Lögberg - 01.07.1948, Blaðsíða 2

2
LÖGBEHG, FIMTUDAGINN 1. JÚLI, 1948
Frá bókamarkaðinum
Þegar safna skyldi íslenzkum
lausavísum
Allt frá því, er íslenzkar sögur
hefjast, hefir hverskonar vísna-
gerð verið styrkur þáttur í hvers
konar menningarlífi íslenzku
þjóðarinnar. Fjöldi skálda og
hagyrðinga, hafa á öllum tímum
iðkað þessa list og má eflaust
segja, að hér sé um að ræða þjóð
aríþrótt, sem fyrir löngu sé orð-
in sameign Islendinga.
Af þeim ástæðum munu allir
sammála um, að höfundum
kvæða og lausavísna, beri að
sýna nokkurt þakklæti og mak-
lega virðingu.
Islenzku hagyrðingarnir hafa
þó ort mikinn fjölda vísna, sem
þeir hafa eigi ætlast til, að kæm-
ust út fyrir það umhverfi, sem
þær voru frumkveðnar fyrir. Er
slíkt vel skiljanlegt. Enda er það
vitað, að mikill fjöldi allskonar
vísna lifir á vörum íslenzkrar al-
þýðu, sem ekkert erindi á í bók-
arform. Snilli þessara vísna ræð
ur, hve langt líf þeim er ætlað.
Tilraunir munu hafa verið
gjörðar til, að safna íslenzkum
lausavísum, en af einhverjum á-
stæðum hefir árangur af því
starfi hingað til verið býzna lít-
ill. Fyrir nokkru varð það ýms-
um kunnugt að maður að nafni
Jóhann Sveinsson, er kennir sig
við Flögu í Hörgárdal hafði
fengið hokkurn fjárstyrk, til að
hefja söfnun lausavísna.
Þeir, sem unna íslenzku lausa-
vísunni telja, að með slíkri ráð-
stöfun, sé verkum merkra manna
frá ýmsum tímum sýnd viðeig-
andi virðing og munu flestir
hafa vonað, að hér yrði hafist
handa af þeirri rausn, sem svo
stórbrotnu verkefni sæmdi.
Safnandi slíkra verka þarf
vafalaust, að hafa margt í huga.
vilji hann birta rétta mynd, af
íslenzku lausavísunni.
Hann verður að vera víðsýnn
og réttdæminn. Hann má ekki
binda sig á klafa eigin skoðana.
Viðfangsefni hans krefst ríkrar
fegurðartilfinningar, þó hann
sjálfur sé snauður af slíkri
kennd. Honum ber einnig, að
sýna takmarkaðan ljótleika, þótt
hann hati allt slíkt. Hann verð-
ur oft, að hverfa sjálfum sér, en
þjóna verkefni síau í allri þess
víðfeðmi. En umfram allt má
það aldrei henda slíkan safnanda,
að hans persónulegu sjónarmið
gagnvart höfundum lausavísna
verði áberandi.
Yrkisefni hagyxðinganna hafa
verið um hin óskyldustu og fjöl-
breyttustu efni. í>eir hafa eigi
aðeins ort um: “ástir, fegurð, vor
og fljóð”, heldur einnig um raun
ir mannlífsins, meðlæti og mót-
læti samtíðar sinnar. Þannig
kemur mér í hug heildarmynd
íslenzku vísunnar; en mörgu
mætti að sjálfsögðu, bæta í þá
mynd.
Á síðastliðnu ári kom út á veg
um “Helgafells” 1. hefti af vísna
safni Jóhanns Sveinssonar, und-
ir nafninu: “Eg skal kveða við
þig vel”. Eg tel víst, að margir
er þetta safn lesa, verði nokkuð
undrandi og spyrji sjálfa sig
hvort þetta sé rétta myndin af
kveðskap íslenzkra alþýðu-
skálda. Eða er hér um all af-
skræmda mynd lausavísunnar
að ræða? Eg er ekki í vafa um
að svo er. En það er fleira, sem
lesandanum kemur undarlega
fyrir sjónir við lestur þessarar
bókar. Æskilegt hefði verið, að
vísurnar væru flokkaðar svo sem
föng væru á, slíkt hefði gert bók
ina læsilegri en safnandinn virð
ist hafa forðast slíkt og skal hér
nefna dæmi, sem sýna smekk-
leysi og hið algera skipulagsleysi
er ríkir um röðun vísnanna:
Á bls. 42 er þessi vel kveðna
og alvöruþrungna vísa Jóns
biskups Vidalíns:
Næst á eftir kemur svo þessi
miður þokkalega vísa ásamt
skýringu:
Berja, gelda, bíta, slá
blinda, klóra, flengja,
brenna, reka útlegð á,
aflífa og hengja”.
Slík dæmi um smekkleysi á
efnisröð vísnanna má finna víða
um bókina. Hér er um mikinn
formgalla að ræða og skort á
virðingu safnandans fyrir lesend
um, þó ekki sé minnst á þá upp-
hefð, sem vísu hins þekkta kirkju
höfðingja er sýnd, með því, að
birta næst á eftir ofangreinda
bögu.—
Eg hefi bent á þennan ókost
bókarinnar sökum þess að þegar
um heildarsafn er að ræða, mun
það venja, að flokka efnið til að
gera það aðgengilegra til lestrar,
en ekki einn hrærigraut, sem
fáir lesa til enda.
Eg nem næst staðar á bls. 70.
Þar gefur að líta vísur tvær, eft-
ir Svein Jóhannsson} og mun
það vera faðir safnandans.
Fyrri vísan er svona:
“Ágirnd bíður, líður þraut,
lasta júði grófur,
ganar snúðugt glæpabraut
gamall búðarþjófur”.
Nú veit safnandinn, Jóhann
Sveinsson, að þar sem þessi vísa
er þekkt, er haft nafnorð í stað
lýsingarorðsins “gamall” í fjórðu
línu.
Hvernig stendur á þessari
breytingu, er hún gjörð til þess,
að gera vísuna birtingarhæfa?
En þó svo kynni að vera,
telja vísu þessa óhæfa á prent,
sökum illyrða og lastmæla.
Síðari vísan hljóðar þannig:
“Ropar þú með rembið skap
rápar meira en leyfir táp
opið stendur góma gap
glápa menn á kvæða snáp”.
hefir og fullyrt það, að ekkert
níð var kveðið um fundarmenn,
af þeim manni er skýringin
greinir frá.
Er ég þá kominn að þeim blað-
síðum bókar þessarar, þar sem
birtar eru svokallaðar “ástands-
vísur”.
Eru það í raun og veru nokkr-
ar furðulegar endurminningar
frá hernámsárunum.
1 skýringu, gefur Jóh. Sveins-
son það í skyn, að “fósturlands-
ins Freyja” hafi þar tapað mjög
virðingu sinni í kynningu við
hið erlenda setulið.
Xví skal eigi neitað, að margt
hefði þar betur mátt fara. I þessu
efni, sem svo mörgu öðru; sjást
mistökin eftir á. En þá er rétt að
athuga, að órétt er að nota nafn-
ið “fósturlandsins Freyja”. Það
merkir, íslenzku kvenþjóðina,
án undantekninga.
Meira virðingarleysi er ekki
hægt að sýna íslenzkri kvenþjóð
og það er skylt, að mótmæla
harðlega slíkum sleggjudómum.
Lesandanum hlýtur að koma
til hugar, að “fósturlandsins
Freyja” hafi sýnt safnandanum
lítinn hlýhug og hér sé að brjót-
ast út í ómaklegum orðum, per-
sónuleg gremja til íslenzka kven
fólksins. Að mínu áliti, eru svo-
kallaðar “ástandsvísur” ekki
prent látandi.
Eg hefi nú farið nokkrum orð-
um um einstök atriði í vísnasafni
Jóh. Sveinssonar. Eg tel, að nauð
synlegt sé að leiðrétta rangfærsl-
ur og benda á það sem ósæmilegt
er, hvar sem það birtist.
Eg vildi ennfremur ráðleggja
hr. Jóh. Sveinssyni, að vilji hann
verða vinsæll vísnasafnandi, beri
honum að forðast persónulegar
og rangar skýringar. Slíkt er
hverjum fræðimanni vansæmd
Eg vildi vona; a ðnæsta hefti
þessa safns mætti sýna betri
skilning safnandans á íslenzku
lausavísunni, hún er dýrmætur
fjársjóður og vandmeðfarin. —
Sýni safnandinn hinsvegar onga
viðleitni til úrbóta, virðist lausa
vísunni íslenzku eigi stærri
greiði gerður, en forða henni úr
fræðimannshendi Jóhanns frá
Flögu.—
Einar Sigfússon.
Dagur, 28. apríl.
A förum héðan
Eftirgreind fögur ummæli “Á
a förum héðan” og “Nokkur kveðju
orð”, eru tekin upp úr blaðinu
Faxi, sem gefið er út í Keflavík
og birtust þar þann 17. júní, s.l.
—Ritstj.
Séra Valdimar J. Eylands,
kona hans og börn, sem hér hafa
dvalið s. 1. ár, eru nú á förum. —
Birtast hér á öðrum stað í blað-
inu kveðjuorð prestsins til safn-
aðanna.
Sr. Valdimar hefir gegnt hér
vandasömu og umfangsmiklu
starfi, þjónað tveimur prestaköll
um, Útskála og Grindavíkur og
flutt auk þess messur 'á ensku
flesta sunnudaga hér á flugvell
inum. Ber öllum saman um, að
störf sín hafi hann rækt af dugn
aði og trúmennsku; enda geng-
ur sr. Valdimar heill og óskiptur
að hverju verki. Það er honum
meðfætt og eiginlegt.
Eins og að framan greinir, virð
ast þessi umfangsmiklu skyldu-
störf ærið verksvið einum manni
en auk þess hefir sr. Valdimar
flutt fjölmarga fyrirlestra, bæði
hér í prestakallinum við ýmis-
konar mannfagnaði og hátíðar,
svo og við prestastefnur og ýmis
önnur tækifæri í Reykjavík og
í Ríkisútvarpið. Fer allsstaðar
mikið orð af andagift hans og
hrífandi mælsku. Með tilliti til
hins mikla annríkis virðast frí-
stundir hafa verið fáar, og þó eiga
prestshjónin ávallt nógan tíma
til þess að blanda geði við safn-
aðarbörn sín, taka þátt í gleði
þeirra og sorg með innilegum
samhug. Hafa þau með því skap-
að sér miklar vinsældir á þess-
um stutta dvalartíma hér, enda
hafa þau hjónin og börn þeirra
eignast marga vini og samhug
almennings, og hér mun þeirra
lengi minnst með söknuði, hlý-
hug og þakklæti. Sá hlýhugur
mun fylgja þeim héðan vestur
um hin víðu bláu höf.
H. Th. B.
í Vestmannaeyjum setur samvinnan svip sinn á allt athafnalífið
Þar fylgjasi allir með daglegum
síörfum sjómannanna, og engum
er afkoma þeirra óviðkomandi.
áíðan fyrir mánaðamót hefir
borizt mikill afli á land í Vest-
mannaeyjum, og er það nú eina
verstöðin, þar sem aflazt hefir á
þessari vertíð jafn mikið og í
meðalári. Blaðamaður frá Tím-
anum dvaldi nýlega í Vestmanna
eyjum með það fyrir augum að
kynna lesendum blaðsins hið
blómlega athafnalíf þar.
Aflasælasla versiöðin
að
“Herra guð í himnasal
haltu mér við trúna.
Kvíði ég fyrir Kaldadal
kvelda tekur núna”.
Skýring þessarar vísu birtir
safnandinn þannig:
“Höfundur var staddur á upp-
boði nokkru. Þar var og maður,
hraðkvæður mjög, en þótti vera
bullari. Lét hann mikið yfir sér
og orti óspart níð og kdrskni um
uppboðsgesti. Kastaði Sveinn þá
vísunni fram”.
Nú vill svo til að vísa þessi er
ort í heimasveit Jóh. Sveinsson-
ar. Verður því að óreyndu að á-
líta^ að hann sé höfundur skýr-
ingarinnar. Jóhann Sveinsson
veit sennilega líka um hvern vís
an er kveðin, þó ekki láti hann
þess getið. En skýring þessi er á
allan hátt furðuleg, svo ekki sé
meira sagt. Eg hefi aflað mér
nokkurra upplýsinga um tilefni
vísu þessarar og vil hér með
lýsa því yfir, að skýring Jóhanns
Sveinssonar er alger skáldskap-
ur. En skýringin gefur ástæðu
til víðtækari athugunar. — Hvar
mundi Jóhann Sveinsson fá það
viðurkennt, að maður sá, sem
vísan er kveðin um hafi þótt
“bullari”.
Eg hygg, að aðeins hann einn,
af kunnugum mundi gefa slíka
umsögn.
Það verður að teljast vafasöm
fræðimenska, að halla þannig
réttu máli og gera vanmáttuga
tilraun til að rýra álit manns,
sem ekki getur borið hönd fyrir
sig, til varnar, og eigi verður
það stórmannlegt talið, að mæla
þannig^ um fallinn sveitunga,
sem maður gat aldrei sigrast á,
meðan báðir máttu mæla.
Eg hefi, hér að ofan greint frá
skýringu Jóh. Sveinssonar og vil
staðhæfa, að vísa þessi er ort við
alt annað tækifæri en skýring-
in getur um. Þá vitneskju hefi
ég frá greinargóðum og minnug-
um manni, er var þar staddur,
sem vísan var kveðinn. Hann
Á vertíðinni, sem nú er
ljúka, hafa Vestmannaeyjar,
ma eins og oft áður, reynzt aflasæl-
asta verstöðin. I nær öllum ver-
stöðvunum hefir vetrarvertíðin
svo að segja brugðist, nema í
Vestmannaeyjum^ en þar er nú
kominn á land jafn mikill afli
og á meðalvertíð. Miðin í kring-
um eyjarnar eru góð, og sjó-
mennirnir þar eru hugdjarfir og
hraustir, eins og íslenzkir sjó-
menn yfirleitt. Þeir leggja ó-
trauðir út á bátunum, þegar
mörgum landkrabbanum lízt
ekki á blikuna.
Fiskangan í lofii
Frá því fyrir seinustu mánaða
mót hefir verið ágætur afli hjá
Vestmannaeyjabátum, einkum
þó neta- og botnvörpubátum. —
Suma- dagana hefir verið land-
burður af stórum og feitum
netafiski á öllum bryggjum.
Nú er komið vor í Vestmanna-
eyjum, og grasbrekkurnar í
Heimaklettinum komu með græn
leitum blæ undan maísnjónum
á dögunum. Björgin eru líka að
lifna af fugli og vængjaþyt.
Með vorinu leggur fiskangan-
ina yfir allan bæinn, frá höfn-
inni og fiskvinnslustöðvunum
þar í grennd. I Vestmannaeyjum
er fiskangan í loftinu jafn sjálf-
sagt fyrirbrigði og súrefnið sjálft
og þar myndi enginn kunna við
sig til lengdar, væri ekki fisk-
lykt að finna. Vestmannaeying-
ar sjálfir kalla fiskimjölsverk-
smiðjuna stundum “ilmefnaverk
smiðju Vestmannaeyja” vegna
lyktarinnar, sem leggur yfir bæ-
inn frá reykháfum hennar.
Lífhöfnin fyrir Suðurland
Höfnin í Vestmannaeyjum
hefir verið endurbætt mikið á
seinustu árum og er nú orðin
stór og góð, enda lífhöfn allra
sjófarenda við Suðurland. — I
illviðrum leita þar allt af hafnar
tugir erendra og innlendra fiski-
skipa, auk þess sem fjöldi skipa
liggur þá oft einnig í vari undir
skjólgóðu björgum eyjanna.
Það þykir mjög mikils virði í
Vestmannaeyjum, að ákveðið
var að grafa höfnina inn, þar sem
nú er hin svonefnda Friðarhöfn.
Má með auknum aðgerðum^ sem
þörf er á, gera Vestmannaeyja-
höfn einhverja stærstu, örugg-
ustu og beztu höfn landsins.
Til dæmis um hinar miklu
skipaferðir, sem nú eru orðnar
um Vestmannaeyjahöfn, má geta
þess, að Guðjón Vigfússon hafn-
sögumaður sagði blaðamanni
frá Tímanum það, að komið
hefði fyrir, að yfir 30 erlend skip
hefðu verið tekin inn í höfnina
á einu flóði. Stundum koma 70—
80 erlend skip á einum degi, þá
helzt fyrir helgar, og verða hafn
sögumennirnir, sem aðeins eru
tveir, að koma þeim öllum til
hafnar. Er því líklegt, að hafn-
sögumennirnir í Vestmannaeyj-
um, þeir Guðjón Vigfússon og
Jón Sigurðsson, séu þeir hafn-
sögumenn á íslandi, sem við
allra mest annríki eiga að búa.
Eflirsóltasla verstöð
landsins
Vestmannaeyjar hafa í fjölda
mörg ár verið eftirsóttasta ver-
stöð landsins, enda óvíða meiri
þörf fyrir aðkomusjómenn, sök-
um þess, hve margir bátar eru
gerðir þaðan út. En Eyjarnar eru
eins og flestum mun kunnugt,
langstærsta verstöðin hér á
landi, með 70—80 vélbáta og skip
og fjóra togara. Tala vélbátanna
er þó nokkuð breytileg frá ári
til árs.
Það, að sjómenn sækja yfir-
leitt meir til Vestmannaeyja en
annarra verstöðva, kemur eink-
um til af þrennu. Mið Vestmanna
eyjabáta eru fengsæl. Hluta-
skipti þar nálgast að flestu mjög
samvinnuútgerð, og bera sjó-
menn því tiltölulega hærri hlut
frá borði þar en annarsstaðar, og
loks eru aðkomusjómönnum í
Vestmannaeyjum búin betri lífs
skilyrði en í mörgum öðruiti
verstöðvum landsins.
Þar búa allir sjómennirnir
í húsum
Gömul o grótgróin hefð ríkir
í Vestmannaeyjum um aðbúnað
vertíðarsjómanna, og hefir lítið
breytzt 1 áratugi^ nema hvað
hann hefir batnað með batnandi
afkomu og vaxandi velmegun.
Aðkomu-sjómennirnir búa yf-
irleitt á heimilum útgerðar
manna, og borða hjá þeim og við
sama borð og fjölskylda útgerð-
mannsins. Er þetta einn þáttur-
inn í þeirri ókerfisbundnu sam-
vinnuútgerð, sem hefir lengst
af átt sér stað í Eyjum. Dæmi
eru til þess nú í vetur, að kona
útge^ðarmanns hefir átta sjó-
menn í húsnæði, fæði og þjón-
ustu, og hefir þó enga húshjálp,
ekki einu sinni þvottavél, ísskáp
né hrærivél.
Niðri við höfnina, þar sem lífæð
atvinnulífsins slær
Niðri við höfnina í Vestmanna
eyjum er hægt að fylgjast með
því, hvernig lífæð atvinnulífsins
slær. Hér er athafnalífið í fullum
gangi og hér streyma milljónir
af erlendum gjaldeyri inn
þjóðarbúið — í mynd þorsksins,
sem er stór og feitur, hvort sem
hann er sóttur á Selvogsbanka
eða á miðin nær Eyjunum. —
Síðdegis á góðviðrisdögum má
sjá mikinn fjölda af bátum við
allar bryggjur. Sumir eru að
landi, aðrir að fara og enn aðrir
að landa. Bryggjurnar eru full-
ar af fiski; mest stórum og feit-
um netafiski. Stundum liggur
beinlínis við, að fiskurinn fljóti
út af bryggjunum. Sé aflinn
fenginn á nálægum miðum, má
sjá fisk og fisk spriklandi í kös-
inni. —
Fiskurinn er ýmist 1 á ti n n í
frystihús, þar sem mest af hon-
um er flakað, seldur í salt eða
ekið á handvagni yfir bryggjuna
og ísaður niðri í lestum flutn-
ingaskips, sem f 1 y t u r hann á
markað í Englandi.
Óviðkomandi ekki bannaður
aðgangur.
I Vestmannaeyjum er litið
þannig á, að engum sé höfnin,
bátarnir og fiskurinn óvið kom-
andi. Þar er engum bannaður
aðgangur. Þó að leitað væri með
logandi ljósi um allar bryggjur,
frystihús eða vinnustöðvar, þar
sem u n n i ð er að aflanum, að
spjaldi, sem á stæði: “Óviðkom-
andi bannaður aðgangur”, myndi
sú leit engan árangur bera í
Vestmannaeyjum. Því að þar er
sjórinn og athafnalífið engum
óviðkomandi. Á hverjum einasta
degi^ þegar vel aflast og viðrar,
fara flestir Vestmannaeyingar
niður að höfn, hvaða störfum,
sem þeir annars gegna daglega.
Margir fara heim með fisk í soð-
ið, eftir að hafa kynnt sér afla-
brögðin almennt, og hvaða bátur
er með mestan afla.
Blómarósirnar innan
um þorskinn.
Stúlkurnar eru þarna engin
undantekning. 1 Vestmaneyjum
er séstaklega mikið af mannvæn-
legu, ungu fólki með frjálsmann-
lega og prúða framkomu. Blóm-
arósirnar í Eyjum eru ekki
feimnar við að sýna sig niðri á
bryggjum, hvort sem þær eru
vinnuklæddar, í samfesting og
hnéháum gúmmístígvélum, eða
klæddar litskrúðugum silkikjól-
um, síðum samkvæmt nýjustu
tízku. Þær stikla brosandi milli
fiskkasanna á bryggjunni, þótt
maður gæti annars haþdið, að
þessar prúðbúnu, laglegu skúlk-
m: hefðu skroppið hingað í sól-
skininu frá Palace De L’Opéra
eða Rue de Rivoli í París.
Myndir, sem enginn
horfir á.
Á Básaskersbryggju, sem er
stærsta bryggjan í Vestmanna-
eyjum, er þungamiðja athafna-
lífsins. Á miðri þessari bryggju
er hús, sem öllum stendur opið.
Þar eru borð og bekkir og hægt
að fá keypt kaffi, sem óspart er
notað, þegar kalt er í veðri. Á
veggjunum eru gluggar til allra
hliða, svo að hægt er að fylgjast
með því, sem gerist á bryggjunni
og við hana, og í þessu húsi er
líka hægt að fylgjast með því,
sem gerist hjá bátunum, sem eru
úti á sjó. Á einum veggnum er
hátalari, þar sem endurvarpað
er samtölum bátanna á sjónum
og samtölum skipverja við vini
og kunningja í landi.
Á einum veggnum eru níu
stórar litmyndir af amerískum
blómarósum — auglýsingamynd-
ir frá amerísku gosdrykkjafyrir-
tæki. Það er ótrúlegt, en samt
satt, að ungir sjómenn( sem
koma inn í verkamannaskýlið til
að fá sér kaffisopa eða hvíla sig
um stund, láta ekki svo lítið að
gefa þessum níu amerísku blóm-
arósum minnstu gætur. En mik-
il meðmæli eru þetta með ungu
stúlknum í Vestmannaeyjum.
Ótæmandi framtíðarmöguleikar.
Það er dálítið einkennilegt, að
í tuttugu ár skuli svo að segja
engin breyting hafa orðið á íbúa-
tölu Vestmannaeyja. Allan þann
tíma hafa um 3500 manns byggt
eyjarnar. Nú virðist ætla að fara
að verða n o k k u r breyting á
þessu, því með auknum atvinnu-
tækjum og bættri höfn hafa
margir duglegir sjómenn sótzt
eftir að komast til Eyja og sum-
ir þegar flutt þangað með fjöl-
skyldur sínar. Sannleikurinn er
líka sá, að óvíða eru jafn miklir
fram tíðarmöguleikar til útgerð-
ar og í Vestmannaeyjum, sökum
þess, hve eyjarnar liggja vel við
fengsælum miðum. I framtíðinni
má búast við, að Vestmannaeyj-
ar verði með fjölsóttari ferða-
mannastöðum hér á landi sakir
einstæðrar og tilkomumikillar
náttúrufegurðar. En vitanlega
verður það þó alltaf sjósóknin og
baráttan við Ægi, sem gefur líf-
inu gildi í Vestmannaeyjum.
Tíminn 13. maí
— Þjónn, þjónn, takið þetta
egg burtu.
— Já, sjálfsagt, en hvað á ég að
gera við það?
— Gera við það? Snúið það úr
hálsliðnum.