Lögberg - 10.05.1945, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 10. MAl, 1945
3
Dr. Björn Sigfjlsson:
Víkingsrausn og Kristfé
Beztir og inestir búmenn hafa
prestar verið hér á landi og
manna samhaldssamastir. Þessar
borgaralegu farsældardygg^ir
eignaðist klerkstéttin hér í önd-
verðu og þurfti þeirra og naut
■frá byrjun tilveru sinnar.
Stéttin var algerlega innlend
og komin af bændafólki, þó að í
grannlöndum væri á fyrstu
kristniöldum margt innfluttra
klerka, sem spornuðu við því, að
stétt sín yrði mjög þjóðleg í
lifnaði. Biskupar voru íslenzkir
og sóttu frá hinu fyrsta á það
að tryggja kirkjudrottni eða
presti beztu jörð hverrar sveitar
til ábýlis. Það varð miklu frem-
ur bújarðamunur en mannfjölda-
munur í prestaköllum, sém réð
skiptingu landsins í góð og rýr
prestaköll.
Kennimenn 12. aldar voru
mjög margir af helztu höfðingja-
ættum landsins og fóru með goð-
orð sumir, svo að talað er um
góðakirkju á íslandi þá. Þeir
söfnuðu auði af tíundum og tekj-
um kirkjueigna, sem þeir réðu
fyrir, og af fordæmi þeirra og
framkvæmdum mótaðist kirkja
og þjóðfélag til frambúðar.
Aðrir kennimenn voru fátækir
um það bil, þó að ætt þeirra væri
ýmist há eða lág. Þeir gátu vist-
ráðið sig til að þjóna kirkjum, að
jafnaði fyrir nokkru meira en
vinnumannskaup. Margir kirkju-
eigendur höfðu þá aðferð að láta
kenna snauðum piltum til prests,
og varð þá prestur sá e. k.
skuldaþræll kirkjunnar, sem
hann hafði verið lærður tii.
Skyldi hann handtekinn og flutt-
ur nauðugur heim, ef hann flýði
þaðan. Milli fátækra presta og
annarra alþýðumanna varð
aldrei mikið bil eða stéttagrein-
ing. Efnalitla prestsefnið óx upp
við þá draumsjón að verða bjarg-
álna bóndi og þar á ofan prest-
ur, eins og höfðinginn var stór-
bóndi og þar á ofan prestur.
Bóndahlutverkið varð mæli-
kvarði á gildi þeirra og gerðir.
Þessi stéttarafstaða var annars
eitt af því sem gerði íslenzkan
klerklýð furðulega sjálfstæðan
gagnvart erlendum kirkjukröf-
um. Til dæmis verður að minna
á það, að þrátt fyrir þriggja alda
streitu páfavalds komst ókvæni
klerka aldrei á með íslendingum
nema að nafni til, og varðveitt-
ist þannig hinn forni skilningur
á hjúskaparlífi lítið breyttur frá
heiðni til nútíðar. Aftur á móti
er talið, að í þessari baráttu við
kynferðissyndina hafi íslenzkir
prestar orðið nokkru barnfleiri
en aðrir landsmenn, — enda frjó-
samir í fleiri efnum, — og er
kunnugt dæmið um merkisprest-
inn Sveinbjörn 1 Múla norður,
að hann hafi átt fimmtíu börn,
sem hann gekkst við, en hálfrefi
að auk.
Til var í landinu erfðakenn-
ing ein, sem var gagnólík megin-
reglum gróins bændasiðar. Það
var kenning víkingamenningai
og lifði mest í kvæðum. Hún
varð mikill og merkilegur þáttur
í skáldsagnagerð Sturlungaald-
ar, sem kunnugt er, svo að ekki
er fjarri sanni að hugsa sér, að
þá fari hún á ný að orka á breytni
sumra manna.
Gestrisni margra fornra höfð-
ingja var orðlögð, en það bar
frá, sem af konum tveim var
sagt. Þær höfðu átt menn víkinga
ættar. Langholts-Þóra lét gera
skála sinn um þvera þjóðbraut
og lét þar jafnan atanda borð,
en hún sat úti á stóli og laðaði
þar gesti, hvern er mat vildi
eta. ' Geirríður, móðir Þórólfs
bægifóts, sparði eigi heldur mat
við menn og lét því gera skála
sinn um þjóðbraut þvera og hélt
sömu risnu og Þóra.
Mildir, fræknir
menn bezt lifa,
sjaldan sút ala,
segir í Hávamálum, og víða eru
mildleikur (gjafmildi) og hreysti
eða hugprýði taldar óaðskiljan-
legar dyggðir hvers ágætis-
manns. Egill Skalla-Grímsson
kveður um Arinbjörn, vin sinn,
að hann leysi hvers manns vand-
ræði og spari ekki fé sitt til og
iess vegna hafi guðirnir gætt
hans nógu fjárafli, svo undar-
legt sem það sé:
Það allsheri
að undri gefst,
hve urþjóð
auði gnægir,
en Grjót-Björn
of gæddur hefr
Freyr og Njörðr
af fjárafli.
Grjót-Björn er Arinbjörn, því
að arinn var úr grjóti. Urþjóð
er verþjóð, menn. Þessi víkinga-
aldartrú, að guðleg máttarvöld
styðji og auðgi hinn gjafmilda,
átti eftir að rísa til hins mesta
vegs með Guðmundi Arasyni frá
Hvassafelli.
Ari faðir hans að Hvassafelli
var höfðingjason og maður stór-
lyndur. Hann komst yfir nokkuri
fé, en eyddi því af rausn. Hann
var hermaður mikill og tók þátt í
konungsefnastyrjöld í Noregi.
Þar féll hann við ágætan orð-
stír. Guðmundur var eigi arf-
borinn, fæddur í’ólögmætri sam-
óúð Ara við fráskilda konu, og
sáu frændur það ráð fyrir hin-
um óstíriláta, kappgjarna sveini,
föðurlausum, að berja hann til
bókar, eins og hann sagði frá
síðar, og gerðu úr honum prest.
En eftir það fór Guðmundur
prestur nokkuð aðra leið með
rausnarlund sína en vænzt var.
Guðmundur kirkjuprestur
gekkst ekki fyrir þeirri hugsjón
að verða bjargálna maður á
bændavísu. Kaup sitt gaf hann
til matar og klæða fátækum
mönnúm, jafnóðum og honum
var goldið það, og voru það sjö
ómagar um skeið, sem hann
fæddi með þessu. Brandi biskupi
og öðrum ráðamönnum sýndist
þá skynsamlegra að láta Guð-
mund hafa minni fjárráð, var
hann fluttur til tekjuminni
kirkju. En gjafmildi Guðmund-
ar óx aðeins. Hann mátti ekkert
aumt sjá, svo að hann reyndi
ekki að bæta. Og almúgi gaf
honum með auknefni, það vitm,
sem lengst hélzt við, að hann
var kallaður Guðmundur góði.
Hann var andheitur kennimaður
og hafði sakir persónuleiks mikið
vald yfir þeim, sem þýddust
hann, háum sem lágum. Hann
var óheppinn stjórnandi og lítt
framsýnn á veraldleg efni, en
stundum forspár og mannglögg-
ur, jafnan stefnufastur, og í guðs-
trú sinni stóð hann ætíð óbifan-
legur.
Guðmundur var biskup Norð-
lendinga frá 1203 til dauðadags
1237, þótt hann sæti eigi í sjálf-
ræði að stóli nema með köflum.
Hann taldi sig baráttumann hinn
ar stríðandi kirkju, svo að aldrei
mætti hann gefast upp, hvað sem
á dyndi, jafnvel eigi, er fjand-
menn léku hann og menn hans
svo illa, að honum varð þetta að
munni: “Hefn þú nú, drottinn,
eigi má vesalingur minn.” Ævin
varð styrjöld og hann víkingur
á sinn hátt, eins og í ætt hans
lá. Meira að segja er ekki fjar-
stæða að bera saman strandhögg
og nesnám forfeðra hans við
ýmsar aðfarir öreiganna, sem
flökkuðu um landið með hann
að leiðtoga. Lítum á eina þeirra
frásagna.
Einhverju sinni, er Guðmund-
ur fór um sýslu sína og kom í
Reykjahlíð við Mývatn, fylgdu
honum sex hundruð manna
(stór), og voru í því liði þrír
tugir vígðra manna og annarra
vildarmanna hans. Það var um
vor fyrir hvítasunnudag, og var
á hallæri mikið. Þar bjó Þor-
steinn Þórðarson, og tók hann vel
við Guðmundi, mælti svo: “Tveir
eru kostir til við lið þitt, herra,
af minni hendi. Eg á níu kýr og
allar feitar. Þar skaltu kjósa af
þrjár að fæða við fólk þitt. En
eg vil gefa þér mat og vildar-
mönnum þínum.” Biskup svar-
ar: “María launi þér, þetta er
allvel boðið.” Og er biskup hinn
blíðasti um aftaninn. En kýr
bónda voru þegar af drepnar
um kvöldið, því að lið biskups
var bæði margt og svangt, og var
því skjótt matbúið til morguns,
en náttverður var lítill um kvöld-
ið. Og voru skamma stund signd
bauluföllin þrenn fyrir liði
biskups, og þraut kjötið, áður en
helgin væri liðin. En það er sagt,
að biskup gekk snemma til
morguntíða á hvítasunnudag, og
að þeim loknum gekk hann frá
kirkju niður völlinn og öll al-
þýða fylgdi. Biskup gekk að
vatninu og blessaði það. Hann
spurði bónda, hvernig veiðzt
hefði um vorið. En verið hafði
veiðilaust. Biskup bað menn
draga fyrir, og gerði Þorsteinn
það að áeggjan hans, þótt hátíð
væri. Veiddist þá svo, að lið
biskups og margir fleiri söddust
af, en biskup gerði Maríu og
Jóhannesi skírara þakkir fyrir.
Næsta dag fóru menn til veiða
þangað sem fengsælast var, og
bað nú biskup Maríu að launa
bónda kýrnar. Veiddust þann
dag fimm hundruð silunga, og
það sumar var veiði svo mikil,
að varla kom nytjum á. Þorsteinn
gat selt reyðar um sumarið fyr-
ir þriggja kúa virði, og lengi
fylgdi honum búsæld síðan.
í þessari sögu eru það ekki
Freyr og Njörður, sem gæða
Þorstein bónda fjárafli fyrir
hjálp hans við uppflosnaðan kot-
ungalýð þetta hallærisvor, held-
ur María og aðrir guðs fulltrúar.
En söm er þarna heiðin og krist-
in hugmynd um slík endurgjöld
hjálpseminnar fyrir því. Alþýðu-
trúin á þqtta hefur verið forn
og rótgróin, ella hefði Guðmund-
ur ekki getað lagt íslenzkri gest-
risni eins þungar skyldur á herð-
ar og hann gerði löngum.
Miklu tíðara hlaut það að
vera, að bændur fengju engin
endurgjöld risnu sinnar við Guð-
mund og förumenn hans. Þeir
hlutu að efast um, hvort siða-
lögmálið gæti krafizt svo mikils
af þeim til slíkra “góðgerða”,
auk þess sem söfnun þurfamanna
í föruflokka, í stað þess að hafa
þá niðursetninga hvern á sinni
sveit eða á frændaframfæri, þótti
stórhættulegt þjóðfélagsfyrir-
brigði, sem barizt hafði verið
móti um aldir með öllum ráð-
um, þar til Guðmuíndur góði
gerðist verndari förumanna.
Því fór fjarri, að Guðmundur
legði mikið kapp á að berjast
fyrir kirkjuréttindum eða að
hann hefði meira fylgi lærðra
manna en leikra. Líklega hefuv
prestastéttin verið honum ólík-
ari og honum mótsnúnari 1
hjarta en aðrir landsmenn, og
öll hennar veraldaraðstaða var
fullkomin orsök þess, — öll hin
séríslenzka stefna kirkjunnar var
sem gróin við hugsjónir hinna
kyrrlátu bænda, sem hata vík-
ing, jafnvel þótt hann fari fram
í guðsnafni og með aðferð Guð-
mundar Arasonar.
Kristfé voru eignir, sem guði
voru gefnar með þeim skilmála,
að leigugjald ábúenda þeirra
rynni til guðsþakka, helzt fá-
tækraframfæris. En samkvæmt
kristinni trú eru allar eigur af
guði gefnar mönnunum eða rétt-
ara sagt léðar um stund og þess
vegna allar Kristfé, sem þeim
ber að skila leigugjöldum af til
guðsþakka. Þætti mönnum hag-
speki Guðmundar óvíða rætast
svo sem í Reykjahlíð. gat hann
haldið því strangar á réttlætis-
kröfunni til afgjalds af öllu
Kristfé á Islandi, öllu því, sem
kristnum mönnum var léð. Dýrk-
un fátækra á Guðmundi fram
eftir öldum var langmest stund-
uð í þeim tilgangi að helga þá
réttarkröfu, og áleitni kröfunnar
má marka af þeirri óvild, sem
Gvendur góði mætti á flestum
tímum og mætir jafnvel enn.
Það ætti ekki að þurfa að taka
fram, að Gvendur góði er ekki
samherji neinnar þjóðmálastefnu
nú á tímum né í fyrirsjáanlegri
framtíð. En jafnt fyrir því er
gaumur gefandi að víkingasögu
hans og víkingsrausn.
Samtíðin.
Galdramenn á írlandi
olli óláninu. Fjölskyldan virtist
enga óvini eiga og að því er hún
best vissi, hafði hún hvorki í
orði né verki móðgað nokkurn
mann upp á síðkastið. Þá datt
manninum í hug að spyrja hvort
nokkur á heimilinu hefði nýlega
lánað einhvern hlut úr járni, og
eftir það var málið auðvitað ljóst.
Konan, sem fékk lánaðan pott-
inn, brendi sig nú í hvert skipti,
sem hún ætlaði að nota hann
og í dauðans ofboði flýtti hún
sér að skila honum aftur, og þar
með féll allt í ljúfa löð.
Lesb. Mbl.
♦♦♦
I Ulster á írlandi er trú manna
mjög sterk á þeirri tegund galdra,
sem nefnist illt auga, enda kvað
það vera algengasta fyrirbrigðið
á þessu sviði. Eg þekki f jölskyldu
þar sem meðlimirnir eru sagðir
.hafa þetta svonefnda illa auga.
Menn trúa því, að þetta geti
valdið krankleika í skepnum og
jafnvel dauða, með því einu að
horfa á þær. Maður, sem eg átti
tal við um þessa hluti, sagði
mér, að eitt sinn hefði hann átt
nokkur svín, sem hann var í
þann veginn að reka af stað á
markaðinn, þegar þau urðu allt
í einu veik á leyndardómsfullan
hátt og drápust innan fárra
stunda. — Hann fullyrti, að þetta
hefði átt rót sína að rekja til
þess, að einn meðlimur fyrnefndr
ar fjölskyldu hefði “horft á”
svínin sín. Sami maður sagði
mér frá öðrum nágrönnum sín-
um, sem fyrir mörgum árum
hefðu átt nokkurskonar tilbera.
Þessi “tilberi” var eins og kaðal-
spotti í laginu, fléttaður úr hári,
sumir segja mannshári. Ef til-
berinn var dreginn yfir döggina
snemma morguns í beitarhögun-
um, kom allur rjóminn af kúa-
mjólkinni til eiganda tilberans.
í Antrim er sögð saga um prest
nokkurn, sem eitt sinn sá konu
eina strjúka döggina í haganum
og tauta um leið fyrir munni
sér: “Allt til mín, allt til mín!”
Presturinn varð steinhissa og
sagði: “Og helming til mín!”
Presturinn varð meira en lítið
undrandi næsta morgun, þegar
kýrnar hans mjólkuðu svo mik-
ið, að ráðsmaðurinn vissi ekki,
hvað hann átti að gera við
mjólkina.
írland er landbúnaðarland, og
þess vegna eru flestir galdrarnir
að einhverju leyti í sambandi við
húsdýr, mjólk, smjör og fleira því
um líkt. Þar eru þúsundri sagna
um galdranornir í héralíki, sem
leggjast á kýrnar og stela mjólk.
I Ulster er það hérinn, en ekki
svartur köttur, sem er hinn
venjulegi fylgifiskur galdranorn-
anna. — Það var aðeins ein leið
til þess að vinna á galdranorn í
héralíki. — Það var að blanda
púðrið með silfri. Eg hefi heyrt
margar sögur um menn, sem
skutu héra, en þegar þeir gættu
betur að höfðu þeir, sér til mik-
illar undrunar, gert út af við
kerlingarrýju. Það lítur út fyrir
að flestir írar hafi á árum áður
verið vanir að blanda púðfið
silfri, svo til þess að vera við
öllu búnir.
Víða til sveita í Ulster, ber enn
að líta skeifur negldar á stokka.
Ef einhver hlutur úr járni er lán-
aður galdrahyski, er sá, sem lán-
ar slíkt, undirorpinn allskonar
göldrum og óláni. Eg heyrði
sögu af konu, sem lánaði eitt
sinn einn af þessum þrífættu
pottum, sem allsstaðar gefur að
líta á írlandi. Þegar í stað tóku
einkennilegir atburðir að gerast.
Kýrnar mjólkuðu ekki öðru en
undanrennu, hestarnir voru
eirðarlausir, eitt barnanna veikt-
ist og allskonar ólán elti fjöl
skylduna. Fj ölskylduvinur nokk-
ur stakk upp á því, að hér væri
eitthvað óhreint á seyði og fékk
talið fjölskylduna á að senda
eftir manni, sem hafði getið sér
frægðarorð fyrir að kveða niður
drauga. Þessi maðúr virtist
sjálfur hafa verið slunginn
galdralistinni.
Það lítur út fyrir að hafa verið
mikil keppni milli galdranorn-
anna í Ulster og ef einhver var
ásóttur gat hann leitað á náðir
annars draugs. í tilfellinu, sem
minst var á hér að ofan, var
maðurinn, sem leitað vai* til
vandræðum með að vita, hver
Business and Professional Cards
DR. A. BLONDAL
PhysMan & Burgeon
• Oi MEDICAL, ARTS BLDO.
Slmi 93 996
Heimili: 108 Ch&taway
Slmi 61 028
DR. A. V. JOHNSON
Dentiat
»0 6 SOMERSET BLDQ.
Thelephone 97 932
Home Telephone 202 398
Frá vini
DR. ROBERT BLACK
SérfrœOingur I Augna, Eyrna, nef
oe hálssjúkdómum
416 Medical Arta Building,
Graham and Kennedy St.
Skrifatofuslmi 93 851
Heimasimi 42 154
EYOLFSON’S DRUG
PARK RIVER, N.D.
talenekur lyfaali
Völk getur pantaC meSul
annaC meC pðstl.
Fljðt afgrelCsla.
og
A. S. BARDAL
848 SHERBROOK ST.
Selur llkklstur og annast um út-
farir. Allur útbúnaður sá bestl.
Ennfremur selur hann allskonar
minnisvarða og legstelna.
Skrifstofu talslmi 27 324
Heimilis talstmi 26 444
HALDOR HALDORSON
byggingameistari
23 Music and Art Building
Broadway and Hargrave
Winnipeg, Canada
Phone 93 055
INSURE your property wlth
HOME SECURITIES LTD.
468 MAIN ST.
Leo E. Johnson A. I. I. A. Mgr.
Phones Bus. 23 377 Res. 39 433
TELEPHONE »6 010
H. J. PALMASON & CO.
Chartered Accountanta
1101 McARTHUR BUILDING
WINNIPEG, CANADA
Phone 49 469
Radio Servlce Speclallsts
ELECTRONIO
LABS.
H. THORKELSON, Prop.
The most up-to-date Sound
Equipment System.
130 OSBORNE ST., WINNIPEG
G. F. Jonasson, Pres. 6» Man. Dir.
S. M. Backman, Sec.
Keystone Fisheries
Limited
404 Scott Block Slml 95 227
Wholeaale Dtatrtbutora of
FREBB AND FROZEN FI8H
MANITOBA FISHERIES
WINNIPEG, MAN.
T. Bercoyitch, framkv.atj.
Verzla I he'.ldsðlu meO nýjan og
froslnn fisk.
308 OWENA ST.
Skrlfstofuslmt 85 85»
Heimaslmi 66 468
Dr. S. J. Johannesson
215 RUBY STREET
(Belnt suCur af Banning)
Talslmi 30 877
ViOtalstlmi 8—6 a. h.
Dt. e. johnson
304 Eveline St. Selkirk
Office hrs. 2.30—6 P.M.
Phone office 26. Res. 230
Office Phone
94 762
Res. Phone
72 409
Dr. L. A. Sigurdson
116 MEDICAL ARTS BLDG.
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appolntment
DRS. H. R. and H. W.
TWEED
Tannlmknar
•
406 TORONTO GEN. TRCSTS
BUILDING
Cor Portage Ave. og Smith 9%.
PHONE 96 952 WINNIPEG
\tyuiios
Þhone
96 647
U
Legstelnar
aem skara íramúr
Úrvals blágrýti
og Manitoba marmarl
Bkrifið eftir verOakrd
GILLIS QUARRIES. LTD.
14 00 Spruce St. Sími 28 893
Winnipeg, Man.
J. J. SWANSON A CO.
LIMITED
308 AVENUE BLDG., WPG.
•
Fastelgnasalar. Leigja hús. Ot-
vega peningalán og eldsábyrgC.
bífreiCaábyrgO, o. s. frv.
Phone 97 538
ANDREWS, ANDREW8
THORVALDSON AND
EGGERTSON
LOgfrœðingar
299 Bank of Nova Scotia Bldc
Portage og Garry 8t.
Slmi »8 891
Blóm slundvíslega afgr«ldd
THt_________________
LTD.
ROSERY
StofnaO 1905
4 27 Portage Ave. Sími 97 4 66
Winnipeg.
GUNDRY & PYMORE LTD.
Brlttsh Quality — Flsh Netttog
«0 VICTORIA STREŒT
Phone 98 211
vVlnnlpag
Manager, T. R. TBORFALDBOM
Your patronage wiU be
ippreciated
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
J. E. Page, Managing Dtrector
Wholesale Distributors of
Fresh and Frozen Flsh.
311 Chambers St.
Office Phone 26 328
Res Phone 73 917.
— LOANS —
At Rates Aúthorized by
Small Loans Act, 1939.
PEOPLES
FINANCE COUP. LTD.
Licensed Lend.rs
Established 1929
403 Tlme Bldg. Phone 21 48»