Lögberg - 01.07.1948, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 1. JÚLÍ, 1948
5
ÁHUGAMÁL
UVCNNA
Ritrtjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Hvort man nú enginn Jón Sigurðsson
“Eg las fallega grein í síðasta
Lögbergi, eins og raunar oft áð-
ur”, sagði góðvinur okkar einn.
“Það var greinin Um skyldur al-
þingismanna eftir Jón Sigurðs-
son, forseta. — Hvað ætli marg-
ir muni annars eftir því, að við
eigum hér í borginni, í garðinum
fyrir utan þinghúsið, mynda-
styttu af þessum manni —
okkar mesta manni, gerða af
listamanninum góða, Einari
Jónssyni? Því sýnum við ekki
forsetanum virðingu og minn-
umst hans 17. júní á viðeigandi
hátt? — Eg tek altaf ofan, þeg-
ar ég geng þarna fram hjá, en
því leggjum við ekki leið okkar
þangað í stórhóp þennan dag og
sýnum börnum okkar og sam-
borgurum, að við höfum átt
mikilmenni, sem við kunnum að
meta og virða? — Sennilega hafa
aðeins fuglarnir staldrað við
hjá standmynd Jóns Sigurðsson-
ar 17. júní síðastliðinn. — Við
ættum þó að minsta kosti, sóma
okkar vegna, að hreinsa af
myndinni óhreinindin, sem þess-
ir gestir loftsins skilja eftir. —
Eða man nú enginn Jón Sigurðs-
son — erum við að glevma Is-
landi?” — Djúpur sársauki lýsti
sér í rödd þessa vinar okkar,
þegar hann varpaði fram þess-
um spurningum um leið og hann
kvaddi.
Seinna um daginn lagði ég
leið mína ofan í þinghússgarð,
og að mynd Jóns Sigurðssonar.
Eg hefi að vísu oft komið þang-
að áður, en eftir þessa ádrepu
vinar okkar fann ég löngun til
þess að ganga á fund forsetans.
Hann var göfugmannlegur og
tígulegur ásýndum að vanda; —
mynd hans hefir verið komið
fyrir á hinum fegursta og virðu-
legasta stað, sem völ er á — á
flötinni fyrir framan þinghús
Manitobafylkis. Ekki eru þarna
margar myndastyttur. — Vict-
oria drottning situr andspænis
aðaldyrum hússins; hermanna-
minnismerki fyrstu heimsstyrj-
aldar til vinstri; Jón Sigurðsson
forseti, til hægri, og horfir til
austurs, en austanvert við þing-
húsið stendur mynd af ástmegi
Skota, Robert Burns. —
í þetta skipti báru standmynd
irnar enginn merki um vinsæld-
ir fuglanna; umsjónarmaður
garðsins mun líta eftir því.
í ýmsum íslendingabyggðum
er Jóns Sigurðssonar minst, og
íslenzka lýðveldisins, 17. júní
ár hvert. Winnipeg íslendingar
halda sinn íslendingadag að
Gimli í ágúst mánuði, en væri
ekki skemtilegt að Islendingar í
Winnipeg tækju einnig upp
þann sið að safnast saman
kvöldstund 17. júní ár hvert, á
flötinni hjá mynd Jóns Sigurðs-
sonar; leggja blómsveig við
myndina, og syngja íslenzka
söngva? Eitt stutt ávarp væri
nægilegt. Hin löngu júníkveld
eru oft dásamlega fögur; gætum
við varið kveldinu, 17. júní, bet-
ur en að minnast á þennan hátt,
með virðingu og þakklæti, hins
mikla brautryðjanda ættþjóðar-
innar, Jóns Sigurðssonar?
-t-
Miklar í lofti
Fyrir þrjátíu árum tók
Blanche Stuart — sem kunn er
undir nafninu Betty Scott — ofan
flughjálm og rykgleraugu og
sagði að það væri engin framtíð
fyrir kvehfólk að fljúga, nema
sem aukastarf. Hún hafði þó
stundað listflug í sex ár og var
fræg flugkona. En svo er að sjá
sem þetta sé enn réttmæli. 5000
flugkonur eru hú í heiminum, en
flugmenn eru 335.000. Konur
óska þess, að fá jafna aðstöðu til
þess að stunda þessa atvinnu. —
Aðrar konur tóku upp sama
starf og Betty Scott. Þær áttu
bágt með að trúa því að almenn
ingur og einnig flugfélögin gætu
ekki fallizt á, að þær væru ör-
uggar við flugstjórn. Þær höfðu
þó getið sér frægð í listflugi. —
Þær vildu geta fengið ábyrgðar-
stöður eins og karlmenn.
Þær hætta lífi sínu jafnt og
karlmenn og þær hafa tekið á
sig alla erfiðleika fúslega. Sigg
á hnúum, flumbraðir fótleggir
brotnar og rifnar neglur, hörund
sem er eins og sútað skinn, úfið
hár og ótótlegt. Þetta fylgir allt
starfinu, en enginn tepruskapur
hefir staðið þeim konum í vegi,
sem stunda vilja fluglistina. —
Margar hafa sýnt það að þær
eru jafnfærar körlum til þess að
stjórna hverskonar flugvélum.,
Þær sýndu það á stríðsárun-
um. Þá var í Bandaríkjunum
stofnuð flugsveit kvenna. — Þá
fengu konur að stjórna allskon-
ar flugvélum svo að allir karl-
ar gætu farið í herinn. En flug-
sveitin — the Wasps — var leyst
upp fyrir stríðslok og var það
flugkonum mikið hryggðarefni.
Eftir stríðið hafa þær átt erfitt
uppdráttar, og hafa þær nú ný-
lega haft flugsýningu þar sem
konur eingöngu áttu að sýna
fluglistir. Karlmenn áttu ekki að
koma þar nærri, heldur ekki að
starfa á flugvellinum. Þetta var
gert til þess að auka áhuga
kvenna á flugi og líka til þess að
minna karlmenn í áhorfenda-
hópnum á það, að konur geti
flogið og gert það vel.
Betty Scott var heimsins fræg
asta flugkona fyrir 30 árum. —
Fyrst vakti hún athygli með því
að aka bifreið ein yfir þvera
Ameríku, þá var hún átján ára.
Síðan gerðist hún flugkona og
var fyrsta kona sem flaug langa
leið í flugvél, — það var þó ekki
nema sextíu mílna flug. — Af-
rek hennar á flugi eru mörg, og
hún varð líka fyrir slysum.
Margar konur hafa síðan orðið
frægar flugkonur. En Betty
Scott segir að það, að konur eigi
erfitt uppdráttar, sé mikið kyn-
systrum þeirra að kenna. — Þær
virðist hafa meira álit á körlum
en konum.
Fínir kvensokkar
Nýlega var sýning á fínum
kvensokkum í Waldorf-Astoria
gistihúsinu í New York.
Örþunnir sokkar voru sýndir
og voru þeir margvíslegir á lit,
svo sem, bleikir, ljósgulir, ljós-
fjólubláir, grænir, ljósrauðir og
gulbrúnir. Til þess er ekki ætl-
ast, að þeir komi í staðinn fyrir
dökku sokkana, heldur að þeir
sé aðeins notaðir með fínum,
þunnum kjólum, kjólum úr
organdie, silki og blúnduefni,
sem notaðir eru á sumrin.
Lilla-bláir eða ljós fjólubláir
sokkar eru sýndir með dálítið
dekkri fjólubláum kjól úr bóm-
ullardúk, og skórnir, sem með
fylgdu, væri brúnir leðurskór.
Með Ijósrauðum sokkum var
sýndur síðdegiskjóll sem var
í ljósari rauðum lit, en gullskór
voru sýndir með. Ljósgrænir
sokkar voru sýndir með marglit-
um kvöldkjól úr nýlonette, og
voru aðallitir hans grænt, blátt
og ljósbleikt. Gulir sokkar voru
sýndir með gulum blúndukjól.
Vínarbúar eru ennþá fullir af fjöri
Listir standa með miklum blóma
í austurrísku höfuðborginni
Fólkið í Vínarborg er svangt.
Húsin þar eru köld og dimm.
Búðirnar eru svo lil tómar.
Og þó er borgin þrungin lífi.
Hún er ennþá mesta "heims-
borgin'’ í Evrópu.
Eftirfarandi grein er
Spectator”, 30.
ur
þýdd
apríl.
“Hvernig leist þér á Vín? Er
það ekki eyðileg borg? Er ekki
hin gamla og fagra Vínarborg
horfin að eilífu?”
Menn hafa sífellt verið að
þessu, síðan ég kom nýlega heim
frá Vín. Fólkið óttast að hin lífs
glaða og fjöruga borg Strauss-
valsanna og Glöðu Ekkjunnar sé
horfin. Og jafnvel þeir^ sem
vissu að í Vínarborg voru einnig
frægir læknar, sálfræðingar, rit-
höfundar, uppfinningamenn og
listamenn, óttast, að samblandið
af snilligáfu og léttúð, starfi og
fjörugum söngvum, sem gerði
það að verkum, að Vín átti ekki
sinn líka í víðri veröld, sé horfið
— og komi aldrei aftur. En þessi
ótti er ástæðulaus. Eg hefi nú
aftur heimsótt Vínarborg, eftir
að hún hefir orðið að þola margra
ára styrjöld og eyðileggingu. —
Borgin er ennþá dásamleg og
þrungin lífi — hún er ennþá
mesta “heimsborgin” á megin-
landi Evrópu.
Þegar verið var að svipast um
eftir aðseturstað fyrir Samein-
uðu þjóðirnar, sagði sagnfræð-
ingur einn í New York við mig:
“Þeir ættu að velja Vín. — Allar
ráðstefnur^ sem haldnar eru þar
takast vel því að þar er fólkið
hamingjusamt. Lítum . bara á
Vínar-ráðstefnuna. Þar voru
teknar mikilvægar ákvarðanir
— þrátt fyrir allan glauminn og
gleðina. Það hefði kannske jafn
vel tekist að halda lífinu í Þjóða
bandalaginu ef það hefði haft
aðsetur í Vín”.
Vínarbúar gleðjast
yfir litlu
Það er sennilega mikilvægt að ar
fólk viti hvernig það á að vera
hamingjusamt, þó »að það hafi
varla nóg að bíta og brenna, ef
hægt á að vera að skapa varan-
anlegan frið. Megnið af fólkinu
í veröldinni verður að öðlast
þessa þekkingu ef það á að geta
höndlað hamingjuna. Og í Vín
kunna menn vissulega að gleðj-
ast yfir litlu. Fólkið þar er
svangt. Húsin eru köld og dimm.
Búðirnar eru svo til tómar. —
Skömmtunin sér mönnum aðeins
fyrir einni góðri máltíð á viku. mu
Hin frægu kaffihús eru lokuð
— þar sem maður gat áður labb-
að inn af götunni, borgaði sex
pense í aðgangseyri, fékk kaffi-
bolla með eins miklu af þeyttum
rjóma og maður vildi og gat síð-
an setið og lesið þar í blöðum og
tímaritum eins lengi og maður
kærði sig um. Fáein þeirra, sem
enn eru opin, hafa á boðstólum
eitthvað, sem kallað er te — og
þegar mikið er um að vera fá
menn agnarlitla pylsu með
mustarði. En á hverju kvöldi eru
leiksýningar á átján leikhúsum
og leikritin eru ekki valin af
verri endanum, Shakespeare,
Shaw, Tchekov, Galsworthy^
Thornton, Wilder, Pirandello,
Melnar, Claudel. 1 neðanjarðar-
stöðvunum eru veggirnir þakt-
ir auglýsingum um fyrirlestra,
námskeið í listum og vísindum
o. s. frv. Innan um þessar aug •
lýsingar eru svo aðrar — fyrir-
spurnir um eiginmann, son eða
bróðir, sem fór í stríðið og ekk-
ert hefir heyrst frá síðan orust-
an um Stalingrad eða Omsk
geisaði — en gæti ef til vill enn
verið á lífi í einhverjum fanga-
búðum. Dagblöð og tímarit eru
boðin á hverju götuhorni. Ekki
lítur út fyrir, að pappírsskortur
hafi nein áhrif á útgáfu þeirra.
Útlendingar vel séðir
Það ergir mann að heyra aftur
allskonar annarlegar tungur tal-
aðar á götum borgarinnar. Eng-
inn í Vínarborg hefir neitt við
það að athuga. Þar hefir eng-
inn ímugust á útlendingum. Það
eru til aðrar borgir, þar sem
mikið er dekrað við útlendinga
— en engum er í raun réttri vel
við þá. Vínarbúum hefir alltaf
verið einkar hlýtt til erlendra
gesta, þeir reyna að skilja tungu
útlendinganna og siði þeirra. Og
ég hygg, að þannig muni það
verða áfram — því að þrátt fyrir
allar þær ógnir, sem borgin hef-
ir orðið að þola, þá heyrði ég
enga láta þar*í ljós hatur. Vínar
búar geta ekki hatað. Það er
kannske ein undantekning. Ann
að veifið varð ég vör við það, á
götum úti og mannamótum, að
ef einhver talaði með hinum
harða framburði Prússans, þá
var eins og fólkið gæfi honum
illt auga. Það hefir ætíð verið
gert gys að Prússum í Vínarborg.
Nú virðist enginn geta þolað þá
lengur.
Listir standa í blóma —
þó hart sé í ári
Eg heyrði engann kvarta yfir
því, þó að heimilið hans hefði
verið jafnað við jörðu. En marg-
ir hafa sagt mér það, að þegar
Operan stóð í björtu báli þá hafi
gamlir menn, miðaldra konur,
ungar stúlkur og drengir staðið
á götuhornum og grátið. — Hið
fræga Philharmonic Orchestra,
söngvararnir og ballettinn hafa
undanfarið haft aðsetur í hinu
gamla Theater an der Wien, og
hafa hljómleikar og sýningar
aldrei verið betri en nú. Vínar
búar sátu í frökkum sínum, þeg
ar ekki var til nægilegt eldsneyti
til þess að hita upp húsið. Ýmsir
af rithöfundum yngri kynslóðar-
innar álíta að smáleikhús, í
einni af hliðargötum borgarinn-
Die Insol, sé bezta leikhúsið
í Vínarborg um þessar mundir.
Síðastliðið ár voru m. a. sýnd
þar leikrit eftir Byron, Ibsen,
Gorki, Alexander Dumas, de
Musset, Gerhart Hauptmann,
Wodekind, Rilke, og ný útgáfa
af Sakuntala, eftir Kálidáse. —
Einnig leikrit eftir Shaw, Odets,
Nestroy og Molnar og öll þessi
leikrit voru sýnd án buninga eða
annars, sem nauðsynlegt er talið
á leiksýningum. Á hverju kvöldi
gat að lesa auglýsingu í leikhús-
þar sem áhorfendur voru
beðnir um að selja því lampa,
blómsturvasa, húsgögn eða efni,
sem hægt væri að sauma úr bún
inga. Leikstjórinn, Leon Epp
veit vissulega hvernig hægt er
að vera hamingjusamur og nota
skapandi gáfu sína þó að hörgull
virðist á öllu. Hann byrjaði
fyrir um það bil ári síðan með
sýningum á Pippa Passes, eftir
Robert Browning — en enda þótt
því leikriti Tiafi verið mikið
hælt, þá hefir þafT sjaldan verið
sýnt. Um þetta leyti var Leon
Epp trúlofaður ungri leikkonu
og voru þau í þann veginn að
genga í heilagt hjónaband. Þeim
hafði einmitt tekist að spara
saman nægilega mikið af pen-
ingum til þess að geta farið í brúð
kaupsferð, þegar þau komust
yfir leikrit Brownings, sem gefið
hafði verið út á þýzku. Þau á-
kváðu þegar í stað, að hætta við
brúðkaupsferðina og nota pen-
ingana til þess að taka á leigu
leikhús og sýna þar Pippa Passes.
Sýningar tókust með slíkum á-
gætum að leikritinu var útvarp-
að, og veit ég ekki til að það hafi
komið fyrir áður, enda þótt leik
rit Brownings virðist sérlega vel
fallið til útvarpsflutnings.
Það er ennþá lil kærleikur
í veröldinni
Vínarbúar vilja gjarnan efna
til samkeppni á sviði menningar
mála. Þeir eru gestrisnir og
kæra sig ekki um að vera alltaf
þiggjandinn. 1 lok heimsstyrjald
arinnar fyrri var Austurríki í
slíkum fjárkröggum, að það
neyddist til þess að þiggja hjálp.
Bandarískur bankastjóri sagði
þá að landið lifði algjörlega á
bónbjörgum. Það var mjög óvit-
urlega mælt og lýsti litlum skiln
ingi á skapgerð Austurríkis-
mannsins, sem er nógu biartsýnn
til þess að vera greiðugur. Eg
dvaldi í Vín í þrjár vikur, en ég
sá ekki einn einasta betlara á
götunum. En ég sá annað, sem
snart mig djúpt. Það var sýning
á listmunum, er konur Vínarborg
ar höfðu unnið. Það átti að senda
þá sem gjöf til kvenna í Sviss,
sem dálítinn þakklætisvott fyrir
það, að þær höfðu sent börnum
í Austurríki mat. Á sýningu þess
ari voru 1000 munir. Þeim var
safnað af einum helzta friðar-
vininum í Vín, sem varð að þola
hræðilegar þjáningar meðan naz
istar sátu að völdum. Við hvern
hlut var fest lítið spjald og á því
stóð: “Es gipt noch Liebe in der
Welt” — Það er ennþá til kær-
leikur í veröldinni. — 1 Bern
voru munir þessir notaðir sem
verðlaunagripir við hátíðahöld,
og söfnuðust þar 3000 pund, sem
varið var til þess að hjálpa aust-
urrískum stríðsföngum.
Úígáfustarfsemi
Leipzig, sem áður var miðstöð
allrar þýzkrar útgáfustarfsemi,
er nú í rústum. Rússar — en
Leipzig er á hernámssvæði
þeirra — vinna ötullega að því
að endurreisa þar prentsmiðjur,
en þrátt fyrir það skapar þetta
ástand tækifæri til stóraukinnar
útgáfustarfsemi í Vínarborg. —
Rithöfundar borgarinnar hafa á-
valt lagt drjúgan skerf til hinna
þýzku bókmennta, sem prentað-
ar voru og útgefnar í Leipzig.
Með lítilsháttar hjálp, ættu
Vínarbúar sjálfir að geta annast
útgáfu á öllum þeim bókum sem
þeir þurfa á að halda, og þeir
ættu einnig að geta prentað bæk
ur á öllum tungumálum fyrir
þann eina heim, sem þeir hafa
’ætíð trúað á. 1 borginni eru menn
sem eru færir í öllum tungumál
um veraldarinnar og prófarka-
lesarar, sem hafa hlotið mennt-
un sína við máladeildir háskól-
ans. Vínarbúum er það mikið á-
hugamál að prenta bækur — en
einkum myndu þeir vilja greiða
fyrir mat handa börnum sínum
með því, að framleiða “andlega
fæðu” fyrir börn allra landa. —
Þeir vilja gefa þeim hollar og
góðar bækur; í stað þeirra bóka,
sem innræta börnurtum þjóð-
ernisrembing og gerir þeim ó-
kleift að skilja viðhorf annara
þjóða. Það var reynt í smáum
stíl eftir heimsstyrjöldina fyrri,
og þær tilraunir vöktu áhuga
menningarfrömuða og uppeldis-
fræðinga um heim allan. Ef þess
um tilraunum væri haldið áfram
nú, í stórum stíl, í hverju ein-
asta landi heimsins, þá myndum
við ef til vill geta skapað frið á
hinum eina sanna grundvelli —
sálum ungu kynslóðarinnar.
Mbl., 27. maí.
Vinsamleg leiðrétting
Reykjavík 19. júní ’48
Herra ritstjóri!
1 heiðruðu blaði yðar, dags. 8.
apríl þ. á., er grein um “Feðgin-
in í Miklagarði”, endurprentuð
úr tímaritinu “Stígandi” að Ak-
ureyri og er eftir Kristínu Sig-
fúsdóttur skáldkonu, og er grein
in hin prýðilegasta og rituð af
mikilli velvild. En þótt seint sé,
langar mig til að leiðrétta dálitla
villu, sem slæðst hefir inn í grein
ina um langafa minn, séra Hall-
grím Thorlacíus í Miklagarði.
Segir í greininni að hann hafi
stundað nám í Hólaskóla og verið
síðan aðstoðarprestur föður síns
í 3 ár, en þetta er ekki rétt.
Foreldrar hans voru séra Ein-
ar Jónsson, síðast prestur í Kald
aðarnesi í Flóa — bjó í Kálfshaga
þar í hverfinu — og seinni kona
kona hans Elín Hallgrímsdóttir
Thorlacius, sýslumanns í Suður-
Múlasýslu, Jónssonar, sýslu-
manns í sömu sýslu Þorláksson-
ar biskups á Hólum Skúlasonar.
Þegar séra Einar faðir hans dó,
mun Hallgrímur hafa verið um
12 ára að aldri og kom þá móðir
hans honum fyrir til náms i
Skálholtsskóla — ekki Hóla-
skóla — og þaðan vígðist hann
sem aðstoðarprestur að Grenj-
aðarstað til bróðursonar síns
séra Einars Thorlacius, en er
hann kom norður, var frændi
hans dáinn — þrítugur að aldri
— og þjónaði séra Hailgrímur
Grenjaðarstað í 3 ár, unz hann
fékk Miklagarð, þar sem hann
var síðan prestur í 60 ár, — hin
síðustu ár með aðstoðarprestum.
Séra Einar Thorlocius á Grenj-
aðarstað var sonur Bjarna,. er
var hálfbróðir séra Hallgríms af
fyrra hjónabandi föður hans.
Kona séra Hallgríms í Mikla
garði var Ólöf Hallgrímsdóttir,
prófasts Eldjárnssonar frá
Grenjaðarstað, eins og segir í
áðurnefndri grein.
Þætti mér vænt um að þetta
væri leiðrétt í yðar heiðraða,
fjöllesna blaði.
Virðingafyllst
Einar Þ. Thorlacius
fyrrum prestur að Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd.
ALBERT E. TÓMASSON
fyrsti atvinnuflugmaðurinn
sem útskrifast hér á landi
Fyrir fáum dögum var í fyrsta
sinni hér á landi tekið flugpróf,
sem veitir réttindi til atvinnu-
flugs með farþega. Flugmaður-
inn er aðeins 20 ára, Albert E.
Tómasson að nafni, til heimilis
að Tómasarhaga við Laugarás-
veg.
Hefir Albert hlotið allt sitt
flugnám hérlendis bæði bóklegt
og verklegt. Byrjaði hann sem
ungur drengur nám í svifflugi,
síðan gekk hann upp í vélflug-
deild félagsins og hafði áður en
hann gekk undir prófið hlotið
mikla reynslu í vélflugi. Auk
þess er bóklega námið fólgið
í siglingarfræði, flugeðlisfræði,
veðurfræði, flugreglum, vél-
fræði og rafmagnsfræði. Próf-
dómari við sjálft flugprófið var
Sigurður Jónsson skrifstofu-
stjóri flugmálastjóra, og var
lokaþáttur prófsins sá, að Albert
flaug umhverfis landið.
Telja flugfróðir menn, að
skilyrði til flugnáms séu nú
orðin mjög góð hér á landi, og
þeir menn sem stunda nám hér
muni sízt verr undir starfið
búnir, en þeir, sem erlendis læra
við ólík veður- og loftslagsskil-
yrði. Meðal annars fái flugmanns
efnin góða undirstöðu og lærdóm
af því að iðka flug hér yfir land-
inu, og sé ekki hvað sízt mikið
öryggi einmitt í því.
Annar ungur maður hefir
einnig um það leyti lokið námi
í atvinnuflugi hér og standa nú
yfir próf hjá honum. Er það
Hallgrímur Jónsson, en hann er
einnig 20 ára, eins og Albert
Tómasson, og hafa þei-r lagt
stund á flugiðkun og flugnám
saman, og hófu þeir fyrst nám
í svifflugi um fermingaraldur.
Alþbl., 12. maí.
Motto sölumannsins: — Ef þér
tekst ekki að selja þeim fyrsta,
reyndu þá aftur, reyndu aftur,
reyndu enn aftur.