Lögberg - 13.03.1947, Blaðsíða 3

LÖGBERG
FIMTUDAGLNN
20. MARZ
1947
ERINDI
fliítt yfir íslenzka ríkisút-
varpið, 26. janúar, 1947.
Eftir Hjálmar Gíslason
Góðir íslendingar,
Eg ávarpa yður í kvöld sem
gestur, og að vissu leyti útlend-
lngur, þar sem eg hefi nú dvalið
1 sJúlfkjörinni útlegð frá föður-
l^ndi mínu um fjörutíu og
þriggja ára skeið og hefi unnið
mer þegnrétt og tekið á mig
þegnskyldur annars ríkis. En
enginn getur flúið sjálfan sig,
^versu langt sem hann fer, og
hvað sem þegnskapnum líður.
essvegna hefi eg verið og verð
íslendingur til æfiloka. I>ó það
Se almennt litið svo á, að Island
Se 'kalt land, íslenzk veðrátta ó-
kHð, og náttúran naumgjöful, þá
hygg eg að fá lönd muni ná
lafnföstum tökum á börnum sín-
Um og Island. Þeir, sem burtu
kafa fluttst til að leita gæfunnar
1 °kunnum löndum finna það því
ketur, sem dvölin er lengri, að
J^11, “eiga nú hvergi heima.”
^eir harma í skóginum hrjóst-
^rlönd sín og hlusta sem gestir
a náttgalakliðinn.” Eg býst við
sumir muni telja þetta barna-
skap eða vanþroska. Má vera að
í^ir hafi rétt fyrir sér, en þetta
er nú svo, þrátt fyrir alt. Og það
er engin tilviljun, að kvæðið, sem
Pessar ljóðlínur eru teknar úr,
efir öðlast dýpri hljómgrunn í
brjóstum Vestur-íslendinga en
fiest önnur ljóð, og mætti því
með nokítrum sanni nefnast þjóð-
söhgur okkar eða útlagaljóð.
e|r> sem buðu mér orðið hér í
völd, munu hafa æt'last til að
eg minntist jólanna að einhverju
eyti. Eg er alinn upp á fátæku
^lenzku sveitaheimili, og sumar
aí fyrstu æskuminningum mín-
Um er einmitt um jólagleði, jóla-
Seng> jólalestur, jólakrásir og
Jolaljós. og þá sérstöku um-
yggju, sem borin var fyrir því,
aÖ dreifa ljósunum svo um hin
átæklegu heimkynni á aðfanga
agskvöldið, að hvergi bæri
akugga á. En iþað hefir svo margt
reyttst á þeim sextíu til sextíu
°g fimm árum, sem síðan eru lið-
m, og þag hefir svo margt fagurt
^erið sagt og skrifað um jólin, að
eg treysti mér ekki til að bæta
neinu þar við. En jólagleði barn-
anna er vafalaust jafn einlæg og
innileg í dag eins og hún var þá.
jálfur <hefi eg hlakkað til jól-
anna á hverju ári, og vona að eg
verði ekki svo gamall að eg hætti
þVr- í stað þess að tala meira
Um jólin, æt'la eg því að minnast
þeirra fyrstu kynna, sem eg hafði
af rituðu máli. þegar eg var orð-
mn svo stautfær, að eg vogaði að
eita til bóka fylgdarlaust. Þrjár
aekur eru mér minnisstæðastar
ra Þeim árum: Biblían, og þó
^erstaklega Nýja testamentið,
jála og kvæði eftir Jón Thor-
eddsen. Þau kunni eg utanbókar.
,''nar tvær held eg hafi haft mest
a rif á mig og ráðið því að eg
^arð einhvers konar sambland af
eiðingja og kristnum manni.
eð þetta andlega veganesti, á-
samt kverinu og nokkurri til-
segn í skrift og reikningi, náði eg
svo því takmarki að komast í
ristinna manna tölu á tilsettum
llnf' klins og margir íslenzkir
f ðumenn, va'ldi eg það úi
essum fræðum, sem mér sjálf
Urn Seðjaðist bezt að. Mildi og
niannkærleikur Nýja testament-
e ^^égu huga minn til sín, en
k* f+raUt heilann um hvort
a rart av erkas ögurn ar væru sann-
■ r e^a ekki, og útskúfunarkenn-
^ gunni trúði eg aldrei. Þegar eg
0V° Sl®ar komst í kynni við menn
yg ritverk, sem lögðu mikla alúð
þ1 fft ^ sanna mér það, að Kristur
baft * aldrej til verið, fanst mér
^rúi 0^ s^j^a ruiktu máli. Eg
Pv i að meginkjarni kenninga
lref£ éaldi velli og eigi eftir að
fa ^eiminn Þrátt fyrir það þó
að b^ C*^æ®ni 'j rás viðburðanna,
þan *** ^þétr, sem kenna sig við
rniiku^f^n’ nu um skeið verið
1 eirkastar í mannvígum og
ýmsum öðrum ódáðaverkum og
siðleysi, og þó ekki sé hægt að
segja að vænlega horfi um fram-
tíð mannskepnunnar á jörðu hér,
þar sem talið er að hún ráði nú
yfir óhappaviti slíku, að vel
mætti endast til að sprengja
sundur jörðina þar, sem nú stönd-
um vér, þá er enn eigi örvænt að
upp kunni að risa einhver Þorgeir
Ljósvetningagoði, jafnvel úr hópi
iþeirra manna, sem kallaðir eru
heiðingjar og verði til að stilla
óhappaverkin og bjarga friðnum.
Eða einhver Hallur á Síðu, sem
er nógu mikið stórmenni til að
bjóða að 'láta son sinn liggja ó-
bættan svo að menn megi vera
sáttir, og mættu þá verða þau
sögulok að óvinir tækjust í hend-
ur og sættust heilum sáttum eins
og þeir Kári og Flosi. 1 æsku
heyrði eg gamalt fólk segja, að
fálkinn reki altaf upp hljóð, veini
eða gráti, þegar hann kemur að
hjarta rjúpunnar, því þá finni
hann að rjúpan var systir hans.
Þessi saga virðist benda til þess
að einhvern hafi órað fyrir því,
að sá þáttur vitsins, sem kendur
hefir verið við hjartað, geti náð
haldi á sannindum, sem það vit,
sem kent er við höfuðið, nær ekki
til. Aðrir segja að þarna sé alls
ekki um vit að ræða, heldur til-
finningu eða eðlisávísun, sem
vitið þurfti að hafa taumhald á.
En hvernig sem menn kunna á
það að 'líta, sýnist mér, að sá vís-
dómur hjartans, sem Nýja testa-
mentið flytur, sé vitrara vit en
það, sem ríkti í heiðnum dómi,
þar sem blóðhefndin va* talin
undirstaða manndómsins: “Mun
eg enn sýna það, að eg ef lítil-
menni,” sagði Hallur af Síðu, er
hann bauð að gera son sinn ó-
ógildan.” Hann vissi hvernig á
það var litið í heiðnum sið. Þar
sem eg hefi nú minst þessara
tveggja íbóka, sem mér hafa orðið
hugstæðastar frá æsku, dettur
mér í hug að hafa yfir vísu, sem
orkt var um þær fyrir vestan
haf. Vísan er á þessa leið:
Varir lengi í lofti hæst
lygi, er sézt á prenti.
Þar hefir gengið Njála næst
Nýja testamenti.
Höfundur vísunnar er nú lát-
inn fyrir skömmu. Hann var vel
greindur maður og margfróður á
alþýðuvísu, og prýði'lega hagorð-
ur eins og vísan sýnir. Eg undr-
ast því að hann skuli yrkja slík
öfugmæli.
Þessar bækur lifa og eru lof-
aðar vegna þess þær geyma sígild
lífssannindi og list. En hin góða
greind vísuhöfundarins hefir lát-
ið afvegaleiðast af nýmóðins
fræðimensku. Á uppvaxtarárum
mínum var mikill bókaskortur og
neðanmálssögur voru bornar
bæja á milli og þóttu hið mesta
hnossgæti, bæði mér og öðrum.
Nú er þetta breytt eins og fleira,
ti'l bóta. Vaxandi vellíðan er ekki
sízt áberandi í auknum bókakosti
og heyri eg það á sumum, að
þeim þykir nóg um. Þó sumar af
þessum bókum séu vafalaust að-
flutt neðanmálsvara, þá hefi eg
séð hér slíkan fjölda íslenzkra
bóka, sem mér sýnast girnilegar
til lesturs, að eg veit að dvöl mín
hér endist ekki til að kynnast
nema fáu einu af því, sem nú er á
boðstólum, og eg hefi eigi áður
séð. Eg hefi nú átt þess kost að
handleika hinar vönduðu útgáf-
ur íslendingasagna og fleiri forn-
rita, sem mér voru áður kunnar
í útgáfu Sigurðar Kristjánssonar,
og kemur þar líklega fram van
'þroski Slíkur, sem eg hefi áður
getið. Eg ann þessum bókum
þeim búningi, er eg fyrst kyntist
þeim, á líkan hátt og eg hefi
aldrei getað velt mér í glasi með
sama innileik eða fundið hinn
eftirþráða ilm úr jörð nema é
ættjörð minni Það má vel vera
að hinir löngu formálar hafi mik-
inn fróðleik að geyma. Eg hefi
ekki haft skap til að lesa mikið af
þeim. Þeir hafa líka áhrif á mig
og illgresi, sem vaxið hefir yfir
götu, er liggur heim að vinar-
húsum og eg tel Sigurð Kristjáns-
son ennþá mestan velgerðarmann
íslenzkrar alþýðu á þessu sviði.
Eg hefi einnig séð viðhafnarút-
gáfu þá, sem nú er hafin, og mun
hún aðallega ætluð til skrauts og
vingjafa, og er ekki nema gbtt
eitt um það að segja, og eins um
það lofsverða áform að hnekkja
þeirri fræðafirru, að sögurnar séu
ritaðar á dauðu máli. En eftir
að eg hefi lesið eftirmálana, sýn-
ist mér aðalmarkmiðið muni vera
að færa sönnur á þá kenningu, að
sögurnar hafi ekki neitt sann-
sögulegt gildi. Eg er enginn
fræðimaður og ekki dómbær á
þeim vettvangi, og veit yel að
sumir hafa gert of mikið úr sann-
sögugildinu. En eg held að ekki
þurfi nema almenna a'lþýðu-
greind til að sjá, að hér er seinni
villan stórum verri hinni fyrri,
og má þar um segja:
en engu, hálfu verra.”
enfu, hálfu verra.”
Það er hægt að efast um og
rengja alla hluti. En mér finst,
þegar farið er að setja þessar
bækur á bekk með öðrum versl-
unarvarningi í bókarformi og
lyfta undir þær með skrumaug-
lýsingum og annari prangtækni,
sem slíkum söluvarningi er nauð-
synlegur til útbreiðs'lu, þá sé
virðingu þeirra misboðið, og eins
Iþegar hinum fornu höfundum
eru eignuð sömu vinnubrögð og
sami tilgangur með verkum sín-
um, ja þá er nú ekki minn karl
með, eins og sagt er á Suðurnesj-
um. Má á það benda, að nöfn
hinna fornu höfunda eru flest ó-
kunn, en verk hinna geogur mest
til þess að vinna sér nafnið og
það annað, er því fylgir. Mér
finst oft þegar eg er að lesa það,
sem nú er ritað um listir og
fræðimensku, að þar gæti um of
einhverskonar ofurmenskukend-
ar, þar sem skrifararnir hafi upp-
götvað að þeir séu þungamiðjan,
sem alt hljóti að snúast um, ef vel
á að fara. Mér skilst að lista-
menn þessir ætli að byggja okk-
ur nýjan heim. eftir að þeir hafa
undirokað náttúruna með list
sinni og komist út fyrir veruleik-
ann. Ja, eg segi nú bara fyrir
mig, að þó eg sé ekki a'llskostar
ánægður með þá Ameríku, sem
eg hefi fundið, þá kýs eg þó held-
ur að fara þangað aftur en að
leita landnáms í hinum nýja list-
heimi, ekki sízt fyrir þá sök að
listin sjálf er ekki hærra sett en
að hana á að leggja á pólitíska
vogacskál, og að lista- eða feg-
urðarsmekkur manna á að mæl-
ast á mælisnúru vissrar þjóðhag-
fræði. Áður en eg skil við þetta
mál, dettur mér í hug að varpa
fram þeirri spurningu, hvort
ekki sé nú meiri þörf að hvetja
alþýðu manna til gleggri athug-
unar og meiri þegnskapar við
þjóðlegar erfðir og verðmæti,
heldur en að reyna að hræða þá
í skjóli stórra nafna, hvort sem
innlend eru eða útlend, til að
játa þ.ví, sem þeir ekki skilja.
Það mun hafa verið um tutt-
ugu árum eftir að eg fór vestur,
að þangað barst bók, sem mér og
mörgum öðrum ólærðum mönn-
um hefir orðið minnisstæð. Var
það hvorttveggja, að mál og stíll
var aðlaðandi og efnið nýstárlegt.
Bókina kannast allir við, þó hljótt
hafi verið um höfundinn hin síð-
ari ár. Hún heitir Nýall, eftir dr.
Helga Péturss. Þó eg hafi aldrei
séð höfundinn, þekti eg nafn
hans áá^ir en eg las þessa bók, og
hefi aldrei látið ólesna neina bók
eða ritgerð, sem nafn hans hefir
verið tengt við. Ekki dettur mér
í hug að leggja neinn dóm á efni
þessara bóka eða þær kenningar,
sem þar eru fluttar, en maðurinn
virðist nú vera svona af guði
gerður, að hann hefir ómótstæði-
lega löngun til að fást við hinar
óráðnu gátur,eða það, sem kalla
mætti að hlaða upp í skörð þekk-
ingarinnar, og er þessi viðleitni
ýmist nefnd heimspeki, trú eða
vísindi. Lífið sjálft, upphaf þess,
viðhald og endurnýjun, er enn
talin að vera óráðin eða hálfráðin
gáta, hvað þá er ti'l framhalds-
lífsins kemur, eða annars lífs,
eins og það er nefnt. En meðan
svo er ástatt, hví skyldum vér þá
ganga fram hjá slíkum höfundi,
sem dr. Helgi Péturss er. Er hann
ekki fyrsti maður, sem flytur
okkur frumhugsaða íslenzka
heimspeki, sem ekki er fjarstæð-
ari almennu viti heldur en margt
það, er vitundina hefir órað fyrir
og síðar hafa orðið vísindi, og
hefir auk þess það höfuðeinkenni
sannleikans, að mál hans er auð
skilið hverju barni.
Eina bók hefi eg lesið síðan eg
'kom heim, sem þó á óbeinan
hátt sé, snertir það, sem eg sagði
um íslendingasögurnar. Það er
Völuspá fornritanna og ýmiskon-
ar athuganir eftir E. Kjerulff.
Heldur hann því fram, að forn-
ritin muni hafa verið rituð með
rúnum áður en tekið var að nota
'latínuletur og hafi síðan verið
afskrifuð, en ekki geymst í minn-
(Framh á bls. 7)
COFF
REGULAR OR FINE GRIND
PÉR getið nú keypt
fínt malað Fort Garry
Kaffi í Bay verzluninni
45C pundið
x Bay Basement
dnotþöttQ.
INCORPORATEO MAV 1670.

Business and Professional Cards
CHRISTMAS SPECIAL!! All photos taken on approval with no obligation — 4 Poses To Choose From — SPECIAL PRICES Phone or Write íor Appoinlmenl UNIVECSAL STUÐICS 292 KENNEDY ST. (Just North of Portage) — Phone 95 653 WEDDING AND BABY PHOTOS — OUR SPECIALTY

H. J. STEFANSSON I.ife, Accident and Health Insurance Representing THE GREAT-WEST L.1FE ASSURANCE COMPANY Winnipeg, Man. Phone 96)144 Dr. S. J. Jóhannesson 216 RUBY STREET (Beint suöur of Banning’) Talslmi 30 877 VlCtalstlmi 3—6 eftir húdesl

DR. A. V. JOHNSON Dentist 506 SOMERSET BUILDINQ Telephone 97 932 Home Telephone 202 398 DR. E. JOHNSON 304 EVELINE STREET Selkirk. Man. Offica hrs. 2.30—6 p.m. Phones: Offioe 26 — Res. 230

Talsími 95 826 Heimilis 53 893 DR. K. J. AUSTMANN Sérfrœðingur i augna, eyrna, nef og kverka sjúkdómum. 215 Medieal Arts Bldg. Stofutlmi: 2.00 til 5.00 e. h. Oífioe Phone Res Phone 94 762 72 409 Dr. L. A. Sigurdson 526 MEDICAL ARTS BLDG. Offlce Hours: 4 p.m.—6 p.m. and by appointment

DR. ROBERT BLACK SérfrœOingur l augna, eyma, nef og hdlssfúkdómum. 416 MEDICAL ARTS BLDO Graham and Kennedy St. Skrifstoíuslmi 93 851 Heimaslmi 42 154 Drs. H. R„ and H. W. TWEED Tannlœknar 406 TORONTO GEN. TRUST8 BUILDINQ Cor. Portage Ave. og Smlth St. i PHONE 96 952 WINNIPEQ 1

EYOLFSON’S DRUG PARK RIVER, N. DAK. islenzkur lyfsali Fólk getur pantaö meöul o* annaö meö pöstl. Fljót afgretösla. DR. J. A. HILLSMAN Surgeon S08 MEDICAL ARTS^BLDQ Phone 97 829

A. S. B A R D A L 848 SHERBROOK STREET Selur Ukkietur og annaet um út- farir. Allur útbúnaCur sá beeti. Ennfremur selur hann allskonar mlnnisv&rCa og legsteina. Skrifstofu talslmi 27 824 HAimllis talslml 26 444 Dr. Charles R. Oke Tannlcekntr For Appointmenta Phone 94 998 Offlce Hours i—9 404 TORONTO GEN. TRU8T* BUILDINQ 283 PORTAQE AVB. Winnipeg, Man.

Phone 97 291 Eve. 26 002 J. OAVIDSON Real Estate, Financial and Insurance ARGUE BROS. LIMITED Lombard Bldg., Winnipeg SARGENT TAXI • PHONE 34 555 For Qulck Reliable Servioe

ÞUINCEJT MESSENGER SERVICE VIC flytjum kistur og töskur, húsgögn úr smærrt IbúCum, og hflsmunl af öllu t*i. 68 ALBERT ST. — WINNIPEQ Stml 25 888 C. A. Johnson, Mgr. J. J. SWANSON & CO. LIMITED 808 AVENUE BLDQ WPQ. Fasteignasalar. Lelgja hús. Ot- vega penlngalAn og eldsAbyrgfl blfrelCaAbyrgC. o. s. frr. PHONE 97 688 1

THLEPHONE 94 358 H. J. PALMASON and Company Chartered Accountants 1101 McARTHUR BUILDINO Wlnnlpog, Canada Andrews, Andrews, Thorvaldson and Eggertson LögfrceOtngar 209BANK OF NOVA SCOTIA BQ. Portage og Qarry St. Slml 98 291

Phone 41 41« Radlo Bervice SpeelaUsU ELECTRONIC LABS. H. THORKMLSON, Prop The most up-to-date flound Equlpment System. 180 C>SBORNE ST„ WINNIPBQ GUNDRY PYMORE Limited British QuaMty Fish Nettinf 60 VICTORIA ST„ WINNIPRQ Phone «8 111 Uanager T. R. THORVALDSOM Tour patronage wlll be appredateé

Q. F. Jonaason, Pre* ðc Mon. IMr. Keystone Fisherlee Limited 404 SCOTT BLOCK SlMI 96 227 Wholetale Distributors of FRB3SH AND FROZEN FI8H C A N A D 1 A N FISH PRQDUCERS, LTD. J. H. PAGB, Managing Directer Wholeeale Distrlbutore oí FVj«h and Frosen Ftóh. 311 CHAMBERS 8TRBBT Offlce Ph. 26 »28 R««. Ph. 72 9tT

Manitoba Fisheriee WINNIPEO, MAN. T. Beroovitch, framkv.stj. VersU t helldsölu meO nýjau og froelnn ftsk. 108 OWBNA 8TREBT flkrlMsfml 16 366 Heima 16 462 II HAGB0RG II n fuel co. n • Dial 21 931 21 931