Lögberg - 06.01.1949, Blaðsíða 2

Lögberg - 06.01.1949, Blaðsíða 2
1 LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 6. JANÚAR, 1949 Störí íslenzka sendiráðsins \ W ashington Samtal við THOR THORS sendiherra ÞAÐ ER ÖRÐUGT að hugsa sér, að íslenzkur embættismaður fái notið öllu meiri virðingar og vinsaælda í 'umsvifamiklu og vandasömu starfi en Thor Thors, sendiherra íslands í Bandaríkjun- um, hefur öðlazt. Hann er einn þeirra yfirburða starsfmanna, sem alltaf virðast hafa tíma til að sinna vandamálum þeÍTra, er til hans leita, hversu margt og mikið, sem kallar að í senn. Og hann hefur þráfaldlega sýnt, að hann kann að leysa örðug viðfangsefni far- sællega. Þeir Bandaríkjamenn, sem ég hef hitt og kynnzt hafa sendiherranum og vinnubrögðum hans, hafa borið á hann fádæma lof, og svipuðu máli gegnir um fjölmarga Islendinga, er notið hafa margháttaðrar fyrirgreiðslu hans og velvildar. Heimili sendherra- hjónanna í Washngton er að maklegleikum mjög xómað fyrir aluð- lega gestrisni. -------------------- Vegna annríkis vestan hafs s.l. sumar varð ég að láta mér nægja að hafa aðeins hálfs annars dags viðdvöl í Washington. Við það tækifæri bað óg Thor Thors að segja lesendum Samtíðarinnar frá starfsemi sendiráðsins og lagði í því sambandi fyrir hann nokkrar all yfirgripsmiklar spurningar. Sendiherra varð fús- lega við þessum tilmælum mín- um. En þar sem ekki var unnt að svara ýmsum þessara spuminga í sikjótri svipa, töldum vi§ heppi- legt, að hann sendi mér svörin við fyrstu hentugleika. Nú eru þau komin, sköruleg og ýtarleg, eins og vænta mátti, og geta les- endur Samtíðarinnar við lestur eftirfarandi ritgerðar öðlazt greinargott yfirlitt um .mjög merkan þátt í sögu íslenzkrar utanríkisþjónustu, er að veru- legu leyti var af hendi leyst á viðsjárverður styrjaldarárum. Stofnun sendiráðsins. “Hvenær gerðist þú sendiherra í Washington, og hver voru til- drög þess?” “Eg var útnefndur sendiherra íslands í Washington í október 1941 og fluttist búferlum frá New York til Washington 11. október það ár. í ágústmánuði 1940 hafði ég verið skipaður aðalræðismað- ur íslands í New York og tók ég við því starfi 1. september það ár. Fram til þess tíma er sendiráðið var stofnað í Wash- ington, var aðalræðisrhaðurinn í New York einasti forsvarsmaður íslenzku ríkisstjórnarinnar í Bandaríkjunum. Meðan ég gegndi aðalræðismannsstarfinu í New York, hafði ég því auk venjulegra aðalræðismannsstarfa með höndum allan erindisrekstur íslenzku ríkisstjómarinnar við stjórn Bandaríkjanna og hafði samkvæmt samkomulagi við ut- anríkisráðuneytið í Washington beint samband við það sem full- trúi íslands. Sendiherrastarfið varð því beint framhald af aðal- ræðismannsstarfinu, og varð ég fyrsti sendiherra íslands í Banda- ríkjunum. En sendiherrastaðan í Washington var fyrsta sendi- herrastaðan, sem Island stofnaði utan Danmerkur. Tildrögin að stofnun hennar voru þau, að Bandaríþin æsktu þess að senda sérstakan sendiherra til Islands, og var þá nauðsynlegt sam- kvæmt alþjóðlegri diplomatiskri venju, að Island hefði einnig sérstakan sendiherra í Washing- ton. Nauðsyn sendiráðsins byggð- jst þó fyrst og fremst á hinum vaxandi samskiptum ríkjanna, eftir að Bandaríkin höfðu tekið að sér hververnd íslands í júlí- mánuði 1941 og eftir að það varð einnig sýnt, að til Bandaríkjanna urðum við að sækja lífsnauðsynj- ar okkar, þar sem Evrópa lokað- ist æ meir fyrir almennum við- skiptum. Við stofnun sendiráð- sins í Washington gjörbreyttist starf aðalræðimannsskrifstof- unnar í New York, þar sem öll málefni íslenzku ríkisstjórnar- innar og öll viðskiptamál, svo sem fyrirgreiðsla við vöruútveg- un, fóru nú fram fyrir milligöngu sendiráðsins. Á þessum árum sat að völd- ujn samsteyuráðimeyti Her- manns Jónassonar, og var Stefán Jóhann Stefánsson utanríkisráð- herra, þegar ég var útnefndur aðalræðismaður og einnig sendi- herra. Ég hygg, að för mín til Banda- ríkjanna hafi verið afleiðing af formennsku minni í sýningar- ráði Islands við heimssýninguna 1939 og heimsókn minni til Bandaríkjanna og Kanada það ár. Ég hafði áður átt þess kost að fara í utanríkisþjónustuna, en hafnaði því. Það var árið 1926, er ég hafði lokið prófi í lögfræði við Háskóla íslands, að þáverandi forsætisráðherra, Jón heitinn Magnússon, ásamt núverandi for- seta íslands, herra Sveini Bjöms- syni, sem þá var sendiherra ís- lands í Kaupmannahöfn, lögðú að mér að gjörast starfsmaður í utanríkisþjónustunni. Þá fóru Danir með utanríkismál Islands, og gat ég ekki hugsað mér að eyða mörgum árum sem undir- maður í danskir utanríkisþjón- ustu. Að loknu framhaldsnámi í En-glandi og Frakklandi valdi ég mér það hlutverk að starfa í ís- lenzku atvinnulífi, aðallega við útflutningsverzlun, og síðar að taka nokkurn þátt í stjómmál- um. Langdvalir erlendis í þágu útflutningsverzlunarinnar færðu mér heim sanninn um hina geysi- legu þýðingu utanríkisverzlunar- innar fyrir afkomu þjóðarinnar og nauðsynina á öflugu íslenzku fyrisvari erlendis. I stjórnmálun- um heima fannst mér oft þröngt fyrir dyrum. Svo virtist stund- um, sem þar væru oft margir mætir menn illilega ósammála um að leysa sameiginleg augljós vandamál. Þar sem mér var full- Ijóst, þegar við upphaf síðustu heimsstyrjaldar, að á styrjaldar- árunum yrðum við að sækja til Bandaríkjarma björg í bú og að þar yrði brennipunktur hags- muna okkar, tók ég með eftir- væntingu við því starfi að verða fulltrúi ísilands hjá þessari miklu og voldugu þjóð.” Slörf sendiherrans. “I hverju hefur sendiherra- starfið í aðalatriðum verið fólgið á þessum árum?” “Sendihenrastarfið á venjuleg- um tímum er fyrst og fremst fólgið í því að flytja erindi ís- lenzku ríkisstjórnaminar við ut- tanríkisstjórn þess lands, þar sem sendiherrann er búsettur og gæta hagsmuna þjóðar sinnar á þeim vettvan-gi, en auk þess að koma fram sem fulltrúi íslands gaganvart sendiherrum allra annarra þjóða. Skömmu eftir komu mína til Washington gekk ég á fund utanríkisráðherra Bandaríkjanna, Mr. Cordell Hull, sem tók mér mjög vin- gjarnlega og alúðlega og reyndist íslandi ætíð traustur vinur. Enn- frem-ur verður sendiherrann að ganga á fund þjóðhöfðingjans og leggja fram embættisskjöl sín, sem eru útgefin af forseta heima- landsins. Roosevelt forseti tók mér einnig mjög alúðlega, og undraðist ég, hversu mikið hann vissi um ísland og hversu nánar fregnir hann hafði af framkomu hermanna sinna á Islandi. For- setinn sagði við mig, að það væri ekki stjóm Bandaríkjanna að kenna, þó að misjafn sauður hefði slæðzt þar með, og það væri heldur ekki stjórn Banda- ríkjanna að kenna, að íslenzku stúlkumar væm svona fallegar! Þegar við fyrstu sýn dáðist ég mjög að hinum mikla forseta, og fannst mér augu hans leiftra af gáf-um og krafti. Það er ennfremur ætlazt til þes-s, að sendih-errann gangi á fund allra annarra sendiherra á staðnum til að kynna sig, og að þeir endurgjaldi síðan heimsókn- ina. Þegar þess er gætt, að í Washington eru 68 sendiráð, er augljóst, að þetta tekur langan tíma, og var þetta nokkuð erfið skylda, þar sem ég var einn míns liðs fyrstu mánuðina, sem sendi- ráðíð starfaði, með aðeins eiha stúlku mér til aðstoðar. Eins og að líkum lætur, hefur það fallið í hlut sendiráðsins að hafa afskipti af ýmsum stórmál- um stjórnmálalegs eðlis á þessu tímabili. Þýðingarmest þessara mála er án efa fullur skilnaður íslands við Danmörku og stofn- un lýðveldisins. Haustið 1942 fól þáverandi forsætisráðherra, Ólafip- Thors, mér að leita fullt- ingis stjórnar Bandaríkjanna til stofnunar íslenzka lýðveldisins. Ég átti Ian-gar viðræður um það mál við Cordell Hull, er hafði gjörkynnt sér málið. Hann hét algjörri viðurkenningu Banda- ríkjastjórnar á lýveldi Islands, eftir að sambandssáttmálinn við Dani væri útrunninn. Með þessi skilaboð flaug ég heim í október- mánuði 1942. Eins og kunnugt er, urðu Bandaríkin fyrst til að viðurkenna íslenzka lýðveldið, og útnefndi Roosevelt forseti sér- stakan ambassador til að koma fram fyrir sína hönd á Þin-gvöll- um 17. júní 1944. Fjölda mörg mál komu upp varðandi framkomu og dvöl bandaríska hersins á íslandi, ekki sízt í sambandi við óskir ís- lenzku ríkisstjórnarinnar um, að herinn hyrfi á brott að styrjöld- inni lokinni. En þrátt fyrir hið stjómmála- lega fyrirsvar vora viðskiptamál- in aðajstörf sendiráðsins á styrj- aldaráranum, lang -umsvifamest o-g tímafrekust. Ég á hér við út- vegun á öllum vörum frá þeim smæstu til þeirra stærstu, útveg- un skipa-kosts til að fyltja vam- inginn heim, því að íslenzki skipastóllinn var allsendis ónóg- ur. Ennfremur sölu á íslenzkum afurðum. Það var svo á þessum árum, að útflutningsleyfi þurfti fyrir öllum vörum. Allar beiðnir um útflutnin-gsleyfi voru sendar til sendiráðsins, og komum við þeim á framfæri við stjórnar- skrifstofumar hér í Washington. Ennfremur þurfti forgangsleyfi til framleiðslu allra þeirra vöra- tegunda og tækja, sem -erfiðast var um útvegun á. Einnig þessar umsóknir vora sendar sendiráð- inu, og þurftum við svo að eiga í stöðugum fundahöldum og eftir- rekstri hjá hinum ýmsu stjóm- arskrifstofum. Við nutum að vísu góðrar aðstoðar sérstakrar skrif- stofu, sem láns- og leigustofnun- in hafði komið upp til að greiða fyrir íslenzkum umsóknum. Ár- ið 1944 fékk sendiráðið til fyrir- greiðslu og afgreiðl^u samtals 12000 beiðnir -um útflutnings- og forgan-gsleyfi. Alls urðu yfir 100 íslenzk verzlunarfyrirtæki fastir viðskiptamenn sendiráðsins, ef svo mætti að orði kveða. Málið varð einnig talsv-ert vandasam- ara, þegar sú regla var tekin upp að úthluta íslandi vissu magni af hverri tegund í ýmsum vöra- flokkum. Um tíma var þetta til dæmis svo varðandi skófatnað, að við fengum ákveðinn fjölda af karlmannaskóm, kvenskóm og bamaskóm, og varð sendiráðið þá að skipta þessu magrþ milli allra skóverzlana á íslandi eftir fyrirmælum Viðskiptairáðs. Þetta var svo um fleiri vörutegundir, og jók það mjög á skriffinnsk- una. Sum árin var það al-gild regla, að við fengum ársfjórðungslegan skammt af hverri vörategund. Varð sendiráðið þá að halda ná- kvæmt bókhald yfir hverja vöra- tegund og -gæta hluta hvers inn- flytjanda af heildarmagninu. Yf- irleitt var erfitt með útvegun all- flestra vörutegunda á styrjaldar- árunum. Mestir erfiðleikar vór-u á að fá járn- og stálvörar, tilbú- inn áburð,.sykur, smjörlíkisolíur og smjör. Það gefur nokkra hugmynd um störf sendiráðsins, að í árslok 1944, er það hafði starfað í rúm- lega þrjú ár, námu innkomin og útfarin skriftleg erindi þess alls 75000. En við síðustu áramót var talan orðin rúmlega 111000. Flest vora erindin árið 1944, eða sam- TIL KAUPENDA LÖGBERGS og HEIMSKRINGLU Frá því var nýlega skýrt í báðum íslenzku blöðunum vestan hafs, að verð æfiminninga, sem færu yfir 4 ein- dálka þumlunga, yrði framvegis reiknað 20 cents á þumlunginn; þetta er að vísu ekki mikill tekju auki, en þetta'getur dregið sig saman og komið að dálitlu liði. Aðrar auglýsingar kosta 70 cents eindálka þumlungur. Fyrir samskotalista reiknast 50 cents á þumlunginn. THE COLUMBIA PRESS LIMiTED THE VIKING PRESS LIMITED ♦ ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ THOR THORS sendiherra tals 32333. Verður því ekki neit- að, að þá vair oft mikið lagt á starfsfólkið, og nægði vanalegur skrifstofutími hvergi nærri til af- greiðslu málanna, enda þótt hér störfuðu þá fimm stúlkur og tveir karlmenn, auk mín. Nú era hér starfandi aðeins tvær stúlk- ur og sendiráðsfulltrúi auk mín. Eitt allra erfiða-sta viðfangs- efni sendiráðsins öll stríðsárin var útvegun skipakosts til að flytja nauðsynjar okkar til lands- ins frá Bandaríkjunum og Kana- da. Árið 1943 fluttum við inn frá þessum löndum um 90700 smá- lestir, árið 1944 um 82000 mál. og árið 1945 um 102500 smál. ís- lenzki skipastóllinn gat hvergi nærri annað þessum flutningum. Við þurftum því stöðu-gt að eiga það undir velvild og skilningi stjórnarvalda Bandaríkjanna, að við fengjum skip, svo að við þyrftum hvorki að svelta né að okkur skorti aðrar nauðsynjar en matvörur. Hernaðarþarfinar og nauðsynajr samherjanna, svo sem Breta og Rússa, þurftu auð- vitað að ganga fyrir. En þó að oft væri erfitt um vik, tókst jafn- an að fá skip til flutnin-ganna. Þannig fluttu amerísk skip til landsins áríð 1942 samtals 57400 smálestir. Allir samningar um skipaleigur gengu um hendur sendiráðsins. Árið 1945 leigðum við, auk þriggja fastra skipa, fimmtán aukaskip, sem fluttu samtals 50000 smálestir. Umsam- in skipaleiga fyrir þau skip nam um $750.000. Það ár fluttu ís- Jezku skipin aðeins um 11000 smál. af irúmlega 102000 smál., eða tæp 10%. Árið 1946 leigði sendiráðið þrettán skip, og nam leiga þeirra $900.000. Síðastliðið ár var orðið auðvelt að útvega skip, og þurfti þá ekki að koma til aðgerða sendiráðsins. Nú í ár, eftir að hinn nýi “Tröllafss” var keyptur, en hann er stærsta skip dandsins, er svo komið, að það þarf ekki á leiguskipum að halda, og sparar það vitanlega mikinn. gjaldeyri. Sendiráðið hafði með höndum samning um kaupin á ‘Tröllafossi”. Það var ekki auð- sótt mál, þar sem aðeins fá skip voru til sölu, en um 70 kaupbeiðn ir lágu fyrir. Skip þetta hafði verið mjög mikilvægur þáttur í störfum sendiráðsins öll árin. I maímánuði 1943 seldum við eftirstöðvar af ullarframleiðslu ársins 1940 og alla framleiðslu, sem flytja þurfti út frá árunum 1941 og 1942. Bandaríkjastjórn var kaupandinn, og var verðið okkur ha-gstætt, enda varð stjórn Bandaríkjanna síðar að ráðstafa ullinni með um $450.000 tapi Einnig var ársframleiðslan af gærum frá árinu 1942 seld Bandaríkjannna fyrir verð, sem hvergi vair annars staðar fáanlegt. Af ullarframleiðslu ársins 1946 seldi sendiráðið Hj álparstofnun hinn sam- einuðu þjóða (UNRRA) 400 smál., andvirði $620.000; verðið var það sama og ríkisstjórnin hafði ábyrgzt bændum fyrir ull- ina, og var það verð hvergi fá- anlegt annars staðar. UNRRA keypti af sendiráðinu alla saltsíldarframleiðslu ársins 1944 samtals um 25400 tunnur, og nam andvirði þess $663.000. Sama stof-nun samdi um kaup á 40000 tunnum af saltsíldrafram- leiðslu ársins 1945, og skyldi UN- RRa leggja til tómu tunnurnar. Þetta brást af þeirra hendi og varð því ekki úr sölunni. Þorska lýsi keypti UNRRA einnig af sendiráðinu. Árið 1945 2450 smá- lestir fyrir $1.500.000 og árið 1946 600 smál. fyrir $370.000. Verðið var það hæsta, sem fáanlegt var á frjálsum markaði. Ennfrem^r seldi sendiráðið UNRRA 4000 hesta, sem skyldu sendir til Pól- lands. Erfiðleikar urðu um út- vegun hestanna og sendingu þeirra, og varð raunin sú, að að- eins 1150 hross voru send. Sendiráðið hefur einnig haft með höndum sölu á síldarmjöli. Árið 1946 hafði verið samið um sölu á 10000 smálestum, sem áttu að sendast víðsvegar um Banda- ríkin, en vegnk síldarleysis vora aðeins seldar 4000 smál. að and- virði um $500.000. Af framleiðsl- unni 1947 seldi sendiráðið 7000 smálestir, og nam andvirðið komið til New York um $1.200.- 000. Árið 1945 keypti UNRRA salt- fiskbirgðir fyrir um $57.000 fýrir hagstætt verð. Fyrir tilstuðlan sendiráðsins keypti stjóm Banda ríkjanna á síðastliðnu ári 3400 smálestir af saltfiski, sem send- ur var til Grikklands. Nam and- virðið um $1.000.000. Fyrir nokkrum mánuðum keypti hernámsstjóm Bandaríkj- amna í Þýzkalandi af sendiráð- inu 4000 smálestir af síldarlýsi af síðustu vetrar- framleiðslu. Lýsið var sent til Þýzkalands í júlímánuði, og nam andvirði þess um $1.700.000, eða* um 11 milljónum íslenzkra króna. Verði ðvar það hæsta, sem enn hafði fengizt fyrir síld- arlýsi til greiðslu á frjálsum markaði, eða um 300 krónum hærra á smálest en Bretar borg- uðu samtímis. Eins og kunnugt er hafa ís- lenzku togaramir nú í sumar si-glt með ísfisk til hemámssvæð- is Breta og Bandaríkjanna í Þýzkalandi. Enda þótt Bretar séu kaupendur og fiskurinn sé greiddur í sterlingspundum, var það að veralegu leyti að þakka velvild og áhu-ga Bandaríkja- stjórnar, að samningar þessir tókust, og höfðu samningsum- leitanir um lagt skeið farið fram milli sendiráðsins og utanríkiis- ráðuneytisins hér í Washington. Alls voru seldar 70000 smálestir af fiski, og mun andvirðið nema um 65 milljónum króna. Varðandi innkaup til merki- (Frh. á bls. 3)

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.