Lögberg - 15.05.1947, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. MAÍ, 1947
5
Inn-Fljótshlíðin er illa farin
EN BÆNDUR ERU VONGÓÐIR EFTIR AÐ
ÞEIR FÓRU AFTUR AÐ SJÁ Á GRASIÐ
Eftir IVAR GUÐMUNDSSON
Þegar grasið og gróðurinn hverfur á túnurn og engjum íslenska
sveitabóndans þá hefur hann tapað öllu og það þarf mikið þrek
til að gefast ekki upp, missa kjarkinn og leggja árar í bát, þegar
slíkt ólán dynur yfir blómlega sveit. En það var einmitt þetta, sem
Innhlíðinar í Fljótshlíð máttu reyna fyrra laugardag er Hekla
gaus og sendi kolsvartan byl af ösku og vikri yfir hlíðina fögru,
sem frægust hefir orðið allra hlíða í íslenzkri sagnaritun af orðum
Gunnars á Hlíðarenda.
AHLGAH/iL
rVENNA
Ritstjóri:
bjart svefnherbergi
Spurning: — Svefnherbergið í
norðaustur horni hússins er lítið,
en hefir tvo glugga af venjulegri
stærð; loftið er hvítt, veggirnir
Ijósbláir og viðarverkið er dökt.
Eg bý út á landi og verð að mála
sjálf. Hvemig á eg að mála her-
úergið svo það verði bjartara og
stærra að sjá. Það mætti mála
herbergisbúnaðinn, því hann er
ekki úr sérstaklega góðum við.
Svar: — Norður herbergi ætti
að vera prýtt með hlýjum litum,
bezt er því að breyta um aðallit
í herberginu og mála það með
hlýrri lit, eins og ljósbleikum,
eða með rauðleitum eða gulleit-
um litblæ, og blanda hvíta loft-
litinn með ofurlitlu af sama lit
°g er á veggjunum — aðeins nóg
til að gera litinn hlýlegan. Ef
viðarverkið er málað í sama lit
°g veggimir, sýnist herbergið
stærra, viðarverkið er málað með
gljáandi máli en veggirnir með
vatnsmáli eða fóðraðir með
Veggjapappír.
Ef viðurinn í herbergisgögnun-
um er lélegur, er ágætt að mála
þau, og ef þau eru máluð í sama
lit og veggirnlr og viðarverkið,
sýnist herbergið stærra.
Skærari liti má nota í glugga-
tjöldin, rúmábreiðuna og gólf-
ábreiðuna, en í litlu herbergi
sem þessu, ætti að varast að hafa
tjöldin og ábreiðumar með stór-
um munstrum. Smárósótt efni
með hvítum grunnlit eða sama
grunnlit og er á veggjunum væri
fallegt í gluggatjöldin. Vegna
þess hve herbergið er lítið ætti
gluggatjöldin og rúmábreiðan
að vera lík á lit og skreytt á sama
hátt. Hvít gluggatjöld skreytt
með litröndum í siama lit og aðal-
'liturinn í rúmábreiðunni færi
vel.
Ljúffengur eftirmatur
Frumase er afar ljúffengur
eftirmatur, sem oft er framreidd-
Ur á íslandi.
Efni:
4 egg
1 bolli sykur
1% bolli ávaxtasafi og
ávextir
1 cítróna (lemon)
2 matskeiðar gelatine
1 bolli rjómi
Vanilla.
Matreiðsluaðferð:
Hrærið sykrinum í eggjarauð-
Umar og þeytið; bætið í ávaxta-
Safanum og cítrónusafanum;
ieysið upp gelatine í ofurlitlu
yatni og hrærið út í; látið standa
a köldum stað þar til það fer að
þéttast. Þeytið eggjahvíturnar
°g hrærið út í. Þeytið V2 bolla af
rjóma og hrærið út í; skerið á-
vextina í smástykki og bæfið í.
Látið þennan hræring standa á
J^öldum stað þangað til að hann
þéttist. Afgangurinn af rjóman-
Um er þeyttuir og bætt í hann
efurlitlu af sykri og vanilla;
'ann er látinn ofan á eftirmatinn
þegar hann er framreiddur.
Spurningar og svör
Spurning: — Hvernig á að
Varna því, að járnspottar og
-larnpönnur ryðgi?
Svar: — Löðraðu ílátið með
? *Ve °hu; þvoðu svo ílátið vand-
eSa eftir 24 klukkustundir, og
berðu á það fitu; bakaðu það í
unarofninum við vægan hita í
b argar klukkustundir; járnið
regur í sig nokkuð af fitunni og
varnar því að það ryðgi.
Purning:—Hvernig er hægt að
gat á rúskinns (suede)
Jakka?
INGIBJÖRG JÓNSSON
Svar’:—Legðu bót úr sama efni
og sama lit undir gatið og festu
hana með togleðurs (rubber)
lími.
Spurning:—HVe oft vaxa börn,
yngri en þriggja ára, upp úr
skóm sínum?
Svar: — Fætur barns innan
þriggja ára vaxa um hálfa skó-
stærð (size) á hverjum tveimur
til þremur mánuðum. Fætur
barna, eldri en þriggja ára, vaxa
um hálfa skóstærð á hverjum
f jórum mánuðum. Á þessum ár-
um er áríðandi að máta vandlega
skóna á börnin, til þess að varna
fótakvillum seinna.
Spurning:—Er rétt að vefja
hrátt kjöt í pappír þegar það er
geymt í kæliskápnum?
Svar:—Nei, pappírinn dregur í
sig kjötsafann; pappírsuimbúð-
iimar eru teknar af kjötinu áður
en það er látið í kæliskápinn.
Vertu kát og ánægð!
Hvar sem við störfum og hvaða
hlutverki, gem við gegnum í
jþjóðfélaginu, þurfum við á
mörgum dygðum að halda. — Ein
þeirra er sú, að kunna að stilla
skap sitt og temja sér lipurð í
umgengni.
I fáum stöðum mun þetta jafn
mikilvægt og í stöðu eiginkon-
unnar.
Eiginkonan þarf að kunna að
matreiða, halda hús, sem kallað
er, kunna nokkur skil á barna-
uppeldi og meðferð ungbarna,
kunna að stoppa og bæta, vera
nýtin á mat og föt, kunna að taka
á móti gestum og ótal margt
fleira. — En þess er sjaldan getið,
að hún þurfi fremur öðru að
kunna þá fögru list, að vera skap-
góð, kát og laus við nöldur og
nagg. Einhver kann að segja>
að þessir hlutir verði ekki lærð-
ir, því að menn séu fæddir með
þeim ósköpum að vera fýlulynd-
ir og nöldursamir, og geti ekki
losnað við það. — Það er satt, að
fólk hefir mjög mismunandi
lund, alt frá fæðingu, en það er
hægt að gera ótrúlega margt og
mikið til að temja sér hið gagn-
stæða og engin kona ætti að
þurfa að vera nölduirskjóða, af
því að það er áunninn eiginleiki,
— eða ættum við ekki heldur að
segja, óvani? Nöldrunarsöm
eiginkona er ógæfukona. Hún
gerir bæði sér og manni sínum
lífið leiðinlegt. — Sjálfri sér ger-
ir hún meira tjón en hana grun-
ar.
Fegrunarsérfræðingum kemur
saman um, 'að fátt fari jafn illa
með konuna eins og óánægja og
þegar af henni leiðir nöldur og
nag.
Fátt er jafn eyðileggjandi fyr-
ir fegurð hennar og yndisþokka.
Á manni sínum nær hún aldrei
tökum, með því að nöldra yfir
smáu og stóru, né heldur tekst
henni 'að breyta skapgerð hans
og persónuleika.
Þótt eiginmaðurinn sé strangur
og stirðlyndur, er nöldur þitt
gagnslítið, skammir og grátköst
ennþá gagnsminna.
Sá gamli er vís með að þrífa
hatt sinn, henda hurðinni að
stöfum og 'leita sér síðan félags-
skapar á öðrum slóðum.
Ef þú vilt halda heilsu þinni
í góðu 'lagi og andlegri vellíðan,
ættirðu að halda föstum tökum
um “skaps-taumana” og varast
nöldur og þras.— Það þýðir ekki
sama og það, að þú eigir að vera
bónda þínuim sammiaála í einu
og öllu, megir enga skoðun hafa
á málunum og aldrei leggja orð
í belg. /
Hjón þurfa að ræða hlutina
“Fögur er Hlíðin”, sagði Gunn-
ar og sömu orð hafa verið endur-
tekin kyuslóð eftir 'kynslóð, en
þeir sem fara um hina fyrr svo
blómlegu Flótshlíð segja nú fög-
ur var Hlíðin.”
Alauð á
Iveimur klukkustundum.
Á tveimur klukkustundum
eyðilagði vikur- og öskubylur-
inn það, sem kynslóðnirnar frá
Islandsbyggð hafa verið að bygg-
ja upp. Túnin voru þakin 10
sentimentra vikur og öskulagi.
Svo langt, sem augað eygði frá
Hlíðarenda og innúr var ekkert
að sjg nema sandeyðimörk. Bæ-
irnir stóðu eins og hólmar í
sandauðninni og aleyðunni. Ryk-
ið fylti vit manna og inni var alt
þakið öskusandi, sem smaug í
gegn, hvar, sem smuga var. Hin-
ir tæru bergvatnslækir, sem fyr
skoppuðu niður hhðarnar til
yndis og augnagamans fyrir veg-
farendur og nytja fyrir búandlið
velta nú fram kolmóruðir og fer-
legir. Þeir bera með sér vikur-
sandinn og öskuna og sumir
fyltu brátt farvegi sína og flæddu
yfir engjar og tún. Sumstaðar
var hætta á, að þeir flæddu inn
í bæinn og bændur og búalið
gripu rekur til að reyna að
bjarga því, sem bjargað varð,
ræsa fram farvegi vatnsins og
byggja flóðgarða.
Vonin vaknar á ný.
Það er ömurleg sjón að koma
í Fljótshlíðina þessa dagana og
sjá þá eyðileggingu, sem þar hef-
ur orðið. Henni verður ekki með
orðum lýst og hana skilur enginn,
nema sem sér með eigin augum.
Jafnvel bændurnir í Úth'líðinni,
sem að mestu losnuðu við vikur-
bylinn trúðu ekki fyr en þeir sáu
það, hvernig umhorfs var í Inn-
hlíðinni.
Það er ekkert undarlegt þótt
örvænting hafi í fyrstu gripið
bændur á þessum slóðum og að
þeir hafa talað um niðurskurð
á búfé sínu og að flýja býli sín.
En nú dettur þeim ekki lengur
neitt slíkt í hug. Vonin hefir
vaknað á ný um að Inn-Hlíðin
verði einhverntíma byggileg aft-
ur því á laugardaginn var gerði
hvassveðri og vikurinn og askan
fauk af á stöku stað, svo hér
og þar má nú grilla í grasbala.
gaumgæfilega, hvort með sína
skoðun á málinu. — Það getur
komið fyrir að þau stæli og deili
eða kannske rífist út af ein-
hverju, gem þau eru ósammála
um.
Þetta er mannlegt og skiljan-
legt, nema annað hvort hafi
engan vilja, eins og sagt var um
maddömuna í “Skálholti.” —
Þetta á heldur ekkert skilt við
nöldur, enda af öðrum rótum
runnið.
Konur ættu að minnast þess,
að nöldurskjóðan eldist illa. Hún
verður snemma hrukkótt, hún
á bágt með svefn, hún þjáist af
lystarleysi og meltingin fer út
um þúfur. Hún gerir sjálfri sér
og öðrum 'lífið leiðinlegt. “Betra
er að búa í eyðimerkurlandi, en
með þrasgjarnri og g e ð i 11 r i
konu,” er ihaft eftir Salómon. —
]>að skiptir því ekki svo litlu
máli fyrir konuna, að temja sér
lipra og létta lund og losa sig við
nöldrið. P.
(Dagur)
“Það er öðruvísi um að litast
nú eftir að við erum aftur farn-
ir að sjá blesað grasið,” sagði
bóndi við mig í fyrradag. En
fyrir ókunnuga er Inn-Hlíðin enn
iþá eyðimörk og það er ljóst, að
það mun taka langan tíma að
græða upp á ný, það land, sem
horfið er undir hina svörtu ösku
og vikursand sem hylur ennþá
sléttur og bala og fjallið upp að
efstu brún. Það sér lítinn mun á
hinu ræktaða landi og hinum
kolsvörtu Þveráraurum f y r i r
framan.
Janvel Eyjafjallajökull er aft-
ur orðinn hvítur af nýföllnum
sjó. Hann var fyrst eftir gosið
kolsvartur, eins og landið í kring.
Einnig það hefir glætt von Fljóts-
hlíðinga og gefið þeim trú á, að
enn geti alt orðið líkt og það var.
Hræðileg eyðilegging.
Þegar við ókum austur Rang-
ársanda á mánudaginn var und-
ir skafheiðríkum himni og
glampandi vorsól var tignarlegt
að líta norður tli hálendisins.
Hekla var hrein og tær og ósköp
sakleysisleg að sjá. Það rauk gufa
úr henni á nokkrum stöðum og
hvít gu'fuský huldu blá toppinn.
Við Breiðabólsstað var alt með
feldu og ekkert óvenjulegt að
sjá er beygt var inn á Fljótshlið-
arveginn. Það var eins og á
öðrum góðviðrisdögum að vor-
'lagi. Það var fyrst þegar komið
var innundir Hlíðarenda, að það
fór að bera á einhverju óvenju-
légu. Svartar sandskellur sáust
hér og þar á túnum og í stað
malarinnar á veginum fór að
bera á fingerðum sandi. Og þetta
fór versnandi eftir því, sem innar
dró. Bifreiðin fór að verða þyng-
ri í akstri vegna vikursins á
veginum En það var ekki fyr en
komið var innundir Hlíðarenda-
kot. að ástæða þótti til að nema
staðar og litast um'.
“Þetta er hræðileg eyðilegg-
ing”, voru fyrstu orðin, sem
heyrðust sögð upphátt. Það var
eins og bærinn að Hlíðarenda-
koti væri hálfgrafinn í sandinn.
Og innar var haldið, að Múla-
koti. Þegar þangað kom var það
fyrst, sem 'gáð var að, hvernig
hinn frægi trjágarður Guðbjarg-
ar Þorleifsdóttur í Múlakoti væri
útleikin. Trén stóðu blaðlaus og
bein og virtust ekki hafa orðið
fyrir neinu, en sjá'lfur jarð vegur-
in í garðinum var á kafi í þéttum
vikursandi. Það var þó von um
hann og okkur 'létti.
Á hlaðinu í Múlakoti stóð
Ólafur Túbals bóndi og ræddi
við aðkomumann. Er stigið var
út úr bílnum sökk maður ökla-
djúpt í lausan vikursandinn.
Nokkur hæns voru að reyna að
kroppa æti upp úr sandinum.
Annars var hljótt og eyðilegt
yfir og við bæinn. í
"Nú sézt þó gras"
“Hér er ljótt um að litast,”
sagði eg við Túbals, er við höfð-
um heilsast. “Verra var það,
blessaður vertu. Nú sér maður
þó í gras, en það var þó ekki því
láni að fagna fyrstu dagana eftir
gosið.” Eg ætlaði lengra inn úr,
því fregnir sögðu að asku og
vikurfalls gætti meira er innar
kæmi. En Ólafur benti mér á, að
tilgangslaust værí að reyna að
komast það á litlum fólksbíl og
bauðst til að aka mér í jeppanum
sínum inn að Háamúla, en lengra
væri erfitt að komast á bíl sök-
um foks og vikurfalls. En fyrst
skoðuðum við nágrennið í Múla-
koti. Jarðýta hafði verið þar að
verki á litlum bletfi og hreinsað
nokkuð til. En ef þar grær gras
á komandi sumri þarf ekki að
öfunda þá, sem eiga að slá það,
því vikur er enn í rótinni og
hætt við að oft þurfi að brýna, ef
vel á að bíta.
Lækurinn siefndi á bæinn
Að Eyvindar-Múla voru karl-
menn allir að vinnu við að hlaða
flóðgarð fyrir ofan bæinn. Bæj-
arlækurinn valt niður fjallið
kolmórauður og í miklum vexti.
1 farveginn haði hann borið svo
mikið af vikri og ösku ofan af
fjallinu, að hætta var á að hann
flæddi yfir túnið og jafnvel inn í
bæ. Ekki veit eg hvernig það
hefir farið, en allir pokar, sem
tiltækilegir voru, höfðu verið
teknir í garðinn og var hann því
æði skjöldóttur, því þar voru
hvítir léreftspokar og brúnir
strigapokar. Nágrannarnir frá
næstu bæjum höfðu hjálpað til
að hlaða garðinn með heima-
mönnum.
Við dvöldum um stund við
Eyvindar-Múla og Háamúla. Þar
var alt á kafi í vikri og ösku,
aðeins hafði blásið af þeim böl-
um er hæst stóðu.
Vainsleysið er versi
Vatnsleysið veldur Fljótshlíð-
ingum mestum erfiðleikum í
daglegu lífi, eins og er. Þeir
fengu neyzluvatn sitt úr lækj-
unurn í Hlíðinni, en nú er vatnið
í þeim með öllu óhæft til drykkj-
ar, eða matargerðar og allar raf-
stöðvar eru ónothæfar sökum
framburðar í lækjunum.
“Jeppinn sá arna kom að góðu
liði núna,” sagði Túbals við mig
á heimleiðinni. Eg hefi verið á
ferðinni síðan til að sækja vatn
út í Hlíð. Það má segja, að hann
hafi bjargað okkur fyrsta dag-
inn, því þá hamaðist eg eins og
mögulegt var við að ná í vatn,
og í rokinu á laugardag var fokið
svo mikið, að eg sá varla fram á
vélarhlífina hér fráman á.” —
Vatnsleysið er einnig erfitt
vegna skepnanna. Hestum hefir
verið komið fyrir hingað og
þangað í nærsveitunum, en kýr
eru enn heima og féð.” Fljóts-
hlíðingar hafa reynt að hleypa
fénu út úr húsum síðan að aftur
fór að grilla í jörð, þar sem ekki
er hægt að halda því inni vatns-
lausu. En það er mikil hætta að
hleypa fénu út því það étur vik-
urinn, sem festist í maga þess og
hætta er á að það drepist, eins
og nú mun og vera komið á dag-
inn.
Á leiðinni út að Múlakoti
koti mættum við bónda úr sveit-
inni. Þeir fóru að tala um féð,
hann og Túbals. “Eg var altaf
hræddur um að féð sýktist, ef
reynt yrði að beita því. Eg hefi
séð að ærnar berja sig mikið á
magann, og það bendir til að það
sé kominn vikur í þær,” sagði
bóndi. Það er sagt, að þegar séu
ær farnar að drepast.
“Ef mínar ær verða veikar,
drep eg þær, heldur en að horfa
upp á þær kveljast Það get eg
ekki séð,” sagði bóndi, áður en
hann kvaddi.
Það vill enginn drepa né flýja
“Hvað ætlið þið að gera í nið-
urskurðarmálinu? Ykkur er mik-
ið legið á hálsi víða um land fyr-
ir að ætla að skera niður,” sagði
eg við Ólaf.
“Já, eg veit það. En það hefir
engum hér dottið í hug að drepa
að nauðsynjal'ausu. Fyrst í stað
greip óhugur menn og þeir sáu
varla neitt annað ráð. En nú er-
um við farnir að sjá í gras á
nýjan leik og með hjálp guðs og
góðra manna munum við kom-
ast úr örðugleikunum.
Það dettur víst heldur engum
í hug, að við flýjum bæinn hér,
bændurnir, fyr en þá í fulla
hnefana. Það getur komið til
mála, að fólkið neyðist til að
flytja af instu bæjunum tveim-
ur, þar sem aðallega er um fjár-
rækt að ræða og ekkert annað
við að vera.
En það þarf enginn að bera
okkur hugleysi á brýn, eða von-
leysi. Okkur þykir ábyggilega
eins vænt um féð okkar hér, eins
og öðrum íslenzkum bændurn og
bæina okkar. En eg býst varla
við, að þeir, sem mest tala um
obkur og álasa okkur hafi gert
sér það ljóst hvernig hér lítur út
í Fljótshlíðinni.”
Eg tek undir þau orð með Ólafi
Túbals, eftir að hafa séð eyði-
mörkina í Fljótshlíinni, jafnvel
nú eftir, að blásið var af nokkr-
um harðbölum, og farið er að
sjá í blessað grasið, eins og þeir
segja bændurnir.
"Alt er í heiminum hverfult"
Þegar heim kom í Múlakot
átti eg stutt tal við Guðbjörgu
Þorleifsdóttur, gömlu húsfreyj-
una í Múlakoti og sem flestum
ferðalöngum, sem lagt hafa leið
sína í Múlakot og séð garðinn
hennar fagra, hefir vafalaust
dottið fyrst í hug er þeir heyrðu
um öskufallið.
Guðbjörg lá í rúminu. Hún
ihafði ekki þolað öskurykið, sem
fylti öll vit þeirra, sem komu
út í það, enda hafa sumir fengið
sár í nef og munn af rykinu, en
hún var furðu hress.
“Alt er í heiminum hverfult,”
varð Guðbjörgu að orði er við
fórum að tala um vikurfallið og
öskuna. “En eg er heppin, þvi,
garðurinn er óskemdur ennþá.
Það var heppilegt að þetta kom
þó á þessum tíma, því hætta er
á, að brumið hefði ekki þolað
öskuna ef þetta hefði komið síð-
ar að vori. Og svo er eg hrædd-
ust um að það komi fok síðar í
vor. En vonandi blessast þetta
alt. Það er ekki annað að gera
en að vona hið bezta.
Og svo röbbuðum við fram og
aftur.
“Mér er sagt, að þeir kalli
bændurna hérna morðingja,
vegna þess að það hefir verið
orðað að þeir neyddust til að
skera niður. Eg held a þau um-
mæli stafi fyrst og fremst af
skilningsleysi. Féð er fyrir þeim
alveg eins og menn, félagar
þeirra og vinir. Og eg veit, að
þeir eiga bágt með að sjá það
'kveljast, ef til þess kemur.”
Þannig mælti hin aldraða hús-
freyja í Múlakoti. Þótt hún bæri
sig vel var ebki hægt að leyna
því, að það tók hana sárt að sjá
hvernig bomið var.
Eins og kominn væri
heimsendi
Fólbið í Múlaboti sagði mér
hvernig því hefði orðið við er
kolsvartur ösku- og vikurbylur-
inn skall yfir sveitina. Það var
um 7 leytið um morguninn
skömmu eftir að Hekla byrjaði
að gjósa. Kvenfólkið sagðist
hafa haldið, að það væri bara
kominn heimsendir. Vindur var
á norðan, en austan andvara
lagði yfir Þveráraura og sló á
móti bylnum. Á und'an bylnum
kom eins og þytur í lofti.
Þessi ósköp stóðu í tvær
klukkustundir, og var þá dimmt
í lofti í sveitinni, en um hádegi
birti fyrst til
"Nú er Hlíðin Gunnars
illa farin."
Út hlíðina var okkur samferða
í bílnum frú Lilja Túbals að Litla
Kollabæ.
Hún sagði okkur frá því,
hvernig þeir í Úthlíðinni hefðu
alls ekki trúað því hve ljótt var
um að litast, þrátt fyrir ítarlegar
fréttir sem þó bárust. Það er
ekki von að fólk suður í Reykja-
vík geri sér það 1 hugarlund
'hvernig hér ér umhorfs úr því að
við sveitungaimir gátum það
ekki.
“Já, mjög er Hlíðin Gunnars
nú illa farin,” varð mér að orði
er við iiturn heim til Hlíðarenda.
(Framh. á bls. 8)