Lögberg - 23.06.1949, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 23. JÚNÍ 1949.
iogberg
GefitS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskríft ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "L°Kberg” is printed and published by The Columbía Press Ltd.
b9 5 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
MINNI LANDNEMANNA
flutt að Iðavellj 18. júní 1949 eftir prófessor T. J. Oleson
Menning okkar — hin vestur Evrópiska og kristna
menmng er að mörgu leyti sérkennileg. Þó ætla ég
að ekkert sérkenni hennar sé eins greinilegt og þrá
hennar að vaxa og stækka, þrá hennar að brjóta öll
bond hins sýnilega, þrá hennar eftir nýju og nýju land-
námi bæði í heimi hins veraldlega og andlega. Húr.
hefst á tímabilinu milli 800 og 1000 e. K. b., og hefir
írá byrjun að heita má, numið ný lönd og nýja andans
heima. Hún breiðist austur um alla Evrópu til Garða-
ríkis, hún breiðist norður til norrænna landa, og þar
innlimar hún hinar hraustu norrænu þjóðir. Þær ger-
ast boðberar hennar og bera hann um óþekkt höf og
ísbreiður, norður undir nöfina, suður í sumarsælu Mið-
jarðarhafsins, norð-vestur í auðnir þessa meginlands
og. austur í Garðaríki og jafnvel til Jórsala. í andans
heimi finnst ef til vill ekki nokkursstaðar annað eins
dæmi þeirrar þrár að brjóta af sér alla hlekki tíma og
rúms eins og í Eddukvæðunum, enda hefir verið bent
á þetta áður, t. d., þetta erindi, hið síðasta úr Helreið
Brynhyldar:
Munu við ofstríð
alls til lengi
konur og karlar
kvikvir fæðask.
Við skulum okrum
aldri slíta
Sigurðr saman
söksk gýgjar kyn.
„Söksk gýgjar kyn“ — um alla eilífð.
Hinn mikli sagnaritari Englendinga, Arnold Toyn-
bee, hefir í riti sínu A Study of History dáðst mjög að
þrekvirki norrænna og íslenzkra manna til forna. Enda
má það. Sá þjóðistofn sem myndaðli hiina íslenzku
þjóð á að baki sér þrjú merkileg landnám. Fyrst er að
telja landnám íslands, sem Jónas Hallgrímsson hefir
lýst manna bezt:
„Þá komu feðurnir frægu og frjálsræðishetjurnar góðu
austan um hyldýpishaf hingað í sælunnar reit,
reistu sér byggðir og bú í blómguðu dalana skauti,
ukust af íþrótt og frægð“ ....
Og það landnám varir enn, og sem betur fer hafa
niðjar landnámsmanna, þrátt fyrir erfiðleika sem þeir
hafa átt við að búa í „sælunnar reit“ — ís og eld, plág-
ur og pyntingar, hungur og harðstjórn — „gengið til
góðs götuna fram eftir veg“. r
Þessi litla, en þróttmikla þjóð, sem settist að á
þessum eldgíg „norður við heimskaut“ reisti ekki að-
eins fyrirmyndar þjóðfélag, en átti og orku til þess
að stofnsetja tvær aðrar nýlendur. Hið íslenzka lýð-
veldi var liðlega hundrað ára gamalt þegar landnáms-
andinn knúði part af þjóðinni til þess að hefja nýtt
landnám í einhverju hrikalegasta landi heimsins,
Grænlandi, sem er að mestu leyti þakið ævarandi ís.
Ég fæ aldrei dáðst nógsamlega að því þjóðfélagi, sem
átti ekki yfir meiri kröftum að ráða en fárra tuga
þúsunda manna skyldi geta komið á fót nýlendu í þess-
ari heimsálfu, og að þær fáu þúsundir sem sú nýlenda
taldi til sín skyldu svo geta heimsótt og oft tekið sér
bólfestu á öllum austur og norður ströndum þessa
mikla meginlands.
En því miður hvarf þessi fyrsta nýlenda íslenzkra
landnámsmanna — þessi fyrsta nýlenda Norðurálf-
unnar í Vesturheimi — að lokum út í hið mikla haf
blóðblöndunarinnar. Hver er sá íslendingur, sem get-
ur litið rústir hinna íslenzku bændabýla og kirkna á
Grænlandi án þess að vikna yfir þessari sorgarsögu
hins íslenzka landnámsanda? En steinarnir tala, og
við megum vera stolt af afrekum hinna fyrstu íslenzku
landnema vestan hafs.
óg svo á nítjándu öld hóf hin íslenzka þjóð aftur
landnám í þessari álfu. Og líkurnar til þess að það
gæti orðið varanlegt, eða varanlega íslenzkt, voru ef
til vill minni en í hinum tveimur fyrri tilfellum. ísland
og Grænland voru bæði, að heita má, óbyggð lönd. Þau
biðu mannanna og þau voru einangruð og gáfu von
um griðastað fyrir þau dýrmæti, sem forfeður okkar
fluttu þangað með sér og mátu mest. En hingað komu
íslendingar til lands, þar sem þeir gátu aldrei búist
við að vera annað en örlítill partur af stóru þjóðfélagi.
Þeir komu hinagð allslausir. Þeir komu hingað í fram
andi land þar sem tunga þeirra var ókunn og tunga
hérlendra manna þeim ókunn. Þeir komu í land, þar
sem þeir áttu að venjast. Og það hefði mátt búast við
því að þeir bæru ekki sérlega mikla ást til landsins,
sem þeir neyddust til að yfirgefa. En sagan varð önnur
en við mátti búast.
Það eru þung örlög að þurfa að kveðja föðurtún
og leita gæfunnar í fjarfægu og óþekktu landi. Það
tekur líkamlegt þrek og mikinn sálarþroska að leggja
út í það ævintýri. Ég þarf ekki að fara mörgum orðum
um þetta hér, því við þekkjum öll þá hetjusögu, og
þekkjum líka eða þekktum þær hetjur sem voguðu
það. Lending íslendinga við strendur Winnipeg-vatns
er ekki einstæð í sögunni. Pílagrímunum er lentu að
hausti 1621 á austurströnd hins mikla lýðveldis sunn-
an okkar landamæra mun hafa verið líkt innanbrjósts
og hinum íslenzku landnámsmönnum. Nýja-íslands.
En sagan um lendingu þessara bláfátæku íslendinga
hlýtur að standa greypt í hjörtu okkar. Við þeim blasti
órudd jörð og kuldi hins canadíska vetrar. Fyrir þeim
átti eftir að liggja plágur og skortur — allir erfiðleikar,
sem þeir menn mæta er taka sér fyrir hendur að ryðja
frumskóga, breyta grjótauðnum í grösug jarðyrkju-
lönd, og vinna það allt sem þarf til þess að gróður
jarðar verði sem mestur. En það mun vera hið þarf-
asta og um leið háleitasta starf mannanna, því mögu-
leikar til alls annars hvíla á þeirri undirstöðu. Þess
vegna er landnámsmaðurinn þarfasti maður mannkyns
ins og frumherji allra framfara í mannheimum. Það
þarf ekki annað en að líta á hinar ýmsu byggðir Is-
lendinga í þessari álfu til að sannfærast um að hinir
íslenzku landnámsmenn hafa unnið það verk vel. En
það er ekki auðskilið hvernig þeir fengu leyst þetta af
hendi, aðra eirts örðugleika og þeir áttu við að búa,
vegna ókunnugleiks og harðra lífskjara. Ég hygg að
svarið sé að finna í sálarþrótti hinnar íslenzku þjóðar,
en líf hennar um þúsund aldir er, eins og skáldið segir,
„eilíft kraftaverk“.
Því það var ekki aðeins að hinir íslenzku landnáms-
menn ynnu sigur yfir náttúrunni og reistu sér fyrir-
myndar bygðir og bú, heldur héldu þeir föstu haldi á
þeim andlegu verðmætum sem forfeður þeirra höfðu
framselt þeim. Ég þarf ekki að fjölyrða um ráðvendni
þeirra og skyldurækni. Þetta voru þau einkenni, sem
hérlendir menn tóku fyrst éftir í fari þeirra. Orð þeirra
stóð sem stafur á bók, og hvert það verk sem var
íslendingi falið mátti teljast þegar leyst af hendi á
hinn prýðilegasta hátt.
Landnemarnir héldu líka tryggð við ættjörð sína. Það
má heimfæra upp á þá orð Sigmundar Brestissonar:
„Grátum eigi, en munum lengur“, í sama skilningi og
Sigurður Nordal hefir heimfært þau upp á hina fornu
landnema íslands þegar hann sóttist við að skýra or-
sakir íslenzkrar sagnritunar. Já, landnámsmennim-
ir gleymdu ekki íslandi né afneituðu sínu íslenzka eðli,
tryggð þeirra við gamla landið rénaði ekki, heldur óx
ef til vill. Og þetta var svona þó þeir tækju fullu ást-
fóstri við sína nýju móður. Þeir voru ekki hálfir, heldur
heilir í báðum tilfellum. Þeim tókst að sameina tryggð
við gömlu heimkynnin og ræktarsemi við hin nýju, og
þó mun þetta oft hafa verið erfitt. Hægara mundi hafa
verið að kasta hinu forna og gleypa hið nýja. Ef til vill
hefði vegurinn til auðs orðið greiðari hefðu þeir gjört
það. En þeir hefðu beðið tjón á sál sinni og frami
þeirra vart orðið meiri. Þeir hefðu líka með slíkri að-
ferð svikið niðja sína og svipt þá því dýrmætasta sem
þeir eiga. En niðjar þeirra eiga því láni að fagna að
vera hluti hinnar farsælustu þjóðar í heimi og geta
samt höndum tekið arfleifð hinnar þúsund ára gömlu
íslenzku menningar.
Já, landnemarnir íslenzku! Minning þeirra og hróð-
ur stækka með hverju ári, því þeirra verk varð ekki
einungis þeim sjálfum blessunarríkt, heldur og niðjum
þeirra. Það er til lítils að afkasta miklu ef allt hrynur
við dauða manns. Mennirnir deyja, verkin verða að
vara. Við afkomendur hinna gömlu íslenzku landnáms-
manna búum enn að þeim arfi, sem við hlutum frá þeim.
Og ég vil halda að ennþá einkenni Vestur-íslendinga
sá andi framsóknar og djarfmennsku, sá mentunar-
þorsti og sú viðleitni til verklegra og andlegra fram-^
fara, sem einkenndu forfeður vora. Ennþá nema ís-
lendingar hér ný lönd, t. d. í norður óbyggðum þessa
fylkis. Ennþá er sjóndeildarhringur þeirra stækkandi.
Fróðleiksþorsti landnemanna hvetur enn afkomendur
þeirra. Þeir höggva sér nýjar og nýjar brautir. Þeir
klífa hærri og hærri hamra. En yfir öllu verki þeirra
svífur andi þeirra manna, er lögðu grundvöllinn fyrir
farsæld nútíma íslendinga hér. Mynd landnemans
stækkar við hvert spor, sem niðjar þeirra stíga á gæfu-
braut þeirri, er landnemamir mddu fyrstir manna. Mér
finnst oft að kvæði Stephans G. Stephanssonar um
fjallið Elinbúa eigi eins vel við hina íslenzku landnáms-
menn og landnámskonur:
Hann Einbúi gnæfir svo langt yfir lágt
að lyngtætlur stara á ’ann hissa
og kjarrviðinn sundlar að klifra svo hátt
og klettablóm táfestu missa —
Þó kalt hljóti nepjan að næða hans tind
svo nakinn, ’ann hopar þó hvergi.
Hann stendur sem hreystinnar heilaga mynd
og hreinskilnin, klöppuð úr bergi.
Blessuð sé minning hinna íslenzku landnema. Megi
starf þeirra enn ávaxtast þúsundfalt.
ATKVŒÐI
★ ÖRYGGI EINSTAKLINGSINS
I Canada ríkir velmegun, atvinnumál, verzl
unarmál og lífsframfærsluskilyrði, eru
betri en nokkru sinni fyr.
Tr-yggið einstaklingsöryggi yðar með kosn-
ingu þeirra manna, er helgað hafa velferð
yðar krafta sína.
★ FÉLAGSLEGT ÖRYGGI
Liberalar hafa átt frumkvæði, að ellistyrk
og lífeyri handa blindu fólki, framfærslu-
styrk barna, fjárframlögum til sjúkrahúsa
og heilbrigðismála, tryggingum gegn at-
vinnuleysi og lágmarksverði búnaðaraf-
urða.
Tryggið félagslegt öryggi með því að láta
Líberala framvegis annast um alþjóðlega
meðferð velferðarmála yðar.
Þeim mönnum, sem gera Canada
að farsælla heimkynni — og vinna að
því að þér njótið
BÆTRA
OG FULLKOMNARA
• •
0RYGGI5
EN
NOKKRU SINNI ÁÐUR
* ALÞJÓÐLEGT ÖRYGGl
Atlantshafssáttmálinn, sem er til þess gerð-
ur að koma í veg fyrir ágengni og stríð,
nýtur óskipts fylgis Líberala, og Hon. Louis
St. Laurent var einn af hans fyrstu og
traustu forvígismönnum.
Tryggið öryggi Canada með tilstuðlan að
því, að Liberalar fái beitt áminstum sátt-
mála til verndar varanlegum friði.
“Það er gott ao vera Canadískur”
... og 1946 voru afgreidd lögin um canadísk
þegnréttindi, þar sem nýjum áfanga varð
náð í pólitískri þróirn þjóðarinnar. Þessi
löggjöf Líberala staðfesti formlega þá mik-
ilvægu viðurkenningu að vera „Canadískur
þegn".
VEITIÐ FYLGI YÐAR LIBERAL FRAMBJÓÐANDA
GREIfllD LIBERAL
INSERTED BY NATIONAL LIBERAL COMMITTEE