Lögberg - 04.05.1950, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 4. M A í, 1950
Alsnægtaeyjan Formosa
Að undanjörnu hejur Formosa verið getið í jréttum svo að
segja dfiglega, eða síðan stjórn lýðveldishersins jluttist
þangað. Marga mun því jýsa að jræðast eitthvað um ey
þessa, og birtist hér útdráttur úr grein ejtir Frederick G.
Vosburgh, sem jór þangað jyrri skemstu til þess að
kynnast ástandinu þar.
SAMKVÆMT manntali, sem
fór fram í apríl 1949 voru í-
búar eyarinnar þá 7.026.883. En
upp frá því fór herlið að streyma
þangað frá meginlandinu. Það er
auðvitað hernaðarleyndarmál
hve mikið lið hefur verið flutt
þangað, en það mun varla ofsagt,
að á Formosa sé nú álíka margt
fólk, eins og er í Ástralíu, sem er
200 sinnum stærri.
Um hálfa öld, eða 1895—1945,
höfðu Japanar ráðið yfir Form-
osa. En að stríðinu loknu fengu
Kínverjar hana og setulið Jap-
ana, sem var 478,00, var flutt á
burt. Og þgear Kínverjar komu
til að taka við stjórn eyarinnar,
var þeim fagnað sem bjargvætt-
um og bræðrum af þeim 6 milj-
cnum Taiwanese, sem þar eru,
en það eru afkomendur Kínver-
ja, sem fluttust til Formosa fyr
á öldum.
Ekki stóð sú gleði þó lengi, því
að brátt varð mikil óánægja með
kínversku embættismennina og
út af því að þurfa að lúta stjórn
á meginlandinu. Leiddi það til
mikilla óeirða í febrúar og mars
1947, og í þeim óeirðum fellu
þúsundir manna.
Á Formosa er einnig annar
þjóðflokkur, afkomendur frum-
bygja landsins. Þeir hafast nú
við í fjöllunum og voru villu-
menn og „hausaveiðarar“ til
skamms tíma. Það er talið að
þeir muni vera um 130 þúsundir.
Fimm stunda flug er frá Tokio
til Formosa, sem portugalskir
landkönnuðir kölluðu upphaf-
lega „Dásemdaey“. Svo fögur
þótti þeim hún. En Kínverjar
og Japanar kalla hana Taiwan og
það þýðir aðeins „Hjallavogur."
Fagurt er að líta yfir Formosa
úr lofti. — Dimmblár sjór fellur
að ströndinni og kögrar hana
með drifhvítu bárulöðri. Um alt
láglendið eru hrísgrjónaekrur
undir vatni og líkjast mest stór-
um speglum er sólin stafar á
vatnsflötinn. Árnar eru eins og
silfurlit bönd, en að baki rísa há
fjöll, dökkgræn hið neðra, en
með ljósa skýjaflóka á höfði.
Taipei heitir höfuðborgin og
þar búa 439.793 sálir. — Virðist
svo sem þeir sé allir á ferð um
göturnar á hjólum og í hand-
kerum. Jeppar sjást þar inn á
milli og auðugir Kínverjar og
embættismenn þeysa í amerísk-
um bílum, sem keyptir hafa ver-
ið í Shanghai, eða öðrum borg-
um á meginlandinu. — Laglegar
kínverskar stúlkur, með bylgjað
hár og í nylonsokkum, hjóla á
vinnustaðina. Þarna eru ekki
nema sárfáir leigubílar *og eng-
ir strætisvagnar.
Þegar við ókum inn í borgina
kom blaðastrákur og dró upp
enskt blað, prentað í Hong Kong,
og vildi selja okkur fyrir 80 cent.
Seinna komumst við að því að
þetta var bannvara. Öll ensk
blöð frá meginlandinu hafa ver-
ið bönnuð.
Víður völlur var fyrir framan
gistihúsið og hinum megin við
hann stóð stjórnarbygging Jap-
ana. Þar hafði nú kínverskt herl-
ið aðsetur sitt og nýtt nafn hafði
verið letrað á húsið. Mér var
sagt að það þýddi: „Lengi lifi
Chiang Kai-shek höll“.
Annars var fagur aldingarður
umhverfis gistihúsið. Þar var
framreiddur ágætur matur eftir
vestrænum sið, ásamt ananas,
melónum og banönum, sem vex
á eynni. — Flugnanet voru um-
hverfis rúmin og utan við þau
hvein í bitavarginum allar næt-
ur. En það var hörgull á vatni.
Vatnseyðslan var svo mikil að
vatnsveitan hafði ekki við leng-
ur, og þó er þarna nóg af belj-
andi ám.
Eftir hádegi þyknaði loft ven-
julega og gerði þá oftast ræki-
lega dembu. „Á þessum tíma árs
er maður í svitabaði á morgnana,
en holdvotur af regni seinni
hluta dags,“ sagði Ameríkumað-
ur við mig.
Þegar vér höfðum fengið far-
arleyfa hjá lögreglunni var lagt
á stað í jeppa áleiðis til Chiaop-
anshan og þaðan upp í fjöllin til
að heimsækja afkomendur frum-
byggjanna. Eitt af því, sem oss
var sagt um þá, var það að þeir
tæki mark á flugi fugla þegar
þeir væri á ferðalagi. Ef fuglar
flugu á móti þeim, var það ills
viti og því ráðlegast að snúa þeg-
ar heim aftur. Ef fuglarnir flugu
fram á leið var það góðs viti og
þá var um að gera að halda ó-
trauður áfram. Ef fuglar flugu
þvert yfir leið manns, var ekki
annað ráð en setjast niður og
bíða.
Vér fórum fram hjá Buddha-
hofi. Það hafði nú verið gert að
lögreglustöð vegna húsnæðis-
vandræða. Skamt þar frá var
búð og þar voru stórar körfur
fullar af fölskum seðlum. Mér
var sagt að þetta væri „pening-
ar hinna dauðu“. Kínverjar
kaupa þessa seðla og brenna þá
við útfarir, svo að hinn fram-
liðni sé ekki alveg „blankur“
hinum megin.
Nú fór vegurinn að versna og
verða brattari. Vér mættum
mörgum handvögnum fullum af
kolum. Þeir voru að koma úr
námu þar skamt frá. Það er mik-
ið af kolum á Formosa, en kola-
lögin eru svo þunn, að það borg-
ar sig ekki að reka námugröft í
stórum stíl.
Vegmælir bílsins sýndi að vér
vorum komnir 32 mílur frá Tai-
pai og þar endaði vegurinn í
djúpri kvos stórgrýttri, en úr
kvosinni voru göng þvert í gegn
um fjallið. Gömul kínversk kona
kom gangandi berfætt út úr
göngunum. Hún bauðst til að út-
vega sporvagn handa oss. Hvarf
hún svo inn í göngin og kom
brátt aftur með „trilluna“, en
drifkrafturinn var 15 vetra
Taiwan-stúlka, þrekin og sterk-
leg. Hún ók „trHlunni“ með oss
fimm í gegnum göngin og blés
ekki úr nös að því loknu.
Fögur sjón blasti við, er út úr
göngunum kom. Þarna handan
við fjallið var nýr gróðurheim-
ur og friðsæld. Þar var enginn
umferðarhávaði, heldur aðeins
fuglasöngur.
Kofaþyrping var þarna og það
an komu tveir piltar, naktir að
öðru leyti en því, að þeir voru
með lendaskýlu. Það varð að
samkomulagi, að þeir flyttu oss á
„trillu“ til Chiaopanshan. Þeir
áttu ekki að fá neitt fyrir það,
en vér áttum að greiða dáltila
upphæð til „viðhalds járbraut-
inni“. Hvað eftir annað fór
„trillan“ út af brautinni, og varð
að velta henni upp á hana aftur.
Hvað eftir annað lá leiðin yfir
trébrýr á straumhörðum ám, og
riðuðu þær alla vega undir þung
anum.
„Er þetta ekki hættulegur veg-
ur?“ spurðum vér.
„Nei,“ sögðu þeir. „Ökumenn-
irnir gæta þess að stökkva af
„trillunni“ nógu snema. Það eru
aðeins farþegar, sem verða fyrir
slysum“.
Vér mættum öðrum „trillum“
hlöðnum með te. í hvert skifti
veltu þá ökumenn okkar sinni
trillu út af brautinni, svo að
hinar gæti komist leiðar sinnar.
Chiaopanshan stendur á hárri
tungu milli tveggja gljúfra. Þar
er veitingahús, sem Japani átti
áður, en nú ríkir þar frú Li
Goat-kian, vingjarnleg kona og
háttprúð. Hún er með „hjúskap-
armerkið“, breiða svarta rönd
frá munnvikum út að eyrum.
Það var gott að komast í húsa-
skjól og fá heitt bað og mikinn
cg góðan mat.
Frú Li var um skeið fulltrúi
héraðs síns á þinginu í höfuð-
borginni. Það var árið 1946.
„Hún sagði af sér vegna þess
að hún er kona og ekki vön að
fást við stjórnmál“, sagði túlk-
urinn. „Hún segir að jafnrétti
karla og kvenna sé ekki til nein-
ar blessunar fyrir kvenfólkið.“
Morguninn eftir var lagt á
stað og fyrst farið yfir hættu-
lega brú á Tanshui-ánni. Þar sá-
um vér einn af þessum stóru,
svörtu afríkönsku sniglum
(achotina fulica), sem nú eru
orðnir landplága víða á Kyrra-
hafseyjum. Japanar fluttu þá
þangað, og ætluðu að hafa þá til
manneldis, því að viðkoman er
gífurleg. Hér á Formosa safna
Kínverjar þeim og ala endur é
þeim, en afkomendur frumbyggj
anna hafa þá til matar, sjóða úr
þeim súpu og segja að hún sé
ágæt!
Hjá þorpinu Chikouíai kom
hópur af börnum á móti okkur.
Þau voru feimin fyrst, en það
fór af þeim þegar vér gáfum
þeim amerískt sælgæti. Frú Li
hafði fylgt oss hingað, því að
þarna bjuggu frændur hennar.
Og þarna sáum vér fjóra ættliði
og þeir voru talandi tákn þeirr-
ar breytingar, sem þarna er að
verða. Það var nú fyrst faðir
Li, áttraæður að aldri og seinni
kona hans. Þau voru bæði með
hörundsmerki kynstofnsins,
svartan blett í enni. Li sjálf
var líka með hörundsflúr, eins
og áður er getið. En sonur henn-
ar og kona hans voru ekki með
ættarmerkið og barn þeirar 7
mánaða gamalt, var klætt eins
og amerísk ungbörn nú á dög-
um.
Um kvöldið fórum vér aftur
til Taipei og hvíldum oss þar um
róttina, en daginn eftir átti að
fara í hringferð um eyna.
Fyrst var ferðinni heitið til
Chiaochi á austurströndinni.
Vegurinn liggur í gegnum skóg
utan í snarbrattri skriðu. Þar
höfðu Japanar ^ert hella mikla
fyrir landvarnarlið sitt. Skriður
íalla oft yfir veginn, og voru
unglingar, aðallega stúlkur, að
vinna við að hreinsa veginn og
báru grjótið í tágakörfum og
fleygðu því fram af vegarbrún-
inni. Var þar víða hengiflug og
leið nokkur tími áður en vér
heyrðum grjótið skella á sjónum
fyrir neðan.
Undir sólarlag beygði jeppinn
fyrir klettanef. Þar blasti við
dýrleg sjón, faugrgræn slétta og
Kyrrahafið framundan. Skamt
undan landi reis klettaeyan Ku-
eishan eins og ferleg skjaldbaka
upp úr sjónum (hún heitir líka
Skjaldbökuey) og gylti sólin
hana en friðarbogi hvelfdist yfir
alt saman eins og fögur umgjörð.
Daginn eftir var haldið suður
sléttuna og fórum vér fram hjá
mörgum pappírsverksmiðjum og
fá þær nóg hráefni úr skógunum
í fjöllunum. Þarna í fjöllunum
vaxa einnig kamfórutré. Hafði
Formosa áður miklar tekjur af
því að flytja út kamfóru, en nú
hefur dregið mjög úr því síðan
menn komust upp á að framleiða
kamfóru úr terpentínu.
Hjá Suao lýkur sléttunni og
fjöll ganga aftur fram í sjó. Og
þarna hófst sá glæfralegasti veg-
ur, sem ég hef séð. Japanar höf-
ðu höggvið hann inn í 1000 feta
há björgin. Sums staðar eru
göng boruð í gegn um snasir, ég
taldi 14 slík göng. Vegurinn er
svo mjór, að bílar geta ekki
rnæst, en á stöku stað eru út-
skot. Steyptur öryggisgarður er
á fremri brún, en hann var víða
brotinn og hafði fallið niður í
hafið djúpt fyrir neðan. Einhver
gamansamur náungi hafði raðað
lausum steinum í hallfleytt
skörðin.
Vér komum að Tarokoánni,
sem kemur fram úr gljúfrum.
Þar var rafmagnsstöð, en hún
var nú gagnlaus, því að hún
hafði stíflast af leðju úr ánni.
Önnur rafmagnsstöð hjá Tung-
men var þó ver farin, því að
hún var komin í kaf í leðju og
sand. Árfarvegurinn hafði þar
hækkað um 5614 fet.
Eyarskeggjar hafa þann sið
þarna að brenna skógarspildur
i fjallshlíðunum, rækta þar kar-
töflur á meðan nokkurt frjómagn
er í moldinni, og taka svo annan
stað fyrir. Þá nær rigningarvatn-
ið sér niðri í flögnum og sópar
öllum jarðvegi niður í árnar,
enda eru þær oft þykkar eins og
grautur.
Bílvegur nær ekki lengra en
að Hualienchinag. Þar er höfn
og þar áttu Japanar aluminium-
verksmiðju. Þaðan ligur svo
járnbraut til Taitung 108 mílum
sunnar. Vér fréttum þarna að
miklir vatnavextir hefði tekið af
járnbrautina á nokkrum stöðum,
og yrði farþegar því að ganga
langa leið og bera farangur sinn.
Eg seftist einn upp í lestina,
hinir urðu eftir. Lestin var troð-
full af fólki og það reyndi að
hliðra til fyrir mér. Eg efast um
að það hefði verið hliðrað til
fyrir mér. Eg efast um að það
hefði verið hliðrað til fyrir Kín-
verja í járnbraut í Ameríku.
Fjórupi sinnum á leiðinni varð
að fara úr lestinni, ganga langan
veg yfir aurskriður og setjast
svo upp í næstu lest. Vegarspjöll
in urðu er fellibylur gekk yfir
eyna. Veðurstofan varaði við
veðrinu fyrirfram og dreifðu yf-
irvöldin þá eimvögnum með
nokkuru millibili á brautina, svo
að þeir gæti selfutt fólk, ef
brautin laskaðist. í hvert skifti
sem fellibylur geisar fylgir
steypiregn og flóð í ölum ám
og brjóta þær þá af sér hinar
lélegu timburbrýr. Ekkert fé er
til þess að gera traustar hábrýr
yfir árnar, eða grafa göng undir
þær. og þess vegna eru altaf sett-
ar nýar og lélegar timburbrýr í
stað þeirrar er sópast burt.
Hjá Taitung endar járnbraut-
in og þaðan var farið með bíl yf-
ir suðurodda eyarinar og komið
yfir á hina frjóvsömu Linuien-
sléttu.— Þangað nær járnbraut
vesturstrandarinnar og þar eru
miklir flugvellir. Þaðan komu
japönsku flugvélarnar, sem
gerðu árásina á Pearl Harbour.
— Kaohsiung er önnur stærsta
borg eyarinar. Þar eru 211.000
íbúar. Nú hefur kínverska stjórn
in þarna mikinn her.
Anping er hafnarborg Tainan,
sem einu sinni var höfuðborg
eyarinnar og nú þriðja stærsta
borgin. Þar reistu Holllendingar
vígi fyrir rúmlega 300 árum, og
sátu þar í 40 ár. Þá voru þeir
hraktir þaðan. Nú er vígi þeirra,
P'ort Zeelandia, lögreglustöð.
Umhverfis Anping er fjöldi stór-
ra poll aeða vatna, þar sem menn
ala upp vatnafiska.
Járnbrautarlestin lagði á stað
að ákveðinni stundu og rann
yfir víðar sléttur, þar sem vatna
vextir hafa engin spjöll gert.
Hvarvetna blöstu við sykurreyrs
ekrur, hrísgrjónaaakrar og aldin
garðar, en inn á milli hús úr
tígulsteini. Við ströndina er unn-
ið mikið salt úr sjó og þúsundir
smálesta af því flutt til Japan.
Sykurverksmiðjur eru þarna
margar. Þær eru þjóðnýttar, eins
og aðrar helstu iðngreinir. Þarna
er og gríðarstór rafmagnsstöð,
knúin vatnsafli frá „Sólar og
tunglsvatninu“ sem er hátt uppi
í fjöllum. Þaðan fá verksmiðj-
urnar orku og borgirnar raf-
magn til ljósa. Nú er haldinn
strangur hervörður um orkuver-
ið og má enginn óviðkomandi
þangað fara. Hjá vatninu á yfir-
hershöfðinginn sumarbústað.
Annan bústað á hann hjá hvera-
svæði notðan við Taipei. Þar
heitir Tsaoskan. Þar eru brenni-
steinsnámur. Vér fórum þar um
lítið rjúkandi dalverpi, þar sem
menn voru að safna brennisteini.
En í hlíðunum voru terunnar og
appelsínustré.-----
Hvað bíður þessa fagra ey-
lands í framtíðinni? —Leb. Mbl.
Phone 23 996 761 Notre Dame Ave.
Just WestofNew Maternity Hospitai
Nell's Flower Shop
Wedding Bouquets, Cut Flowers
Funeral Designs, Corsages
Bedding PÍants
Nell Johnson Ruth Rowland
27 482 88 790
LÆKNABÓKIN:
Ritgerðir eftir 30 lækna
SÍÐASTA VERK Guðmundar
heitins Hannessonar prófess-
ors mun hafa verið að rita for-
mála að mjög merkilgeu og sér-
síæðu riti, sem hlotið hefir nafn
ið Læknabókin. í þessu rit eru
einungis ritgerðir eftir íslenska
lækna eða lækna sem starfað
hafa á Islandi (sbr. dr. Karl
Kroner, sem ritgerð á í bókinni).
í bókinni eru ritgerðir um ýms
efni, yfirleitt um læknisfræði-
leg efni. Ritgerðirnar eru 30 og
er varla hægt að benda á neina
sérstaka grein sem sker sig úr,
því þær eru allar hvor annarri
snjallari, þó er ekki unnt að
komast hjá að minnast á þrjár
ritgerðir sérstaklega eftir lækna,
sem nú eru látnir, en einn þeir-
ra, dr. G. Claussen, dó meðan
bókin var í prentun. Þessar rit-
gerðir eru: Vakað yfir velli,
æskuminningar eftir Guðmund
Hannesson, prófessor. Áfengir
drykkir eftir Guðmund heitinn
Björnsson, landlækni. Svarti
dauði eftir Guðmund prófessor
Magnússon og Kvíðbogi fyrir
sjúkdómum eftir dr. Claessen.
Einnig er vert að minnast sér-
staklega á grein dr. Karls Kron-
ers: Undralækningar. Dr. Kron-
er var hér um nokkra ára skeið
og eignaðist hér marga vini, en
hann er nú aftur horfinn héðan
fyrir fult og allt — aðrir lækn-
ar, sem ritgerð eiga í bókinni
eru: Páll Kolka um Guðmund
Björnsson landlækni og aðra um
Vestmannaeyjar, Sæmund-
Bjarnhjeðinsson um Guðmund
Magnúson prófessor, Ingólfur
Gíslason, endurminningar frá
æskuárum, Bjarni Bjarnason um
Steingrím Matthíasson, Stein-
grímur Matthíasson um andleg-
ar lækningar, Sigurður Sigurðs-
son um berklavarnir, Helgi Tóm-
asson: þegar karlmenn eldast,
Jónas Sveinsson: Frá Vínarborg,
Kristján Sveinsson um blinda
menn, Gísli Fr. Petersen: Blóð-
þrýstingur, Þorbjörn Þórðarson
um upphaf ögurhéraðs, Þórður
Sveinsson: áhrif föstu á undir-
vitundinna, Júlíus Sigurjónsson
um síldina, Halldór Hansen um í
þróttir, Jóhann Sæmundsson um
starfssjúkdóma, Guðmundur
Thoroddsen um matræði barns-
hafandi kvenna, Stefán Jónsson
um kynrannsóknir og Bjarni
Jónsson um skófatnað.
Helgafell gefur bókina út.
Það er þegar vitað að fólk
íylgist af alhug með því, sem
læknar skrifa og er það í sjálfu
sér mjöð eðlilegt. Læknar hafa
betri skilyrði en aðrir menn til
þess að kynnast fólki, erfiðleik-
um þess og raunum, en engu síð-
ur gleði þess, enda hafa íslensk-
ir læknar ekki síður en starfs-
bræður þeirra meðal annara
þjóða margir verið snjallir rit-
höfundar.
—Mbl.
Starfsemi
Málmiðjunnar
ITT AF YNGRI iðnfyrirtækj-
um bæjarins er Málmiðjan h.
f., sem starfrækt hefir verið að-
eins rúmt ár, en framleiðsluvör-
ur fyrirtækisins hafa þegar vak-
ið athygli víða um land. Aðal-
framleiðsla Málmiðjunnar til
þessa hafa verið ljósakrónur,
vegglampar og borðlampar úr
kopar. Þykja þessar vörur ekki
aðeins jafnvel gerðar og erlend-
ar, heldur hefir og tekist að sel-
ja þær talsvert ódýrari, en sam-
bærilegar innfluttar vörur úr
sama efni.
Aðeins 5% erlent ejni.
Aðalefnivara verksmiðjunnar
er kopar. Hefir hún keypt brota
kopar víðsvegar að af landinu.
Er það að mestu efni, sem ekki
var talið nýtt til eins eða neins
og lá í óhirðu hjá mönnum, sum-
staðar í haugum. T.d. bræðir
verksmiðjan talsvert af gömlum
eirpatrónum, gamlan koparvír
og allan brota kopar yfirleitt.
Hafa nokkrir menn haft af því
talsverðar tekjur að safna saman
brotakopar og selja varksmiðj-
unni, sem kaupir koparinn fyrir
3 krónur kílóið.
í ljósakrónur og lampa eru
„fatningar“ og snúrur eina er-
lenda efnið sem aðkeypt er til
Framleiðslunnar og telja foráða-
menn verksmiðjunnar, að henni
væri nóg, ef hún fengi, sem svar-
ar 5% af heildsöluverði fram-
leiðslunnar í erlendum gjald-
eyri til kaupa á efnivöru og mun
það vera sjaldgæft um innlenda
tramleiðslu, að ekki þurfi að
kaupa meira að erlendis frá af
hráefni.
30—40 manna starjslið.
Verksmiðja Málmiðjunnar er
við Þverholt 15. Þar er bræðslu
cfnar og annað, sem til fram-
leiðslunnar þarf. Vinna 30—40
manns að staðaldri við verk-
smiðjuna. Steypumeistarinn er
danskur maður, sem hefir mikla
æfingu og reynslu í koparsteypu.
Alls framleiðir verksmiðjan
nú um 50 gerðir af ljósakrónum
og vegglömpum. Er sífelt breytt
um gerðir til þess að hafa fram-
leiðsluna sem fjölbreyttasta.
Þessi nýja iðngrein hefir verið
gerð að umtalsefni hér vegna
þess að um framleiðslu er að
ræða, sem áður var keypt er-
lendis frá fyrir hundruð þús-
unda króna árlega. Með stofn-
un Málmiðjunnar hefir verið
hægt að hagnýta efni, sem fyrir
var í landinu, en lítið, sem ekk-
ert notað, enda að miklu leyti
tekið úr sorphaugum og má með
sanni segja, að um leið og brota-
koparinn hefir notast til þarfrar
framleiðslu, hefir víða hreinsast
til, þar sem hann var geymdur,
engum til gagns.
Framkvæmdastjóri Málmiðj-
unnar er Edwald Berndsen.
INSTALL
CITY HYDRO
Electric Service
in your new home!
Yes, for a dependable supply of electricity in
your new home — at low-cost — install City
Hydro Electric Service. Then you’re assured of
economical electric bills for all your light and
power needs.
In the City of Winnipeg 83% of the home-
makers use City Hydro electricity!
Install City Hydro Electric Service in yours,
too. Call 848 124.
CITY HYDRO
Owned and operated by the Citizens of Winnipeg