Lögberg - 06.07.1950, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 6. JÚLÍ, 1950
iögbcrg
MAN.
GeflS öt hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
696 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskritt rltstjórant:
EDITOR LÖGBERG, 696 BARGENT AVENUE, WINNIPEG,
PHONE 21 804
Ritsljóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and publlehed by The Columbia Presg Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manltoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Depaxtment, Ottawa
BROÐURMINNINGAR
Eftir GUTTORM GUTTORMSSON t Minnesota
Ein blekkingin annari meiri
Þó 4róðursvélin í Moskvu hafi ungað út mörgu
furðulegu fóstri frá þeim tíma, er síðari heimsstyrjöld-
inni lauk, tekur þó hið nýjasta nýtt í rauninni út yfir
allan þjófabálk; nú eru rússneskir kommúnistar önnum
kafnir við að smeygja því inn hjá almenningi, að það
hafi verið íbúar Suður-Kóreu, sem átt hafi upptökin að
þeim ömurlegu hjaðningarvígum, sem hófust á sunnu-
daginn þann 25. júní síðastliðinn með fyrirvaralausri
innrás landránsfylkinga úr Norður-Kóreu inn í suður-
hluta landsins, eða hið unga lýðveldi, sem þar hafði fyr-
ir tiltölulega skömmu stofnað verið fyrir atbeina vest-
rænna þjóða, einkum þó Bandaríkjaþjóðarinnar; í
hverri verstöð finst jafnaðarlegast einn gikkur, eins og
hið fornkveðna segir, og víða getur einnig alveg óvið-
jafnanlega auðtrúa menn, er gleypa við hvaða flugu
sem er, ekki sízt ef vængir hennar bera á sér pólitísk-
an roðablæ; í þessu tilfelli ætti það ekki að vera neitt
sérlegt vandamál, að átta sig á því hvar fiskur liggur
undir steini.
Hvergi er þess getið, sem heldur þurfti ekki að
vænta, að einn einasti Suður-Kóreumaður hefði skygnst
inn yfir merkjalínu norðurlandsins, hvað þá heldur
meira; á hinn bóginn er það nú á almanna vitorði, þó
ógeðfelt sé til þess að hugsa, að áminstan sunnudag
voru norðanmenn komnir með skriðdreka og annan
vélakost, langt inn fyrir landamæri Suður-Kóreu, og
komu íbúum þess hluta landsins algjörlega að óvörum;
það þarf því til þess meira en algenga ósvífni, að hafa
önnur eins blygðunarlaus endaskipti á sannleikanum
og kommúnistaklíkan rússneska enn einu sinni hefir
látið sér sæma.
Það er mælt, að sannleikurinn geri mennina
frjálsa, og geri hann það ekki, hvaða öfl gera það þá?
Afstöðu réttlætisins og sannleikans varðandi Kór-
eustríðið, má glegst marka af undirtektum sameinuðu
þjóðanna; í bandalagi þeirra standa fimmtíu þjóðir; af
þeirri tölu hafa að minsta kosti þrjátíu og sjö þjóðir
farið að fordæmi Bandaríkjanna og heitið íbúum Suður-
Kóreu fulltingi í því frelsis- og sjálfsvarnarstríði, sem
nú er þar háð; öryggisráðið, að Rússum undanteknum,
er á einu máli um það, að stofnað hafi verið til fjörráða
við heimsfriðinn með hinni vopnuðu innrás í Suður-
Kóreu, og skorar á bandalagsþjóðirnar, að veita Suður-
Kóreubúum, allan þann siðferðislega styrk, er þær eigi ir
yfir að ráða til lausnar þeim mikla og óvænta vanda,
sem að höndum hefir borið.
í grundvallarlögum sameinuðu þjóðanna, er svo
fyrir mælt, að árás á frjálsræði einnar sambandsþjóð-
ar skuli skoðast sem árás á allar hinar til samans; þetta
er langflestum sambandsþjóðunum ljóst, þó Rússar
hafi ekki séð sér fært að taka í sama streng. Áminst
ákvæði fyrgreindra grundvallarlaga hvílir á máttar-
stólpum drengskaparorðsins, þess orðs, er gildir þegn-
ar siðaðs þjóðfélags vildu sízt allra orða rjúfa; en þar
sem vægðarlaus valdagræðgi á í hlut, er ekki í það
horft, að stinga kjarna drengskaparorðsins undir fell-
helluna.
Að svo stöddu verður engu um það spáð hve Kóreu-
stríðið kann að verða langvint; það er ekki auðhlaupið
að því fyrir Bandaríkjamenn að flytja til Suður-Kóreu
nægilegan herbúnað og mannafla, því að hvorttveggja
verður að flytja loftleiðis þangað frá Japan; alt öðru
máli gegnir með innrásarher norðanmanna, sem get-
ur fyrirhafnarlítið fengið skriðdreka og aðrar vítis-
vélar, sem Rússar Jeggja blessun sína yfir alveg úr ná-
grenninu, eða frá Mansjúríu; fregnum frá vígstöðvun-
um ber ekki saman, nema þá að litlu leyti; enda mun
mála sannast, að fram að þessu hafi oltið á ýmsu um
framvindu stríðssóknarinnar; þó verður það ekki
dregið í efa, að réttlætið fái yfirhöndina, og þeir seku
hljóti makleg málagjöld.
Nú hefir brezka þingið tekið þá ákvörðun, að senda
til Suóur-Kóreu flugvélar og herskip. Ástralía hefir hall-
ast á sömu sveif, og Canadastjórn hefir einnig ákveðið
að hafa til taks þrjú herskip við strendur Kóreu ef á
þarf að halda; víða annars staðar frá mega Suður-
Kóreubúar vænta styrks.
Fram að þessu hefir Rússinn sölsað undir sig með
áróðri eitt landið af öðru viðnámslaust; nú líðst honum
þetta ekki lengur eins og afstaða sameinuðu þjóðanna
til Suður-Kóreu ber svo glögg merki um.
Þinglausnir
Síðastliðinn föstudag fóru fram þinglausnir í
Ottawa, en sambandsþing hafði setið á rökstólum í
fimm mánuði, og var kominn í fjölda þingmanna áber-
andi heimþrá; einkum varð þessa vart hjá þeim bænd-
um, er á þingi sátu og voru orðnir með hálfan hugann
heima viðvíkjandi algengri búsýslu; þingstörfin voru
yfirleitt leyst friðsamlega af hendi, þó eigi væri margt
um stórvægileg löggjafarnýmæli.
Frá því var áður skýrt, að skipuð hefði verið nefnd
þingmanna úr báðum þingdeildum og öllum flokkum,
er það hlutverk hefði með höndum, að gerkynna sér
skilyrðin til varanlegs samfélagsöryggis varðandi elli-
styrk og örorkubætur; nefndin hélt fjölda funda og
I. Ætt og uppruni.
„Berr er hverr at baki nema
sér bróður eigi“, sögðu forfeð-
urnir. Sá gamli málsháttur stjak
ar nú við mér, og heldur óþægi-
lega, þar sem Jósep bróðir minn
hefir legið óbættur hjá garði síð-
an hann andaðist á Gimli spítal-
anum 8. nóvember 1947. En nú
vil ég bæta nokkuð úr skák, og
draga fram úr djúpi liðinna ára
sumt af því sem mér þykir sér-
staklega frásagnarvert um þenn-
an bróður minn, uppruna hans
og æviferil.
Jósep var fæddur 16. dag maí-
mánaðar árið 1871 á sögustaðn-
um forna, Krossavík í Vopna-
firði. Ekki átti hann þó kyn sitt
að rekja til hinna fornu Kross-
víkinga, Geitis og niðja hans,
svo að mér sé kunugt. En bær-
inn kemur nokkuð við sögu Is-
lands á síðari öldum líka. Þar bjó
í byrjun nítjándu aldar Guð-
mundur Pétursson sýslumaður,
höfðingi allmerkur á sinni tíð.
Það var hann, sem á stríðsárum
Napoelons fór erfiða för suður
á Bretland, þess erindis, að fá
Bretlandsstjórn til að leyfa sigl-
ingu til íslands með korn og nauð
synjar aðrar; því að Bretar
höfðu skipavarnir víða um sjó
í styrjöldinni; en af þeirri sök
lá við hungursneyð norður á ís-
landi. Guðmundur kom aldrei
til Islands aftur. Sagan segir að
hann hafi dáið af byltu í Leith
á Skotlandi.
Heilmikil ætt austanlands,
Krossavíkurættin, er komin frá
Guðmundi. Hann var langafi
okkar systkina. Sonur hans, Þor-
steinn „sterki“, og sonarsonur
Guttormur, faðir okkar, bjuggu
báðir í Krossavík; en móðir okk-
ar, Birgitta Jósefsdóttir, var ætt-
uð af næsta bæ, sem Syðrivík
beitir. Faðir Birgittu var Jósef
Jónsson, sem lengi fékkst við
kaupmannsstörf og var síðast
faktor á Berufirði, að mig minn-
en flutti um aftanskeið æv-
innar heim til Syðrivíkur og dó
þar. Fer ég svo ekki fleiri orðum
um ætternið. Þetta, sem nú var
sagt, mun vera dágott sýnishorn
af ættum íslendinga yfirleitt.
Þeir munu flestir geta fundið
embættismann einhvern eða
prest eða kaupmann á meðal
feðra sinna, og það án þess að
langt sé rakið.
%
II. Æskuheimilið.
Ekki var Krossavík höfðingja-
setur í mínu minni, þá var þrí-
býli á jörðinni. Bæirnir þrír
stóðu allir í sama túni, sem var
gríðarstórt. Bernskuheimili Jó-
seps og okkar systkina var í
„frambænum“. Þann bæ hafði
Þorsteinn afi okkar fyrstur bygt,
að mig minnir; en faðir okkar
jók þar við timburbyggingu, sem
var áföst við aðalbæinn. I þeim
parti var stofa lítil og svefnhús
yfir, hvort tveggja ætlað heldri
gestum.
í aðalbænum var baðstofa inst
húsa; veggir og þak úr torfi vita-
skuld, en þiljuð innan. Til hlý-
inda voru kýr hafðar á vetrum
undir baðstofuloftinu. Heyrt hefi
ég, að sú tilhögun þætti til muna
fátækleg, jafnvel í sveitum á ís-
landi; en „frekur er hver til
fjörsins“, segir gamalt máltæki;
þetta var þó betra en að lyókna.
Um eldivið til hýbýlahitunar var
ekki að tala.
Jósep Guttormsson
Að timburskálanum undan-
skildum var þessi húsaskipun á-
þekk lýsingu Halldórs Laxness á
Sumarhúsum í skáldsögunni
frægu; og eins er um lífskjörin
sem hann lýsir þar, baslið, ör-
byrgðina, stríðið endalausa við
nekt og hungur. Sú skilagrein
kemur allvel heim við það sem
ég man eftir frá barnsárunum á
íslandi. Aldrei var þó slátrað
mjólkurkú til að bjarga sauð-
fénu, svo að ég vissi. En það man
ég, að við drengirnir þrömmuð-
um ófærð í vorharðindum nokk-
uð á aðra mílu niður að sjó; höfð-
um með okkur ljái bundna við
langar stengur; og elztu bræð-
urnir, Jósef og Þorsteinn, skáru
þarategund eina niður undir
botni við klappirnar; en hey-
skapinn bárum við svo allir á
bakinu hráblautir heim að bæ;
og björguðust kýrnar við það
fóður með lítilli heygjöf, þang-
að til bati kom um síðir. Allir
urðu að ganga vopnaðir á hólm
við hungurdauðann, börn og
fullorðnir.
Svo langt á mitt minni sam-
leið með Laxness skáldi. En alls
ekki lengra. Fólkið sjálft kemur
mér ókunnuglega fyrir, þessi
bændalýður, sem hann lýsir í
áðurnefndri sögu. Lýsingin minn
ir mig helzt á vísupart alkunnan
eftir Bólu-Hjálmar: —
„Eru þar flestir aumingjar,
en illgjarnir þeir sem betur
mega“.
Vera má, að höfundurinn hafi
haft kynni af slíkum kotbúalýð
einhversstaðar á íslandi; um það
veit ég ekki neitt. En öðruvísi
var fólkið sem ég kyntist á barns
árnunum í Vopnafirði. Það var
greindarfólk, yfirleitt, og býsna
vel lesið líka; höfðu þó fæstir
komið inn fyrir dyr á skólahúsi.
Ég man vel eftir ýmsu sem á
góma bar, einkum þegar gestir
voru komnir. Viðræðurnar þoldu
vel samanburð við daglegt tal
hérlendra manna, sem setið hafa
á skólabekk árum saman. Ekki
voru þeir hræddir við að minn-
ast á bókmentir og annan lær-
dóm, sveitungar mínir. Vísurnar
flugu fram og aftur, bæði gaml-
ar og nýjar; og furðu vel tókst
þeim að kveða smekkvísan dóm
yfir mörgu stefi, þessum íslenz-
ku bændum. Af og til heyrði ég
líka skeggrætt um stórtíðindi
nokkur eða stórmál, bæði inn-
lend og útlend, og það af góðri
greind, að því er ég bezt get
munað.
Heimilið okkar í Krossavík
mun vart hafa skarað fram úr
íslenzkum sveitaheimilum yfir-
leitt. Ég hygg, að það mætti telj-
ast í góðu meðallagi. Á því öll
þjóðin hlut að máli, þegar ég
minnist með virðingu þess and-
lega lífs, sem ég kyntist mitt í
fátækt og harðindum heima á
ættjörðinni. Alls konar fróðleik
heyrði ég lesinn við baðstofu-
lampann á vetrum; fyrst og
fremst Njálu, tvisvar að mig
minnir; aðrar sögur yngri; ís-
lenzk fréttablöð, bæði innlend og
frá Vesturheimi; kvæði af og til
og ýmislegt annað. Lestrarmenn
voru elztu bræðurnir oftast í
mínu minni, Jósef og Þorsteinn.
— Þorsteinn ætti að fá nokkurn
hluta af minningum þessum.
Hann dó í Winnipeg sumarið
1913.
Allir keptust við tóvinnu á
meðan þessi fræði voru lesin;
tóku þó vel eftir. Og stundum
urðu allsnarpar umræður um
eitt og annað sem lesið var. Rím-
ur heyrði ég aldrei kveðnar fyrir
fólkinu. Faðir minn mun hafa
fylgt þar kenningu Jónasar Hall-
grímssonar. Þó var hjá okkur í
húsmensku gamall maður, sem
Jósías hét, einkennilegur og forn
í skapi. Hann átti talsvert af al-
þýðukvæðum og þar á meðal
rímur einhverjar. Oft heyrðum
við karlinn kveða við tón bæði
rímnaslitur og annað, og stund-
um raulaði hann gömul alþýðu-
lög sem nú munu fallin í
gleymsku. En eitt er það öðru
fremur sem heldur Jósíasi við
mitt minni. 1 bókaskrínu karls
var Odysseifsdrápa Hómers 1 ís-
lenzkri þýðingu eftir Sveinbjörn
Egilsson. Á þeirri bók hafði
Jósías miklar mætur; hann las
hana fyrir okkur tvisvar á vetr-
arkvöldum; en við höfðum mikla
nautn af, eins og geta má nærri.
leysti af hendi störf sín af frábærri samvizkusemi; hún
komst að þeirri niðurstöðu, að sanngjart væri að greiða
öllu fólki, sem náð hefði sjötugs aldri, að minsta kosti
fjörutíu dollara án þess, að eignakönnun (Means test),
færi fram, en slíkt ákvæði hafði janfan mælst illa fyrir,
og verið þyrnir í augum hinna frjálslyndari þingflokka ;
þá mælti nefndin einnig með því, að fólki, sem orðið
væri sextíu og fimm ára, og væri illa á vegi statt, yrði
veitt nokkur aðstoð af hálfu hins opinbera; mál þetta
kemur til nánari yfirvegunar á fundi sambandsstjórn-
ar og stjórna hinna einstöku fylkja, sem haldinn verð-
ur í Ottawa í næstkomandi októbermánuði.
Forsætisráðherra lýsti yfir því í þinglok, að ef þörf
þætti vegna Kóreumálsins, eða breytts viðhorfs á öðr-
um sviðum, yrði þing endurkvatt til funda nær, sem
verða vildi.
III. Heimamentun.
Eins og víðar í sveitum voru
elztu börnin látin kenna þeim
yngri. Jósef var elztur okkar
systkina. Þegar ég var farinn dá-
lítið að stauta, lenti það helzt á
honum að segja mér til í lestrin-
um. Var ég þá oft látinn lesa í
Nýja testamentinu. Það mun
hafa þótt góð tilhögun að kynna
mér trú og lestur í sömu svif-
um. En ekki fer alt vel, sem vel
er meint, og svo var um þetta
staut mitt í þeirri heilögu bók.
Einkum reyndust mér postula-
bréfin ofraun — bæði í trú og
skilningi. Mig grunaði sízt á
barnsárunum, að margt 1 þeim
sömu bréfum mundi síðar verða
mér dýrmætara en flest annað,
sem í bókum er skráð. Skilnings-
leysið og tregðan, sem því fylgdi,
mun hafa gjört mér lesturinn
erfiðari; en það man ég vel, að
þegar Jósef sagði mér til, þá
varð lítið úr þeirri hindrun;
hann var svo þýður við kensl-
una.
í tvo vetur eða fleiri voru hjá
okkur umferðakennárar, svo sem
mánuð í senn. Elztu systkinin,
Jósef, Þorsteinn og Björg —
hún er nú dáin — fengu þá til-
sögn í reikningi, skrift, réttrit-
un, landafræði, og sjálfsagt
fleiru. Áhuginn við það nám er
mér enn minnisstæður; var þá
vakað og sofið í skólafræðum;
skrafað og skeggrætt og líklega
dreymt um námsgreinir og fátt
annað, vikurnar þær. Einstöku
lærdómsmolar hrutu þá líka til
okkar, sem yngri vorum.
Reyndar þurftu þau varla
kennara, þessi systkini mín. Þau
voru öll gefin fyrir bóknám og
lásu mikið í tómstundum. All-
mikið af bókum var keypt á
heimilinu, þótt efni væru lítil;
þar á meðal alþýðurit um ýmis-
konar vísindi — „Sjálfsfræðar-
inn“ voru þau bindi kölluð. Þeir
ræddu oft, bræður, um þekking-
arforðann sem þar var á boð-
stólum, og margan fróðleik ann-
an.
Báðir kunnu þeir dönsku þeg-
ar ég fyrst man eftir þeim; munu
þeir hafa lært það mál af föður
okkar. Danskar bækur voru
geymdar frammi í stofu. I þeim
ritum lásu þeir ýmist fyrir föð-
ur minn, eða hann fyrir þá; en
við yngri börnin hlustuðum á
lærdóm þann, og skildum ekki
orð.
Seinna nokkuð, þegar Ame-
ríkuhugurinn var í algleymingi
þar um sveitir, fóru þeir að
leggja sig eftir enskunni, bræð-
ur, og einkum Jósef. Hver vissi
hvað verða mundi? Kensluritin
voru Enskunámsbók Hjaltalíns
og Vesturfaratúlkur Jóns Ólafs-
sonar. Svo náði Jósef einhvers
staðar í Nýja testamentið á
ensku, og varð það að sjálfsögðu
mikil hjálp við enskunámið.
Þeir æfðu sig á orðum og setn-
ingum iðulega; en við smælingj-
arnir stóðum nú betur að vígi en
með dönskuna fyr. Náðum í orð
og orð á stangli.
IV. Kristindómur.
Á hverjum sunnudegi var les-
inn húslestur, nema helgar féllu
úr um hásláttinn. Æfinlega var
sunginn sálmur á undan og eftir
lestri. Líka var sungið á vetrar-
kvöldum við hugvekjulestra —
Passíusálmar á föstunni, vita-
skuld. Kemur mér því ókunnug-
lega fyrir lýsing Laxness á ís-
lenzkri útför uppi í sveit, þar
sem enginn bar við að syngja
vers í þeim sálmum, nema gam-
all karlfauskur, og hann radd-
laus. Um sannleiksgildi þeirrar
frásagnar skal ég ekkert segja.
En þeim er þá illa úr ætt skotið,
íslendingum, ef enginn þeirra
getur sungið vers úr Passíu-
sálmi við jarðarför.
Á mínum barnsárum voru stef
og orðtök úr sálmum Hallgríms
í hvers manns munni. Menn
vitnuðu oft í Passíusálmana;
sungu þau ljóð á hverri föstutíð.
Allir sungu, sem sungið gátu —
og sumir sem ekki gátu. Ein-
stöku sinnum urðu glöp við
sálmasönginn, eins og þegar hús-
faðir einn í sveitinni söng, að
sagt var, tólfta Passíusálm allan
undir skökku lagi; og varð þá
upphafið á þessa leið: —
Pétur þar sat í sal
hjá sveinum inni; Tvent
hafði hanagal heyrt,
að því sinni. Búinn. —
En þess konar misgrip röskuðu
ekki lotningu manna fyrir trúar-
ljóðum Hallgríms Péturssonar.
Elztu systkynin lærðu Helga-
kver. Jósef var natinn við barna-
lærdóminn, eins og við alt annað
sem hann tókst á hendur. Hann
gekk til prests, séra Jóns Jóns-
sonar á Hofi, í tvo vetur að mig
minnir; og trúi ég að hann stæði
fremstur við ferminguna; en
fermingarbörnum var á þeim ár-
um raðað eftir kunnáttu.
V. Sönglist í barndómi.
Gunnlaugur Oddsen, frændi
okkar, sonur Vilhjálms Oddsen
söðlasmiðs, sem þá bjó á Bökk-
um, koti fyrir neðan Krossavík,
var fenginn til að veita ungling-
um Krossavíkur tilsögn í söng,
eina tvo vetur. Æfingarnar fóru
fram í stofunni hjá okkur. Oft
var hrollkalt þar frammi; en við
hirtum ekki um það, yngri börn-
in, ef við bara fengum að hlusta
á og taka annað veifið þátt í
þessum hrífandi söng.
Gunnlaugur hafði með sér
flautu til að „taka nótuna“, og
sló síðan „takt“ með sama hljóð-
færi. Þrjú elztu systkinin lærðu
þá flest auðveldari lögin í söng-
heftum Jónasar Helgasonar, cg
„raddirnar" með; kendu svo
okkur hinum í rökkrinu að
syngja þau lög með einni „rödd“
eða tveimur. Bassann sungu
þeir sjálfir, og létu sér ant um
að „það stemdi“ hjá okkur.
Eitt haustið litlu síðar var
Þorsteinn sendur til Seyðisfjarð-
ar og dvaldi þar vetrarlangt við
að „læra á orgel“. Vann fyrir sér
jafnframt. Átti hann að verða
organisti í Hofskirkju. Um vorið
gat hann spilað flest íslenzku
sálmalögin hindrunarlaust. Var
þá keypt handa honum „orgel“-
kríli, eitthvert hið lítilfj örleg-
asta hljóðfæri þeirrar tegundar
sem ég hefi nokkurn tíma séð
eða hlustað á. En fátæktin spyr
ekki að kostum. Eftir það fór
þeim bræðrum mikið fram í
söng. Jósef lærði von bráðar að
leika á orgelið. Hann var söng-
elskur að upplagi.
Framhald.