Lögberg - 25.09.1947, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. SEPTEMBER, 1947
--------Hogberg----------------------
GeflB ðt hrem fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 í’>argent Ave., Winnipeg, Manitoba
UtanA-skrlft ritat jórarvs:
EDITOR LÖGBERG
»86 Sargent Ave.. Winnipeg, Man
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Ver6 $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lðgberg” ig printed and pubiished by
The Columbla Prees, Limlted, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as.Socond Class Mail,
Poet Oífice Dept., Ottawa.
PHONE J1 804
Naumast við betra að búast
Þeir, sem kunna að hafa alið þá von
í brjósti, að allt gengi eins og í sögu á
þingi sameinuðu þjóðanna, sem stend-
ur yfir í New York um þessar mundir,
verða vafalaust fyrir nokkrum von-
brigðum, því það er síður en svo, að
alt sé þar með feldu; viðsjár eru þar
miklar, og erfitt um samhæfing þeirra
gagnólíku sjónarmiða, er mest gætir
á þinginu; að svo komnu máli mega
menn þó ekki undir neinum kringum-
stæðum telja sér trú um að alt sé að
fara í hundana, að þriðja stríðið sé á
næsta leiti, þótt þunglega sækist róð-
urinn varðandi lausn þeirra ágreinings
mála, er skipt hafa tveimur stórþjóð-
um í andvígar fylkingar.
Það virðist því nær óhugsandi, að
mannkynið sé svo með öllu heillum
horfið, að það nái ekki áttum þegar
hvorki meira né minna en sjálf tilvera
þess sýnist vera í veði; allar þjóðir eiga
það að minsta kosti sameiginlegt, að
eiga þessa fögru jörð að móður, og all-
ar verða þær að sætta sig við, hvort
sem þeim fellur betur eða ver, að búa
undir sama þaki — sjálfri himinhvelf-
ingunni.
Vantraustið á öllum og öllu, er skæð-
ur óvinur, sem gjalda verður varhuga
við; gjána, sem ólík hagkerfi hafa
skapað, eða sýnast hafa skapað, verð-
ur að brúa með gagnkvæmum skilningi
og endurvöktu eða nýju trausti; en
menn ættu heldur ekki að furða sig á
því, þó það kosti átök, að kippa ein-
hverju því í lag, sem alþjóðastyrjöld
hristi úr skorðum; og það ætti þá
heldur ekki að vera neitt sérstakt undr
unarefni, þótt einn og annar orðhák-
urinn tæki upp í sig, er pm stórmál
ræðir á alþjóðaþingum, þegar Pétur og
Páll hnakkrífast á strætum og gatna-
mótum um keisarans skegg, eða jafn-
vel það, sem enn er minna um vert./
Það er háskaleg kórvilla, að ætlast
, til alls af öllum, öðrum en sér sjálfum.
* Sá tími kemur, er mannvitið verður
óvitinu yfirsterkara; þá skapast friður
á jörð og þá verður bjart um alt loft, og
þá léttir öllum um andardrátt.
Geisimikið umtal hafa vakið tvær
ræður, sem fluttar voru á þingi sam-
einuðu þjóðanna, skömmu eftir að það
hófst; hina fyrri þeirra flutti utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna, Mr. Marshall;
voru það einkum sjö atriði, er hann
gerði að umtalsefni; í fyrsta lagi lét
hann þess getið, án þess þó að til-
greina nokkura sérstaka þjóð, að
synjunarákvæðunum hefði þannig ver-
ið beitt, að öryggisráðið hefði orðið
þess ómegnugt, að inna af hendi þau
störf, er því í eðli sínu bar að hrinda í
framkvæmd; að tvær þjóðir, er sæti
ættu í kjarnorkunefndinni — sennilega
Rússland og Pólland, — hefðu staðið í
vegi fyrir því, að alþjóða umsjá næðist
í málinu; að erindrekar Bandaríkjanna
mundu bera fram yfirlýsingu, þar sem
Jugoslavíu, Albaníu og Búlgaríu, yrði
haldið ábyrgum fyrir skæruhernaðin-
um á landamærum Grikklands; að
takmörkun vígvarna yrði óframkvæm-
anleg fyrr en gagnkvæmt traust yrði
endurvakið eða skapað þjóða á milli;
að Bandaríkin mundu veita ítrustu at1
hygli uppástungum hinnar sérstöku
nefndar sameinuðu þjóðanna um skipt-
ingu Landsins helga milli Gyðinga og
Araba; að vegna árangurslausra mála-
leitana við Rússa varðandi fullveldi
Koreu, hefðu Bandaríkin tekið þá
stefnu, að fela allsherjarþingi samein-
uðu þjóðanna óhlutdræga lausn máls-
ins; að vegna þess hve mikil og marg-
þætt störf liggi fyrir þinginu, og mörg
ný mál kalli að, séu Bandaríkin því
hlynt, að innan þjóða-samtakanna
starfi fastanefnd, er greitt geti skjót-
lega úr aðkallandi vandamálum, og
mælt með því, að þing sameinuðu þjóð-
anna sé kvatt til funda, er mikið þykir
liggja við.
Mr. Marshall lauk máli sínu með svo-
felldum orðum:
“Sameinuðu þjóðirnar endast ekki
deginum lengur, ef innan þeirra er
sýknt og heilagt barist um forréttindi,
en sameinaður vilji meiri hlutans troð-
inn undir hæl.”
Aðstoðar-utanríkisráðherrá rússn-
esku ráðstjórnarríkjanna, Vishinsky,
helti sér yfir stefnu Bandaríkjajina í
utanríkismálum, og kvað hana vera
forboða þriðja stríðsins; þrátt fyrir
það þó þau töluðu fjálglega um nauð-
syn á alþjóðaumsjá kjarnorkunnar,
væru þau önnum kafin við stóraukna
sprengjuframleiðslu; ráðabrugg amer-
ískra stjórnarvalda varðandi fjárhags-
legan stuðning við Grikki og Tyrki,
væri í mótsögn við grundvallarlög þau,
er sameinuðu þjóðirnar ættu að byggja
tilveru(sína á; hér væri aðeins um póli-
tískar veiðibrellur að ræða, sem stjórn-
uðust af hinni svonefndu Truman kenn
ingu. Bretar og Bandaríkjamenn væru
ófúsir til afvopnunar, eða jafnvel tak-
mörkunar vopna. Rússar væru því með
öllu mótfallhir, að hróflað yrði við synj-
unarvaldi stórþjóðanna; ýmissir valda-
menn Bandaríkjanna sökuðu Rússa
öldungis að ástæðulausu um viðbúnað
til stríðs. Bretar og Frakkar í samein-
ingu, bæru sinn hluta ábyrgðarinnar á
því, hve örðugt sameinuðu þjóðirnar
ættu uppdráttar vegna sérhagsmuna
legra samninga að baki þeim; ýmis ríki
verðu um þessar mundir stórfé til her-
varna og leigustöðva, alveg eins og
þau hefðu ekki lært hætis hót af ógn-
um og hörmungum síðustu styrjaldar,
og þannig mætti lengi telja. Vishinsky
veittist persónulega að ýmissum þing-
mönnum og öðrum amerískum valda-
mönnum, og taldi þá opinberlega seka
um stríðsráðabrugg. Formaður brezku
sendinefndarinnar, Hector McNeil ráð-
herra, kvað ræðu Vishinskys minna
miklu fremur á lítilfjörlegan skopleik
en viðkvæmt alvörumál; enginn heil-
vita maður í víðri veröld legði trúnað
á aðra ‘eins f jarstæðu og þá, að Banda-
ríkin byggi yfir stríðsráðabruggi; hann
sagðist heldur engan veginn frá því, að
Rússar gætu haft eitthvað gott af að
átta sig á, að engin ein þjóð brynni inni
með allan sannleikann; engin þjóð
væri alvitur, engin þjóð almáttug, og
engin þjóð gæti með fullum rétti ætl-
ast til, að allar þjóðir hölluðust skilyrð-
islaust skoðanalega á hennar sveif.
Mr. McNeil lauk máli sínu á þessa leið:
“Séu rússnesk stjórnarvöld þeirrar
skoðunar, að þau geti umyrðalaust otað
sínum tota í hvaða átt sem er, eða for-
skriftir þeirra í alþjóðamálum verði
hvarvetna teknar sem góð og gild vara,
þá hlýtur þeim fyrr eða síðar að bregð-
ast bogalistin, og ég hika ekki við að
staðhæfa, að slík einhæfni af þeirra
hálfu, get fyrr en varir, riðið að fullu
vorum veikbyggða friði og sameinuðu
þjóðunum í heild”. •
Georges Bidault, utanríkisráðherra
Frakka, kVaðst ekki betur sjá, en von-
laust væri þegar um samhæfing hinna
gerólíku sjónarmiða Rússa og Banda-
ríkjamanna; horfurnar væru því, væg-
ast sagt, alt annað en glæsilegar, þótt
vera kynni að„kraftaverk gerðust enn
á þessum vettvangi.
Formaður canadisku sendinefndar-
innar, St. Laurent, utanríkisráðherra,
kvað þjóð sína staðráðna í, að láta eins-
kis þess ófreistað, er verða mætti til
samræmingar hinum andvígu öflum
innan vébanda sameinuðu þjóðanna og
heimsfriðnum til tryggingar; þó yrði sú
staðreynd eigi sniðgengin, að synjunar-
valdi stórþjóðanna, sumra hverra, hefði
á stundum verið alvarlega misbeitt og
að hann persónulega væri þeirrar skoð
unar, að slíkt vald yrði að takmarka að
meiru eða minna leyti.
“Trú vor á tilverurétt og tilverugildi
sameinuðu þjóðanna, er óbifanleg og
hið sama er um vonir vorar að segja”,
sagði St. Laurent, “þótt á huga vorn
sæki nokkrar áhyggjur. Eg el þá von í
brjósti, að það starf, sem vér höfum
vígt oss til og helgað sameinuðu þjóð-
unum vegna friðarmála mannkynsins,
réttlæti á sínum tíma að fullu það traust
er vér berum til stofnunarinnar, og þá
hafa átök vor heldur ekki verið unnin
fyrir gýg”.
Gert er ráð fyrir, að þing sameinuðu
þjóðanna eigi að þessu sinni að minsta
kosti tveggja mánaða setu, og stundum
breytist margt á skemmri tíma en þeim,
vonandi til batnaðar og framtíðarheilla.
Ferðalag til Tylftareyja
Grein þessi er efiir Kenneih
Maiihews og biriist í „enska úi-
varpsblaðinu "The Lisiener". —
Fjallar hún um Tylftareyjarnar
grísku, sem frægar eru úr sögu
Hellena. Á Rhodos var til dæm-
is eilt af furðuverkum heimsins,
risavaxið líkneski af guðinum
Apollo, og einnig frægur mælsku
lislarskóli. Einnig kemur Rho-
dos mikið við sögu krossferð-
anna.
í fyrsta sinn eftir stríð lét
svampveiðiflotinn úr höfn á
Tylftareyjum nýlega. Það voru
105 skip, sem sigldu til hinna
gömlu miða við Norður-Af-
ríku með leyfi brezku yfirvald-
anna í Cyrenaika. Við Tylftar-
eyjar eru engir svampar, en sagt
er að 10 af hverjum 11 svampa-
veiðimönnum í öllum heimin-
um séu frá Tylftareyjum. Og
þegar Grikkir tóku við völdum
á eyjunum í apríl bárust hundr-
uð heillaskeyta frá Florida. —
Voru þau frá svamveiðimönn-
um, er flutzt höfðu til Ameríku
frá Tylftareyjum.
Tylftareyjar liggja nálægt
strönd Tyrklands. Stærst þeirra
er Rhodos. Fræg var hún í fom
öld fyrir eitt hinna sjö furðu-
verka veraldar, 100 feta hátt
líkneski úr bronze af guðinum
Apollo er stóð tveim vegum
hafnarinnar. Næst frægust
mundi 'Cos, þar sem nú er rækt-
að tóbak með sérstöku bragði.
En á Patmos halda sumir Jó-
hannes hafa',ritað opinberupar-
bókina.
Á stríðsárunum var hin forna
saga eyjanna endurtekin af
foringjunum sem aldrei yfirgáfu
ítölsku herstöðvarnar nema þeg
ar ekki varð hjá því komizt. Eg
kom aðeins til Rhodos, og hefði
ég viljað ferðast um eyjarnar,
hefði ég annað hvort þurft að
eiga skip eða að eyða' til þess
heilu sumri. Eyjaskeggjar hafa
svo lengi verið einangraðir hver
frá öðrum og frá öðrum löndum,
að sjóferð svampaveiðimann-
anna, er höfðu vistir frá stjórn-
inni undir þiljum og dálitla upp-
hæð af erlendum gjaldeyri í
vösum, virtist svipuð för Odd-
ysseifs. Jafnvel eru samgöngur
erfiðar við Grikklandi. Áður
en ég mátti fara frá Aþenu til
Rhodos, varð ég að fá tvö mis-
munandi leyfi, og þegar ég kom
til eyjarinnar rannsakaði einn
embættismaður faranguf minn,
annar gluggaði í peninga mína
og sá þriðji athugaði hvort nafn
mitt væri á listanum yfir stríðs
glæpamenn. Grikkir segja, að
þangað til friðarsamningar við
ítali hafi verið undirritaðir
verði þeir að láta líta svo út sem
þeir fari með Tylftareyjarnar
eins og það sé sérstakt land.
Fagurt er á Rhodos. Hún hef-
ír stundum verið kölluð rósa-
eyjan. Ekki sá ég neinar rósir,
en ég undraðist hin fögru hita-
beltisblóm. Litskrúðugar klifur-
jurtir þekja húsveggina og
birtan er svo mikil, að maður
fær ofbirtu í augun. Borgir á
Rhodos líta út eins og kross-!
ferðarriddarar hafi byggt þær
að hálfu leyti en Mussolini hinn
helminginn. Virkisgarðar kross-
faranna eru tilkomumiklir. Sá,
er sér þá á auðveldara með að
skilja, hvernig fáeinir hraustir
menn innan þeirra, gátu varizt
árásum Tyrkja í meira en 200
ár. Verk Mussolíni var annað.
Hann áformaði að gera eyna
að eins konar fasistísku sýning-
arsvæði. Lét hann byggja hallir
fyrir embættismenn sína við
sjávarströndina og gróðursetti
skóga inni í landinu og þá hafði
hann hagnað af þessum fram-
kvæmdum I sínum tneð því að
þangað komu fimmtíu þúsund
ferðamenn á ári hverju. Nú
koma þangað engir ferðamenn,
og engir munu koma þangað
næsta ár að minnsta kosti, vegna
þess að þar er knappt um mat-
væli. Eg kom í nokkur þorp í
hæðunum, sem brauð hafði ekki'
sést í hálfan mánuð. Fimm þús-
und ítalir eru nú farnir frá
eynni heim til Italíu. Voru það
aðallega embættismenn og land
nemar. En rúmlega þúsund eru
þar enn þá, vegna þess að þeir
vonast til að mega starfrækja
áfram fyrirtæki sín eða af því
þeir eru giftir grískum konum.
Segja Grikkir að engum þving-
unum hafi verið beitt til þess að
hrekja ítali á braut, og þeir sem
farnir séu hafi farið með eigur
sínar, með sér.
ítalir fluttu allt á brott sem
þeir gátu með nokkrum ráðum
komið til skips, jafnvel bifreið-
ar. En hallirnar urðu eftir og
skógarnir, bændabýlin og ferða-
mannavegirnir frægu. Grikkir
hafa því fengið allverulegan arf
og spurning er, hvað þeir ætli
að gera við hann. Til dæmis ef-
ast þeir, sem skjálfa á beinun-
um heima á götum Grikklands,
um, að Grikkir hafi dugnað til
þess að halda áfram byggingu
slíkra gatna, sem ítalir byggðu.
Ef til vill finnst nýju umboðs-
stjórninni þetta vera nokkurt
álitamál. Að minnsta kosti var
eitt fyrsta afrek hennar að
frysta, — ef það orð er viðeig-
andi, — allar gufuvélar á eynni.
Nokkrar þeirrar voru seldar
fjármálamönnum, sem ætluðu
að flytja þær til landanna fyrir
botni Miðjarðarhafsins. En stjórn
Grikklands hefir lagt blátt bann
við öllum útflutningi og hið eina
sem leyft var að flytja út síðan
í apríl var skipsfarmur af her-
gögnum óvinanna, er skipt var
fyrir kjöt í Tyrklandi.
ítalir reistu með góðum
rangri stóra búgarða á Rhodos.
Ræktuðu þeir allt það hveiti, er
eyjarskeggjar fengu tvö síðustu
ár stríðsins, og fyrstu ákvarðan-
ir Grikkja voru að reka þá á
sama hátt og gert hafði verið.
Komust þeir þá að raun um að
mikill hluti búlandsins hafði
verið tekið af frá sveitarþorpun
um grísku. Verða þrír búgarðar
hlutaðir sundur, svo að hinir
upprunalegu eigendur landsins
geti fengið það. Hinn fyrsti verð
ur.fenginn þ.or'pi, sem sent hef-
ir stjórninni beiðni um ný heim-
ili. Þegar landstjórinn kom til
þessa þorps voru íbúarnir ör-
bjarga, skorti bæði matvæli og
vatn. Mussolini hafði fyllt vasa
ítalskra veitingamanna og verzl-
unarmanna en gerði ekkert eða
minna en ekkert til'að bæta
hag landsbúanna.
Fimmtíu þorp eru á Rhodos
og þar af eru 49 grísk en eitt
tyrkneskt. Gerist þess engin
þörf að dvelja lengi á eynni til
þess að verða var við leyfar
grísku fornmenningarinnar. Þar
eru rústir af tveim fornum borg
um og tilheyrir hvorri þeirra
fjallavirki, sem gnæfa hátt yfir
sjó. En ég tók eftir öðru, sem
mér fannst áþreifanlegra. Eg
var að tala við borgarstjóra í
einu skógarþorpanna. — Notaði
hann þá orð, sem fyrir löngu
var horfið úr málinu heima í
Grikklandi. Ekki var það orðið
sjálft, heldur notkun þess, sem
olli því að mér fannst ég heyra
rödd frá tímum Hómers. Musso-
lini þröngvaði fasistísku uppeldi
upp á eyjaskeggja. Var byrjað
á fáeinum kennslustundum á
dag í ítölsku og haldið áfram
þar til ekkert var kennt annað
en ítalska. Eg kom í tvo barna-
skóla inni í landinu og ekki gat
ég séð, að Mussolini hefði orðið
mikið ágengt í þeim efnum. —
Fullvissuðu 60 fremur óhrein og
tötraleg börn í einum og sama
bekk mig ‘um, að þau kynnu ekki
stakt orð í ítölsku. Nú eru þau
alin upp við söng grískra ætt-
jarðarsöngva. í kennslustofunni
voru enginn kennslutæki önnur
en tafla og kort af Grikklandi,
sem hékk yfir henni. Var eitt
barnið beðið að koma þangað og
Walíer Hallgrímsson
Minningarorð
Þann 13. júlí síðastliðinn létst
á sjúkrahúsi í Grafton, N. D.,
Walter Hallgrímsson frá Mil-
ton; hjartasjúkdómur varð hon
um að bana.
Walter Hallgrímsson var
fyrsta barnið af íslenzku for-
eldri, sem fæddist í Cavalier-
héraði í North Dakota, og hann
átti heima í Miltonbyggðinni
alla sína ævi; hann var vega-
verkfræðingur að menntun og
vann að vegagerð innan vébanda
héraðs síns í þrjátíu og fimm ár.
Walter Hallgrímsson var
framúrskarandi vinsæll maður,
og bar til þess margt; hann var
góðgjarn, hjálpfús, og um fram
allt vinur æskunnar; munu
margir þeir, er hann rétti örláta
þakkarhönd,#minnast hans með
þakklátum trega; hann hafði
verið fremur heilsuveill síðustu
á.in, en tók sérhverju því, er
að höndum bar með hetjulund
og frábærri sálarró.
Þessi mæti þegnskaparmaður
var fæddur hinn 28. dag nóvem-
bermánaðar árið 1892. — Voru
a“ foreldrar hans Hallgrímur Hall-
grímsson og Jóhanna kona hans;
hann var á unga aldri, er þeirra
misti við, og varð því snemma
að ryðja sér veg af eigin ram-
leik; hann var mikið við mann-
félagsmál riðinn, og þótti jafnan
hinn hollráðasti maður; hann
var lengi meðlimur sjálfboða-
slökkviliðsins í Miltonbyggð, og
um eitt skeið formaður þess;
einnig átti hann sæti í skólaráði
Miltonbæjar, var meðlimur Odd
Fellows-reglunnar, og gaf sig
jafnframt mikið við kirkjulegri
starfsemi.
Hinn 28. nóv. 1918 kvæntist
Walter og gekk að eiga Fríðu
Jackson úr Svoldarbyggð, er lif
ir mann sinn ásamt syni þeirra
Harris Marvin og fósturdóttur
Dionnu Marrison; einnig lifa
Walter tveir bræður hans, Joe
Hallgrímsson í Milton og John
Hallgrímsson í Crystal, N.Dak.
Kveðjuathöfn fór fram í Star
Theatre í Milton-bæ undir for-
ustu séra H. G. McVican, með
aðstoð séra E. H. Fáfnis frá
Mountain, forseta íslenzka lút-
erska kirkjufélagsins.
Victor Sturlaugson.
Langdon, N. D.
sýna mér, að það vissi hvar A-
þena og Saloniki voru á kort-
inu.
Fátæktin og eldheit þjóðernis-
kennd eyjaskeggja minnti mig
á Slóvenaþorp hjá Trieste, sem
ég hefi komið í. Og gætu þeir
látið ættjarðarástina í askana
og gert sér úr henni klæði væru
þeir allvel á vegi að því er ég
held.
Þetta er neikvæða hliðin á
arfinum frá ítölum. Grikkir
segja, að taka muni áraskeið að
endurreisa gríska menntun á
eynni. Vita menn ekki í aðal-
stöðvum umboðsistjórnaTÍnnar
hvert þeir eiga að snúa sér til
þess að fá skrifstofumenn, sem
færir eéu um að skrifa einfalt
bréf. Hins vegar er nóg af ung-
um mönnum í borgunum, sem
tekið hafa þátt í öllum ítölsku
námskeiðunum, en það kemur
ekki að gagni því að sjö af þeim
átta árum, sem þeir hafa verið
á skólum, reyndust hafa farið
(Framh. á þls. 8) n