Lögberg - 29.12.1949, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 29. DESEMBER, 1949
5
ÁHUGAMAL
I VI SSA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
A. A. frá sjónarmiði eiginkonunnar
André Gide áttræður
Þessa hátíðisdaga, sem nú eru
senn um garð gengnir, hafa um
300 fjölskyldur í þessari borg
notið hinnar sönnu jólagleði og
friðar, er þær áttu engan kost á
að njóta fyrir einu, tveim jafn-
vel sex árum síðan. í stað þess
að bíða nýársins með kvíða og
ótta, líta þær nú fram á veginn
með bjartsýni, vonargleði og
og þakklæti í hjarta. Þetta eru
fjölskyldur manna, er þjást af
þeim sjúkdómi, er almennt er
nefndur ofdrykkja, en hafa nú
sigrað löngun sína í áfenga
drykki með hjálp bræðralags-
ins, sem gengur undir nafninu
Alcoholics Anonymous.
Félagssamsök þessi voru stofn
uð fyrir 15 árum síðan í New
York og Akron, Ohio í Banda-
ríkjunum, og hefir verið skrifað
mikið um þau í tímarit og blöð,
sérstaklega á síðari árum, því
árangurinn af starfi þeirra hefir
þótt ganga kraftaverki næst. —
A .A. leitast við að sanna það
að ofdrykkja er allt annað en
hófdrykkja — að ofdrykkju-
maðurinn er sjúkur maður á sál
og líkama; hann þjáist af of-
næmi fyrir áfengum drykkjum
og má alls ekki bragða þá. Marg-
ir læknar hafa nú einnig komist
á þessa skoðun, og í sumum ríkj
um sunnan línunnar veita ríkis-
stjórnirnar fé til hjúkrunar of-
drykkjumönnum á sjúkrahús-
um, þar sem þeir njóta styrks
og leiðbeininga manna úr A. A.
félaginu.
Nú er talið að þessi félags-
samtök telji yfir 100,000 meðlimi
og þau fara hraðvaxandi á hverj
um mánuði. Áhrif þeirra hafa
borist hingað norður. Fyrir 5 ár-
um síðan gengust nokkrir um-
bótamenn fyrir því að stofna
hér A. A. deildir og hefir það
drengilega framtak þeirra bor-
ið mikinn og blessunarríkan á-
vöxt. Að minsta kosti 300 manns
tilheyra nú þessum félagsskap
hér í borg.
Nýlega átti ég tal við konu
eins þessara manna, en það eru
þær, eiginkonurnar og börnin
sem finna mest til þeirra hörm-
unga, sem ofdrykkjan hefir í för
með sér, og það eru þær og börn
in, eigi síður en fjölskyldufaðir-
inn, sem fagna því af hrærðum
hug að mega byrja nýtt og heil-
brigt líf, þegar hann hefir unnið
bug á sjúkleika sínum.
„Mér finst að ég sjálf, í raun
og veru, hafi verið sjúk og sé nú
orðin heilbrigð“, sagði hún. „Og
ég held að flestum konum A. A.
manna muni vera álíka innan
brjósts. Aðeins konur í okkar
kringumstæðum skilja hvað það
er, að búa sífelt við ótta, von-
brigði, niðurlægingu og örygg-
isleysi. Aðeins við skiljum hina
lamandi kvíða tilfinningu, sem
grípur konuna, þegar hún heyrir
óstöðuga fótatakið eftir langa
bið; hinn ógurlega ótta, þegar
dyrabjallan hringir eftir mið-
nætti, og hún veit ekki við
hverju hún á að búast, ef til vill
hefir hann orðið fyrir bílslysi
eða er dauður; hvernig henni
léttir fyrst og svo reiði hennar,
þegar hann útskýrir að hann
hafi bara hitt gamlan kunningja!
Aðeins við skiljum hvað það
er að svara dyrabjöllunni og
lögregluþjónn stendur fyrir ut-
an; hvernig konan missir mátt-
inn og heyrir varla þegar hann
segir henni, að það sé ekkert að
óttast, að maður hennar hafi
verið tekinn fastur og hann verði
látinn laus gegn ábyrgðarfé og
lítilræði í skaðabætur — aðeins
hundrað dollara. — En hvar á
hún að fá þá? Hún hefir enga
peninga og þau eru allsstaðar
skuldug!
Aðeins við skiljum þá sorg er
þjáir móðurina, þegar hún sér
þau áhrif, sem ofdrykkja föðurs-
ins hefir á börnin, ótta þeirra og
öryggisleysi; og hvernig þau
smámsaman tapa ást sinni og
virðingu fyrir honum. Og við
skiljum þá vanmáttarkend og
örvæntinguna, sem grípur kon-
una, þegar hún horfir upp á
hvernig manni hennar fer versn
andi dag frá degi; ruglingsköst-
in verða tíðari og vökunætur
hennar, yfir hinum sjúka manni,
fleiri.
Allar höfum við orðið að þola
eitthvað af þessu að meira eða
minna leyti.
Og aðeins við, konur A. A.
manna, skiljum þann fögnuð og
það þakklæti til guðs, sem fyllir
hjörtu allrar fjölskyldunnar,
þegar fjölskyldufaðirinn kemst
á bataveg, hve miklu fargi er
af konunni létt þegar hún skilur
að maður hennar er sjúklingur,
en ekki ístöðulaus eða siðspillt-
ur maður, eins og almennings-
álitið hafði dæmt hann. — Hún
hafði sjálf áfelst hann engu síð-
ur en aðrir, en nú þegar hún skil
ur að hann á við alvarlegan sjúk
dóm að stríða, breytist afstaða
hennar til hans; hún verður
gagntekin ást og umhyggju;
kvenneðlið, að líkna þeim sem
hrjáðir eru, fær útrás. —
Eins og ég mintist á áðan, þá
verða margar konur ofdrykkju-
manna einnig sjúkar, bæði á sál
og líkama. Hinn sífeldi kvíði,
ótti og öryggisleysi heldur þeim
í taugaspenningi svo þær verða
óstyrkar í geði; þar að auki
þjást þær af ofþreytu og öðrum
kvillum.
í sambandi við sumar A. A.
deildir mynda konurnar félag
með sér í því augnamiði að
hjálpa hver annari til þess að
skilja hið nýja viðhorf þeirra,
og komast á réttan kjöl. Menn
þeirra hafa sett sér það mark-
mið að reyna á allan hátt að
bæta sjálfa sig, svo að þeir verði
sér og öðrum til gagns og bless-
unar. Þær vilja ekki verða eftir-
bátar þeirra og setja því einnig
markið hátt“.
Að endingu sagði þessi kona
við mig: „Ef ég bara gæti sagt
nokkur huggunnar- og uppörf-
unarorð til konunnar sem enn
á við örðugleika ofdrykkjunnar
að etja. Ég vildi segja henni að
í ástvini hennar býr þrá eftir
hinu göfuga og góða; ást og virð-
ing fyrir sönnum manndómi. Ég
veit að fyrir miskun guðs getur
hann öðlast gott og nytsamt líf-
erni; hann vill læra og getur
lært að sönn hamingja er inni-
falin í frumburðarréttinum:
að verða eitthvað, ekki að eiga
eitthvað; að gefa eitthvað, ekki
að þyggja eitthvað; að þjóna
öðrum, ekki að ráða yfir öðrum.
Og ef hún er stöðug í trú sinni
á gæzku guðs og minnist þess,
að á knjám sínum í hæn, verður
hin veikasta kona sterkari en
hinn sterkasti þrumufleygur, þá
mun hún einnig verða bænheyrð
og líf hennar og hennar fólks
getur orðið fagurt.“
☆ ☆ ☆
JÓL
Jól, blessuð jól, hversu dýrð-
leg er koma ykkar í þenna heim.
Jólin lýsa upp dómkirkjurnar,
heimilin, hreisin og kirkjur all-
ar hvar sem kristin trú er þekt.
Og þar sem hún er ekki þekt
þar eru ljósin dimm eða algert
myrkur. Þegar presturinn vitj-
ar í dýflissurnar þeirra brot-
legu, dæmdu — já dauðadæmdu,
þá kæmi hann alveg tómhentur
hefði hann ekki Jólin, Föstudag-
inn langa og Páskana til þess að
færa þeim hryggu og örvænt-
andi. Þegar góð móðir tekur
Darn sitt í fang sér til þess að
gleðja það með því bezta og feg-
ursta sem hún á, þá segir hún
því frá Jólunum. Segir því frá
hvernig endur fyrir löngu að
hin dýrðlegustu orð, sem nokk-
umtíma hafa hljómað yfir jörð-
ina, hljómuðu fyrir löngu síðan.
„Verið óhræddir, því sjá, ég boða
yður mikinn fögnuð, sem veitast
mun öllum lýðnum, því að yður
er í dag frelsari fæddur, sem er
Kristur Drottinn, í borg Davíðs“.
Og fyrir þessum frelsara, hafa
beygt kné og beygja, konungar
og kennimenn fram á þenna
dag. Þegar hugga skal þá föllnu
verður Jesús Kristur að koma
til sögu með kærleika sinn og
alla fullkomnun til þess að mönn
um auglýsist kærleiki Guðs og
full viðreisn, vilji menn aðhyll-
ast slíkt. Þegar hugga skal lítið
barn, sem sér elskaða móður
sína hverfa í fang dauðans, er
engin slík huggun til sem frá
Honum, er sagði: „Leyfið börn-
unum að koma til mín og bannið
i þeim það ekki, því að slíkum
heyrir Guðs ríki til“. Hinn al-
fullkomni kærleiki sem auglýs-
ist í Jesú Kristi, er eina alfull-
komnasta huggun barnshjartans,
hafi því verið kent með alúð og
viðeigandi alvöru að þekkja
þann „hinn eina sanna Guð og
þann, sem hann sendi Jesúm
Krist“. Já, hvar sem vér erum
stödd, værum vér aum og snauð
ættum vér ekki jólasöguna
miklu og umfram alt, ættum vér
ekki Jesúm Krist mannkyns
frelsarann í sál og hjarta til leið-
beiningar, til huggunar, til von-
ar, til viðreisnar, til tendrunar
ljósinu, sem Guð sjálfur hefir
lagt í sérhverja mannssál.
í nafni Jesú Krists.
Franska nóbelsverðlaunaskáld
ið André Gide er áttræður um
þessar mundir. Þótt hann sé
vafalaust í röð fremstu og list-
fengustu höfunda á þessari öld,
má hann heita nálega óþekktur
hér á landi, og mun ekkert hafa
verið þýtt eftir hann á íslenzka
tungu. Því miður gat eigi af því
orðið, að Alþýðuhelgin flytti að
þessu sinni sýnishorn af skáld-
skap hans, en vill þó í tilefni
áttræðisafmælisins geta að
nokkru ritstarfa þessa aðsóps-
mikla höfundar. Gide var um
langt skeið meðal fremstu bók-
menntamanna Frakklands, bæði
sem skáld og gagnrýnandi. Hann
hefir samið listfengar skáldsög-
ur og er almennt viðurkenndur
einhver fremsti stílsnillingur
sem Frakkar hafa átt.
André Paul Guillaume Gide
er fæddur í París 1869. Hann var
bróðursonur hagfræðingsins
fræga, Charles Gide. Margir
fleri miklir gáfumenn eru í ætt-
inni. Foreldrar André Gide voru
heitttrúaðir Kalvinistar, og var
sonur þeirra alinn upp í mjög
ströngum, púrítönskum anda.
Hafði hið stranga uppeldi grund
vallandi áhrif á skapgerð hans
og sálarlíf og endurspeglast það
hvarvetna í ritum hans.
Gide var snemma órólegur og
leitandi, mikill geðhrifamaður,
og ekki við eina fjöl felldur.
Hann ferðaðist mikið á unga
aldri, kynntist margvíslegri
menningu, eigi aðeins Evrópu-
landa, heldur einnig Suður-
Austurálfu. Varð hann fyrir
miklum og sundurleitum áhrif-
um. Fyrstu rit hans, dagbókar-
blöð og ljóð, einkenndust af
næsta ofsakenndum trúarhita.
á symbolisma, og efasemdir í
trúarefnum tóku þá að gera vart
við sig. Á þessum árum náði
Gide fullkomnu valdi á franskri
tungu. Bækur hans vöktu at-
hygli listhneigðra manna, en al-
mennir lesendur gáfu þeim lít-
inn gaum. Allt fram að fertugs
aldri varð Gide að gefa bækur
sínar út sjálfur, þar eð útgefend
ur þóttust ekki geta selt þær
sér að skaðlausu.
Árið 1909 hóf Gide útgáfu tíma
ritsins „Nouvelle Revue Fran-
caise“. Söfnuðust utan um það
ýmsir beztu rithöfundar Frakka
af yngri kynslóðinni, og var
Gide um margt leiðtogi þeirra.
Þeir gerðu mjög strangar fagur-
fræðilegar kröfur til sjálfra sín
og annarra, en fylgdu að öðru
leyti mismunandi stefnum og
straumum.
Þjóðfélagsmál hefir Gide látið
allmjög til sín taka. Hefir hinn
leitandi og eirðarlausi efasemd-
armaður kastast þar nokkuð á
milli tveggja póla, og því verið
brugðið um hringlandahátt.
Hann var um skeið eldheitur
þjóðernissinni, og dreymdi stór-
veldisdrauma fyrir Frakklands
hönd. Það breyttist þó, og hneigð
ist Gide til alþjóðahyggju. Á
styrj aldarárunum fyrri lét hann
mál flóttafólks mjög til sín taka,
og áttu þýzkir flóttamenn —
styrjaldar- og keisarafjendur —
hauk í horni þar sem hann var.
Síðar geriðist Gide kommúnisti
um hríð, en varð fyrir miklum
vonbrigðum af för til Rússlands
1937, og hefir lítið lagt til stjórn-
mála síðan. Gide hefir frá upp-
hafi verið eindreginn andstæð-
ingur nazismans. Eftir hernám
Frakklands 1940 dvaldist hann
í Tunis og gaf þar út tímarit.
Gide hefir samið mörg skáld-
verk. Sögur hans eru allar tald-
ar mjög vel ritaðar, ágætar að
byggingu, stíllinn fágaður, jafn-
vel þrautslípaður. Þær hafa þó
aldrei náð verulegri fjöldahylli,
eru of sérstæðar og listrænar til
þess. Hins vegar hefir Gide ver-
ið nefndur „skáld rithöfund-
anna“. Með því er átt við það,
að franskir rithöfundar milli
styrjaldanna, og raunar rithöf-
undar margra annarra þjóða,
lásu bækur hans ákaft og lærðu
af þeim. Eru áhrif hans á fransk
ar bókmenntir þessara ára talin
mjög mikil.
Flestar skáldsögur Gide eru
sálfræðilegar stúdiur, fjalla um
lífslygina, bælingu hvata og föls
un hugtaka. Tíðræddast verður
honum um margvíslegar ógöng-
ur og öfughneigðir kynferðislífs-
ins, enda eru sumar sögu hans
einskonar skriftamál, þar sem
hann byggir á eigin ævi. Hvað
eftir annað sækir hann uppi-
stöðu skáldverka í æskuminn-
ingar sínar. Hvergi eru skrifta-
málin eða „játningarnar“ hlífð-
arlausari en í sögunni „Si le
grain ne meurt“ (1926), enda
hefir verið sagt um þá sögu, að
hlífðarlausari hreinskilni og ber
sögli sé ekki til í heimsbókmennt
unum. Gide lýsir hér hinu púrí-
tanska uppeldi sínu, hvernig
honum var blásin í brjóst óbeit
á því, sem „ósiðlegt“ var. Konan
var, að dómi uppalenda hans,
verkfæri djöfulsins til að freista
karlmannsins og tæla hann í net
sitt. Snilldarvel lýsir Gide því,
hvernig við horf hans var til
kvenna. Honum tókst að þróa
með sér andúð á þeim, sem hann
taldi lengi vel vera kristilega
dyggð, — unz hann komst að
raun um að hún spratt af því,
að hann var orðinn kynvilling-
ur! „Hvað er það“, segir Gide,
„sem við köllum hinum fögru
nöfnum: trú, dyggð, hreinleikur,
siðsemi. Það eru oft og einatt
áferðarsnotrar flíkur, sem við
klæðumst til að hylja með nekt
fýsna okkar og frumhvata, ryk,
sem við þyrlum í augu sjálfra
okkar og annara, svo að ekki sjá
ist, að það er hvatalífið, sem
knýr okkur áfram“.
Svipað efni er tekið til með-
ferðar í hinni frægu skáldsögu,
„L’immoraliste“ (Siðleysing-
inn), er út kom 1902, og olli all-
miklum hneykslunum.
Lífslygin er höfuðviðfangs-
efni harmsögunnar „La symp-
honie pastorale“ (1919). Klerkur
nokkur segir söguna. Af ein-
skærum kristilegum kærleika
(að hann telur) tekur hann að
sér umkomulausa, blinda stúlku.
En lesandinn skynjar brátt, eins
og milli línanna, að kærleikur
prestsins er í hæsta máta jarð-
neskur, og þegar hann vísar bón
orði sonar síns á bug, er hafði
fest ást á stúlkunni, var það af
fullkomlega eigingjörnum ástæð
um, þótt hann héldi um það al-
varlega, móralska prédikun yfir
syni sínum. Og tilraunir hans til
að „ala son sinn betur upp“, eru
ekkert annað en ógeðfelld teg-
und afbrýðisemi. Þegar klerkur
getur ekki logið legur að sjálf-
um sér, um ástæðurnar fyrir
gerðum sínum, reynir hann að
réttlæta þær við samvizku sína
með tilvitnunum 1 biblínua. Son
urinn beygir sig fyrir ströngum
vilja og trú hins næstum „hei-
laga“ föður síns, og gengur í
klaustur. Klerkur reynir enn um
hríð að ljúga að sjálfum sér og
fákunnandi stúlkunni, fullyrðir,
að samband þeirra og ástalíf sé
„guði þóknanlegt“, en eftir lækn
isaðgerð opnast blind augu stúlk
unnar fyrir því, að hún hafði
valdið konu prestsins sorg og
kvölum, og framið afbrot gagn-
vart ást sinni til sonar prestsins
— og hún styttir sér aldur.
Af öðrum skáldsögum eftir
Gide ber einkum að nefna „La
porte étroite“ (Þrönga hliðið),
1909, hugljúfa en dapurlega ást-
arsögu, „Les caves du Vatican“
(Kjallarar Vatikansins), 1914,
sögu um afbrot, og „Les foux-
monnayeurs“ (Myntfalsarinn),
1926, þar sem Gide lýsir afburða
vel, hversu ólíkar hneigðir búa
með sama manni, og hve litlu
má oft muna, svo að mannsefni
fari ekki forgörðum.
Eitt merkilegasta rit Gide eru
dagbækur hans, „Journal“, sem
út komu 1939. Þær gefa mjög
góða hugmynd um skáldið, alla
þá margvíslegu innri baráttu,
sem það hefir átt við að etja.
Djörfung og hreinskilni ein-
kenna ritið. Þar er margt spak-
lega sagt; ýmislegt er þar einnig
af hæpnum fullyrðingum, en
hvergi er það leiðinlegt.
Það hefir verið hljótt um
André Gide síðustu árin. Fyrir
alllöngu eru þagnaðar þær radd
ir, sem báru honum á brýn sið-
leysi og sóðaskap í ritum. Hann
er viðurkenndur mikill listamað
ur, og í stað siðleysingjanafnsins,
sem honum var löngum gefið, er
á það bent af ritskýrendum, að
hann sé tvímælalaust í hópi
„móralista“ — rit hans gædd sið-
rænni alvöru.
André Gide hefir lifað á mikl-
um umbrotatímum. Hann hefir
verið maður mikilla andstæðna,
móttækilegur fyrir margvísleg-
um áhrifum, órór, leitandi, —
en nógu mikill listamaður til að
móta geðhrif sín og hugsanir í
listrænt form. í „Journal“ segir
Gide, að hann hafi ritað bækur
sínar til þess „að einhverntíma
geti unglingur, slíkur sem ég
var 16 ára gamall, en frjálsari,
djarfari, þroskaðri, fundið þar
svör við nokkrum þeim spurn-
ingum, sem fastast sækja á hug-
ann“.
Það verður e. t. v. ekki sagt,
að Gide hafi svarað mörgum
slíkum spurningum til fullrar
hlítar, enda mun hann naumast
þeirrar skoðunar, að algilt og
tæmandi svar verði við þeim
gefið. En hitt er ótvírætt, að
hann hefir skyggnzt óvenju
djúpt inn í mannssálina, og leit-
að af hreinskilni að sönnum svör
um við ýmsum ráðgátum lífsins.
Alþýðuhelgin
Minnist
BCTEL
* í erfðaskrám yðar
Rannveig K. G. Sigbjömsson í næstu bókum hans bar mjög
Kristján Sigurðsson, Brúsastöðum:
Þitt innsta vígi
Við yzta haf þitt auga skynjar rönd,
af eilífheiðu Ijósi og geislaveldi.
Þar byggir vonin víð og fögur lönd
og viljinn knýr að fara um landnámseldi.
Hver gaf þér hina glöðu leitarþrá?
Hver gœddi líf þitt starfsins undramætti,
og óf í sál þér hneigð að hlýða á
huldumál í lífsins strengjaslætti?
Sem úfin þoka stikar inn um strönd,
og steypir dökkum hjúp á jörðu þína,
en geislinn sundurgreiðir styrkri hönd
hinn gráa kufl og nœr á þig að skína,
í andans riki eins og glíma háð,
þar örlög tvísýn skapast mannábörnum,
en upp er skorið eins og til er sáð,
það er þér leiðarmerki villugjömum.
Og haturs nátttröll herja þína jörð.
Þeim heiðniguðum enn er lyft að stálli
og þeirra er dýrð í þinni bænagjörð,
og þér finnst nautn að hlýða þeirra kalli.
Þótt valdsins græðgi teygi krabbaklœr
og kreisti hrjáðar þjóðir inn að hjarta,
þá er það máske anda þínum nær,
en eiga tal við Mannsinssoninn bjarta?
Þó sannar hann að sálar þinnar blik,
er sígilt tákn úr andans furðuveldi,
og að þú fremur við þig sjálfan svik
að selja öðrum vald í þínum eldi.
Hann laust við sprota, kom fram kærleikslind,
hann kenndi þér að elska hana og finna,
að hún er lífs þíns sanna sigurmynd
og samnefnari geislabrota þinna.
Lát innra lífs þíns bjartast morgunblik
með beinu skeyti nema tröllsins auga
því sigurleysi sannar allt þitt hik.
Já, seg þú slitið fylgd við næturdrauga
því dómur guðs er genginn um þitt pund.
Hann gaf þér reit og kvist er áttu að sinna.
Ef kemur þú í kœrleiks gróðurlund,
þar köllun þinni muntu verkssvið finna.
Þá gafst þér tóm að virða vígið þitt,
þar vex og dafnar margs kyns flækjugróður,
þar tímans blekking mörg á sæti sitt
og sannleiksandinn gengur þar um hljóður
og enn mun brotna bylgjan mörg á þér
því brimhljóð timans flytur þar um sanninn,
en treysta má að vígið örugt er
ef alltaf má þar finna sjálfan manninn.
TÍMINN