Lögberg - 11.08.1949, Side 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 11. ÁGÚST, 1949.
Minni Íslands
Ræða, flutt á sextugustu þjóðhátíð Vestur-íslendinga, að Gimli,
Man., 1. ágúst 1949, eftir ANDREW DANÍELSON, fyrrverandi
ríkisþingmann, Blaine, Wash.
HÁTTVIRTA SAMKOMA!
Það eru margir þættir í sögu
íslands sem vert er að minnast,
allt frá því er þeir Garðar,
Hrafnaflóki, Ingólfur og Hjör-
leifur námu landið og byggð var
rpist. En í þessu stutta erindi
verður ekki víða við komið,
heldur aðeins komið við á einum
stað, og eitt eða tvö atriði tek-
in til íhugunar. En þannig verð-
ur leitast við að láta söguna tala,
og bera vitni um það, hvort við,
sem eigum ættir að rekja til
frumherjanna, er á íslandi
„reistu sér byggðir og bú, í
blómguðu dalanna skauti,“ höf
um nokkurn rétt til að finna til
metnaðar af því að vera af
þeirra kyni komnir.
Árið 1930 er Alþingi stofn-
sett, og um leið var lýðstjórnar-
hugmyndin í raun og veru stað-
fest. Til þess að fá skýrari skiln-
ing á því, sem hér var að gjörast
skulum við skreppa til íslands
í anda, og nema staðar á hæð fyr
ir ofan Lögréttu á Þingvöllum,
og blasir þá þetta við hugarsjón
um vorum:
Pallur, eða upphleðsla er á
miðju þingsviðinu, „Lögréttu“.
Á honum stendur Úlfljótur lög-
sögumaður, sem undanfarin
þrjú ár hafði verið yfir í Noregi
að semja lögin. Umhverfis þenn
an pall voru sæti þingmannanna
í þremur hringum. Á miðhringn
um áttu goðarnir sæti, en á ytri
og innri hringnum sátu meðráða
menn þeirra úr héraði. Goðarn-
ir voru þeir, sem með atkvæðin
fóru. I fyrstu voru þeir 39 að
tölu, en síðar urðu þeir 48. Með-
ráðamenn úr héraði voru 96,
eða tveir á móti hverjum goð-
anna. Þegar um vandamál var
að ræða, settust goðarnir á ráð-
stefnu, hver með sínum tveim-
ur ráðgjöfum úr héraði. Þannig
ræddu þeir málin og brutu til
mergjar, komust að niðurstöðu
og afgreiddu umræðuefnin. Má
ganga að því vísu að áhrif hér-
aðsmanna hafi átt mikinn þátt í
meðferð og afgreiðslu mála, en
í því liggur aðalkjarni lýðstjórn-
ar stefnunnar sem hér var hafin.
1 þessu sambandi ber að geta
þess, að meðráðsmenn goðanna
tóku ekki embætti sín að erfð-
um, heldur munfi þeir hafa ver-
ið kjörnir sökum vitsmuna og
annara mannkosta. Hins vegar
átti þetta ekki ævinlega við um
goðana, sem erfðu umdæmi sín,
eða fengu þau með kaupum og
sölum. Þar sem svo stóð á mátti
erfðaréttur og efnahagur sín
oft meira en vitsmunir og mann
kostir. Má því telja líklegt að
meðráðamenn goðanna hafi ráð
ið mestu um úrslit mála í Lög-
réttu.'
Á samtíð vorri er mikið ritað
og rætt um frelsi einstaklingsins
og það með réttu. Engum, sem
er kunn saga íslands getur dul-
ist að þungamiðja lýðræðishug-
sjónarinnar, eins og hún birtist
í hinni fyrstu löggjöf þjóðarinn-
ar var einmitt þetta: Aað vernda
rétt lítilsmagnans andspænis
hinum voldugu, fátæklinginn
andspænis hinum ríka, hinn vol-
aða andspænis yfirgangsseggn-
um, og þessari hugsjón var
hrundið í framkvæmd með því
fyrirkomulagi að meðráðamenn
úr héraði voru í meirihluta á
alþingi.
Af þessu er ljóst, að hér var
svo um hnútana búið að alþýð-
an færi ekki halloka fyrir of-
stopa og yfirgangi þeirra, sem
MR. PETER JOHNSON
Representing
JJ. H. McLean & (o.
LTD.
PORTAGE AT HARGRAVE
Phone 924 231
"The West’i Oldest Muslc Houae”
Exclusive Representatives for
HEINTZMAN & CO.
NORDHEXMER
SHERLOCK MANNING
NEW SCALE WILLIAMS PIANOS
hnefaréttinum vildu beita. Það,
að goðarnir, og hinir vitrustu
valdsmenn, settu sjálfum sér
þessar skorður, og voru fúsir til
hlýðni við þær, engu síður en
hinir, sem lægra voru settir í
mannvirðingarstiganum, sannar
hversu rótgróin lýðstjórnarhug-
sjónin var. Hér var vissulega
gróðursettur sjálfsstjórnar and-
inn, sem nú á seinni árum er
verið að reyna að eyðileggja.
Sú kenning, að þeir, sem með
völdin fara verði að sækja þau
til fólksins sem stjórnað er, er
grundvallaratriði í lýðræðis-
stjórn allra landa, og kemur það
mjög greinilega í ljós hjá þeim
þjóðum, sem lengst eru komnar
í þroska þessa skipulags.
Til þess að sýna greinilega
að það er fólkið, sem ræður und
ir lýðstjórnarfyrirkomulaginu,
skal dregið fram eitt dæmi:
Þegar þing í lýðræðislandi hef
ir afgreitt lög, sem einstökum
áhrifamönnum, og almenningi,
eða einhverjum samtökum
manna þykja vafasöm og telja
ef til vill að löggjafarsamkoman
hafi þar gengið lengra en góðu
hófi gegnir, geta þeir skotið mál
inu til almennra atkvæða. Þeg-
ar atkvæðin eru greidd og tal-
in, er síðasti úrskurður upp kveð
inn; það er hæsti réttur almenn-
ingsálitsins. Honum verða háir
.og láir að lúta.
í þessu sambandi vil ég geta
þess, að í mörgum ríkjum sunn-
an landamæralínunnar, (í Banda
ríkjunum) er það lögum sam-
kvæmt að almennir borgarar
semji frumvarp til laga og beri
þau síðan undir atkvæði við al-
mennar kosningar. Ef meirihluti
greiddra atkvæða greiðir slíku
frumvarpi jáyrði, er það orðið
að lögum, sem jafnvel sjálft lög-
gjafarþingið fær í engu breytt,
næstu tvö árin. Þetta er það,
sem kallað er bein löggjöf. Enda
þótt meðráðamenn í héraði, séu
undir slíkum kringumstæðum
fáir, samanborið við fjöldann,
fæ ég ekki betur séð en að hér sé
sami lýðstjórnarandinn að verki
sem á íslandi forðum, en aðeins
kominn nokkru lengra á þroska
braut sinni.
Annað atriði, sem ég vil minn
ast á, er þegar kristin trú var í
lög tekin á íslandi. En það tel ég
hinn merkilegasta viðburð í
sögu Norðurlanda, og jafnvel í
sögu alls hins menntaða heims
á þeirri tíð.
Vér erum enn stödd á Þing-
völlum, og það er auðséð á öllu
að hér er um mikilvæg mál að
ræða. Nýr siður er framkominn
í landinu; kristnin hefir haldið
innreið sína. Heiðnir menn eru
uppvægir, og horfurnar eru í-
skyggilegar í mesta máta. Þess
má vænta að til bardaga leiði og
blóðsúthellinga. Fólk streymir
að úr öllum landshlutum, svo
að aldrei hefir verið slíkt fjöl-
menni á hinum „helga stað“.
Málin höfðu verið vandlega
rædd um allt land af hinum
vitrustu mönnum, þeirrar tíðar.
Heiðnir menn og kristnir höfðu
farið til Lögbergs, og nefnt sér
votta, og sagt sig hver úr ann-
ars lögum. Voru þá svo mikil
óhljóð að Lögbergi, að enginn
nam annars mál. Loks gengu
menn burt, og þótti öllum kom-
ið í hið mesta óefni.
Kristnir menn tóku sér Hall
af Síðu að lögsögumanni, en
Hallur gekk á fund Þorgeirs lög
sögumanns frá Ljósavatni. Var
það þá ábyrgðarráð, þar sem
hann var maður heiðinn. Þor-
geir tók málið að sér, gekk í
tjald sitt og breiddi feld yfir
höfuð. Lá hann þannig þann dag
allan, að enginn maður mátti
við hann mæla.
En næsta dag gengu menn til
Lögbergs. Kvaddi Þorgeir sér
þá hljóðs og mælti: „Svá líst
mér að málum vorum sé komit í
ónýtt efni, ef vér skulum eigi
hafa ein lög allir. En ef sundur-
skipt er lögum, þá mun sundur-
skipt friðnum, og mun eigi við
það mega búa. Nú vil ek þess
spyrja heiðna menn og kristna
hvort þeir vilji hafa lög þau er
ek segi upp?“
Því játtu allir. Hann kvaðst
hafa svardaga af þeim og festu
að halda'. Þeir játtu því allir, og
tók hann af þeim festu. (Njála).
Mikið traust báru þeir til Þor-
geirs, og væri betur ef þvílíkt
traust findist nú á vorri tíð með
al einstaklinga og þjóða.
Svo sagði Þorgeir upp gerðina
eða lögin:
„Þat er upphaf laga vorra“
sagði hann, „at menn skulu allir
kristnir vera hér á landi, og trúa
á einn Guð, Föður Son og Anda
Heilagan“.
Ég hefi nú dregið fram þessi
tvö atriði úr sögu íslands sem
ég tel einna markverðust, og vel
þess verð að allir, sem teljast
þjóðflokki vorum hafi í minni,
og gleymi þá heldur ekki út af
hvaða stofni þeir eru komnir.
Það, að ísland kom á fót þing-
bundinni stjórn 285 árum áður
en Jón Englandskonungur und-
irritaði Magna Carta, árið 1215,
virðist sanna þetta: Ef England
var móðir lýðstjórnar fyrirkomu
lagsins, eins og oft hefir verið
haldið fram, þá var ísland amma
þeirrar stefnu. Vér höfum þess
vegná fullan rétt til þess að
vera stoltir af ætterni voru. En
vér verðum að gæta þess vel,
hvernig það stolt kemur fram.
Ef hér er um ættgöfgi að ræða,
þá er því meiri vandi vel með
að fara. „Vit þarf til og vilja,
að vera eigin herra“. I þessu
er fólgin hvöt til vor íslend-
inga um að standa framarlega
í fylkingu þjóðanna, eða þjóða-
brotanna. Vér megum ekki
gleyma því af hvaða bergi við
erum brotnir, þess vegna er vor
vandi meiri en margra annara,
sem eiga sér ekki eins glæsi-
lega fortíð og sögu. Oss ber
skylda til að vera góðir íslend-
ingar, en um leið verðum vér
líka góðir borgarar í hvaða landi
sem vér dveljum. Um fram allt
ber oss að kosta kapps um að
verða aldrei ættlerar.
Áður en ég lýk máli mínu, vil
ég minnast á Þorgeir aftur,
nokkrum orðum.
Hvílík feikna ábyrgð var það
ekki, sem hann tók sér á hend-
ur! Hann tók að sér að ráða
fram úr máli, sem varðaði vel-
ferð heillar þjóðar. Enginn mað-
ur í allri sögunni mun hafa af-
kastað öðru eins þrekvirki sem
hann. „Og hann lagðist niður“,
segir sagan, „í tjald sitt og
breiddi feld yfir höfuð sér og
lá þann dag allan, svo að engi
maður mælti við hann“.
Það er ljóst, að á þessari
stundu fann hann til vanmáttar
síns, að hann gat ekki einn og
óstuddur leitt til heillavænlegra
lykta mál, sem hann hafði tek-
ið að sér. Hann lagðist því niður
á bæn, og breiddi feld yfir höfuð
sér. Vafalaust hefir hann í
fyrstu snúið sér til hinna heiðnu
vætta, en ekki fengið svar. Þá
var aðeins einn vegur til úr-
ræða. Hann varð að snúa sér
til KRISTS, og það gerði hann,
og fékk bænheyrzlu. Hann lagð
ist niður heiðinn, en stóð upp
kristinn maður. Myndi ekki
þetta vera gott dæmi til eftir-
breytni fyrir Sameinuðu Þjóð-
irnar? (United Nations Assebly)
Hann gekk til Löbergs og
lagði fram úrskurð sinn.
Á þeim degi tók öll þjóðin
kristna trú, setti hana í sam-
band við, og gjörði hana að uppi
stöðu í lýðræðishugsjóninni. Allt
frá þeim degi hefir kristin
menning lifað út á Islandi, öld
eftir öld.
Svo bið ég blessunar Guðs
yfir Island, forseta þess og bisk-
up, og alla valdsmenn þess
heima og erlendis.
Megi kristin menning lengi
lifa, og lýðræðishugsjónin blessa
heim allan.
Til íslands
Gimli, I ágÚ8t, 1 9 +9
L
Á heimsþingi safnast menn saman
og sitja þar umhverfis borð. —
Ef minst er á stríðlausa stefnu,
þeir stöðva hvert hálftalað orð.
Og samt átti samkunda þessi
að semja og líftryggja jrið;
og hermanna hópana alla
að hefja’ upp í starfandi lið.
Það dygð er er að standa gegn stríðum,
þvi stríð eru skipulögð morð: —
Og feldu það fulltrúum þínum
að finna þeim hugsunum orð.
Ef einhverjum framhleypni finst það;
um forustu heimildir spyr,
þá sýndu honum söguna þína;
þar sést: Þú varst leiðandi fyr.
Með þingbundna þjóðstjóm í framkvæmd,
sem þektist ei neinstaðar fyr,
þú sigldir á undan þeim öllum: —
Nú enginn um heimildir spyr.
Og nú áttu nýfenginn sigur: —
mót nágranna þínum: með sátt
þú vanst hann — í vopnlausu stríði,
og vegur þinn stendur því hátt.
Já, feldu það fulltrúum þínum,
að flytja með andlegri glóð
þá tillögu að margfalda mótið:
Svo mæti hver einasta þjóð.
Og skora með einurð á allan
þann aljarðar fulltrúa lýð: —
Með bróðurhug, ástúð og eining
að útlægja morðvopn og stríð.
Ef felurðu fulltrúum þínum
með fullkominn tillögurétt,
að flytja það mál allra mála,
þér mark hefir framtíðin sett.
Því aldrei á þvílíku þingi
var þess konar málefni flutt. — —
Þó ógrynni atkvæða neiti,
af einhverjum verður það stutt.
II.
Þeim fœkkar í landnema flokknum
— í förina draumbróðir slœst. —
Þeir hverfa nú hver eftir annan: —
og hver ætli kveðji’ okkur næst?
Það vitum við ekki. — En Island —
hvers einastá frónborins manns,
um leið og hann lífinu skilar,
er Ijósið í draumunum hans.
Hann sét það um leið og hann sofnar:
hann sér það er endurfætt:
Það brosir í vorsólarbjarma:
er blómum og skógi klætt.
Og fossinn, hann syngur sem fyrri
með fagra og sterka raust.
Nú vinnur hann samtímis söngnum,
og sinnir því hvíldarlaust.
Hann dreifir nú blessun og birtu
um bústað hvers einasta manns.
Og horfið er stritið og stríðið —
það stöðvaði krafturinn hans.
Og mýrlendið alt breytt í engi,
í akur hvert móabarð,
og hrísið í hreina skóga
og hraunið í aldingarð.
III.
Það fjölgar í væringja flokknum,
hann flýgur um gjörvalla jörð. —
Samt man hann þig, Fjallkonan fagra:
Um frægð þína heldur ’hann vörð.
Hann rís upp í heilagri reiði,
ef rógburðar sár er þér veitt.
Hann tignar þig mann fram af manni,
þó málið hans kannske sé breytt.
Þó væringjar dreifi sér víða,
þá verður ei frummyndin gleymd
úr sígildu sögunni þinni
í sál hans — en þar er hún geymd.
Og landneminn klökknandi kveður —
hans kynslóð er ærlega þreytt.
En vœringinn hugrakkur heilsar:
því honum er framtíðin veitt.
SIG. JÚL. JÓHANNESSON
Kveðja til íslendinga-
dagsins að Gimli
Séra Valdimar J. Eylands,
Forseti Islendingadagsins,
Gimli, Man.
Kæri vinur!
Ritstörf um íslenzk efni, sem
orðin eru á eftir áætlun og verða
því að vinnast sem fyrst, hindra
^ það, að ég geti verið í þeim fjöl-
menna hópi, er ég veit að legg-
ur leið sína að Gimli á þessum
söguríka degi.
Gríp ég þessvegna til þess
ráðs að senda bréflega kveðju
mína öllum þeim, er standa að
þessum hátíðisdegi, þátttakend-
um í skemmtiskrá hans, sem og
samkomugestum í heild sinni, og
þá sérstaklega hinum góða gesti
heiman af íslandi, vini og starfs
bróður. En alltaf færir það ætt-
jörðina drjúgum nær okkur, að
hafa í hópnum á slíkum dögum
l boðbera þaðan, og treystir að
sama skapi ætternisböndin.
íslendingadagarnir eru orðnir
mikill og merkilegur þáttur í
félagslegri starfsemi og þjóð-
ræknislegri viðleitni okkar Is-
lendinga í landi hér, ekki síst
þessi dagur, sem á sér nú 60 ára
sögu að baki. Mun og óhætt
mega segja, að þar hafi sögð
verið, í bundnu máli og óbundnu
mörg fegurstu orðin í garð Is-
lands og landnemanna íslenzku,
sem mælt hafa verið vestan hafs,
og af mestum skilningi á ætt-
ernislegum og menningarlegum
uppruna okkar. Og þó að margt,
sem sagt er við slík tækifæri,
lendi vafalaust í grýtta jörð, þá
er hitt eigi heldur neinum vafa
, bundið, að margt af því hefir
fallið í frjóan jarðveg og borið
ávöxt, glatt hugann og glætt á-
hugaeldinn og þjóðernistilfinn-
inguna. Sé þeim því öllum, lífs
og liðnum, heiður og þökk, sem
hér hafa unnið þarft og mikil-
vægt, félagslegt og menningar-
legt starf, með því að halda þenn
an dag hátíðlegan um sextíu ára
skeið, og megi hann enn um
mörg ár halda áfram að vera sá
vettvangur þar sem menn og
konur af íslenzkum stofni koma
saman til að minnast, endurnýja
gömul kynni og tengjast traust-
ari félagsböndum.
I þeim anda sendi ég ykkur
hugheilustu óskir um bjartan
og ánægjuríkan sextíu ára af-
mælisdag. Hann er fagur vottur
þess, að enn lifir glatt í glæðum
íslenzkrar ræktarsemi við ætt
og erfðir vestur hér. Megi sem
allra lengst upp af þeim eldum
bjarma.
Vinsamlegast,
Richard Beck
Dánarfregnir
Sigríður Thorleifsdóttir, Frið-
riksson, andaðist að Betel, 23.
júlí s.l. Hin framliðna var fædd
25. ágúst 1864 að Reykjum á
Reykjaströnd í Skagafjarðar-
sýslu. Sigríður sál. var tvígift.
Hún skilur eftir sig 7 börn, 8
barnabörn og 3 bræður. Útför
hennar fór fram frá kirkju Lög-
bergs héraðs 28. júlí, að fjöl-
menni viðstöddu. Sigríður hafði
átt heima í þessu héraði um 30
ár. Hinnar látnu verður minnst
nánar síðar. S.éra Skúli Sigur-
geirsson jarðsöng.
+
Jónas Lárus Johnson dó svip-
lega 11. júlí s.l., á Poplar Point
Winnipegvatni, þar sem hann
var að vinna að fiskiveiðum.
Jónas var maður rúmlega 59
ára gamall. Foreldrar hans voru
þau hjónin Auðunn og Sigríður
Johnson, er bjuggu um langt
skeið á Gimli. Fjögur systkini
lifa bróður sinn: Mrs. Soffía
Schleim, í Winnipeg; Mrs. O.
Sigurdson, Gimli; Sigurður að
Lundar og Helgi á Gimli. Jónas
var jarðsunginn frá Lútersku
kirkjunni á Gimli, 14. júlí s.l.
Séra Skúli Sigurgeirsson jarð-
söng.