Lögberg - 10.11.1949, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 10. NÓVEMBER, 1949.
Hogkrg
GefiS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
696 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utandskrift ritstjórans:
EÐITOR J ÖGBEKG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and publiehed by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
ALÞINGISKOSNINGARNAR SÍÐUSTU
Almennar þingkosningar í hvaða landi, sem er,
teljast jafnan til meiri háttar atburða og fer það að
vonum; að vísu eru stefnuskrármálin tíðum harla mis-
munandi að mikilvægi; sum eru líkleg til frambúðar-
árangurs, en önnur svipuð dægurflugum; þó svipmerkja
þau að einhverju leyti hvert kjörtímabil, og grípa inn í
afkomu þegnanna.
Eins og vitað er, fóru fram kosningar til Alþingis á
sunnudag og mánudag 23. og 24. október síðastliðinn;
venju samkvæmt voru þessar kosningar sóttar af miklu
kappi, jafnvel ofurkappi, eins og kosningablöðin báru
svo glögg merki um.
Meðal íslendinga í þessu landi, sem enn fylgjast
með stefnum og straumum í íslenzku þjóðlífi, var áhug-
inn vegna Alþingiskosninganna svo mikill, að sím-
hringingum bókstaflega rigndi yfir skrifstofu Lögbergs
með það fyrir augum, að fá, ef auðið yrði, fréttir um
kosningaúrslitin; í fyrri viku lánaðist Lögbergi að skýra
lesendum sínum frá þingstyrk flokkanna, en nú í þess-
ari viku flytur blaðið nákvæma skrá yfir úrslitin í hin-
um ýmsu kjördæmum landsins, og þarf eigi að efa að
slíkum tíðindum verði alment fagnað.
Varðandi viðhorf innanlandsmálanna breyttu kosn-
ingarnar litlu til frá því, sem var, um það leyti, sem
þing var rofið; enginn þingflokkanna er nándar nærri
nógu sterkur til að mynda af eigin ramleik ábyrga
stjórn, þó Sjálfstæðisflokkurinn ráði að vísu yfir mest-
um þingstyrk eins og hann gerði áður; það er því auð-
sætt, að samsteypustjórn verði mynduð á sínum tíma,
hverjir svo sem að henni standa, og hvort heldur að slík
fæðing gengur betur eða ver; þó er vonandi að giftu-
samlega takist til um myndun hins væntanlega ráðu-
neytis.
Að meðferð utanríkismálanna taki verulegum
stakkaskiptum, er ólíklegt; mikill meirihluti hinna ný-
kjörnu þingmanna eru einu og sömu mennirnir, er
stóðu að samþykt Atlantshafssáttmálans, og má þjóð-
in því vel una.
Við nýlega afstaðnar þingkosningar í Noregi, var
flokkur Kommúnista svo að segja alveg þurkaður út
og gat með harmkvælum komið einum þingmanni að.
Fyrir síðasta þingrof, áttu sæti á Alþingi íslendinga
tíu Kommúnistar, og nú, að loknum leik, eiga þeir níu
fulltrúa á þingi.
Það er annars töluvert undrunarefni hve margir ís-
lendingar sitja enn við austurgluggann og mæna vonar-
augum til Moskvu varðandi úrlausn vandamála sinna.
★ ★ ★
FER EKKI f LAUNKOFA MEÐ NEITT
Hinn vaski og djarfmannlegi utanríkisráðherra
sambandsstjórnarinnar, Lester B. Pearson, fer ekki í
launkofa með neitt, er hann ræðir um áhugamál hinn-
ar canadísku þjóðar eins og þau horfa við frá degi til
dags; ef allir stjórnmálamenn væru eins hreinskilnir
og hann, myndi víða hærra til lofts og víðara til veggja.
Mr. Pearson er um þessar mundir formaður hinnar
pólitísku nefndar sameinuðu þjóðanna, og hann hefir
þegar'í þeim verkahring getið sér slíkt frægðarorð, að
þar komast fáir til jafns við hann; þegar Mr. Pearson
tekur til máls, hvort heldur er í þingi sameinuðu þjóð-
anna eða á öðrum vettvangi, er enginn í vafa um af-
stöðu Canada varðandi þau málefni, sem efst eru á
baugi.
í nýlegri ræðu um stefnu Canada í utanríkismálum,
komst Mr. Pearson meðal annars þannig að orði;
„Með hliðsjón af efnahagsmálum sínum og verzlun
við aðrar þjóðir, er canadíska þjóðin ófrávíkjanlega
þeirrar skoðunar, að gagnskipti þjóða á milli séu eigi
aðeins æskileg, heldur hvorki meira né minna en brýn
nauðsyn; frá pólitísku sjónarmiði séð, er það aðaláhuga
mál okkar að vernda heimsfriðinn, og að því markmiði
stefna allar okkar athafnir; en komi til þess, sem von-
andi verður ekki, að við verðum að grípa til vopna til
að verja frelsi okkar og mannréttindi, munum við ekk-
ert til spara sæmd okkar og sjálfstæði til fullverndar.
Canada er að öllu leyti ábyrg þjóð, er lætur engan segja
sér fyrir verkum; hún hefir oft í utanríkismálum stað-
ið á öndverðum meið við Bretland og Bandaríkin og
mun í framtíð, sem endranær, framfylgja þeirri stefnu
einni, er hún er sannfærð um að miði til mannfélags-
heilla.
Canadíska þjóðin er sannfærð um það, að þau spor,
sem vestrænar þjóðir hafa í seinni tíð stigið til að
sporna við yfirgangi rússnesku ráðstjórnarríkjanna,
miði í rétta átt, núlifandi kynslóð og komandi kynslóð-
um til blessunar; má í þessu sambandi einkum og sér
í lagi minnast Marshallhjálparinnar og Norður-Atlants-
hafssáttmálans; með þessu hvorutveggja hafa verið
stigin mikilvæg skref í áttina til viðreisnar og varanlegs
friðar“.
Baráttan við Klu Klux Klan
Undanfarið virðist hafa borið meira á blökkumannaofsóknum í
suðurríkjum Bandaríkjanna en lengi áður. Eigi að síður eru þó viö-
horf almennings þar stöðugt að breytast þeim í vil, bæði meðai
verkamanna og iðjuhölda, en hinir fátækari landeigendur virðast
hins vegar eiga erfitt með að sætta sig við breytnguna. Endurvakn-
ing Klu Klux Klan-hreyfingarinnar, sem nú lætur allmikið til sín
taka, virðist einskonar lokatilraun tl þess að stöðva þessa þróun.
í grein þeirri, sem hér fer á eft
ir og nýlega birtist í danska blað-
inu „Information“, er gefið nokk-
urt yíirlit um það, hvernig þessi
mál standa nú í suðurríkjunum,
en víðast í öðrum hlutum Banda-
ríkjanna hafa blökkumenn
tryggt hlut sinn til jafns við aðra.
í suðurríkjum Bandaríkjanna
eru veiðar einkum stundaðar að
sumrinu til, þ. e. mannaveiðar.
Það er engu líkara, en hinn kæf-
andi hiti magni það versta í fari
mannanna, fregnir af ódæðis-
verkunum berast nú um víða
veröld. í bæ einum á Florida-
skaga reyndi hvítur skríll að
kveikja í blökkumanna þverfinu,
fyrir nokkrum dögum. í Donal-
sonville í Georgía varð borgar-
stjórinn að verja hendur sínar
með vopnavaldi, er hópur kufl-
klæddra manna ætlaði að nema
hánn á brott. Frá Alabama berast
fregnir af Klu Klux Klan mönn-
um, sem elta uppi „negra“ og þá,
sem „hlynntir eru negrunum“ til
þess að misþyrma þeim í skjóli
náttmyrkursins. Ástandið í suð-
urríkjunum virðist jafn ægilegt
nú, og það hefir ætíð verið. Hins
vegar fréttist nú sjaldnar um, að
blökkumenn hafi verið grýttir
þar í hel. Ofbeldismennirnir
virðast gæta þess betur en áður,
að fórnardýr þeirra séu með ein-
hverju lífsmarki, þegar skilið er
við þau.
í þessu sambandi er einnig
annað atriði, sem hafa verður í
hyggju. Hér áður fyrr gátu Klan-
mennirnir ætíð gengið út frá því
sem gefnu, að yfirvöldin myndu
vera á þeirra bandi, ef einhverj-
um dytti í hug, að mótmæla of-
bendisverkum þeirra. Og það var
ekki óalgengt, að yfirvöldin
hefðu beinlínis samvinnu við
Klu Klux Klan. Nú er þetta
breytt, víðast hvar. Félagsskap-
urinn á ekki nándar næiri eins
miklu fylgi að fagna meðal al-
mennings og það er ekki jafn
öflugt vald, er stendur á bak við
hann nú og fyrr á árum.
Einkum gætir þessa mjög í
Alabama. Þar hefir löggjafar-
samkundan samþykkt ný lög
með yfirgnæfandi meirihluta at-
kvæða, er banna fólki að hafa
á sér grímur, utan heimilis síns.
Hins vegar er ekki þar með sagt,
að unnt verði að framkvæma lög
þessi. En fylkisstjórinn, James E.
Folson, virðist staðráðinn í því
að ganga milli bols og höfuðs á
Klu Klux Klan, en Folson var á
sínum tíma kjörinn fylkisstjóri
vegna þess að honum var ein-
staklega lagið að kyssa kvenkjós-
endur sína. Yfirmaður Klu Klux
Klan í Alabama, William Hugt
Moiris, hefir nýlega verið dæmd-
ur í fangelsi, fyrir að „sýna rétt-
inum fyrirlitningar“. Nánasti
samstarfsmaður hans, E. P.
Pruitt, hefir sagt sig úr félags-
skapnum, á þeim forsendum, að
han geti ekki sætt sig við ýmis-
legt það, er Klu Klux Klan hafi
gert — og kann það að virðast
býsna seint athugað hjá honum.
En hann hefir m. ö. o. orðið
hræddur, þegar Moitís var varp-
að í fangelsi.
í Alabama hefir einnig verið
komið á fót hæstarétti (grand
jury), er á að rannsaka hvort
ekki sé neitt það í stefnuskrá eða
starfsemi Klu Klux Klan, sem
brjóti í bág við lögin, enda þótt
ekki sé unnt að dæma félags-
skapinn í iheild fyrir það, sem
hinir ýmsu meðlimir hans kunna
að gera.
Víðar í suðurríkjunum er nú
reynt á svipaðan hátt, að útiýma
Klu Klux Klan með öllu. I
Florida hefir fylkisstjórinn farið
þess á leit við löggjafarsamkund-
una, að hún samþykki lög, er
banni fólki að bera grímur, eins
og gert hefir verið í Alabama.
Hann hefir eining verið all
hvassyrtur í ræðum sínum, og
hefir m. a. minnst á „köflótta ó-
bótamenn“. Jafnvel í Atlanta,
höfuðborg Georgíu og aðalbæk-
istöðvum Klu Klux Klan til
þessa verður nú vart sívaxandi
fyrirlitningar á félagsskapnum.
Nær öll dagblöðin, kirkjufélögin
og verzlunarfélag borgarinnar,
sem stutt er af öllum hinum
stærri kaupsýslumönnum, hafa
skorað á Herman Talmadge fylk-
isstjóra að grípa til einhverra
ráðstafana gegn óþjóðalýð þess-
um. En Talmadge hefir ekki
sinnt þessum áskorunum fram til
þessa. Hann var líka kjörinn af
sveitunum, og þar líta menn öðr-
um augum á málið.
Baráttan í suðurríkjunum í
dag er í raun réttri á milli gamla
og nýja tímans. Annars vegar
eru plantekrueigandurnir, sem
græddu á hinu ódýra vinnuafli
blökkumannanna. Hins vegar er
iðnaðurinn í borgunum, þar sem
sameinginlegir hagsmunir neyt-
andanna í verksmiðjunum virð-
ist mega sín meira en kynþátta-
vandamálið. Undanfarin ár hefir
iðnaðinum fleygt mjög fram í
suðurríkjunum. Hann er að vísu
ennþá minni þar, en nokkurs
staðar annars staðar í Bandaríkj-
unum, en framfarirnar hafa engu
að síður verið geysimiklar og
tekjur verkamanna hafa aukist
þar örar en annars staðar í Banda
ríkjunum. Afleiðing þessarar
þróunar er sú, að í fyrsta sinn í
sögu suðurríkjanna er nú litið á
verkamenn sem mikilsverða þjóð
félagsþegna. Og þar eð verka-
mennirnir í bæjunum eru vitan-
lega ekkert hrifnir af því, að fá-
tækir blökkumenn flykkist
þangað frá plantekrunum og
haldi laununum niðri, þá vinna
nú hvítir og svartir verkamenn
saman í öllum verkalýðsfélögum,
að því að gæta sameinginlegra
hagsmunamála sinna. Verka-
lýðsfélögin hafa því hvarvetna
tekið upp baráttuna fyrir jafn-
rétti kynþáttanna. Yfirleitt eru
þau studd bæði af vinnuveitend-
um og kaupmönnum, sem nú
virðast farnir að sjá, að eigi þeir
að geta selt vörur sínar, verður
að auka kaupmátt almennings.
Hinir stærri plantekrueigend-
ur í sveitunum virðast einnig
farnir að sjá að sér. Undanfarin
ár hefir fjöldi blökkumanna
flutzt frá suðurríkjunum norður
á bóginn, og frá sveitunum til
bæjanna. Áætlað hefir verið, að
s. 1. 10 ár hafi blökkumönum í
New York fjölgað um helming,
og í Los Angeles búa nú þrisvar
eða fjórum sinnum fleiri blökku-
menn en fyrir styrjöldina.
Blökkumenn í suðurríkjunum
hafa því hækkað í áliti í réttu
hlutfallivið það, sem þeim hefir
fækkað þar. Það virðist einnig
skynsamlegast að reyna að
stefna að því, að búa svo vel að
þeim fáu, sem eftir eru, að þeir
fari ekki að dæmi systra sinna
og^bræðra og freisti gæfunnar í
norðuxríkjunum.
Þessi þróun miðar öll í þá átt,
að blökkumennirnir hljóti fullt
'jafnrétti á borð við hina hvítu
menn í Bandaríkjunum en slíkt
skeður vitanlega ekki á einum
degi. Annað veifið rís upp öflug
mótmælaalda gegn blökkumönn-
unum — frá hinum fátækari
hvítu landeigendum í suðurríkj-
unum. Eigi maður að vega og
meta það, sem skeður á þessu
sviði, er ekki nóg að segja með
fyrirlitningu: „Jæja, svona er þá
bandarísk menning“. Menn
verða að hafa hugfast, að ástand-
ið fer ekki versnandi, heldur fer
það sífellt batnandi ár frá ári,
bæði fyrir blökkumenn og hvíta
menn. Tíminn
Kvöld í Öskjuhlíð
Ég brá mér suður í Fossvog að
kvöldi dags snemma í ágúst. Það
var bezta veður. Dagurinn var
einn af þessum fáu sólbjörtu
sumardögum, sem komið hafa
sunnanlands á þessu sumri.
Gott er að koma í Fossvoginn.
Snemma á öldinni var þar lítill
gróður og lítil ræktun. Nú er
hann nálega allur ræktaður, ým-
ist tún eða skógarreitir. Þeir
menn, sem eru trúlitlir á að land
ið ræktist upp, hafa gott af að
koma suður í Fossvog og sjá
með eigin augum samfelld rækt-
unarlönd og afla sér um leið upp
lýsinga -um hvernig landið var
til skamms tíma.
Dagur var liðinn að kvöldi og
margir voru búnir að þurrka og
taka saman heyið sitt, aðrir
unnu að slætti og undirbúningi
bygginga, og enn aðrir hvíldu
sig eftir unnið dagsverk.
En á Hafnarfjarðarvegi var
stöðug iðandi umferð. Bílar
komu og fóru og flestir kepptust
við að komast sem fyrst áfram.
Ósjálfrátt kom upp í hugann,
hvað er allt þetta fólk að gera?
Ómögulegt að ráða þá gátu. En
eitt leyndi sér ekki: Bifreiðun-
um var ekið hratt eins og mikið
lægi við.
En ég var fótgangandi. Það er
einstöku sinnum gaman að fara
hægt, og gefa sér tíma til að at-
huga næsta umhverfi. Leiðin lá
upp hjá kirkjugarðinum. Hann
er vel umgenginn og snotur, án
íburðar. Steindrangar á leiðum
eru að mestu horfnir, og er að
því ótvíræð framför. Aftur er
steypt umhverfis flest leiðin.
Fer það vel og er til ánægju eft-
irlifandi ástvinum og vanda-
mönnum. En lágu grasleiðin,
þar sem ekkert er annað en ís-
lenzk jörð og blóm, falla ein-
kennilega vel við dauðakyrrð-
ina í kirkjugarðinum.
En utan garðs dunar umferð-
in og allir flýta sér. Hvort eru
menn að flýta sér í þennan sama
stað, þar sem allir eru jafnir að
loknu dagsverki og hvort sem
yfir þeim er aðeins íslenzk jörð
og gras, eða danskt steinlím
bindur íslenzkt grjót í einhvers-
konar girðingu um visnaðan lík-
ama manna.
Kapella stendur ofan við garð
inn. Það er mikil bygging og
traustleg ásamt viðbyggingum.
Að innan er hún rúmgóð og
myndarleg, án alls íburðar. Um-
gengnir úti er öll hin snotrasta
og til fyrirmyndar.
Frá kapellunni og hinum al-
varlegu hugsunum, sem þessi
staður vekur, er góður spölur
fyrir gangandi mann upp á
Öskjuhlíð. Þar standa hitavatns-
geymarnir sjö, ásamt smáhúsi,
þar sem hægt er að hafa stjórn
á að- og frárennsli heita vatns-
ins. Þar er einnig komin fyrsta
hæð að sýningarturni, sem fyrir
hugaður hefir verið þarna á
Öskjuhlíðinni. Hann mun hafa
verið hugsaður allt að 30 mtr. á
hæð, og yrði hann vafalaust fjöl-
sóttur, enda tilkomumikið og
fallegt í björtu veðri hér að vera.
Og þó enn miklu víðsýnna úr
svo mikilli hæð.
Þessi kvöldstund á Öskjuhlíð-
inni er eitt af þeim fáu augna-
blikum, sem greypast í hugann
og verða ógleymanleg. Liðið var
fram um miðnætti. Úti var
hvorki heitt né kalt. Byggðin
umhverfis er næsta aðlaðandi.
Upp af ræktunarlöndunum í
Fossvogi, Álftanesi og annars-
staðar, sem augað nemur, stíg-
ur mildur hjúpur, kvöldmóðan.
Flugvöllurinn liggur upp að hlíð
inni að vestan og þar koma flug-
vélar og fara. En bærinn sjálfur
með sínum mörgu íbúum breið-
ir sig yfir holt og hæðir. Hann
er margbreytilegur, óregluleg-
ur, en aðlaðandi í kvöldkyrrð-
inni.
Lengra í burtu er fjallahring-
urinn í austri og norðri. Og yzt
við sjóndeildarhring er sólin að
ganga til „viðar“ bak við Snæ-
fellsjökul. Kvöldhiminninn, jök-
ullinn og fjöllin næstu eru sem
gullröndum prýdd í geislaflóði
miðnætursólarinnar, Og þegar
þetta er betur aðgætt, er sem
jökullinn og allur Snæfellsnes-
fjallgarðurinn sé kominn hér
skammt fyrir utan eyjar. Og lín
ur þeirra og litir og allt um-
hverfið er jafnvel enn fallegra
en hjá Kjarval. B.
TÍMINN
ÓLAFUR THORS:
Kosningarnar marka enga stefnu í innanríkism.
28. október. — Morgunblaðið snéri sér í gærkveldi til Ólafs
Thors, formanns Sjálfstæðiflokksins, og bað hann að segja álit sitt
á kosningaúrslitunum. Ólafi fórust þannig orð:
„í kosningabaráttunni leitaðist
Sjálfstæðisflokkurinn við að
leiða þjóðinni fyrir sjónir, að ef
takast ætti að stýra farsællega út
úr örðugleikunum, yrðu kjós-
endur að veita Sjálfstæðis-
flokknum meirihlutavald á
Alþingi.
Kjósendur landsins hafa að
sönnu sýnt Sjálfstæðisflokknum
mikið traust, en þó ekki nægi-
lega mikið. Sjálfstæðisflokkur-
inn heldur fyiri þingmannatölu
sinni, 19, og er því enn fjölmenn-
asti flokkur þingsins. Hann hef-
ur bætt við sig 2118 atkvæðum,
fengið hærri hundraðshluta
greiddra atkvæða en 1946,
eða rúmlega 39,5%, í stað 39,4%,
og á því enn lang mestu kjós-
endafylgi að fagna. Þannig fékk
Sjálfstæðisflokkurinn nær 11,-
000 atkvæði umfram Framsókn-
arflokkinn, eða rúmlega 62%
meira atkvæðamagn, enda þótt
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
séu aðeins tveimur fleiri en þing-
menn Framsóknarflokksins.
Hið mikla kjörfylgi Sjálfstæð-
isflokksins er eitt út af fyrir sig
ánægjulegt, en það raskar ekki
því meginatriði, að þjóðin hefur
ekki veitt Sjálfstæðisflokknum
umboð til að reyna að ráða fram
úr örðugleikunum eftir þeim
leiðum, sem flokkurinn benti á í
stefnuyfirlýsingu sinni.
Kosningaúrslitin eru traustyf-
irlýsing á utanríkismálastefnu.
lýðræðisflokkanna.
Mbl. 1. nóvember
Avalt á mínútunni
Gangið úr skugga um að
þér verðið á mínútunni
varðandi
Jólaverzlun
yðar!
E£ þér loslst við jólaösina haf-
ið þér ávalt úr nógu að velja
og fáið skjóta afgreiðslu.
Sé pantað snemma vinst næg-
ur tími til að ganga frá jóla-
gjöfum og annast um endur-
sendingar sé þess þörf —
hafið hugfast ....
Séuð þér ekki ánægð
með vöruna er pening-
skilað aftur að inniföldu
flutningsgjaldi.
^T. EATON C?,™
WINNIPEG CANADA
EATONS