirumsjón Miss Ander- son. í janúar, 1944, skoruðu mörg bændafélög víðsvegar um landið á Farm Foundation að kveðja til allsherjar fulltrúaþings til þess að hrinda í framkvæmd alþjóðar samtökum varðandi heilbrigðis- mál til sveita. Miss Anderson skipulagði þetta þing og það kom saman í Chicago í apríl 1944. Það samanstóð af erindrekum frá landbúnaðar- og heilbrigðismáladeildum land- stjórnarinnar í Washington; bændasamtökum; landbúnaðar háskólum; lækna og sjúkrahúsa- samböndum; Farm Foundation og mörgum öðrum stofnunum. Á þingi þessu mæftu fyrir hönd Manitoba, heilbrigðismálaráð- herrann Hon. Ivan Schultz og aðstoðarráðherra heilbrigðismál- anna, Dr. Jockson. Á þingi þessu, sem stóð í þrjá daga var kosin alþjóðarnefnd málinu til fulltingis og var Miss Anderson kjörinn framkvæmd- ar skrifari nefndarinnar. Gjörðir þingsins og ræður erindreka eru skráðar í bók, sem er 226 blaðsíður á stærð og kem- ur það greinilega í ljós í ræðun- um hversu mikils álits Miss Anderson nýtur í hvívetna; hversu feiknamikið starf hún hefur leyst af hendi á þessum fimm árum í þágu þessa mikil- væga velferðarmáls; og að hún hefur verið aðal driffjöðrin í þessum framkvæmdum sem munu sennilega hafa mikil og blessunarrík áhrif á heilbrigðis- mál sveitafólksins í Bandaríkj- unum í framtíðinni. Þannig er saga einnar dóttur íslenzkra brautryðjenda í þessu landi. Nú er þessi brautryðjenda dóttir hinn mikli brautryðjandi sjálf, sem með frábærri elju, gáf- um og starfsþreki, hefur vakið á sér athygli vítt um þetta mikla meginland og varpað sérkenni- legum ljóma á nafn þjóðflokks- ins, sem hún er runnin af. á hér líka margt ágætt frænd- fólk. Ungu hjónin þekki eg lítið, en þau koma bæði þannig fyrir, að manni finnst að ekki geti hjá því farið, að hjónaband þeirra verði farsælt og í alla staði ánægjulegt. Það mun þykja nokkuð ófull- komin frásögn af brúðkaupi, ef ekki er sagt æði nákvæmlega frá klæðnaði brúðarinnar og jafnvel brúðarmeyjanna líka, en sá sem þessar línur skrifar verður að játa á sig þann þekkingarskort, að þar kann hann ekki pneð að fara. En það gátu allir séð, að brúðurin var prýðilega fallega og smekklega klædd í sínum snjó- hvíta brúðarkjól og brúðarmeyj- arnar voru líka mjög svo vel til fara. Að hjónavígslunni afstaðinni fór margt af-fólkinu ofan í sam- komusal kirkjunnar og var þar veizla haldin, mjög fjölmenn og rausnarleg. Þar var skemt með ræðuhöldum og söng. Þeir sem til máls tóku voru þeir Páll Reykdal, sem var samkvæmis- stjóri, Jakob Kristjánson, brúð- guminn og J. B. Skaptason. Pétur Magnús söng einsöng og stjórn- aði almennum söng og Gunnar Erlendsson var við hljóðfærið. Alt fór fram á ensku, nema hvað sungnir voru nokkrir íslenzkir söngvar. Góðar veitingar voru vel og þægilega framreiddar og skál brúðhjónanna drukkin með mik- illi gleði. Að því loknu reis fólk úr sætum, en skemti sér lengi fram eftir kveldinu við samtal og góðan fagnað og allir virtust vera í bezta skapi. Mun öllum hinum mörgu veizlugestum hafa fundist að hér hefðu þeir notið mjög ánægjulegrar kveldstund- ar, en efst í huga allra hafa vafa- laust verið einlægar árnaðarósk- ir til hinna ungu hjóna og þeirra nánustu aðstandenda, Framtíðarheimili Mr. og Mrs. Dalman verður í Winnipeg. F. J. Sigurður Skúlason: Fregnir úr bókmenta- heimi Svía Við Islendingar höfum löng- um verið ragir við að lesa sænsk- ar bókmenntir á frummálinu, Þetta stafar vitanlega af því, að flestir skólar okkar hafa alger- lega vanrækt að veita nemend- um sínum tilsögn í sænsku. Slíkt er þeim mun óafsakanlegra, þar sem sænska er Islendingum margra ástæðna vegna tiltölu- lega auðlærð til þeirra hlítar, að þeir geti lesið hana viðstöðu- laust, einkum eftir að þeir hafa komizt nokkuð niður í dönsku. Einu kynni mín af sænsku bók- mláli, er eg tók stúdentspróf, voru þau, að eg hafði þá mynd- azt við að lesa stutta ljósfræði á sænsku og var þess í þá daga krafist af 6. bekkingum Mennta- skólans í Reykjavík. Vanræksla skólanna hér á landi á sjálfsagðri tilsögn í sænskri tungu hefir skapað e. k. minnimáttarkennd íslendinga gagnvart sænskum bókmennt- um, sem aftur veldur því, að fólk gerir sér hér að góðu að lesa ýmis öndvegisrit Svía í dönskum þýðingum, þau sem ekki hafa verið þýdd á íslenzku. Og þegar íslendingar koma ti Svíþjóðar, babla þeir margir hverjir fyrst í stað dönsku með íslenzkum framburði og gengur vitanlega mjög sæmilega að gera sig skiljanlega, enda þótt þeir verði stundum að viðundri fyrir einstök dönsk orð, sem hafa gagnólíkar merkingar í sænsku og dönsku. Þannig fara menn flatt á því að segja rolig við Svía í merkingunni: rólegur, því að það þýðir skemmtilegur á sænsku. Og enginn skyldi kalla Stokkhólm by í þeirri góðu trú, að það merki borg á sænsku eins og á dönsku, því að í sænsku aýðir það þorp. — Þannig mætti lengi telja. En það, sem skólar okkar hafa flestir vanrækt, vinnst ótrúlega fljótt upp, er menn koma til Svíþjóðar, því að sænskan er bæði skemmtileg og aðgengileg okkur Islending- um. Það er mjög leitt, að íslend- ingar skuli ekki almennt hafa komist á lagið með að lesa bók- menntir Svía á frummálinu. Eg man, að á skólaárum mínum var óað í frásögur fært, að einn hér- lendur menntamaður, Ásgeir alþm. Ásgeirsson, talaði sænsku ágætlega. Mér fannst þetta þá mjög aðdáunarvert. Og eg man, að mér þótti sérstaklega vænt um, hve Ásgeir talaði sænsku vel, er eg hitti hann fyrir nokkr- um árum austur við Geysi, þar sem eg var þá staddur með sænskum blaðamanni. Þar var mjög fjölmennt þennan dag. en allir þeir Islendingar, sem við áttum orðastað við, töluðu dönsku eða ensku við Svíann. Ásgeir Ásgeirsson var sá eini, er talaði þarna sænsku alveg eðli- lega og fyrirhafnarlaust, og ætla eg ekki að eyða orðum að því að útskýra, hve vel það kom sér og vænt mér þótti um það. Þegar Eggert P. Briem rak bókaverzlun í Austurstræti 1 fyr- ir nokkrum árum, hugðist hann að hafa þar jafnan gott úrval nýrra sænskra bóka. En það reyndist tilgangslaust. Kaupend- ur sneiddu hjá bókunum vegna vanmáttarkenndar gagnvart sænskri tungu. Þetta var þeim mun leiðara, sem hver sá, er kann dönsku, getur, eins og áður er sagt, lært af sjálfum sér að lesa sænsku sér til gagns. Áður en styrjöldin torveldaði menn- ingarsamband okkar við Norð- urlönd, birti Samtíðin oft skrár yfir nýjar sænskar bækur í sam- vinnu við stærsta bókaforlag Svía, Albert Bonnier í Stokk- hólmi. Stöku skólar hér höfðu þá tekið upp sænskukennslu. Þórunn heitin dó úr lungna- bólgu, eftir stutta legu á Land- spítalanum í Reykjavík, 2. jan. s. 1. Hún var gift Páli Bjarnar- syni og áttu þau heimili hér í Winnipeg um margra ára skeið. Páll vann að skrifstofustörfum hjá mági sínum Sveini heitnum Brynjólfssyni byggingarmeistara og sonum hans. Heim til íslands fluttu þau, árið 1928, áttu fyrst heima á Sigurðarstöðum í Núps- sveit, en fluttu þaðan til Reykja- víkur fyrir nokkrum árum. Þau eignuðust tvö börn, dreng og stúlku. drengurinn, Björn, dó ungur, en stúlkan, Ragnhildur býr með föður sínum í Reykja- vík. Foreldrar Þórunnar voru Bald- vin Þorsteinsson og Hólmfríður Stefánsdóttir er lengi bjuggu í Sænskir sendikennarar störfuðu orðið við háskóla okkar, og ýms- ir ágætir Svíar, er voru búsettir hér, eins og t. d. frúrnar Estrid Falberg-Brekkan og Vivan Jakobsson, svo að eg nefni nöfn, sem mér eru kunn, höfðu með kennslustarfi sínu og góðri kynn- ingu vakið áhuga meðal íslend- inga fyrir sænskri tungu og bók- menntum. Mér barst nýlega í hendur ameríkskt tímarit með stuttri yfirlitsgrein um bókmenntastarf- semi og bókaútgáfu í Svíþjóð, síðan stríðið skall á, eftir Georg Svensson, ritstjóra hins ágæta tímarits, “Bonniers litterara magazin”, sem nokkrir Islend- ingar voru áskrifendur að fyrir stríð. Úr þessari greinargerð eru eftirfarandi atriði tekin hér upp: Allsherjarþing Pen klúbbsins, hið 17. í röðinni, skyldi haldið í Stokkhólmi í sept. 1939. Á þing- ið var von margra ágætra höf- unda, m. a. þeirra Thomasar Mann og H. G. Wells, er báðir voru komnir til Stokkhólms. En um þær mundir skall stríðið á, og var þá ákveðið að fresta þing- inu. Síðan hefur Svíþjóð orðið æ einangraðri, og einkum hafa tengslin við vesturveldin rofnað tilfinnanlega. En menningarlíf hefur eigi að síður staðið þar í miklum blóma í þessari styrjöld, og landið hefur orðið einn þeirra fáu griðastaða, þar sem bók- menntir hafa notið tiltölulega al- gers frelsis. Ljóðagerð hefur löngum stað- ið í miklum blóma með Svíum. Ógn sú, er sjálfstæði þjóðarinn- ar hefur stafað af stríðinu, hefur orkað á kvæðagerðina og veitt henni meiri þjóðfrelsisblæ en ella hefði orðið. Seinustu ljóða- söfn þeirra Gunnars Mascolls Silferstolpe, Stens Selander og Anders Österling lýsa sveitalífi Svíþjóðar og erfðamenningu og eru þrungin gleði yfir því, að mega enn lifa í frjálsu laiidi. Þar er ekki um að ræða innantómt Fagranesi á Langanesi. Systkini hennar sem enn eru á lífi heima eru Ingimar á Þórshófu, Ingi- björg og Halldóra í Reykjavík, Malen á Húsavík. Hér vestra eru 2 systui , Ingunn (Mrs. H. Gísla- son) í Winnipeg og Stefanía í Brandon. Þórunni verður ekki betur lýst en gert er í hinu fagra og lát- lausa minningarljóði eftir skáld- konuna Guðrúnu Stefánsdóttur frá Fagraskógi, sem prentað er hér með. Hún var ein af þessum dagfarsprúðu konum, sem aldrei lagði neinum misjafnt til og átti í ríkum mæli það sem æðst er allra mannkosta: góðvild og fórn- fýsi. Eg veit að hennar er minnst með hlýhug af öllum, sem henni kynntust. Hjálmar Gíslason. FRÚ ÞÓRUNN BALDVINSDÓTTIR Af öllum þessum aragrúa ein og ein er sálin góð, líka í okkar litlu þjóð. Ekki bara yfirborð, ekki máttlaust vinarorð, ekki dofið eymdarvæl, eða prestavíma sæl. Heldur eins og, Þórunn, þú, þrotlaust, störfum lífsins trú. Áhuginn þig áfram bar, innfyrir geislinn var. Geislinn, sem mér gleymdist eigi, góða vinarþelið hlýtt, eitthvað jafnan ungt og nýtt, Gæta barnsins, viljinn var, vís til hjálpar alstaðar, búa í haginn, vinna vel, vinna meira fram í hel. Yndisgeislinn, Þórunn, þinn, þú varst geisli í bæinn minn — hann í litla ljóðið mitt, letrar gulli nafnið þitt. Guðrún Stejánsdóttir, frá Fagraskógi. (Frh. á bls. 8) Frú Þórunn Baldvinsdóttir

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.