Lögberg - 30.01.1947, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 30. JANÚAR, 1947
írsk konungsdóttir —
norskur dýrlingur
Eftir SIGRID UNDSET
Helgisögnin segir, að Sunneva hafi
verið dóttir írsks smákonungs um miðja
tíundu öld. Hún óx upp, varð einkar
fríð og að sama skapi gáfum gædd, og
brátt varð henni ljóst, að hún vildi eng-
um öðrum helga líf sitt en Jesú Kristi.
Eins og svo algengt var um börn írskra
höfðingja, var Sunneva alin upp í
klaustri, sem stóð í landareign, er ætt-
fólk hennar hafði gefið. Síðar meir
skyldi hún verða abbadís klaustursins.
Áður en af slíku gæti orðið, lézt faðir
hennar, og það varð hlutskipti hinnar
ungu kóngsdóttur, að stjórna ríki hans
með aðstoð vina sinna og skyldmenna.
Þá rendi heiðinn víkingahöfðingi
uokkur hýru auga til þessa ríkis, sem
lagleg og ógift stúlka réði yfir og átti
að verja. Það hafði áður komið fyrir á
írlandi, að höfðingjarnir sæju sér hag
í því, að kvæna fi’amandi víkinga inn í
ættir sínar til þess að láta þá verja land-
areignina fyrir árásum annarra víkinga.
Þessi ókunni höfðingi fór í bónorðsför
til Sunnevu, en hún sagði nei. Þá réðist
hann á land hennar, mest til þess að
hræða hana og fá hana til að samþykkja
bónorðið.
En Sunneva var bundin loforði við
guð, og gat ekki gifzt. Hún kallaði menn
til fundar við sig og sagði við þá eftir-
farandi:
“Eg hefi kallað ykkur hingað, beztu
vini niína, til þess að ráðgast við ykkur
um stjórn á ríki þessu, sem eg hefi haft
á hendi, ásamt ykkur, nú um skeið. Nú
hafa vondir menn hrellt mig með því að
ráðast á ríkið af slíkri heift, sem allir
þeir gera, er sækjast eftir fallvaltri gleði
þessa lífs. Þess vegna vil eg ekki leng-
ur þola raunir og áhyggjur eins og am-
bátt, vegna lítilfjörlegrar jarðneskrar
upphefðar, sem ekki er neins verð í sam-
anburði við eilífa sælu. Eg vil sem ætt-
stór kona, frelsa mig undan þessu, og
fela mig á vald Herrans Jesú Krists, og
allir, sem vilja, mega fylgja mér og gjöra
slíkt hið sama. Allir, sem heldur vilja,
mega líka verða eftir í fósturlandi sínu,
enda þótt eg hverfi sjálf á brott héðan.”
Með þessu hafði hún leyst fólkið
undan öllum skyldum þess við hana sem
drottningu. En Sunneva var svo elskuð
í landinu, að fjölmargt fólk, bæði menn
og konur, vildu yfirgefa jarðir sínar og
fylgja henni.
Sunneva útvegaði síðan skip. Og
þeir, sem vildu fylgja henni, gengu um
borð, vopnlausir og án skrautbúninga.
Síðan var haldið til hafs, eins og St.
Maccuil hafði gert eftir boði St. Patreks,
í bátum, sem hvorki höfðu segl, rár né
árar. Sunneva vildi sýna fram á, að
hún treysti meira forsjón guðs heldur
en ráðum og hjálp mannanna; hún lagði
líf sitt og sinna í hönd guðs. Það var
hans, að senda þau, hvert sem honum
þóknaðist.
Skipin sigldu út á reginhaf; straum-
urinn bar þau norður með Skotlandi.
Hina sökkhlöðnu báta rak meðfram
víkingabælum við Pentlandsfjörð og
með fram Orkneyjum. Ef til vill hafa
skipshafnirnar einnig orðið varar við
víkingaskip sigla í fjarska, og beðið til
guðs um, að bátarnir sæjust ekki. Fyr
en varði voru Katans-höfðarnir horfnir
bak við sjónhringinn, og þá sást ekkert
annað en hafið og sjófuglarnir, — ský-
in og þokubakkarnir, sem litu út eins og
lönd í fjarskanum, en hurfu innan
skamms. Að lokum var þó gróðurlítil
fjallaströnd fyrir stafni.
Sunneva sigldi skipunum sínum þrem
fyrst að ströndinni einhvers staðár í
Firðafylki, segir í “Acta Sanctorum in
Selio,” en fólkið tók á móti þeim með
örvaskotum og grjótkasti. Þetta var
ekki sérlega undarleg framkoma. Á
þessum tímum hafði fólk, sem bjó við
ströndina, sjaldan nokkurs góðs að
vænta af ókunnugum sjófarendum, —
og þessi hrakningsskip hafa sennilega
líkst björgunarfleytum skipbrots vík-
inga, með hungraða og villta menn
innanborðs. Reiði helgra sagna út af
þessum möttökum, sem fólkið veitti
hinum heilögu sjófarendum, er því
nokkuð óréttmæt. — En Sunneva varð
að láta skip sín á ný reka fyrir straum-
unum. Þau hrepptu storm og gátu ekki
lengur fylgst að. Elitt skipanna mun
hafa rekið að Kinn, lítilli eyju, sem ligg-
ur úti fyrir Sognfirði. Það stendur svo
sem hvergi skráð, að þessir írar, sem
komu á Kinn, hafi dáið píslarvættis-
dauða. Þeir geta alveg eins hafa lifað
þar, svo einangraðir á eyjunni, að þeir
hafi dáið smám saman út án þess að af
því færi nokkrar sögur.
Skip Sunnevu og hitt skipið bárust
lengra til norðurs, unz þau komu á
breiðan flóa. Til norðurs blasir við lang-
ur og grár fjallgarður. Utarlega á fló-
anum eru nokkrar eyjar; alls staðar
meðfram ströndunum, jafnt við megin-
landið sem umhverfis eyjarnar, er stöð-
ugt brimrót, — hversu gott sem veðrið
kann að vera.
Skip Iranna bar að hálendri eyju.
Ilelgisagan nefnir ekki, hvar trarnir
gengu á land. En á norðurströnd Selju
er staður, sem nú heitir Hællmarvika,
— í gömlum skjölum Heilagramanna-
vík. Það er lítil vík sem sjórinn gengur
inn í aðeins við flóð. Ekki er ólíklegt,
að einmitt þarna hafi Sunneva valið sér
landgöngustað.
Helgissagnir um St. Brandanus og
hinar æfintýralegu sjóferðir hans, —
sem skráðar eru á norsku, einhvern
tíma á þrettándu öld, — segja frá eyj-
um einhvers staðar úti í hafi, þar sem
St. Brandan og fylgdarlið hans hitti
hunda, er stigið var á land, sem vísuðu
þeim leið til móttökuhallar einnar, þar
sem biðu tilreidd borð með matföngum.
Síðan kom St. Brandan til eyja, þar
sem trén virtust hvít, sökum þess, að á
greinum þeirra sat mergð hvítra fugla,
sem allir voru himneskir sendiboðar.
Ekki var Selja jafn aðlaðandi eyja sem
þessar, en á þessum tíma var hún ekki
eins gróðurrýr og hún er nú. Þar hefir
áður verið fagur skógur, nóg af fersku
vatni, fiskur í sjónum umhverfis og
mergð fugla við ströndina. Hinir írsku
einbúar, sem snemma á miðöldum tóku
sér ból á ýmsum eyjum, hvarvetna um
Atlantshaf, alt norður til Færeyja og
íslands, höfðu víða við krappari kjör
að búa en þau í Selju. Á vesturströnd
Selju, þar sem brattir hamrar liggja svo
að segja fram að sjónum, — er örlítil
grasrönd er milli þeirra og fjörunnar,
— voru stórir hellar. Sunneva og fylgd-
arlið hennar settist að í þessum hellurn.
Og þar dvaldi þetta fólk um langan ald-
ur, segir sagan, og þjónaði guði í auð-
mýkt og með hvers konar meinlæta-
lifnaði.
Á þessum tíma voru engir íbúar fyrir
á Selju, en bæirnir á Statt oð meðfram
Moldefirði notuðu eyjarnar á flóanum
sem beitilönd fyrir hesta og fé. Þegar
fólkið varð vart við það, að ókunnugir
höfðu tekið sér bólfestu á Selju, hélt
það, að þar væru ránsmenn á ferð, sem
ætluðu sér að lifa á fénu, sem var í
eynni. Skilaboðum var því komið til
Hákonar jarls þess efnis, að víkingar
væru komnir til Selju, og þeir hefðu gert
stórskaða á sauðfé, sem þar væri, —
því um leið og bændurnir urðu hræddir
um fé sitt, gengu þeir út frá því sem
vísu, að rán víkinganna myndi hafa ill
áhrif á gjörvallan búskapinn í bygð-
innl Jarlinn kom á vettvang, vopnum
búinn, eins og hann væri að leggja til
orustu gegn erlendum víkingum, og
sigldi þegar til Selju til 'þess að hafa
hendur í hári víkinganna.
Síðan stendur í sögunni eftirfarandi:
“En þegar hinir góðu guðs vinir á eynni
sáu þá koma, þóttust þeir vita, að nú
myndi á þá ráðist. Þeir gengu inn í
hella sína, og báðu almáttugan guð um
að hann vildi gefa sálum þeirra eilífa
sælu, hvernig sem dauða þeirra annars
bæri að höndum, og einnig báðu þeir guð
um, að þeir hlytu greftrun, svo að heið-
ingjarnir færu ei höndum um lík þeirra.”
—Hvernig varð svo dauðdagi þeirra?
Það voru menn og konur og smá-
börn í hópnum. Þetta fólk, sem hafði
gefið sig Atlantshafinu á vald, var ekki
hrætt við það, sem vitað var að myndi
eiga sér stað áður en dauðinn sjálfur
kæmi, ef það félli í hendur heiðingjun-
um. Hver er viss um að þola það, að sjá
illa farið með konu sína, systur eða
dóttur? Er nokkur móðir viss um að
geta verndað og viðhaldið trú sinni á
guð, ef hún sér vonda menn misþyrma
barninu sínu? Gat jómfrú Sunneva
treyst drotni til að láta alt snúast ein-
mitt á betra veg? En hvernig sem því
annars var varið, — fólkið bað guð um
að veita sér kristileg andlát, “hvernig
svo sem það bæri að höndum”, og að
líkamir þeirra féllu ekki í hendur stríðs-
manna Hákonar jarls, hvorki lífs né
liðnir.
í sömu svipan féll grjótskriða fyrir
hellismunnann og enginn komst út eða
inn. Menn Hákonar jarls gengu á land,
en þeir fundu enga sál á eynni.
Nú leið skammur tími. Þá er það,
að tveir stórbændur úr Firðafylki sigldu
til Þrándheims og ætluðu á fund Hlaða-
jarls. Þeir sigldu norður með strönd-
inni. Og nótt eina, er þeir héldu kyrru
fyrir skammt utan við Selju, sáu þeir
undarlegan bjarma yfir eynni. Svo virt-
ist sem hann kæmi frá himnum, og lýsti
á sjóinn. Sognverjarnir tóku bát og
réru í land, — og þar sem ljósið hafði
fallið á ströndina, lá hauskúpa. Hún
var snjóhvít og glansandi og það lagði
undarlega lykt af henni Þeir voru heið-
ingjar og skildu hvorki upp né niður í
þessum undrum. En þeir tóku haus-
kúpuna upp og vöfðu hana inn í hreint
klæði.------Þeir ætluðu að hafa hana
meðferðis til Hákonar jarls, því að þeir
höfðu lieyrt frásagnir af vizku hans, —
hann gæti óefað sagt þeim, hvernig í
öllu þessu lægi. — En þegar þeir komu
norður fyrir Statt, fregnuðu þeir, að
jarlinn hefði verið drepinn, og nú væri
það hinn nafnkunni Ólafur Tryggva-
son, sem væri yfirmaður alls Noregs.
Báðir bændurnir hétu Þórður, —
Þórður Egileivsson og Þórður Jörunds-
son, — og sagan hefir gert þá að óvenju
greindum og varfærnum náungum, sem
ekki voru með deilur út af smámunum,
heldur tóku hlutina eins og þeir komu
fyrir. Nú vildi svo til, að þeir höfðu tekið
sér ferð á hendur, — og því gátu þeir
alveg eins heimsótt Ólaf konung úr því
að jarlinn var úr sögunni. Þeir héldu því
áfram ferðinni til Hlaða og hittu þar
Ólaf konung. Hann tók vel á móti þeim,
en lagði samt fast að þeim þegar í upp-
hafi, að taka hina nýju trú, sem hann
var að koma á í Noregi, — bað þessa
tvo Þórða að láta skírast, og hét þeim
vinskap sínum að launum, ef þeir gerð-
ust kristnir. Þórðarnir játuðu þegar í
stað. — Síðan fóru þeir að ræða hvað
helzt hefði skeð í landinm og Sogn-
verjarnir nefndu þá hina sérkennilegu
sýn, er þeir höfðu orðið varir við hjá
Selju. — Svo réttu þeir fram hauskúpu
þá, sem þeir höfðu fundið þar í flæðar-
málinu.
Strax er konungurinn og Sigurður
biskup litu hauskúpuna, þóttust þeir
vita, að þar myndi vera um helgan dóm
einhvers dýrlings að ræða. Af mikilli
orðgnótt talaði konungur síðan við hina
nýju vini sína um þá sælu, sem guð láti
trúum og snauðum þjónum sínum í té,
í laun fyrir smávægilega armæðu í þessu
jarðlífi. Og eftir að Þórðarnir höfðu
báðir hlotið skírn og tilvísun í kristn-
um fræðum, eftir því sem tími vannst
til, sendi Ólafur konungur þá aftur suð-
ur á bóginn og leysti þá út með ríku-
legum gjöfum og vinsældum. Höfuð-
kúpunni hélt hann eftir í sínum vörsl-
um.
Skömmu síðar hélt konungurinn hið
fræga fjögurrafylkja-þing á Dragseiði;
þegar hann hafði með skörungsskap
sínum komið því til leiðar, að allur þing-
heimur hafði látið skírast, tók hann að
spyrja bændur frá Stattlandi um hinn
dularfulla viðburð hjá Selju.--Meðal
annars kvaðst bóndi einn hafa verið í
leit að hesti nótt eina um haustið. Hest-
inn fann hann undir bröttu hömrunum
á Selju. Nótt þessa sá hann bjartan
ljósbjarma, sem virtist koma utan úr
himingeimnum og lýsa upp gegnum
skýin.
Síðan fór konungurinn yfir til eyjar-
innar. Fylgdarlið hans hefir að miklu
leyti verið skipað nýskírðum trúskift-
ingum, — mönnum, sem höfðu nauð-
ugir tekið trú, sumir þó af vilja til þess
að kynnast betur hinni nýju lífsskoðun,
sem hún flutti. Óefað hefir verið mikil
eftirvænting í þeim, sem þennan dag
fóru út í eyna. Á vesturströndinni sáu
þeir, að nýlega hafði fallið skriða í
hömrunum.
Konungurinn og fylgdarlið hans
gekk þangað sem skriðan hafði fallið og
rótuðu í urðinni í leit að einhverju. Hvar-
vetna fundust mannabein, — og lagði
sérkennilega, næstum því góða lykt af
þeim. Að lokum komu þeir til staðar
eins, þar sem heljarstór hellir hafði fall-
ið saman að miklu leyti. Þeir gengu inn
í munnann, — og inst inni fundu þeir
lík hinnar heilögu Sunnevu, gjörsam-
lega óskemmt; þar lá hún sem hún
svæfi.
Okkur mun öllum kunnugt, að æfin-
týri hafa lifað á vörum manna í Noregi
um langan aldur. Við þekkjum hinar
alkunnu sögur um vondu stjúpmæðurn-
ar, — og um kóngsdæturnar, sem hafa
verið bergnumdar og setið í hellum og
fjöllum, bíðandi eftir því, að hetjan
kæmi að frelsa þær. Helgisagan hefir
gert Ólaf Tryggvason að æfintýraprins-
inum í þessum leik, — þar sem hann fer
inn í hellinn til hinnar sofandi jómfrúar.
En hún er ekki hans. — Það er herra
og konungur Ólafs, sem sjálfur hefir
verið hér. frelsað brúði sína og krýnt
hana með kórónu hins eilífa lífs.
Sagt er, að eftir þetta hafi Ólafur
Tryggvason látið reisa kirkju á berg-
inu, fyrir framan Sunnevu-hellinn. Til
þess að kirkjan gæti fengið nóg rými á
þessum stað varð að hlaða upp í hjall-
ann. Síðan var kirkjan reist. Hún var
frekar lítil, en fögur og vel gengið frá
henni, eins og sézt á rústunum. Hellir-
inn var einnig gerður að kapellu. Mann-
virki þetta var eitthvert það mesta, sem
þekkst hafði í Noregi á þessum tíma.
Bein Selju-búa voru lögð í skrín, og
sérstök kista var búin til utan um lík
heilagrar Sunnevu. Fyrst stóð hún í
kirkjunni uppi á fjallinu. Þegar Noregi
var fyrst skift niður í biskupsdæmi, var
biskupssetri Gulaþingslaga valinn stað-
ur á Selju, á sléttlendi nærri sjónum.
Þar var biskupskirkjan einnig reist.
Árið 117 var biskupsstóllinn síðan
fluttur til Bergen, og skrín Sunnevu
flutt þangað.
Nú eru skógarleifarnar á Selju löngu
að engu orðnar, og þar eru ekki önnur
hús en smábýli á norðurströndinni.
Frá bátanaustum liggur eins konar stíg-
ur vestur með ströndinni, yfir mýrar og
fen. Hann liggur fram hjá Heilagra-
mannavík og að klausturrústunum.
Turn Albankirkjunnar stendur enn í
fullri hæð. Ljós múrhúðunin, sem ber
við dökkan bergvegginn, er leiðarmerki
sjófarendum og sézt langt utan frá
sjónum.
I hinu raka sjávarlofti vex grasið og
heyið vel. En sléttan hjá klausturrúst-
unum er orðin að mýri aftur, eins og hún
var áður en munkarnir komu til eyj-
unnar og gerðu hana að ræktarlandi.
Og fólkið á meginlandinu læfur fé sitt
ganga í eynni, rétt eins og dögum Sunn-
evu. Mest er þar um sauðfé. Það bítur
grasið þar sem áður var kirkjugólf og
súlnagöng klaustursins.
Fram hjá klausturrústunum liggur
vegurinn upp brattann upp að upp-
hleðslunni, sem enginn veit hversu
gömul er nú. Vegur þessi verður stöð-
ugt lakari með ári hverju. Vegurinn
liggur í mörgum stöllum, en meðfram
honum rennur lækur, sem á upptök sín
uppi í hellinum. Þetta vatn gæti trú-
lega verið gætt yfirnáttúrlegum mætti.
Enda mun það enþá eiga sér stað, að
fólk sæki það handa sjúkum.
Yfir öllu gnæfa rústir Sunnevu-
kirkjunnar, en að baki henni tekur við
hellismunninn, — elzta kirkjuþak í
Noregi, og það eina, sem ennþá stend-
ur af þeim, sem St. Ólafur hefir kropið
undir. Hann tók land á Selju þegar
hann kom heim til þess að vinna Noreg
og halda áfram kristniboði Ólafs
Tryggvasonar.
Frá hellismunnanum er ágætt út-
sýni til hafsins og strandarinnar fyrir
neðan, þar sem hvítt brimlöðrið þvær
skerin án afláts.
Sumardaga þá, er eg dvaldi þarna,
fyrir nokkrum árum síðan, var mjög
gott veður. — Sólin braust fram úr
þykkum, ljósum skýjum og geislarnir
merluðu á haffletinum. En alt í einu
kom regnskúr, og vatnið lak niður yfir
hellismunnanum eins og kögur úr glitr-
andi dropum; og gegnum þetta skein
sólin inn í hellinn, svo að mosinn á
gamla altarisstaðnum varð fagurgrænn,
og gamla, þykka lagið af lambaspörð-
unum, sem var á hellisgólfinu, virtist
sem mjúkt flos. Gegnum regnhljóðið
og brimgnýinn, sem barst frá strönd-
inni, heyrðist seytlið í uppsprettunni,
sem kend er við Sunnevu, og það voru
margbreytilegir, lágir tónar. Nokkrar
sauðkindur, sem ekki þorðu inn í hell-
inn, af því að þær sáu ókunnuga þar á
ferð, héldu kyrru fyrir í kirkjurústunum
skamt frá. Lítið lamb hoppaði upp á
steinpallinn, þar sem skrín heilagrar
Sunnevu hafði eitt sinn staðið. Þar lagð-
ist það niður, hvítt og fagurt á að sjá,
— rétt eins og það hefði vitneskju um,
hversu táknrænt það var á þessum stað.
—Alþýðubl.