Lögberg - 06.07.1950, Blaðsíða 7

LÖGBERG. FIMTUDAGINN, 6. JÚLI, 1950
7
RÍKISVALDIÐ
Athyglisverí rit eftir
Bertrand Russell um
ríkisvaldið og ein-
staklingsfrelsið
HINN HEIMSFRÆGI, brezki
heimspekingur og fræðimað-
ur, Bertrand Russell varð 78 ára
í síðastl. viku, en lætur þó lítið
á sjá. Hann skrifar enn um hugð-
arefni sín með sömu skerpu og
starfsþerki og áður, en nokkuð
hafa skoðanir hans þó breytzt í
seinni tíð. Einkum gerir hann
sér nú far um að vara við of-
mikilli eflingu ríkisvaldsins og
þykir ýmsum það í mótsögn við
fyrri kenningar hans, þar sem
hann hefir verið ákveðinn sósíal
isti. Russell telur sig líka sósíal-
ista áfram, en telur nauðsynlegt
að hugsjón hans verði komið
fram eftir öðrum leiðum en með
alræði ríkisvaldsins og er hann
þar í andstöðu við marxismann.
Stærsta ritið, sem Russell hef-
ir skráð á síðari árum, fjallar
um ríkisvaldið og einstaklings-
frelsið. Þetta rit hans er nýlega
komið út á dönsku og fer hér á
eftir ritdómur um það, sem ný-
lega birtist í danska blaðinu
„Information“:
Efling ríkisvaldsins
Ríkisvaldið og fresli einstakl-
ingsins heitir síðast bók Bert-
rams Russells, sem gefin hefir
verið út í danskri þýðingu.
Nokkuð af efni hennar eru fyr-
irlestrar, sem hann hefir flutt
fyrir brezka útvarpið. Hann
ræðir þar um aukin ítök og völd
ríkisins, en eins og nú er háttað
tækni og vísindum og skipulagi
eru þau áhrif meiri en nokkru
sinni fyrr í sögu mannkynsins.
I krafti vísindanna geta nú
stjórnarvöldin með blöðum og
útvarpi leiðbeint og afvegaleitt
hvern sem er. Og vegna vísind-
anna er það líka orðið miklu
orðugra en áður var fyrir stjórn-
araandstæðinga að veita mót-
Þróa.
Daglegt líf og öll félagsmála-
skipun er nú á tímum í því
formi, að ríkisvaldið hefir meiri
ítök og áhrif en nokkru sinni
fyr, hvort sem það hefir stefnt
að þeirri íhlutun af ráðnum hug
eða ekki.
Aldrei áður hefir verið til stór
veldi, sem átti eins hægt með að
drottna yfir þegnum sínum og
Ráðstjórnar-Rússland eða ríki
Vestur-Evrópu gera nú.
Meiri dreifing valdsins
er nauðsynleg
Þó að lýsing Russells á þess-
ari þróun sé glögg og ljós, er
þó ekkert nýtt í henni. Meira
er vert um tilraunir hans til að
finna einhver úrræði til að
sporna gegn þessu ofurvaldi
n'kisins.
Hann horfist í augu við þá
staðreynd, að ef til vill verði
ekki reist rönd við þessari þró-
un. Ef til vill er tilhneiging sam
tíðarinnar til að sameina valdið
svo rík, að hún verður ekki
stöðvuð fyrr en hún hefir leitt
til óskapa og allt skipulagið
hrynur, eins og gerðist á 5. öld,
uieð öllum þeim afleiðingum,
sem slíku hljóta að fylgja,
stjórnleysi og örbirgð, áður en
mönnum tekst á ný að öðlast
það persónufrelsi, sem nauðsyn-
Jegt er, svo að lífið haldi fegurð
sinni og yndisleika.
Helzta úrræði Russells er
dreifing valdsins og á hann þá
ehki aðeins við hið opinbera
framkvæmdavald, heldur hvers-
konar félagssamtök, stjórnmála
Hokka, stóriðnað o. s. frv. Eigi
þjóðfélagið ekki að dofna upp,
telur hann nauðsynlegt, að
valdið dreifist svo vítt og smátt.
einstaklingarnir hverfi ekki í
úöldann.
Flokkakerfið
Hinn grái tómleiki, sem spillir
1 i margra nútíðarmanna, stafar
af því, að menn komast ekki í
eðilega snertingu sín á milli inn-
eða utan félagsheildanna. Til
ekh>n^S’ erU almennir hjósendur
ekkl 1 neinni snertingu við flokk
nn’ sem Þeir kjósa. Kjósandinn
OG FRELSIÐ
er peð í tafli flokksins um völd-
in. Kjósandinn á einskis úrkosta
á kjördegi annars en að greiða
einhverjum flokki atkvæði.
Hvergi er eins mikil þörf og þar
að vinna gegn einskorðun valds-
ins. Hið stjórnarfarslega vald á
ekki að vera hjá miðstjórnum
flokkanna, heldur hjá samtökum
kjósendanna í kjördæmunum.
Það kynni að geta orðið til þess,
heldur Russell, að einhverjir
aðrir en eldheitir flokks menn
færu að hafa áhuga á stjórn mál-
um.
Iðnaðurinn
og verkamennirnir
Það er líka eftirtektarvert,
sem Russell segir um iðnaðar-
málin. Það eru alltof lítil tengsl
milli starfsins og arðsins. Dreng-
urinn telur ekki eftir sér að toga
sleðann sinn upp brekkuna,
þótt erfið sé, til að njóta hins
skammvinna unaðar, er sleðinn
þýtur niður aftur með hann. Það
þarf ekki að hvetja hann til
átakanna. Þar er augljóst og ó-
rofið samband milli áreynslu og
endurgjalds.
En það er öðruvísi ástatt í
verksmiðju. Russell nefnir það
sem dæmi, að lengi hefir verið
reynt í bifreiðaiðnaðinum að
hvetja verkamenn til meiri af-
kasta. Þeim hefir verið bent á,
að þeir gætu veitt sér fleira
girnilegra hluta, ef þeir legðu
fastar að sér. En það er of löng
leið frá árenyslunni til þess, sem
er umbun hennar, og svo verð-
ur ekkert úr því, að menn reyni
á sig. En það er of langt mál hér
að ræða um hugmyndir Russells
til umbóta í þessu efni.
Russell bendir á það, að nauð-
synlegt sé að veita einstökum
verka mönnum persóulegan til-
lögurétt. Það er skilyrði þess,
að hann geti orðið eitthvað ann-
að en limur á vél. En þessu fylg-
ir líka ,að hann verði hluteig-
andi í fyrirtækinu.
Misskilningur sósíalisla
Þó að Russell sé sósíalisti, tel-
ur hann að barátta skoðana-
bræðra sinna gegn auðvaldinu
hafi beinzt of mikið að tekjum
í staðinn fyrir völd. Þegar iðn-
aður er þjóðnýttur, er hægt að
gera breytingu á skipun hans
og stjórn, en sú breyting ein
hefir orðið á, að valdamennirnir,
sem öllu ráða, verða embættis-
menn ríkisins. Jafnaðarmenn
hefðu átt að stefna að því fyrst
og fremst að gera verkamennina
með eigendur fyrirtækisins, því
að annars er sigur yfir einkafjár
magninu vafasamur ábati fyrir
verkamennina.
Af þessu má sjá að síðasta bok
Russells er á margan hátt merk-
isrit. Hann hefir hér líka gert
heiðarlega tilraun til að endur-
heimta brjóstvit sitt. Honum er
nú ljóst, að mannlífið þarf líka
að rúma ævintýrið. Nítjánda
öldin byggði upp ævintýralausa
tilveru menntaðra borgara, og
þrátt fyrir öll ósköp, sem yfir
hafa dunið á tuttugustu öldinni,
er flestra manna líf ennþá flatt
og bragðlaust.
Russell bendir á þau skilyrði,
sem séu til ævintýra og eftir-
væntingar á ný, ef hver einstakl-
ingur sé persónulega ábyrgur á
sínum stað. Hin persónulega á-
byrgð einstaklingsins í því um-
hverfi, sem hann lifir og starfar
daglega í, getur enn gert lífið
skemmtilegt og unaðarsælt og
borið uppi trausta þjóðmenn-
ingu. —Tíminn
Sveinn sterki á Kleifum
Séra Sveinn Nielsson á
Staðastað ritaði dálítinn
þátt um aía sinn, Svein
Sturlaugsson, er kendur
var við Kleifar í Gilsfirði
og eru hér teknar upp
frásagnirnar um aflraunir
hans.
SVEINN VAR FÆDDUR 1728.
Hann ólst upp í Fagradal
(á Skarðsströnd) og þótti
snemma afbragð jafnaldra
sinna, bæði til munns og handa.
Hann átti fyrir seinni konu Guð-
rúnu laundóttur Ólafs Björns-
sonar í Hvítadal. Bjuggu þau
fyrst í Bessatungu í Saurbæ.
Fluttust þaðan að Efri-Brunná
og þaðan að Þambárvöllum í
Bitru. Eftir 6 ára búskap þar
fluttu þau að Kleifum og bjuggu
þar í 31 ár. Þar andaðist Sveinn
skömmu eftir aldamótin 1800.
Sveinn var hinn mesti af-
burðamaður að afli, en beitti
því aldrei við nokkurn mann,
þótt honum rynni í skap, en
maðurinn var brályndur. Enda
sýndi hann aldrei að óþörfu afl
sitt, en það sáu menn, þegar á
lá, munaði meira um handtök
hans en 4—5 óvalinna manna, og
aldrei varð honum aflfátt. Hér
skal minst á fáein dæmi:
Maður hét Brandur Skeggja-
son. Hann var mikill maður og
mjög þreklegur. Hann var svo
sterkur að hann var álitinn
maki tveggja gildra manna.
Hann bjó í Litla-Holtil í Saur-
bæ. Hann varð geðveikur og geð
veikin varð að æði. Þá bjó
Sveinn Sturlaugsson á Efri-
Brunná. Þá var það einu sinni,
að svo bráði af Brandi að honum
var lofað að fara í kirkju að
Hvoli um messutímann. Prestur
var í stól. En Brandur segir í
því hann gengur inn kirkjugólf-
ið: „Eg, Brandur Skeggjason, á
að þjóna þessu húsi í dag“. Þá
gegnir prestur: „Þegi þú, Satan“
og skipar undir eins að taka
hann höndum og færa í bönd.
Sex menn hlupu á Brand, en
þeir gátu engu við hann ráðið.
Hopaði hann þá út úr kirkjunni
og tók þá, sem á hann réðust og
fleygði þeim. Loks var Sveinn,
sem var við kirkjuna, beðinn
að hjálpa til að taka Brand.
Hann var tregur til, en fór þó
einn að Brandi og þá kom
Brandur engri vörn fyrir sig.
Þegar Sveinn bjó á Þambár-
völlum, stóð bænahús í Guð-
laugsvík. Á sú, er Víkurá kall-
ast, fellur á milli Skálholts og
Kolbeinsvíkur. Hún verður oft
ófær í vorleysingum. Um einn
vormessutíma hafði Víkurá vax-
ið svo, að hún þótti lítt fær.
Sveinn fylgdi þá Guðrúnu konu
sinni yfir ána, en þá hann kom
á land, sá hann að flaut ofan
eftir ánni kona, er Sessela hét
og átti heima í Skálholtsvík. Á
það horfðu tveir karlmenn úr-
ræðalausir. Sveinn hljóp af
hestbaki og út í ána. Braut
straumurinn á öxlum honum,
þar sem hann náði konunni og
bar hana á handlegg sér í land,
en konan var kvenna stærst.
Einu sinni sá hann heiman frá
sér (á Kleifum) eitthvað það,
sem hann átti ekki von á, í
blautri mýri fyrir neðan Brekku
í Gilsfirði, er Brekkugormur er
kölluð. Heldur hann að eitthvað
gangi þar að, og gengur þangað.
Þegar hann kemur þar, sér hann
að tvær konur standa þar hálf-
bognar og grátandi og halda báð
um höndum í eyru á kú, sem er
fallin í pytt og orðin máttvana.
Þær urðu fegnar komu hans.
Hann skipar þeim að fá sér
eyrun>Veður var mjög hvast og
kalt. Skipar hann þeim svo að
sækja heim tvær rekkjuvoðir
og brekan og flýta sér sem mest.
Þær hlupu af stað sem mest
þær gátu, því þeim var orðið
kalt enn sem þær litu aftur, sáu
þær baulu standandi á pytt-
barminum og var hún að öllu
jafngóð, nema máttlítil í eyrun-
um. Þá var Sveinn sextugur að
aldri og að líkindum mikið far-
inn að tapa afli.------
Geir Jónsson Vídalín (biskup)
kom sumarið 1790 að Kleifum
á ferð. Dvaldi hann þá lengi hjá
Sveini. Þeir bundust því að
skrifast á meðan báðir lifðu, og
það gerðu þeir.
Prýðilegar þýðingar tveggja
The Sagas og Kormák and
The Sworn Brolhers. Trans-
lated from the Old Icelandic
with Introductions and Notes
by Lee M. Hollander.
Princeton Universtiy Press,
Princeton, for the American-
Scandinavian Foundation,
New York, 1949.
Það er orðið umfangsmikið
nytjaverk, sem Prófessor Lee M.
Hollander við háskólann í
Texas í Bandaríkjunum hefir
unnið íslenzkum fornbókmennt-
um með enskum þýðingum sín-
um úr þeim, ásamt ritum, rit-
gerðum og ritdómum um þær.
Ber þar hæst fræðimannlega og
vandaða þýðingu hans af
Sæmundar-Eddu, og næst merk-
isrit hans um fornskáldin og
kvæði þeirra, The Skálds.
En hann hefir eigi látið þar
við lenda. Fyrir stuttu síðan
komu út eftir hann á vegum
The American-Scandinavian
Foundation í New York þýðing-
ar af Kormáks sögu og Fóst-
bræðra sögu (The Sagas of :
Kormak and The Sworn i
Brothers). Er og skylt að geta
þess í því sambandi, að sú merka
Smælki
Guðmundur hafði um skeið
verið kennari í sveitinni og afl-
að sér lítilla vinsælda. Hafði
fræðslunefndin hvað eftir ann-
að beðið hann að sækja um
kennarastöðu annarsstaðar en
Guðmundur hafnað og eins haf-
ði nefndin kært hann fyrir
f ræðslumálast j óra.
Eitt sinn kom þó Guðmundur'
til nefndarinnar og bað um
meðmæli, því nú ætlaði hann að
sækja um annað hérað, en þyrfti
nauðsynlega á meðmælum frá
þessum húsbændum sínum að
halda. Voru meðmælin auðfeng-
in, þar sem Guðmundur sagðist
vera á förum.
En er hann hafði fengið þessi
góðu meðmæli fór hann til
fræðslumálastjóra og sýndi hon-
um þau og spurði svo hvort
hann gæti tekið hér eftir gildar
kærur sem kæmi á sig frá þeim
sem meðmælin höfðu gefið, og
var síðan kyrr á sama stað.
☆
Lítt gefinn, metnaðargjarn
maður var að flytja mjög ein-
strengingslega ræðu um bind-
indismál. — Áheyrandi skaut þá
inn í ræðuna: „Það hefir einu
sinni hvarflað að mér að verða
bindindismaður. Það var þegar
ég sá hæstvirtan ræðumann
fullan.“
☆
Maður einn í Árnesþingi var
mjög mikill ákafamaður bæði í
orðum og verkum, enda stór-
bóndi og duglegur. Eitt sinn var
verið að baða hjá honum fé og
brýndi hann þá fyrir mönnum
að dífa baðinu tvisvar ofaní
gemsana. — Hann taldi einnig
nauðsynlegt að öðlast þekking-
arleysið, því vöntun þess stæði
mörgum fyrir þrifum.
Séra Einar Guðbrandsson,
sem dó á Auðkúlu 1842, kvaðst
hafa heyrt biskupinn segja, að
hann hefði séð einn gamlan
mann hér á landi, sem sér hefði
þótt mjög líkur því, sem hann
ætlaði að hinir frægu fornaldar
kappar, einkum Gunnar á Hlíð-
arenda, hefði verið. Og þá int
var fetir, hver sá hefði verið
nafngreindi hann Svein Stur-
laugson á Kleifum.
Sveinn óskaði oft í elli sinni
að niðjar sínir léti heita eftir
sér og lagði heitar blessunarósk-
ir yfir nafn sitt hjá niðjum sín-
um.
Sveinn Björnsson, forseti ís-
lands, er fjórði maður frá Sveini
á Kleifum.
—Lesb. Mbl.
Eftir
prófessor RICHARD BECK
menningar-og fræðastofnun,
sem hér er um að ræða, hefir,
auk fyrrnefnds rits Próf. Holl-
ander um fornskáldin, gefið út
mörg önnur rit varðandi ísland
og íslenzkar bókmenntir, meðal
þeirra enskar þýðingar af Völ-
sunga sögu og Vatnsdæla sögu,
sem og smásagna-og ljóðasafnið
Icelandic Poems and Stories.
Þó að Kormáks saga og Fóst-
bræðra saga geti eigi talist í
hópi stærstu eða merkustu Is-
lendingasagna, er hin fyrr-
nefnda talin meðal hinna eldri
sagna og hin síðarnefnda ein
af þeim elztu, en báðar eru þær
skemmtilegar lestrar og hinar
athyglisverðustu frá bókmennta
legu og menningarsögulegu
sjónarmiði. Báðum er sögum
þessum það sameiginlegt, að
þær segja frá skáldum og ásta-
málum þeirra, og verður það þó
með enn meiri sanni sagt um
Kormáks sögu, þar sem ævi
skáldsin og ástir eru meginefn-
ið, en Fóstbræðra saga, á hinn
bóginn, fjallar einkum um afreks
verk þeirra fóstbræðra Þorgeirs
Hávarsonar og Þormóðar^ Kol-
brúnarskálds og um hefnd Þor-
móðs eftir Þorgeir fóstbróður
sinn.
Með þýðingum sínum af
skáldakvæðunum, í riti sínu The
Skálds og annarsstaðar, hafði
Próf. Hollander sýnt það að hon-
um tekst óvenjulega vel að snúa
slíkum kveðskap á enska tungu,
Fjárhagsráð synjaði
um byggingarleyfi.
UNDANFARIN ÁR hefur elli-
heimilið Grund aukið húsakost
stofnunarinnar verulega, og enn
er á döfinni viðbygging við
austurhlið hússins, ef fjárfest-
ingarleyfi fæst til framkvæmd-
anna, en það hefur ekki fengizt
enn þá.
Forstjóri elliheimilisins skýrði
blaðamönnum frá því í gær, að
stjórn elliheimilisin hefði sótt til
bæjarins um 700 þúsund króna
fjárveitingu til þessarar fyrir-
huguðu viðbótarbyggingar, og
hefði málið fengið góðar undir-
tektir þar, þannig, að hann bygg
ist við því, að það yrði sam-
þykkt. Sagði hann, að farið hefði
verið fram á að styrkurinn yrði
veittur í tvennu lagi, 350 þús-
und kr. á þessu ári og 350 á því
næsta. Hins vegar væri áætlað,
að byggingin kostaði allt að 1200
þúsund krónur, og myndi stofn-
unin sjálf leggja fram það fé,
sem á skorti. Sótt hefur verið
um fjárfestingarleyfi, en svar
við því er nýkomið og var það
neitandi. Sagði forstjórinn, að
svar fjárhagsráðs væri ömur-
legt vitni um fjárhagsástand
þjóðarinnar, þegar ekki væri
lengur hægt að byggja yfir gam-
alt fólk.
Áætlað er, að nýja viðbótar-
byggingin myndi auka vist-
mannatölu elliheimilisins um
30, þannig, að alls gætu þá dval-
izt þar 280—290 manns, en nú
eru þar 257, þar af 183 konur og
74 karlar.
Forstjóri elliheimilisins minnt
ist á nokkrar fleiri framkvæmd-
ir heimilisins á undanförnum
árum, og er þá fyrst að geta
þvottahúss, sem nú er fullbúið
og taka mun til starfa eftir
nokkrar vikur. Byrjað var á
byggingunni 21. maí í fyrravor.
Hafa vélar þvottahússins nú ver
ið settar þar niður, en við það
losnar rúm í kjallara sjálfrar
elliheimilisbyggingarinnar, og
þar verða framvegis vinnustof-
ur vistmanna. Þá voru fyrir
tveim árum byggðar tvær við-
bótarálmur við norðurhlið elli-
íslendingasagna
og er það þó hvorki létt verk
né vandalítið, svo vel fari. Ekki
verður heldur annað sagt, en
vel hafi, þegar alls er gætt,
tekist um þýðingarnar á kveð-
skapnum í umræddum sögum,
bæði um efni vísnanna og ljóð-
form, því að þýðandi heldur
kenningum, stuðlum og höfuð-
stöfum, og þá jafnframt hreim
og hrynjandi að eigi litlu leyti.
Mun það eigi margur eftir leik.
Sama máli gegnir um óbundna
málið. Samanburður við frum-
ritin leiðir í ljós, að sögurnar
eru nák'væmlega þýddar, á lát-
laust og lipurt enskt mál, svo
að blær frummálsins heldur sér
vel, þó að löngum geti orðið
skoðanamunur um orðaval og
orðalag í einstökum atriðum.
Það hefir ósjaldari viljað brenna
við, að málið á íslendingasögum
hefir verið fyrnt um skör fram
í enskum þýðingum þeirra, en
fram hiá því skerinu hefir próf.
Hollanaer mjög vel tekist að
sigla í þessum þýðingum sín-
um.
Þær eru einnig fræðimann-
lega út gefnar. Þýðandi fylgir
þeim úr hlaði með fróðlegri og
all ítarlegri inngangsritgerð, en
góðar skýringar fylgja aftan við
bókina, hinum enskumælandi
lesanda til glöggvunar og gagn-
semdar.
Framan við bókina er skrá
yfir staðanöfn, sem fyrir koma
í sögunum, og landabréf af
sögustöðvunum. Ytri frágangur
bókarinnar er í alla staði hinn
prýðilegasti.
heimilisins, og stórt starfsmanna
hús var byggt við Blómvalla-
götu fyrir nokkrum árum.
I sambandi við heilsugæzlu
heimilisins sagði forstjórinn, að
Alfreð Gíslason læknir, sem haft
hefur heilsugæzluna á hendi,
væri nú í Ameríku, og hefði um
tveggja mánaða skeið dvalizt
þar til þess að kynna sér heilsu-
gæzlu í gamalmennahælum þar.
Að lokum drap hann lítillega
á gamalmennaíbúðirnar, sem
ráðgert er að byggja, sagði hann,
að það mál hefði fengið mjög
góðar undirtektir, og hefði bær-
inn'þegar gefið loforð fyrir góð-
um lóðum fyrir stofnunina, en
ráðgert er að hún verði reist
suður af Grandanum.
Eins og áður hefur verið skýrt
frá, er ráðgert að þetta verði
„blokk“-bygging með 21 eins
herbergis íbúð og 15 tveggja
herbergja íbúðum, og er ráð-
gert, að gamla fólkið, sem í þær
flytzt, kaupi íbúðirnar eða að-
standendur þess fyrir þess hönd,
og munu þegar hafa borizt
margar umsóknir og fyrirspurn-
ir um íbúðirnar.
Hins vegar er enn ekki hægt
að taka neina endanlega ákvörð-
un í þessu máli, í fyrsta lagi
vegna þess, að ekki er enn hægt
að gera áætlun um byggingar-
kostnaðinn, og í öðru lagi mun
ekki að sinni fást fjárfestingar-
leyfi fyrir þessum íbúðum frem-
ur en öðrum byggingum, svo að
búast má við, að nokkur dráttur
verði á þessari framkvæmd
fyrst um sinn. —Alþbl. 25. maí
Tveim þingmönn-
um boðið til
Bretlonds
Brezka þingið hefur boðið al-
þingi að senda tvo þingmenn
til Bretlands í sumar, og er hér
um skiptiheimsókn að ræða, en
eins og kunnugt er, voru hér
tveir brezki þingmenn í boði al-
þingis í fyrrasumar.
Ákveðið mun vera að alþing-
ismennirnir Sigurður Bjarna-
son og Skúli Guðmundsson fari
héðan til Bretlands í þetta boð.
—Alþbl. 25. maí
Elliheimilið vill byggja
viðbótarólmu fyrir 30 vistmenn