Lögberg - 28.04.1949, Blaðsíða 4

Lögberg - 28.04.1949, Blaðsíða 4
4 LÖGBEKG, FIMTUDAGINN, 28. APRÍL, 1949 Hogtotrg Gefiö (it hvern fimtudag af THE COLUMBIA PRESS LIMITED i 695 SARGENT AVENUE, WINNIPBG, MANITOBA t Vtandskrift ritstjórans: EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN. PHONE 21 804 Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram The “Lögberg" is prlnted and pubiished by The Columbia Press Ltd. 695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada. Authorized as Second Class Mail, Post Oífice Department, Ottawa VITUR OG GÓÐGJARN FORUSTUMAÐUR Núverandi forsætisráðherra Canadísku þjóðarinn- ar á ekki langan stjórnmálaferil að baki, en þeim mun íhyglisverðari um flest; hann var að vísu fyrir alllöngu kunnur sem mikilhæfur lögspekingur og þjóðréttar- fræðingur, en því mun hann naumast hafa órað fyrir sjálfan, að hann eftir fárra ára þingsetu, yrði hinn fyrsti, sérstakur utanríkisráðherra þjóðar sinnar og skömmu síðar forustumaður Láberalflokksins og for- sætisráðherra landsins; en þetta hvorttveggja var í rauninni ofur eðlilegt ,því að Sir Emest Lapointe látn- um, varð Mr. St. Laurent, ef svo má að orði kveða sam- vizka frjálslyndu stefnunnar í hinu fornfræga Quebec- fylki, en nú gætir viturlegra áhrifa hans frá strönd til strandar við vaxandi orðstír og þjóðfylgi. Mr. St. Laurent hefir að undanförnu verið á þriggja vikna ferðalagi um Vesturlandið, og flutt þar fjölda- margar ræður, sem vakið hafa geisihrifningu; flestar vom þær ópólitísks eðlis að öðm leyti an því, sem þær af óhjákvæmilegum ástæðum, lutu að Canadískri þjóð- einingu; þær f jölluðu einkum um mentamál og sambúð hinna mörgu og mismunandi þjóðarbrota á vettvangi innanlandsmálanna. Á miðvikudagskvöldið þann 20. þ.m. flutti Mr. St. Laurent ræðu í Civic Auditoraim hér í borginni að við- stöddu feikna fjölmanni; var ræðan flutt fyrir atbeina mentamálaráðuneytis Manitobafylkis og kennarasam- bandsins; höfðu hlustendur það fljótt á vitund, að hér væri óvenjulegur maður á ferð, vitur maður, víðsýnn og góðgjarn, en líka á hinn bóginn einbeittur alvörumaður, er ógjarna myndi láta hlut sinn þó við örðugan yrði að etja. “Ég geri ráð fyrir,” sagði Mr. St. Laurent í áminstri ræðu, “að margir hugsi sem svo, að þjóð tákni hóp af fólki, er eigi sameiginlegt föðurland, mæli á sömu tungu með sömu menningarsögu að baki, og að nokkm leyti, að minsta kosti, þjóðernislega einingu; þessi sérkenni hafa enn eigi þróast sjálfkrafa í Canada nema að því leyti, sem við eigum landið í sameingingu. Canadíska þjóðin hefir verið samviskusamlega skipulögð og gmnd- völluð með þolgæði af vitrum mönnum og umburðar- lyndum; og nú er það einkum umburðarlyndið, sem okk- ur ríður mest á til að styrkja Canadíska þjóðeiningu og halda henni við.” “Ég er sannfærður um,” bætti Mr. St. Laurent við, “að tortíming Canadískar þjóðeiningar, yrði eigi aðeins Canada til stórtjóns, heldur og hinum siðmannaða heimi í heild.” Mr. St. Laurent kvaðst hafa óbifandi trú á nauðsyn og tilvemgildi Atlantshafs sáttmálans, en var harla þungyrtur í garð Rússa, er hefðu undir vopnum miklar og stæltar hersveitir til stuðnings skaðsemdar- áróðursstarfsemi vítt um heim. + 4- + ♦ Ræða Bjarna Benediktssonar utanríkisráðherra íslands við undirskrift Atlantshafs Sáttmálans 4. apríl 1949 Sendiráði íslands í Washington er innilega þökkuð sending þessarar merku ræðu. Ritstj. Þjóðir þær, sem nú em að ganga í þetta nýja bræðralag em að mörgu leyti ólíkar hver annari. Sumar þeirra em hinar mestu og voldugustu í heimi, aðrar em smáar og lítils megandi. Engin er þó minni né má sín minna en þjóð mín, íslenzka þjóðin. íslendingar em vopnlausir og hafa verið vopnlausir síðan á dögum vík- inganna forfeðra okkar. Við höfum engan her og getum ekki haft. ísland hefir aldrei farið með hemaði gegn nokkru landi og sem vopnlaust land hvorki getum við né munum segja nokkurri þjóð stríð á hendur svo sem við lýstum yfir, er við gerðumst ein af Sameinuðu Þjóð- unum. Staðreynd er að við getum alls ekki varið okkur gegn neinni erlendri vopnaðri árás. Við vorum þessvegna í vafa um hvort við gætum gerzt aðilar þessa varnarbandalags. En svo getur staðið á, að ísland hafi úrslitaþýðingu um öryggi landanna við Norður-Atlantshaf. í síðasta stríði tók Bretland að sér varnir íslands, og síðan gerðum við samning við stjórn Bandaríkjanna um hervamir íslands meðan á stríðinu stóð. Aðild okkar að Norður-Atlantshafsamningnum sýnir að bæði sjálfra okkar vegna og annara viljum við svipaða skipan og þá á vörnum landsins ef ný styrjöld brýzt út, sem við vonum og biðjum að ekki verði. En það er ekki aðeins þessi ástæða, sem hefir ráðið afstöðu okkar. Við viljum einnig láta það koma alveg ótvírætt fram, að við tilheyrum og viljum tilheyra því frjálsa samfélagi frjálsra þjóða, sem nú er formlega verið að stofna. Að vísu er það rétt, sem ég áðan sagði, að aðilar þessa samnings em ólíkir um margt, en það er einnig margt sem sameinar okkur traustum böndum. Sama hættan ógnar okkur öllum. í þeim heimi sem við lifum, þar sem fjarlæðirnar em horfnar, er áreiðanlegt að annaðhvort njóta allir friðar eða enginn. Sömu upp- lausnaröflin em hvarvetna að sinni ömurlegu iðju. Allstaðar ásaka þau okkur, sem emm að vina fyrir frið- inn um að við viljum spilla honum. Þegar samningur þessi var ræddur á Alþingi íslend- Merkt 400 ára afmœli í Finnlandi Höfundur ritmálsins finnska minnzt Sunnudaginn 30. október, Mikjálsdaginn s.l., var 400 ára afmæli haldið hátíðlegt í Finnlandi. Þetta afmæli var mikilsvert fyrir kirkju, mál og menningu finnsku þjóðarinnar, hér var um að ræða 400 ára afmæli útgáfu Nýjatestamentisins á finnsku. Nákvæmlega vitum við ekki hvenær á árinu 1548 þessi merkisatburður gerðist. — Sunnudagurinn 30. október var valinn til þess að halda hátíðina, enda stóð þá kirkju- þing Finna yfir, og dagurinn er kenndur við biblíuþýðandann og umbótamanninn á sviði kirkjumála, manninn, sem grundvallaði finnska ritmálið, Mikael Agrikola. Futtrúar frá kirkjum Norður- landa, kirkju Englands og frönsku kirkjunni í Bandaríkj- unum komu til þess að taka þátt í hátíðahöldunum, sem náðu há- marki sínu með guðsþjónustunni og helgiathöfninni í gamla þjóð- kirkjudómnum okkar, þar sem Mikal Agrikola hafði verði bisk- up. Þessi þjóðarhelgidómur er hin virðulega 600 ára gamla dómkirkja í Ábæ. Viðstaddir há- tíðahöldin voru m.a. forseti lýð- veldisins J. K. Paasikivi, æðstu menn kirkju, menningar- og stjórn-mála o.m.fl. Mikael Agrikola fæddist árið 1508 í finnsk-sænska strandar- héraðinu Perna í Suður- Finnlandi. Eru menn ósammála um, hvort hann var af finn- sænskum eða finnskum ættum. Þótt hann væri fátækur hlaut hann með aðstoð voldugra vel- gerðamanna skólamenntun og gerðist ritari síðasta kaþólska biskupsins í Ábæ. Meðan hann gegndi því starfi vaknaði áhugi hans á Marteini Lúther og kenn- ingum hans. Háskólar Mið- Evrópu voru takmark ungra gáf- aðra manna í ríkinu Svíþjóð — Finnland og árin 1536—39 dvaldi Agrikola í Wittenberg í Þýzka- landi. Þessi dvöl hafði mikla þýðingu fyrir Agrikola; hann kynntist Lúther sjálfum og Filip Melank- ton og drakk í sig hugsjónir þeirra, sem hann síðar barðist fyrir með orðum og verkum í fjarlæga föðurlandinu sínu. Er heim kom varð Agrikola rektor Ábæjarskóla og eftir lát biskups- ins 1550 veitti hann stiftinu for- stöðu; árið 1554 var hann skipað- ur biskup. Biskupstign Agrikola varð stutt. Á útmánuðum 1557 varð hann meðlimur nefndar, sem send var frá Finnlandi til Rúslands til þess að semja um frið, en þjóðirnar áttu þá í stríði. Á leiðinni frá Moskvu veiktist hann og andaðist eftir stutta legu og var grafinn í Viborg. Á tímum Mikaels Agrikola var íbúatala Finnlands aðeins nokk- ur hundruð þúsund; meiri hlut- inn var finnskumælandi, en eftir að Svíar á friðsamlegan hátt lögðu undir sig Finnland 300 árum áður eða meira, var all- mikill hluti þjóðarinnar sænsku- mælandi; svo er enn í dag. Um þessar mundir hafði þriðja málið vafalaust mikla þýðingu meðal menntamanna — mál ka- þólsku kirkjunnar, latínan. Höfuðhugsjón lútersku siðbót- arinnar var, sem kunnugt er, að gera mál hverrar þjóðar að máli kirkjunnar. 1 Svíþjóð var frá gamalli tíð sænskt ritmál, sem Olaus Petli, umbótamaður sænsku kirkjunnar, gat byggt þýðingu sína á Nýja-testament- inu á, þótt hann breytti því og bætti um leið. Þýðing Olaus Petri kom 1526. í ríkishlutanum Finnlandi var aftur á móti ekkert þroskað finnskt ritmál. Ef Mikael Agri- koa vildi flytja kenningar kirkj- unnar og gefa út rit hennar á máli fólksins, hlaut hann fyrst að mynda heilsteypt finnskt rit- mál. Hann hóf starfið og árið 1542 eða 1543 kom fyrsta prent- aða bókin út á finnsku; það var stafrófskver. Síðan komu biblíu- sögur á finnsku, bænabók og þýðingarnar á Saltaranum og það sem mest var um vert Nýja- testamentinu. Þessi verk Mikaels Agrikola, einkum hið síðast- nefnda, mynda grundvöll finnska ritmálsins eins og það er nú, þótt það hafi vitanlega breytzt á öllum þessum árnum. Mikael Agrikola er því með fullum rétti nefndur faðir finnska ritmálsins Eins vel mætti kalla hann föður finnsku bókmenntanna, þar eð bækur hans, fáar að tölu en miklar að efni, eru þær fyrstu á finnskri tungu og áhrif þeirra hafa haft órekjanleg áhrif. Á bréfi, sem Agrikola skrifaði Gustav Vasa frá Wittenberg sést, að hann hafði hafið Nýja-testa- mentis þýðingu sína 1537.1 þessu bréfi, eins og oft síðar, fór Agri- kola fram á fjárstyrk til þýðing- arinnar, en árangurslaust eins og gengur. Þegar Se Usi Testamenti (á nútímafinsku Uusi Testa- mentti) kom út árið 1548, rúm- lega 10 árum eftir að verkið var hafið, mun það hafa verið á þýðandans kostnað. Stokkhólm- ur var þá höfuðborg Finna jafnt og Svía og Nýja-testamentið kom út í Stokkhólmi. Að ytra útliti var fyrsta Nýja-testament- ið mjög fallegt, ríkulega mynd- skreytt með tréskurði, sem sennilega hefir átt rætur sínar að rekja til Þýzkalands, en þó sumpart frumlegar. Talið er hvað prentunartækni snerti standi þetta verk á hærra stigi en sænska Nýja-testamenti legri útgáfu á ritum hans. Ekki veit ég, hvort slík útgáfa er ráð- in, en út hafa komið í þrem bind- um, ritaðar á íslenzku af höfund- inum sjálfum, skáldsögurnar Vítt sé ég land og fagurt og Meðan húsið svaf. Útgefandi þessara skáldsagria er Helgafell, og þeru þær vandaðar að öllum frágangi. Ef þetta er upphaf að útgáfu á ölum ritum Kambans, þá er það vel, en ætla má, að hún taki ærinn tíma ef halda á svip- uðu formi og útgáfuhraða og hingað til. Segjum, að Skálholt komi út í fjórum bindum, Ragn- a!r Finnsson verði aðeins eitt, greinar og smásögur annað, ljóð og ljóðaþýðingar þriðja, og eru þá komin alls 10 bindi, en leikrit- in eftir. Þau eru 10, og mundu trúlega gefin út tvö og tvö — svo að þau yrðu alls 5 bindi — eða öll útgáfan 15. Þrjú hafa komið á fjórum árum, og með sama útgáfuhraða ætti 15. bindið að koma út árið 1964. Sá sér sem lifir . . . En það seinasta, sem ég hef séð í sambandi við minningu skáldsins og telja mætti að ís- lenzka þjóðin ætti nokkra aðild að, eru ummæli dansks Fálka- riddara um fráfall Kambans í bók, sem gefin var út með stuðn- ingi fyrrverandi ríkisstjórnar Is- lands, en ritgerð riddarans var þrýst inn í bókina með íslenzk- um stjórnarafskiptum að rit- stjóra og upphafsmanni útgáf- unnar nauðugum. Ummælin sýn- ast sprottin af svipuðum anda og skrif Þjóðviljans um sama efni vorið 1945, og virðist hafa átt að helga sem dóm þjóðarinnar ís- lenzku þann skilning á mála- vöxtum, er fram kemur í um- mælunum, — með heiðrun grein- arhöfundar og stjórnarstuðningi við útgáfu bókarinnar. En hvað annars um þá bók? Það er lítt á hana minnzt — og hvernig er um þau mörgu eintök, sem ríkið átti að fá sem sérgreiðslu fyrir afskipti sín og fjárframlög? . . . Nú — máski ég víki lítillega að því síðar. En hvað sem þessu líður, þá eru útgáfur Helgafells á Vítt sé ég land og fagurt og Meðan hús- ið svaf mjög snotrar, og eins og áður er sagt, veit ég ekki, hvort þær standa í nokkru sambandi við fyrirætlanir um útgáfu allra rita skáldsins. Meðan húsið svaf er lítil bók, rúmar níu arkir. Upphaflega mun hún hafa verið kvikmynda texti, en kom út á dönsku sem skáldsaga árið 1925. Ég hef ekki lesið dönsku útgáfuna, og hef hana ekki við höndina, svo að Olaus Petri, sem kom út 20 árum síðar. En fyrst og fremst var efnið, þýðing Mikaels Petri, dýr- mæt gjöf til þjóðarinnar. Þýðing- in grundvallast fyrst og fremst á gríska frumitinu, en einnig á þýzkri þýðingu (Lúthers), sænskri (Olaus Petri) og latn- eksum þýðingum. Þrátt fyrir þetta er finnska þýðingin ekki um of háð frumtexta og öðrum þýðingum; hún er myndauðug og full af krafti, samræmd máli og lyndiseinkennum fólksins. Eins og þýðingin varðar veginn fyrir biblíuþýðinguna frá 1642 og allar þýðingar síðan, eins varðar hún veg málþróunarinn- ar síðan, þar eð Agrikola notaði í ritmál sitt allt sem var bezt og lífvænlegast í finnsku mál- lýskunum og myndaði úr því vel samræmda og lífræna heild. Á grundvellinum, sem Mikael Agrikola lagði, standa þann dag í dag kirkja, mál og bókmenntir Finna. Þrír máttarstólpar, sem bera menningu alllra þjóða. Maj Lis Holmberg Vísir 17. marz ég veit ekki, hvort sagan kann að vera nokkuð breytt í þeirri íslenzku. En mér virðist hún bera þess nokkurt vitni, að hún var fyrst rituð sem uppistaða í kvikmynd, því að lýsingarnar á umhverfi því er sagan gerist í, — hún gerist aðallega í Dan- mörku, en einnig suður á Italíu — mundu hafa verið svipmeiri og blæbrigðaríkari, ef skáldið hefði upphaflega formað söguna sem skáldsögu. Sagan gerist meðal danskra efnamanna og lýsir einkum þeim vandkvæðum, sem því fylgja, að konur séu uppaldar við, að þátt- taka í samkvæmis lífinu komi í stað persónulegrar lífsfyllingar, og boðskapur hennar er sá, að raunveruleg verðmæti veiti lífið einungis þeim —1 konum sem körlum — er í starfi og þungri reynlsu öðlist eðli sínu samræma sér afstöðu til tilverunnar og vandamála hennar. Mjög mikill munur er á mann- lýsingum höfundar í þessari sögu og í öðrum sögum hans, minni átök og ekki eins djúpt kafað. En söguþráðurinn er sam- felldur og allrökvíslega rakinn og yfir sögunni er mildur og hugþekkur, en annars nokkuð fjarænn blær — eins og höfund- urinn hafi ekki verið, þrátt fyTÍr sína glæsilegu heimsmennsku, í essinu sínu í félagsskap svona fólks. En mér virðist einmitt, að þess sama kenni nokkuð í sum- um leikritum skáldsins, þó að leikni hans sem leikritahöfundar dragi þar yfir þetta nokkra hulu. Sagan er á góðu og yfirleitt vönduðu máli. Guðm. Gíslason Hagalín Alþbl. 27. marz. Fær lofsamlega dóma Á nýlega afstöðnum hljóm- leikum hljómlistarkennarafé- lagsins í Manitoba, sem haldnir 'voru hér í borginni, lék Mrs. Kerr Wilson (Thelma Guttormsson) f r æ g a r pianótónsmíðar eftir Chopin og Liszt, vakti meðferð hennar á hlutverkum sínum af- ar mikla hrifningu hlustenda. Fer blaðið Winnipeg Tribune lofsamlegum orðum um tækni Mrs. Wilson og nákvæma tón- túlkun. Þess eru sögðu dæmi, að á skútuöldinni hafi menn getað hlaupið svo hratt kringum for- sigluna, að þeir hafi rekist á bak- ið á sjálfum sér. SUPREME CHAMPION The Supreme Champion of the annual show of Shorthorn Cattle at Perth, Scotland, recently, was “Cruggleton Account”, owned by Mr. Albert J. Marshall, of Bridgebank, Stranraer. Buyers from all over the world came to Perth for the shows and for the sales which followed. inga reyndu þessi öfl með valdi að hindra hina fomhelgu stofnun í starfi sínu. Slíkt ofbeldi hefir aldrei fyrr verið reynt gegn hinu þúsund ára gamla Alþingi íslendinga. Sá afvegaleiddi hópur sem þetta reyndi þóttist með köll- um sínum vera að heimta frið. Þetta framferði að kasta grjóti með höndunum en hrópa á frið með vömnum er hvorki í samræmi við arfleifð íslendinga né vestræna menningu. Allir vitum við hvar slíkir hættir eiga upptök sín. Heiminum stafar sannarlega ekki meiri hætta nú af öðm en þessu hugarfari. En það er ekki aðeins þessi ögnun við heimsfriðinn og velferð mannkynsins, sem sameinar okkur. Það er heldur ekki einungis það, að lönd okkar eru öll í sama heimshluta. Sterkari bönd tengja okkur saman. Allir tiheymm við sömu menning- unni. Allir mundum við fremur kjósa að missa lífið en frelsið — hvort heldur frelsi sjálfra okkar eða þjóða okkar. Allir trúum við á vinsamlega samvinnu þjóða í -milli. Allir óskum við heiminum friðar og mannkyninu velferðar. Þessvegna hittumst við hér í dag með góðar vonir í brjósti til að tengjast tryggðaböndum með undirskrift þessa samnings. Ræktarsemi við látið skáld Ég hafði látið mér detta í hug, að þar eð Guðmundur heitinn Kamban var merkilegt leikritaskáld og ritaði veigamiklar og sér- stæðar skáldsögur — og ekki verður sagt, að forráðamenn þjóðar hans hafa gengið hart eftir því, að fullnægt væri réttlæti í sambandi við ævilok hans, en hins vegar mikill og voldugur orðinn sá ætt- meiður í landi hér, sem hann var af runninn, mundi minningu hans verða sýndur sómi með myndar- --------------

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.