Lögberg - 24.01.1946, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGÍNN,- 24. JANÚAR, 1946
» Eogberg ——
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LOGBERG
tíaá Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg-” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
PHONE 21 804

Norræn jól
Ársrit Norræna félagsins, 5. hefti,
Rvík 1945.
Ritstjóri: Guðlaugur Rósinkranz.
Hin fyrri hefti Norrænna jóla, sem
Guðlaugur Rósinkranz er ritstjóri að,
en Norræna félagið gefur út, hafa jafn-
an verið hin fegurstu bæði að efnisvali
og hinum ytra búningi; þetta hefti, fyrir
ýmissa hluta sakir, tekur þó um margt
hinum fyrri fram, sem í rauninni er ofur
skiljanlegt, þar sem það er helgaö þeim
tímamótum, er frændþjóðir vorar,
Noregur og Danmörk, og að nokkru
Finnland, endurheimtu frelsi sitt; í rit-
inu gætir víða þeirrar fagnaðaröldu, er
fór um sálir íslenzkra manna, er frænd-
þjóðir þeirra, sem ekkert höfðu til saka
unnið, voru leystar úr viðjum hinnar
illræmdustu áþjánar; þetta kemur með-
af annars ljóslega fram í eftirgreindum
inngangsorðum:
“Frelsið er norrænum mönnum í
blóð borið, og það þrá þeir öllu fremur.
k>ess vegna var það þeim óumræðilegur
gleðidagur, er þeir fengu aftur sitt fulla
frelsi, frjálsræði til að tala, skrifa og
umgangast frjálst. Þeim er það ekki
nóg að fá að umgangast í sínu eigin
landi, þeir þrá að heimsækja hverir aðra.
Þeim er það bókstaflega lífsnauðsyn
að hittast. Enda kom sú þrá þeirra
greinilega í ljós, er landamærin á milli
Norðurlanda voru opnuð á ný. Það
stóðu bókstaflega hópar við landamær7
in og biðu eftir því að fá að fara yfir í
heimsókn til frænda og vina. Fyrsta
sólarhringinn, sem frjálsar ferðir voru
leyfðar á milli Danmerkur og Svíþjóðar
í sumar, fóru um 30 þúsund Danir til
Svíþjóðar, en um 10 þúsund Svíar til
Danmerkur. Danirnir stóðu jafnvel í
þúsundatali mikinn hluta nætur í bið-
röð til þess að tryggja sér far yfir, því
færri komust en vildu. Milli Noregs og
Svíþjóðar var þetta svipað, þótt hóp-
arnir væru ekki eins stórir. Frá Finn-
landi var hvert skip fullhlaðið farþeg-
um og líku gegndi með þau farartæki,
sem milli íslands og annara Norður-
landa fóru í sumar. Þetta sýnir, hve
mörg og sterk þau bönd vináttu eru,
sem tengja þessar þjóðir saman.” —
Dómsmálaráðherra íslenzku ríkis-
stjórnarinnar, Finnur Jónsson, á í á-
minstu hefti drengilegt og íturhugsað
ávarp varðandi frelsisbaráttu Dana og
JSÍorðmanna meðan á núverandi risa-
styrjöld stóð; ber ávarpið vott um inn-
sæi höfundar í þau skapgerðarsérkenni
hinna norrænu þjóða, sem gera and-
legt samneyti á meðal þeirra að nauð-
syn. Finnur ráðherra lýkur ávarpsorð-
um sínum á þessa leið:
“Undirokun annara þjóða er Norð-
urlandaþjóðunum fjarri skapi.
Hins vegar vakir fyrst og fremst
fyrir öllum þorra manna á Norðurlönd-
um sú göfuga hugsjón að efla lýðræði
sitt, efna til fyrirmyndar þjóðfélags,
treysta böndin sín á milli tg við aðrar
lýðræðisþjóðir og taka höndum saman
við þær í því að skapa nýjan heim friðar,
lýðræðis og réttlætis.”
“Heimurinn bjartur og góður,” er
nafnið á útvarpserindi, sem Sigurbjörn
Einarsson flutti á vegum Norræna fé-
lagsins þann 8. apríl s.l.; bregður erindi
þetta upp eftirminnilega fögrum mynd-
um af ferðalagi um Svíþjóð, sem grípa
huga lesandans skjótt tökum; þessi eru
niðurlagsorð hinnar stuttu en sérkenni-
legu ferðasögu:
“Eg hugsa til hvammsins litla, sem
brosir við sól í Handöl, þar sem 200 Karl-
ungar sofa undir sverðinum, ásáttir með
ferálnir lands, sem þeir lögðu undir sig
að lokum. Svona breiðir jörðin yfir bar-
áttu og harma, svona vefur hún feikn
helstríðs og rauna í milda gleymsku með
grænum stráum. Kemur ekki einhvern-
tíma að því, að helganga mannkynsins
yfir hörzl og hjarn verður aðeins minn-
ing og ekkert skuggalegt hugboð eða
áform daprar bros náttúrunnar? Fær
ekki mannkynið að lifa slíka tíma á
jörð sinni?” —
Fallegt kvæði eftir Huldu, “Vor-
morgun í Reykjavík, birta Norræn jól
að þessu sinni; síðasta vísan er svona:
“Klukkur hingja í Landakoti—lífið rís af sæng.
Hve ljós og hrein er gjöfin, sem mannsins barni
er fengin.
Dagur nýr með blæ og geislum, hafi, vori, væng
og vaxtarþrá í jörðu — hér fátækur er enginn,
sem finnur, sér og heyrir hvað forsjón manni gaf
á frjálsri og bjartri eyju við bjart og auðugt haf.”
Af öðrum íhyglisverðum ritsmíð-
um í áminstu hefti Norrænna jóla,
einkum að nefna “Blessun lestursins”
eftir Harold Grieg, í þýðingu .Jóns Ey-
þórssonar, “Jón Sigurðsson forseti —
þjóðarleiðtoginn,” eftir Guðmund G.
Hagalín, sem vafalaust má teljast til
eins þess allra bezta og skarplegasta,
sem um þessa miklu frelsishetju Is-
lendinga hefir verið skrifað, og loks
“Hin sameiginlega hugsjóna-arfleifð
vor,” eftir Dr. Richard Beck.
Hér hefir þá verið stuttlega drepið
á flest það helzta, er öðru fremur svip-
merkir Norræn jól að þessu sinni; hér
er um að ræða óvenju fagra og svip-
hreina bók, er ætti að verða sem allra
víðlesnust; frágangur allur er með á-
gætum, og fjöldi fagurra ljós- og teikni-
mynda, eykur mjög á margþætt gildi
hennar.
Fundurinn í London
Fundur sameinuðu þjóðanna í
London, sá, er skipuleggja skal nýtt
þjóðabandalag, traustara og áhrifarík-
ara en bandalagið frá 1919, er enn það
skammt á veg kominn, og fregnir þaðan
svo óljósar, að ekki er viðlit að fella
nokkurn skynsamlegan dóm um við-
horfið, eins og því nú hagar til; þó láta
einstöku rembingsfulíir sjálfbirgingar
það í veðri vaka, að auðsætt sé að fund-
urinn verði einungis pólitískt hrófa-
tildur, eða aumasta kák; slík óyfirveg-
uð flausturskoðun, er skaðleg, taki
nokkur mark á henni, því hún felur í sér
óafsakanlegt vantraust á persónugildi
mannanna og skynsamlega viðleitni
þeirra til hollra samtaka sín á millum;
að vantreysta einu og öllu, er sérkenni
andlegra pervisa, sem mist hafa sjónar
á öllu, nema ímynduðum sjálfsyfirburð-
um.
Að skipuleggja skynsamlegan og
varanlegan frið eftir veraldarstríð eins
og þetta síðasta, krefst meiri átaka, en
auðvelt er að gera sér í hugarlund; það
væri hvorttveggja í senn bæði grátlegt
og barnslega hlægilegt, að kippa sér
upp við það, þótt nokkurra árekstra
verði vart annað veifið á áminstum
fundi, er um fimmtíu þjóðir, ýmsar
harla ólíkar að lífsviðhorfi og söguleg-
um grundvelli, standa að.
Hagsmunahvötin hefir jafnan ver-
ið rík í eðli mannanna, og hún verður
ekki hýdd úr mannkyninu á einum fundi
eða einni nóttu; og sé henni skynsam-
lega beitt, er hún nauðsynlegur og óað-
skiljanlegur hluti af skapgerð mannsins
til þeirrar sjálfsbjargarviðleitni, er líf-
ið leggur honum á herðar; öðru máli er
að gegna þegar áminst hvöt snýst upp
í hamstola og gegndarlausa baráttu um
völd og auð þannig, að út yfir öll vel-
sæmistakmörk fari; þá er voðinn vís. —
Vitaskuld gengur engan veginn alt
eins og í sögu, það er að segja góðri
sögu, á London-fundinum enn sem kom-
ið er,-og þess var heldur ekki að vænta;
þó hafa menn engan siðferðilegan rétt
til þess að örvænta um heilbrigðar nið-
urstöður eða skynsamleg málalok, þar
sem vitrustu og beztu menn fimmtíu
þjóða eiga í hlut; ýmsir skella allri
skuldinni á Rússann, aðrir á Banda-
ríkjamanninn, og enn aðrir á Bretann.
og minnir slíkt átakanlega á hið forn-
kveðna: “Adam kendi Elvu um og Eva
aftur höggorminum. En höggormurinn
er sá, sem öllu vantreystir, hverrar
þjóðar sem er, og tortryggir drengilega
viðleitni hinna beztu manna.
Um gæzlu atómleyndar-
dómsins hefir fram að
þessu lí'tils skoðanamunar
gætt á London-fundinum.
Dómsmálaráðherra Can-
ada, Mr. St. Laurent, lagði
á það ríka áherzlu, að
þannig yrði um hnúta bú-
ið, að það yrði með öllu úti-
lokað, að mætti atóm-
sprengjunnar yrði nokkru
sinni framar beitt gegn
mannkyninu í hernaðí; í
sama streng tóku Rússar,
Bretar og Bandaríkja-
menn; grundvallarlegs á-
greinings í þessu vandamáii
hefir enn eigi orðið vart;
en hitt sýnist ekkert til-
tökumál, þótt það krefjist
nokkurra átaka, að sam-
ræma svo mismunandi
skoðanir um landamæri og
áhrifasvæði, að allir verði
himinlifandi í sömu and-
ránni, eins og í ekkert hefði
skorist, og er slíkt sízt að
undra með heilar álfur í
rústum.
Þau öfl í mannheimi, sem
trúðu á virðuleik lífsins,
mannfrelsi og réttlæti,
unnu í síðasta stríði þann
umfangsmesta sigur, sem
sögur fara af; þessi öfl
vinna líka friðinn þrátt fyr-
ir það, þótt grunnhyggnir
sjálfbirgingar reyni að sá
tortryggingarfræi hér og
þar við veginn; manpkynið
er á leið til hins langþráða
og varanlega friðar.
Til sr. H. E. JohnsoDs
Góði vinur:
“öllum getur yfirsézt,” mætti
eg segja við þig, til að svara í
sama anda orðunum í byrjun
greinar þinnar: “Skjátlast þó
skýrir séu.”
Þau eru nokkurs konar for-
orð fyrir' alllangri skýring á
fyrsta erindinu í kvæði sr.
Matthíasar, Ó guð vors lands, á-
samt fullyrðing um að eg hafi
ekki haft nóga athugun eða
skilning á ofannefndu erindi.
Sú skýring var eins og gerð
fyrir fjórtán ára krakka, en ekki
fullorðinn, læsan mann, sem þú
hefir sjálfur í sama blaðinu og
grein þín birtist í, viðurkent að
væri vel skáldmæltur. En úr
því eg var nú svo óheppinn, að
álit þitt á mér breyttist nú svona
alt í einu, eins og grein þín
ber með sér, að það þurfti
að útskýra þýðinguna á fá-
einum óbreyttum orðum, (sbr.
útlisting þína: “Blóm, sem heyr-
ir eilífðinni til, en er samt dauð-
legt, eins og við Jónas minn”
o. s. frv.) sem hver meðalgreindn
ur maður, ef hann á annað borð
var ljóðhneigður og gefinn fyrir
trúmálaathuganir, gat skilið.
Úr því þér gat ekki farið nær
um ástæður og eðli aðfindingar
minnar á, hvernig höfundur Ó
guð vors lands, tók til orða i
niðurlagi stefsins, verð eg nú að
taka til sömu aðferðar við þig og
þú við mig, að útskýra það fyr-
ir þér. sem sýnir það, að þú hefð-
ir sjálfur þurft að íhuga betur,
— þó að ekki væri nema eðli ís-
lenzks málfars og almenns
skilnings á því, áður en þú “lést
á þrykk út ganga” útlegging á
niðurlagsorðum stefsins.
Mér láðist annars að taka það
fram í upphafi, að eg átti alls
ekki við að hugmyndin, sem til
grundvallar liggur, geti ekki
staðist, sé alt vandlega lesið og
íhugað, eins og geta má nærri af
því, hver höfundur þess var, en
mér datt ekki í hug, að nokkur
maður áliti nokkuð mannlegt svo
heilagt, að hann ryki með heila
grein í blöðin út af ekki fleiri
orðum um eina setning í kvæði,
orðum bygðurn á ástæðum eins
og eg mun síðar gera grein fyrir.
Vil eg nú segja þér, eins og
er, að skilningur minn á ljóða-
gerð manna er ekki út af eins
bágborinn eins og þú heldur. Eg
skildi kvæðið Ó guð vors lands,
og hefði engrar útskýringar
þurft hvorki þinnar né annara
á því. Vona að enginn taki það
fyrir neitt sjálfshól þó að eg segi
eins og er, að eg get skilið al-
geng kvæði á við hvern mann —
og á við þig líka, sr. Halldór
mínn.
Ástæðan fyrir athugasemd
minni, var framsetningin á nið-
urlagsorðunum, sem mér hefir
aldrei líkað: Eilífðar blómið
deyr.” — Það eru fleiri en eg, sem
hafa álitið þar óheppilega að
orði komist, enda hversu sem á-
kveðinn guðstrúarmaður — (en
það eru ekki allir það sem með
kvæðið fara) getur fundið því
stað, sem líkinda máli um trúar-
bragða atriði. Þú hlýtur að skilja
það, að hugtökin þarna, eða
meining samtengdra setninga —
verða svo hver upp á móti ann-
ari, sem mest má verða. Það er
ekki hægt bæði að lifa og deyja
í einu, sé það tekið eftir orðun-
um. Og menn hafa rétt til að
gera það, ef þeim svo sýnist, og
hafa altaf haft. “Eg kemst ekki
nær en að orðunum,” segja
menn löngum í daglegu tali, og
það eru álitin sígild réttindi í
ræðu og riti. Eg get vel ímynd-
að mér, að hefði athygli sr. Matt-
^íasar verið vakin- með, að síð-
ustu setningarnar í niðurlagi
stefsins, sem áttu að uppleysa eða
gefa skilning á hugmynd þeirri
og samlíkingu, sem kvæðið
byggist á, gætu hvað þýðingu
orðanna sjálfra snertir, valdið
misskilningi — framsetning orða
þyrfti að vera af meira samræmi,
hefði hann orðið manna fyrstur
að kannast við það, og breyta
því. Miklir hæfileikamenn eru
oft víðsýnni sjálfir heldur en
sumir meðhaldsmenn þeirra. Og
þó að þeim geti yfirsést, eru þeir
oft manna fúsastir að kannast
við það, og hafa þá af nógum
gáfum að taka til að lagfæra
það, og gera það líka.
Eg get ekki lengt meira mál
um þetta, né hin önnur atriði,
sem grein þín fjallar um, nema
vil geta þess, að af svo miklum
skáldaanda sem sr. Matthías
hafði yfir að ráða, þá var við
að kannast jafnvel af þeim, sem
öfðu mætur á skáldskap hans
sem heild — þar á meðal bók-
mentamönnum, að það kunni
fyrir að koma að hann væri ekki
eins vandvirkur sumstaðar í
ljóðagerð sinni eins og hann
hefði getað verið, og hafði full
efni á að vera, og eg álít þessa
framsetning í niðurlagsorðun-
um í fyrsta erindinu í kvæðinu
Ó guð vors lands, eitt af því.
Að endingu vil eg, sr. Halldór
minn, tala við þig í sama guðs-
trúarandanum og þú ræðir við
mig, — og biðja þig að muna í
framtíðinni, að ekkert mannlegt
er alfullkomið, skáldverk ekki
heldur, og þýðir ekki að fara út
í önnur eins stóryrði: — “og
hafa á milli tannanna,” þó að
einhverjum verði að minnast
lítillega á það — svo lengi að
það er sannleikur.
Lifðu heill,
þinn
J. S. frá Kaldbak.
Það var verið að sýna gam-
anmynd og einn hluti hennar
sýndi fjöldan allan af falleg-
um stúlkum, sem voru að búa
sig undir að fara að synda. Þær
höfðu lokið við að fara úr skóm,
sokkum og kjólum og voru að
byrja að fara úr......... þegar
járnbrautarlest þaut yfir sýn-
ingartjaldið og huldi stúlkurn-
ar. Er lestin var komin fram-
hjá, voru ungu meyjarnar kom-
nar ofan í vatnið.
Gamall lestarstjóri sá þessa
sömu mynd kvöld eftir kvöld
og að lokum gat dyravörður-
inn ekki á sjer setið og spurði
gamla manninn, hvernig á þessu
stæði.
“Jeg er ekki vonlaus enn,”
var svarið. “Það hlýtur að koma
að því, að bölvaðri lestinni
seinki.”
MEIRA FRELSI
Miðdagsannir voru yfir í Ma-
dison húsborðsalnum í ManhaU
tan, þegar drenghnokki að nafni
Cornelius Kaahane kom þramm-
andi inn í borðsalinn, og stikar
beint inn að borði því sem stúlk-
an sat við er tók á móti borgun-
um fyrir máltíðirnar sem seldar
voru. Hann stingur höndunum
í vasana á vetrar treyju er hann
var í yzt klæða og dregur upp
itvær leikfangs-skammbyssur,
horfir hvössum augum á stúlk-
una sem ekkert skiftir sér af
honum, svo reiðir hann upp aðra
hendina, slær hendinni af öllu
alfi qfaní borðið og segir af
þjósti miklum: “Eg er hér kom-
inn til þess ,að ræna.” Stúlkan
leit upp, ypti öxlum og lét sem
hún sæji hann ekki. Cornelius
stóð á tánum, teygði sig upp á
borðið, greip tvo eins, og itvo tíu
dollara seðla, snéri sér snöggt
við og varð þá þess var, að
frammistöðukona sem vann þar
í húsinu stóð í veginum fyrir
honum og spurði stúlkuna sem
við peningaborðið sat, hvort
drengurinn væri sonur hennar.
Corneliusi var þá nóg boðið,
hrópar upp og segir: “Hættu
þessari heimsku. Eg er hér til
að ræna, og stakk um leið skamm
byssunni sem hann hélt á fyrir
bnrjóst frammistöðukonunnar.
Framistöðukonan greip Corne-
lius og hrlsti hann og datt þá
skammbyssan ofaná gólfið og
brotnaði. Næst kom lögreglan
og tók peningana af Corneliusi
og fengu gjaldkeranum þá, en
tóku Cornelius með sér til ungl-
ingaréttarins. Cornelius grét
ekki en fór með þeim steinþegj-
andi. Við sjálfan sig sagði hann:
“Mér hefir yfirsézt einhversstað-
ar. Eg sá hvernig alt þetta var
gjört á myndasýningunni á
Fjórtánda stræti.”
í San Diego settist 13 ára gam-
all drengur, Lionel Dodion niður
og reit bréf til 12 ára gamallar
stúlku, sem heitir Joan Lepper,
og bjó í nágrenni við Liónel:
“Þú getur aldrei vitað hve heitt
eg ann þér . . . Eg bið þig þiggja
reiðhjólið mitt.” Svo tók hann
byssu, setti við eyra sér og skaut
sig til bana.
Eva Lee Knoop, fjórtán ára,
sem heima átti á búgarði skammt
frá Deuton, Texas, sté inn í leigu-
bíl, rak skammbyssu framan í
ökumanninn og skipaði honum
að halda burtu úr Texas. Öku-
maðurinn þorði ekki annað en
hlýða og ók í áttina til Okla-
homa. Mörgum klukkutímum
seinna skipaði yngismær Knoop,
sem ennþá hélt á byssunni öku-
manninum að stansa, og fara og
kaupa sér kandíssykur. Hann
gjörði það, en aðvaraði lögregl-
una í Madil, Oklahoma, hvað um
væri að vera. Svo heldur öku-
maðurinn áfram; nei, eg bið for-
láts, það sæmir ekki nútíðinni
að segja ökumaður — heldur
bifreiðarstjórinn — svo heldur
bifreiðarstjórinn áfram til Madil
þar sem lögreglan tók 1 taumana.
Eva gafst upp mótþróalaust.
Skammbyssan var ekki hlaðin.
“Eg var orðin sár leið á þessu
skólastagli, svo eg ásetti mér að
reyna að leggjast út,” sagði þessi
æskumeyja.
Drengur, 14 ára, Francis Ed-
win Varney, sem heima á í
Bangor, Me., er undir kæru um
að hafa myrt systur sína, 12 ára
með brauðhníf.
í Bronx, N.Y. réðust þrír
telpukrakkar á verzlunarmann,
sem Sarnuel Flamenbaum heitir.
Þegar að hann var spurður hvað
skeð hefði, sagði hann: “Ein
þeirra hélt handleggnum um
hálsinn á mér svo eg gat ekki
hreyft mig, á meðan að hinar
tvær stálu pari af skóm.”
Stúlkur þessar voru allar negr-
ar og tilheyrðu félagi því, sem
gengur undir nafninu “Fimm”.
Þetta alt á einni viku.
J. J. B.