Lögberg - 08.12.1949, Blaðsíða 5

Lögberg - 08.12.1949, Blaðsíða 5
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 8. DESEMBER, 1949 5 /4HU6AHAL LVCNNA Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON Ársritið Árdís Eftir PRÓFESSOR RICHARD BECK Samgöngutœki himingeimsins fullkomnast Hervarnarráðherra Bandaríkjanna sagði fyrir nokkrum mán- uðum að unnið væri að því í fullri alvöru að smíða rakettur, sem gætu komist til annara hnatta. Og rétt nýlega sagði vísindamaður við Hardvard-háskóla, að með þeim tækjum, sem til væru nú, n*v«iíCr» nrnf lllftll Vel sé öllum þeim, sem á ein- hvern hátt stuðla að viðhaldi og eflingu félagslífs og menningar legrar viðleitni meðal vor íslendinga í landi hér. Bandalag Lúterskra Kvenna vinnur að því markmiði, bæði með margþættri félagsstarfssemi sinni og þá ekki sízt með útgáfu ársrits síns, „ÁRDÍSAR", sem nýlega er kom ið út fyrir yfirstandandi ár. Þetta er 17. árgangur ritsins, og er það, eins og áður, hið smekklegasta að frágangi, prent að með stóru letri á góðan papp ír, prýtt mörgum myndum, og í traustri kápu. Verð þess er 60 cent . Efni ritsins er jöfnum hönd- um á málunum báðum, íslenzku og ensku, en þó drjúgur meiri- hluti málsins á íslenzku, og skyldi það bæði metið og þakk- að að verðleikum, Til hægðar- auka og til þess að gera umsögn þessa skipulegri, verður fyrst getið meginmálsins á íslenzku og síðan þess enska. Ritið hefst á inngangsorðum til lesenda, eftir Miss Lilju Gutt ormsson, ritara Bandalagsins, þar sem skilgreint er hlutverk þess; því næst kemur hlý kveðja til Bandalagsins, og hvatning til dáða, frá Margret Stephensen, fyrrv. ritstjóra ÁRD1SAR. Erindið „Verksvið kvenna“, sem þáverandi forseti Banda- lagsins, Mrs. Ingibjörg J. ílafs- son, flutti á þingi þess síðastlið- ið sumar, er hið prýðilegasta, en það fjallar einkum um verksvið kvenna innan kirkjunnar, jafn- framt því, sem þar er rakin að nokkru saga baráttu kvenna íyrir auknum starfsréttindum Mrs. Ólafsson ritar einnig fallega afmælisgrein um Mrs. Elisabeth Þuríði Polson áttræða, aðra grein (,,Nýung“) um óvenju- lega kveðjuathöfn um ungan mann, sem var haldinn á bæ ein um í Washingtonríki í Banda- ríkjunum, og loks ritfregn um fimmtíu ára afmælisrit Kristi- legs Félags úngra Kvenna í Reykjavík, er -sú umsögn syst- urleg kveðja til starfssystranna að kristilegum málum heima á ættjörðinni. Náskyld að efni erindi Mrs. Ólafsson um verksvið kvenna er erindi Mrs. Rannveigar K. G. Sigbjörnsson „Hvernig getur konan bezt styrkt heimsfrið- inn“, sem flutt var á þingi Bandalagsins í fyrra. Er hér um að ræða niðurlag þess ítarlega og tímabæra erindis, sem gerir við- fangsefninu hin beztu skil og vekur á margan hátt til umhugs- unar. Hefir það lengi verið skoð- un mín, að því sterkari sem áhrif kvenna yrðu í alþjóðamál- um, því meiri líkindi væru til, að friðarhugsjónin næði fram að ganga. Var mér það því mikið fagnaðarefni, er ég var viðstadd- ur fundi Sameinuðu Þjóðanna fyrir stuttu síðan, hve margar konur eiga þar sæti sem fulltrú- ar eða í ýmsum mikilvægum nefndum. Erindi frú Ingibjargar Jóns- son „Blikmyndir úr sögu Mikl- eyjar“, sem flutt var í Mikleyj- arkirkju á síðasta þingi Banda- lagsins, er hið merkilegasta, fróðlegt og skemmtilegt í senn, og á mikið sögulegt 'gildi, því að þar er brugðið upp mörgum og glöggum myndum, eigi aðeins úr landnámssögu eyjarinnar, heldur einnig úr frumbyggjalíf- inu og félagslífinu þar fyrr og síðar. Sögulegt gildi á einnig heil- síðumynd sú, sem ritið flytur af íslenzkum frumherjakonum, sem staddar voru á lúterska kirkjuþinginu í Winnipeg 1891 enda getur þar að líta hóp kvenna, sem eigi aðeins voru :Tumherjakonur, heldur einnig 'orystukonyir í kirkju-og félags- málum. Myndinni til skýringar ritar Mrs. Flora Benson gagn- orðar frásagnir um þær merkis- konur, sem hér er um að ræða, og er verulegur fróðleikur að Deim skyndimyndum af lífi þeirra og starfi. Jón J. Bildfell ritar minninga- grein um Rebekku Guðmunds- dóttur Johnson og dr. Runólfur Marteinsson aðra slíka grein um Margrétu Tómasson á Reyni- stað, báðar miklar merkiskonur í hópi hinnar eldri kynslóðar. Ennfremur flytur ritið fjölda- margar minningagreinar eftir ýmsa um aðrar merkar félags- konur, sem látist hafa á síðustu árum. Er það verðug og fögur ræktarsemi, að halda með þeim hætti á lofti nafni þessara kvenna, og allar eiga minninga- greinarnar um þær einnig sitt sögulega gildi. Kemur þá að hinum enska hluta meginmálsins, og ber þar fyrsta að geta greinar Mrs. Þjóð- bjargar Henrickson, „A Visit to Nawakwa," sem segir vel og skemmtilega frá dvöl hennar á lútersku sumarnámskeiði aust- ur í Pennsylvania, í nágrenni hinnar sögufrægu Gettysburg- borgar. 1 grein sinni „Hillside Service at Camp Nawakwa“ lýs- ir Mrs. Henrickson einnig fagur- lega kvöldþjónustum í umrædd- um sumarbúðum, sem haldnar eru undir beru lofti í svipmiklu umhverfi. Hún ritar einnig góða grein, „Winnipeg’s Seventy-fifth Anniversary“, um sjötíu og fimm ára afmæli þeirrar merki- legu sléttuborgar síðastliðið sumar og víkur þar, að vonum, sérstaklega að hlut íslendinga í sögu borgarinnar og hátíðahald- inu. Miss Josephine S. Ólafsson rit- ar skilmerkilega frásögn, „Sun- day School Teachers’ Rally“, um fundi Sunnudagsskólakennara kirkjufélagsins lúterska, sem haldnir voru í Sumarbúðunum á strönd Winnipegvatns síðast- astliðið sumar; ræddu kennar- arnir þar sameiginleg áhugamál sín og hlýddu á erindi varðandi þau. „Árdís“ flytur einnig að sjálf- sögðu ítarlegar skýrslur forseta Bandalagsins, Mrs. Ingibjargar J. Ólafsson, og ritara þess, Miss Lilju Guttormsson (báðar þær skýrslur á íslenzku), en á ensku skýrslu stjórnarnefndar Sumar- búðanna, eftir ritara hennar, S. Bjerring, skýrslu um bindindis- mál, eftir Mrs. A. S. Bardal, skýrslu Sunnudagsskólanefndar, eftir Mrs. Elizabeth H. Bjarnar- son, og fundargerð síðasta þings Bandalagsins, sem var 25. árs- þing þess, eftir Miss Guttorms- son. Bera þessar skýrslur og fundargerðin því órækan vott, að Bandalagið hefir fjölþætt og þarft starf með höndum. Núverandi forseti þess er Mrs. A. H. Gray, Winnipeg. Ritstjór- ar „Árdísar“ eru: Mrs. Ingibjörg J. ólafsson, Selkirk, Man., Mrs. Þjóðbjörg Henrickson og Miss Lilja Guttormsson, Winnipeg, Man. En fjárhagsnefnd ritsins skipa: Mrs. Inga Gillies og Mrs. Flora Benson, Winnipeg, Mrs. Guðrún Erlendson, Árborg, Man., Mrs. Sarah Childerhose, Selkirk, Man., og Mrs. Elizabeth Bjarnarson, Langruth, Man. Þakka ég svo konunum fyrir lesturinn og bið þeim blessunar í ágætu starfi þeirra. Vestur-íslenzk kona í Reykjavík 1 Morgunblaði Reyjavíkur eru dálkar, sem nefnast „Úr daglega lífinu“. Þeir eru einstaklega vin- sælir og bregða upp glöggum myndum af því sem gerist dag- lega í borginni og umhverfi hennar. Ritstjóri þessa dálka er hinn kunni blaðamaður Ivar Guðmundson. í dálkum þessum birtist nýlega eftirfarandi grein: Komið heim Vestur-íslenzk kona, frú Sól- veig Sveinsdóttir frá Chicago, hefur dvalið hér í sumar hjá ætt- ingjum og vinum. Hún er syst- urdóttir síra Jóhanns Þorkels- sonar og hefur dvalið hjá Þur- íði frænku sinn. — Fyrir nokkru kom Sólveig með eftirfarandi grein og bað um að birt yrði í „Daglega lífinu“, ef tilskrifin þættu þess virði. Eg er viss um að mörgum mun hlýna um hjartaræturnar við lesturinn. „Rigning, norðvestan kaldi“. Útvarpið spáði fyrir deginum og það reyndist rétt spað. Eg afréð þá þegar að láta það ekkert á mig fá hvernig veðrið komin til væri; ég var ekki að leita að sólkskini. Af því hafði ég nóg heima á mínu eigin landi. Gekk ég því um göturnar í Reykjavík og naut til fulls þeirrar stundar er ég hafði lengi þráð, að vera komin heim! Ganga ofar íslenskri mold; ganga um götur höfuðborgar míns eigin lands! Hér bjó mín þjóð. Þetta var allt mitt fólk, sem á undan mér gekk og það sem var hinum megin á götun- um. Eg fann, með mikilli ánægju, að nú hafði ég uppfyllt þá þrá er leynst hafði með mér allan minn aldur. Þrá eftir nán- ara sambandi við minn eigin uppruna. Sama veðurspáin „Rigning, norðaustan kaldi“. Útvarpið sat við sinn keip. — Þoka og suddi huldu algjörlega „viðsýnið frítt“, svo ekki var til neins að hugsa um ferðalag upp í sveit. En í húsum inni, hjá vinum mínum og ættingjum, ríkti ylur og glaðværð. Kaffiborðin sett með kökum og alskonar sæl- gæti, líkast mest marglitu blómabeði. Ilmin af nýheitu kaffi leggur um húsin. — Til mín hefur þar engin kaldi náð, hvorki að norðaustan né nokk- urri annarri átt. Við kaffiborðin hef ég séð heiðan himinn í blá- um blíðum augum íslensks kvenfólks, og fjarlægann, þýð- an nið fossanna heyri ég í hljóð- falli íslenskrar tungu af vörum íslensks karlmanns. Sólsetrið „Rigning, norðaustan kaldi“. Það er sama sagan upp aftur og upp aftur hjá útvarpinu, og ekki líklegt að það breyti stefnu sinni. En svo var það eitt kvöld að eitthvað hefur sjálfsagt farið aflaga við vatnsveitu himinsins, svo það var engin rigning. Sá ég þá mér ógleymanlega sjón. Sólsetur í Reykjavík! Sólina hníga til hafs á bak við Snæfellsnesjökul. Þar tóku eld- ur og ís saman höndum og stráðu allt vesturloftið með auð síns mikla máttar. Dýrindis gull! Flóð af logandi dýrð!—Rósrauð- ar slæður lágu sumsstaðar létt yfir gullna hafinu og marglitir geislar teygðu sig upp í dimm- bláan himin. Engin tunga talar það mál er lýst getur að fullu þessari sjón, né heldur þeim áhrifum er hún hafði á mig. Þessi dýrð—þessir geislar teygðu sig inn í sál mína. Tek ég þá með mér heim, geymi þá í þeirri von að þeir birti og mýki lengsta sólarlag minna eig- in æfidaga. Sólveig Sveinsdóttir Eskimóafrúin: — Maðurinn minn kemur allt af snemma heim á nóttunni, aldrei seinna en í febrúar — marz. nýjustu framförum í þessu. Sérfræðingar segja að fyrsta áhafnarlausa en fjarstýrða skeytið frá jörðinni muni lenda á tunglinu innan tíu ára. Og á næstu fimm árum eftir muni tunglraketta með áhöfn hafa komist leiðar sinnar en þó ekki lent á tunglinu heldur flogið kringum tunglið. Það rakettu- eldsneyti, sem menn þekkja nú, leyfir ekki meira. Stærstu rak- ettuhreyflarnir brenna vínanda og fljótandi súrefni og hraðinn er um 2300 metrar á sekúndu. Nú berst hljóðið með 330 m. hraða á sekúndu og 2300 metr- ar eru því sæmilegur hraði, en þó er hann ekki nægur. Vilji maður fara til tunglsins, lenda þar og gera athuganir og snúa aítur til jarðarinnar verður maður að hafa farartæki, sem ber 20.000 sinnum meira elds- neyti en vélin vegur sjálf. En til þess vita menn engin ráð að svo stöddu. En það eru til efni, sem kann- ske væri hægt að nota og eru miklu sterkari en vínandinn. Áhrifamesta efnasambandið, sem efnafræðingar þekkja, er vatnsefni, sem brennur í sam- bandi við ozon. Það hefir fræði- lega 5.600 metra „afgösunar- hraða“ á sekúndu, eða meira en tvöfalt á við vínanda og fljót- andi súrefni. En í framkvæmd- inni mundi þó ekki verða hægt að ná nema um 4000 metra hraða með þessu efnasambandi, þó að vísindamennirnir vissu hvernig ætti að fara að því að láta vatnsefni og ozan samein- ast, — en það vita þeir ekki enn- þá. Og líklega verður efnasam- bandið aldrei notað til himin- geimsflugs. Um það leyti sem fyrstu raketturnar verða ferð- búnar til tunglsins mun mönn- um hafa tekist að gera eldflug- ur, sem knúðar eru atóm-orku. Hreyfiafl rakettunnar mynd- ast við það að eldsneytið sam- einast súrefni og brunaloftið gýs út úr henni. En það er ekki hægt að láta atómrakettu starfa á þennan hátt. Það er ekki hægt að láta hana eyða úran eða plutoníum og spýta úr sér efna- sambandinu sem myndast, enda er það of létt til að koma að gagni til að hrinda rakettunni áfram. Atómrakettan verður að spýta úr sér „fyllingarefni“. William S. Parson vara-aðmír- áll hefir nýlega sagt, að hægt væri að nota vatnsefni sem þess háttar fyllingarefni. Það á ekki að sjóðhitna við atómorku og að brenna sagði hann heldur gjósa aftur úr rakettunni. Vatnsefni er hentugt til þessa, því að þeim mun léttara sem útstreymis- gasið er því betur hentar það til örs útstreymis. Vatnsefni hef- ir léttast molekyl allra efna. Og það er ódýrt og nóg til af því. Ef gert er ráð fyrir að atóm- hreyfillinn geti spýtt vatnsefnis- lofti með 20.000 sekúndumetra hraða (níu sinnum hraðar en V-2-skeytin komast) þarf tungl- rakettan ekki að flytja með sér meira eldsneyti en nemur 2Vz sinnum þyngd hennar sjálfrar. Eldflugan V-2 ber meira en þrisvar sinnum meira eldsneyti en hún vegur sjálf. Af þessu leiðir, að hægt er að smíða tungl rakettu undir eins og hægt er að nota atómorkuna sem rekst- ursafl handa henni. Af því að efnið, sem gýs úr afgösunarpípunni er vatnsefni ætti rakettan að geta flogið til tunglsins og heim aftur, svo framarlega sem vatn er til í tunglinu. En stjarnfræðingarnir vilja ekki fullyrða neitt um að svo sé, en flestir telja líklegt að vatn sé þar — en vitanlega er það frosið. Fullbúin flugstöð tll tungl- siglinga atómknúinna rakettu- skipa verður að hafa fyrir liggj- andi úran með miklu af plutoní- um, fljótandi vatnsefni, fljót- andi súrefni handa farþegunum til að anda að sér og svo ýmis- legt svo sem fjörefnispillur og frosinn mat. En þar sem fljót- andi vatnsefni er ekki fyrir hendi verður rakettan sjálf að hafa tæki til að skilja vatnsefn- ið úr vatni með rafstraumi og þétta það unz það verður fljót- andi. Atomrekin orkustöð á að geta gefið nægilegt afl til þessa og vegna þess hve næturfrostið er mikið á tunglinu er hægara að gera vatnsefnið fljótandi þar en á jörðinni. Nú skulum við líta á sólkerfið á sama hátt og ferðamaður lítur á landsuppdráttinn áður en hann leggur af stað. Okkur er ennþá meiri þörf á því undir þessa ferð en þó að við ætluðum í landferð. Ef við ætlum að heim sækja fastastjörnur þá halda þær sig á sama stað, en jörðin hreyfist. Hvað tunglið snertir þá er málið tiltölulega einfalt, því það fer sína ákveðnu braut kringum jörðina. Það virðist svo sem hægt væri að leggja upp í ferð til tunglsins hvenær sem vera skyldi. En þó er þetta ekki eins einfalt mál og ætla mætti. Hins vegar nýtur flugstjórinn á rakettunni þeirra hlunninda að hann getur alltaf séð áfangastað inn. En það sama er ekki hægt að segja um sjómanninn. En eigi rakettan að fara til Marz er öðru máli að gegna. Allar reikistjörnur hringsnúast um sólina — en sem betur fer í sömu áttina og í svipuðum fleti — en þær fara ekki allar jafn hart. Merkúr, sú minnsta af plá- netunum, fer harðast, þá Venus, sem er nokkru seinni á sér, svo jörðin, sem fer enn hægar, en Marz sem fer braut sína nokkru fyrir utan jörðina fer dálitlu hægar en jörðin. Allar fara plá- neturnar sporöskjubraut kring- um sólina — en sem betur fer í ekki langt frá því að vera hring- myndaðar. Braut rakettunnar verður aflöng og snertir annar endinn braut jarðarinnar en hinn braut Marz. En það er ekki nóg að rakett- an snerti braut Marz heldur verður hún að snerta stjörnuna sjálfa, á depli í brautinni, sem ákveðinn hefir verið fyrirfram. Þetta er líkt og að hitta bifreið á fullri ferð. Eina bótin er að maður þekkir stefnu stjörnunn- ar og hraða hennar, stjarnfræð- ingarnir geta reiknað það út mörgum árum áður hvar Marz verði stödd á ákveðnum klukku tíma og mínútu. Hugsum okkur nú að rakett- an leggi upp frá jörðinni. Hún gæti tekið beina stefnu, en það væri óhagfellt. Útblástursloft atómknúins farartækis er rad- iumsmitað og þess vegna hættu- legt. Afköst rakettuhreyfilsins vaxa með vaxandi hrða og þess vegna er hagfelldast að sigla skipinu upp í mikla hæð, t. d. 15 kílómetra og auka hraðann þar upp í t. d. 725—800 km. á klukku stund. Það væri enn betra að hraðinn væri meiri en þetta er sá hraði, sem nú er hægt að ná með rakettuknúnum flugvélum. í þessari hæð skilur fylgdarflug- vélin við rakettuna og forðar sér hið bráðasta frá radium- virka útstreyminu frá henni. Útstreymið er eins og stór blossi, sumpart vegna þess að vatns- efnisgasið hitnar svo að það verð ur hvítglóandi og sumpart af því að það sameinast súrefni loftsins og brennur. Nú er fyrst fyrir að komast á rakettunni út úr and- rúmsloftinu kringum jörðina, sem hindrar hreyfingar hennar. Þess vegna er rakettunni stefnt lóðrétt (eða hér um bil lóðrétt) upp þangað til hún er komin í 130 kílómetra hæð, en síðan er tekin lárétt stefna, því að með henni næst mestur hraði. Fer rakettan nú í bogalínu sem stefnir alltaf austan við upp- runalegu stefnuna. Þegar rakett an hefir náð 8 kílómetra hraða á sekúndu er engin hætta að jörðin togi í hana til sín aftur (að hún hrapi). Rakettan þarf 8 mínútur til að komast á fulla ferð, en síðan þarf hún ekki rekstursafl held- ur berst áfram sjálfkrafa, því að núningsmótstaðan er engin. Þegar kemur að tunglinu þarf rakettan að hamla á móti að- dráttarafli þess og draga úr fall inu. Lendingarstaður er valinn þar sem vatn er og er vatnsefn- ið unnið úr því og fyllt í rakett- una. Og svo er haldið áfram til Marz. Mestan hluta þeirrar leiðar berst rakettan áfram sjálfkrafa, eftir að hreyflarnir hafa knúð hana á fulla ferð. Þarf litlu meira vatnsefni í ferðina til Marz en í ferðina frá jörðu til tunglsins. En hún tekur lengri tíma. Reiknast að 258 daga þurfi til að komast til Marz. En elds- neytisnotkunin byrjar fyrst þeg- ar komið er í námunda við plá- netuna, því að þá þarf rakettan að „hafa aftur á“. Á Marz er vatn. Hvítu blett- irnir sem sjást á heimskautun- um þar, sanna það. En þessir blettir hverfa — bráðna — á sumrin og sýnir það að ísinn er ekki mikill. Er giskað á að hann sé ekki nema 2—3 þumlunga þykkur. Það borgar sig ekki að leggja upp frá Marz til jarðarinnar þegar í stað heldur verður að miða burtfarartímann við það að jörðin verði á sem hentug- ustum og nálægustum stað þeg- ar rakettan kemur aftur. Getur farið svo að það borgi sig að bíða allt að 45 daga, svo að næg- ur tími verður til að líta kring- um sig! I sumum tilfellum verður leið in til baka sú sama, sem farin var til Marz en í öðrum tilfell- um gagnstæð. Marz hreyfist á braut sinni nákvæmlega nógu hratt til að vega upp á móti að- dráttarafli sólarinnar, en ef hann færi hægar mundi hann nálgast sólina smátt og smátt í gorm-mynduðum boga. Þegar rakettan fer frá Marz fer hún svona bogaleið, í ákveðnum til- gangi, og fer hægar en plánet- an sjálf, eða lætur sig með öðr- um orðum reka áleiðis til jarð- arinnar. Þegar rakettan kemur í ná- munda við jörðina fer aðdrátt- araflið að verka. Og jörðin hefir lag af andrúmslofti kringum sig. Ef rakettan brunaði beint inn í það mundi hún verða hvítgló- andi og brenna upp af núningn- um og þess vegna verður nú að hamla og hringsóla á rakettunni yst í andrúmsloftinu og fikra sér niður smátt og smátt. En ef rakettan hitnar samt þá verður hún að snúa við út í geiminn til að kæla sig. Til þess að draga frekar úr hraðanum í lending- unni verður að nota „lofhemla", sem eru svipaðir fallhlífum. Þær fyrstu brenna kannske upp til agna vegna hraðans, en við hverja fallhlíf dregur nokkuð úr hraðanum, unz hann er orð- inn viðráðanlegur. Svona eru bollaleggingar sumra vísindamanna núna. Fá- ránlegar að vísu, en mannkynið á svo mörgu óvæntu að venjast nú á tímum, að það er ekki vert að fortaka neitt. — FÁLKINN. Jón: — Það stendur hér í blað inu, að enskur vísindamaður hafi farið suður í Afríku til að athuga risavaxna menn. Stutti Sveinn: — Það finnst mér langsótt. Þegar ég fer á bíó koma þeir ævinlega og setjast fvrir framan mig. ☆ Drengurinn: — Pabbi, hvað eru fimm prósent? Faðirinn: — Allt of lítið, drengur minn; allt of lítið.

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.