Lögberg - 04.01.1951, Blaðsíða 2

2
LOGBERG, FIMTUDAGINN, 4 JANÚAR, 1951
Vinaveðjur fró Kristleifi
Þorsteinssyni á Stóra-Kroppi
Borgaríirði að sumarlokum 1950
Kæru landar vesian hafsins:
Um leið og ég sendi ykkur
sameiginlegar vinarkveðjur má
ég ekki láta það hjá líða, að
þakka allar þær kærkomnu vin-
arkveðjur, sem mér hafa borist
frá ykkur í bókum og blöðum.
Verð ég að láta það nægja þótt
ég hafi löngun til þess að skrifa
ýmsum ykkar nokkrar línur og
þakka ágæt vinabréf sem nú eru
orðin svo mörg að ég kann ekki
að svara þeim svo vel sem vert
væri. Til þess að bæta úr þessu
að nokkru vil ég hér með biðja
ritstjóra Lögbergs að veita nú,
enn sem fyr, þessum línum mót-
töku og birta þær í blaði sínu.
Nú er liðið eitt ár síðan ég
sendi ykkur línu í Lögbergi.
Mikil og breytileg tíðindi hafa
safnast hér fyrir á því tímibili
þó fátt eitt af þeim komist að í
þessu bréfi, enda fljúga nú öll
helztu tíðindi samstundis um
allar álfur heims. Það verður
því nú sem fyr að ég held mig
við hinar smærri fréttir sem
snerta okkur sveitabændur. hér
út á Islandi.
Það er alda gamall sveitasið-
ur, að byrja samtal á tíðarfari
og bjargræðisútvegum bæði til
sjós og sveita. Ég, sem er orðinn
gamall í hettunni, fylgi þessum
forna vana og byrja bréf mín á
yfirliti um veðurfar hér á landi
síðastliðið ár. Sumir landsfjórð-
ungar mega telja tíðarfarið gott,
bæði vestan og sunnan og svo
hefir það verið hér um Borgar-
fjörð og fleiri héruð þessa lands.
En líka eru þeir landshlutar þar
sem heita má að fágæt óáran
hafi þjakað bændum, í sambandi
við snjóþyngsli síðastliðinn vet-
ur og fádæma rigningar í sum-
ar. I þeim efnum hafa Múla-
sýslur orðið lang harðast úti,
þar var mikill hagleysis og
snjóavetur svo lítið var þar um
heyfyrningar að tala. En sjald-
an er ein bára stök. Um þetta
sama svæði, þar sem fannalögin
voru mest héldust stöðugir ó-
þurrkar allan heyskapartímann,
svo til stórvandræða horfir fyrir
bændum í Múlasýslum og víðar.
Hér um Borgarfjörð hefir ekki
þurft að kvarta í sambandi við
tíðarfar þetta síðastliðna ár.
Veturinn snjóléttur og með öllu
byljalaus. Svo hefir það verið
síðastliðin þrjátíu ár, að um
vetrarharðindi hefir ekki verið
að ræða hér, í samanburði við
það sem oft var hér á síðustu
áratugum 19. aldarinnar. Síðast-
liðið vor var stórhretalaust, en
nokkuð svalt og greri seint til
afdala og heiða. Grasvöxtur varð
þó í góðu meðallagi og flest tún
tvíslegin. Þurkgr voru stopulir
í júlí og ágústmánuði, samt
heppnaðist flestum að ná í hlöðu
óhröktum heyjum. Mun hey-
fengur hér um slóðir talinn í
ágætu lagi, þar sem síðari slægja
á túnum varð með bezta móti.
Um engjaheyskap er nú lítið
að ræða, nema þá á stöku stað
þar sem greiðslegin og grasgefin
engi eru í námunda við túnin.
Nú fara hinar gömlu engjar í
órækt ár frá ári, sem gáfu af
sér mikinn heyfeng þegar vel
lét í ári og verkalýður var auð-
fenginn. Allan september var
hér öndvegistíð, sólfar dag eftir
dag og beztu heyþurkar. En á
sama tíma voru fréttablöð og
útvarp að segja frá áframhald-
andi óþurkum á Norður- og
Austurlandi, og það svo, að til
vandræða horfir í sumum sveit-
um þar sem megnið af öllum
heyfeng bænda ónýttist að
mestu. Þykir slíkt næsta eins
dæmi hér á landi. Samt hefir
okkar fagra land oft á öldum
látið börnin sín kenna á hörðu
í sambandi við tfðarfarið. En nú
eru fleiri ráð til bjargar en áður
var. Þeim landshlutum sem
harðast hafa orðið úti í sambandi
við óþurkana í sumar, er búið
að veita ríflegan fjárstyrk til
fóðurbætiskaupa. Verður það
einkum síldarmjöl og taða sem
um getur verið að ræða í þeim
efnum. Ýmsir bændur á Suður-
og Vesturlandi eru nú aflögu-
færir með töðu eftir þetta sum-
ar og er nú verið að leita til
þeirra um hjálp þangað sem
þörfin er mest. Vegna hinna
mörgu og góðu farartækja, sem
hér eru nú fyrir hendi, má
treysta því að úr öllu rakni bet-
ur en áhorfðist í sumar.
Verkföll og vinnudeilur eru
nú að verða stærri landsplága
en allir þessir fádæma óþurkar
sem bændur hafa búið hér við
í sumar. Þykir það sú mesta
fyrn, að allir eða flestir þeir
mörgu og dýru togarar, sem
landsmenn eiga nú yfir að ráða,
skuli vera bundnir við land-
festar mánuð eftir mánuð. En á
sama tíma ösla annara þjóða
skip um öll þau gæða fiskimið
umhverfis landið. Það er rauna-
legt til þess að vita, að slík deilu-
mál verði ekki jöfnuð áður en
þau verða orsök í landsplágu.
Það er líka margt fleira að ger-
ast á þessu ári sem hnekkir mjög
fjárhag landsmanna. Má í því
sambandi telja hina skyndilegu
verðhækkun á öllum vörum sem
flytjast frá öðrum löndum og
gjaldeyrisskort til að leysa þær
út. En út í slík mál skal 'ég ekki
halda lengra að sinni. Eitt er
víst að fólkið lifir hér enn og
leikur sér eins og allt sé í bezta
lagi.
Fólksfæðin í sveitum landsins,
einkum á vetrum, er nú orðin
svo, að á stórbýlum eru jafnvel
ekki nema þrjár eða fjórar
manneskjur, þar sem fyrir
nokkrum árum voru sex til átta
vinnuhjú, auk húsbænda, barna
og gamalmenna. En að sama
skapi fjölgar skólum ár frá ári.
Þegar ég var á barnsaldri var
mér sagt að þrennt væri ótelj-
andi hér á landi: Það voru
Vatnsdalshólar, eyjarnar á
Breiðafirði og vötnin á Arnar-
vatnsheiði. Mér dettur í hug að
með sama áframhaldi og síðustu
Viðstaddir athöfnina voru
Gunnar Thoroddsen borgar-
stjóri, stjórn Reykvíkingafélags-
ins og fáeinir gestir. Vilhjálmur
Þ. Gíslason skólastjóri flutti
stutta ræðu og rakti í fáum orð-
um dvöl Jónasar í húsinu. Hjört-
-ur Hansson farmkvæmdastjóri
Reykvíkingafélagsins afhjúpaði
plötuna og lauk þar með þessari
athöfn, en á eftir var gestum
boðið til kaffidrykkju á Hótel
Borg. — Þar talaði Hjörtur Hans
son um fyrirætlanir Reykvík-
ingafélagsins um að varðveita
ýmsa sögulega gripi í bænum
og gat þess meðal annars, að fé-
lagið hefði í hyggju að komast
yfir gömul hús í bænum og varð
veita þau. Vilhjálmur Þ. Gísla-
son gat þess, að upphaflega hafi
verið ráð fyrir gert, að setja
fyrstu minningartöfluna á elzta
hús bæjarins, sem er verzlunar-
hús Silla og Valda í Aðalstræti,
en það hús er hluti Innréttinga
Skúla Magnússonar. Þar bjó og
Jónas Hallgrímsson og þar var
fyrsta biskupsstofa í Reykjavík,
en fleiri sögulegar minningar
eru tengdar við húsið. Af tækni-
legum ástæðum var ekki hægt
að koma því við að setja minn-
ingartöfluna þar fyrst um sinn.
Þá er í ráði að setja minningar-
ár, verði þess ekki langt að bíða
að skólar á íslandi yrðu fjórða
í röðinni af því sem ekki verður
tölu á komið. Allir, eða flestir
skólar þessa lands eru nú svo
troðfullir, að meiru verður ekki
í þá komið. Allir þessir mörgu
skólar eru skipaðir vel mennt-
uðum kennurum sem eru starf-
inu vaxnir og leggja alla stund
á að gjöra nemendur sína meiri
menn og betri. Nú eru ýmsir
skólakennarar að sannfærast bet
ur og betur um það, að hin lög-
boðna seta á skólabekkjum deyfi
námsþroska barna og að hollara
myndi að sækja nokkuð af nám-
inu út í starfið og lífið. Þau
börn er setið hafa á skólum sex
til níu ár verða mjög afhuga
bændaheimilum sínum og öllu
því sem gerir sveitalífið aðlað-
andi. Verður því niðurstaðan sú,
að úr sveitinni er leitað, einkum
til Reykjavíkur, sem hefir flest
lífsþægindi að "bjóða. En sveit-
irnar sitja eftir sviftar börnum
sínum. Nú er svo komið, að talið
er að við framleiðslustörfin hér
á landi séu aðeins tólf af hundr-
aði. Allir menn vita þó hvílíkan
unað sveitir þessa lands hafa að
bjóða þeim, sem finna gleði í
starfinu og sjá ávöxt iðju sinn-
ar. Og nú er svo komið, að fáir
kaupstaðabúar munu geta án
þess verið, að líta yfir hinar frið-
sælu sveitabyggðir í sumardýrð-
inni. Það er engin þarfleysa að
verja nokkrum dögum sumarins
til þess að sjá og skoða fegurð
og mikilleik íslenzkrar náttúru,
sem skáldin ein eiga orð yfir að
lýsa.
Þetta sumar bættist nýr þátt-
ur við skemtiferðir kaupstaðar-
búa, það voru hinar svokölluðu
berjaferðir. Berjatekja var svo
mikil þetta síðastliðna sumar að
það var talið einsdæmi. Fáliðað-
ir sveitabæir gátu ekki notað sér
þessi jarðargæði nema að litlu
leyti. Samt voru þess dæmi að
nokkur heimili seldu ber fyrir
all-ríflegar fjárhæðir. Kaupstað-
arbúar stóðu betur að vígi í þeim
efnum, sem gátu farið á bílum
í hin beztu berjalönd nærsveit-
anna. Það heyrði ég eina merka
frú segja í útvarpserindi, að í
berjaferðum, sem stæðu yfir að-
eins í fáa klukkutíma, hefðu ekki
nægt minni ílát en stórir þvotta-
balar, því mjólkurbrúsar hefðu
verið fljótir að fyllast. Þess er
töflu á Latínuskólann til minn-
ingar um Þjóðfundinn 1851.
Borgarstjóri þakkar ræktarsemi
Reykvíkingaíélagsins.
Gunnar Thoroddsen þakkaði
forystumönnum Reykvíkingafé-
lagsins ræktarsemi þeirra við
sögu Reykjavíkur og áhuga, sem
þeir hefðu sýnt í þeim efnum
fyr og síðar. Borgarstjóri gat
þess m. a., að koma myndi að
því, að ýms gömul hús í bænum
yrðu flutt úr stað. Svó yrði t. d.
um Dillon-húsið, Vesturgötu 7
og íleiri hús, sem yrðu að hverfa
vegna skipulags bæjarins. En þá
kæmi til athugunar, hvort ekki
væri hægt að stofna byggðasafn
t. d. við Árbæ, þar sem Reyk-
víkingafélagið hefir þegar tekið
Árbæ í sínar hendur og mun
varðveita hann í hinum forna
stíl. Eins hefði verið minnst á
Viðey í því sambandi, en eyjan
væri í eign einstaklings og ekki
föl eins og er, þótt bærinn vildi
kaupa hana í þeim tilgangi að
koma þar upp byggðasafni.
—☆—
Minningartöfluna gerði Au-
gust Hakonsson málarameistari,
en Sigurður Halldórsson tré-
smíðameistari sá um uppsetn-
ingu plötunnar á húsið.
—Mbl. 17. nóv
vert að geta að síðasta dag októ-
bermánaðar voru ber tínd hér
í Borgarfirði, sem héldu enn
sínu rétta bragði. Hér er nú
sumarveður dag eftir dag. Ber-
ast þau tíðindi að hey sé þurkað
og hirt á þeim svæðum þar sem
óþurkarnir voru mestir í sumar.
í byrjun október voru hríðar-
byljir og jarðbönn í Þingeyjar-
sýslu, en nú er þar sól og sumar.
Þannig er veðurfar óútreiknan-
legt hér á landi.
Nokkrir Vestur-lslendingar
heimsóttu ættlandið fagra, en
kalda. Munu þeir allir hafa ver-
ið sammála um það, að betur
hafi verið farið en heima setið,
því landið er enn sem áður bæði
fagurt og frítt. Og mikið hefir
breytzt til batnaðar fyrir íbúa
þess frá því sem var þegar Ame-
ríkuferðir hófust hér eftir miklu
harðindin 1880. Nú eru þær leið-
ir farnar á fáum klukkustund-
um, sitjandi í bílum, sem verið
var þá að staulast svo vikum
skipti með klyfjahesta í togi. Og
ekki er munurinn minni á sjó-
ferðunum, frá árabátunum til
hinna stóru gufuskipa sem sí-
fellt eru í gangi. Og þó má heita
seinagangur á þeim samanborið
við flugvélarnar, sem búnar eru
að gera að litlum spöl leiðina
milli íslands og Ameríku. Það
má því segja að þið séuð aftur
komið í nágrenni eftir margra
ára útlegð. Öll þau tíðindi sem
mikils eru verð koma því jafnótt
og þau gerast. Hefi ég lengi
fylgt þeirri venju að halda mig
við það, sem snertir okkur
sveitabændur, hvort sem það
reiknast til skaða eða ábata. Og
nú sýnist eitt og annað hallast
á þá sveifina, sem lamar fjárhag
bænda.
Sauðfjárræktin hefir frá land-
námstíð verið sterkasti þáttur-
inn í afkomu þeirra sem búið
hafa í sveitum þessa lands og
allt til þess að mæðiveikin í
sauðfénu dreifðist nú fyrir sex-
tán árum j»fir meirihluta lands-
ins. Hefir nú verið unnið að því
á síðustu árum að aflétta þess-
ari plágu með því að afgirða
sýslur eða sýsluhluta og skera
þar niður allt hið sjúka fé og
kaupa í þess stað fé af hinum ó-
sýktu svæðum. Þetta er dýrt
spaug, en hefir, að því er séð
verður, gefið góða raun. Aldrei
hefir verið gert jafnstórt áhlaup
með niðurskurð eins og þetta
haust, þar sem hverri einustu
sauðkind var slátrað í Borgar-
fjarðar-, Mýra-, Hnappadals- og
nokkrum hluta Dalasýslu. Norð-
an Hvítár í Borgarfirði hefir
aftur verið flutt inn nokkuð af
lömbum af lömbum frá ósýkt-
um svæðum og þaðan sem fé
hefir verið endurnýjað upp með
heilbrigðum stofni. En þegar
um svona stórfelldan niðurskurð
var að ræða var ekki unnt að
fylla upp í þá stóru eyðu nema
þá að litlu leyti. Varð því sú
niðurstaðan að öll Borgarfjarðar
sýslan yrði sauðlaus þetta ár.
Þykir mörgum súrt í broti, en
verða þó að sætta sig við það
sem orðið er í þessum efnum.
Það hefir ekki þótt nýlunda
á þessu hausti, að sjá bíla koma
hlaðna lömbum vestan af Barða-
strönd og norðan úr Þingeyjar-
sýslu, alla leið suður í Borgar-
fjörð. En hitt var áður óþekkt
fyrirbrigði þegar flugvél hóf sig
á loft austur á Fagurhólsmýri
í Öræfum, með eltt hundrað
lömb innanborðs. Eftir klukku-
tímaflug var lent með þennan
farm á flugvellinum hjá Stóra-
Kroppi í Reykholtsdal. í flug-
vélinni var lömbunum raðað
þétt saman, líkt og bókum í
hyllu, og þannig stóðu þau á
leiðinni, róleg og hreyfingar-
laus. Voru um sex hundruð lömb
flutt frá Fagurhólsmýri í öræf-
um á flugvöllinn hjá Stóra-
Kroppi í Reykholtsdal, og fór
flugvélin tvívegis tvær ferðir á
dag. Hafa Skaftfellingar víst al-
drei losnað við sölufé með jafn
hægu móti. Svo merkilegur þótti
þessi fjárflutningur að blaða-
menn, danskur og íslenzkur,
tóku sér far með flugvélinni
Minningartafla um Jónas
Hallgrímsson sett á Dillonshús
í gær var afhjúpuð minningartafla um Jónas Hall-
grímsson á svonefndu Dillons-húsi við Suðurgötu 2.
Er þetta eirtafla og stendur á henni í upphleyptum
stöfum: „Jónas Hallgrímsson skáld átti heima í þessu
húsi 1841—1842. Reykjavíkurfélagið 1950“.
Jón Árason og Mindtzenty
í gær fluttu dagblöðin grein-
ar um Jón Arason biskup og
sumar þeirra langar greinar þar
sem honum var lýst sem fremsta
manni íslenzkrar sjálfstæðis-
baráttu og þjóðhetju. Þetta er
líka að vissu leyti rétt, þrátt
fyrir það, að kaþólska kirkjan
fór ekki alltaf vel með vald sitt.
Það mýktist í minningunni þeg-
ar nýir aðilar voru komnir í
hlutverk kúgarans, enda ærinn
munur þjóðhagslega, hvort fé
var dregið undir innlenda bisk-
upsstóla eða útlenda krúnu.
En hvernig litu samtíðar-
mennirnir á Jón Arason?
Jón var formaður hins gamla
siðar hér á landi. Hann var hér-
aðsríkur höfðingi og hafði með-
al annars átt í deilum við Ög-
mund biskup Pálsson og fleiri
höfðingja innan lands út úr jarð-
eignum. Það þurfti því ekki
neina sjálfstæðispólitík til þess,
að Jón Arason stæði í deilum.
En að öðrum þræði var hann
mikill andans maður, höfuðskáld
sinnar aldar og brautryðjandi í
bókaútgáfu og prentun.
En svo kom hinn nýi tími.
Ungir og áhugasamir kirkju-
menn höfðu mótast af stefnu
Lúthers suður í Þýzkalandi.
Stórmennið Gissur Einarsson
komst á biskupsstól í Skálholti.
Allt benti til að þróunin yrði
þjóðinni holl. Gissur fékk kon-
ung til að fallast á, að klaustra-
eignir rynnu til skólahalds • í
landinu sjálfu. Þær áttu að
verða almenningseign um aldur
og ævi.
En Gissurar naut skammt við
og flokkadrættir urðu miklir í
landinu. Eftirmenn hans vægðu
ekki hinum aldna Hólabiskupi,
enda þrútnuðu nú ýmsar sakir
við fulltrúa konungsvaldsins
Menn hins nýja siðar höfðu kon-
ungsvaldið bak við sig. Að sönnu
þurftu þeir engan erlendan her
til að taka Jón biskup höndum.
Það gerði íslenzkur bónlii og
héraðshöfðingi vestur við Breiða
fjörð. Og það var íslenzkur mað-
ur, sem mælti hin frægu orð:
Öxin og jörðin geyma þá bezt,
En danskur maður var við og
hans var ábyrgðin. Og góðum
íslendingum sveið það lengi síð-
an, að danskur embættismaður
lét taka íslenzkan biskup af lífi
án dóms og laga. Sá sviði var
eðlilegur, ekki sízt vegna þess,
sem á eftir kom.
Þegar þetta er skrifað, er talið
að annar kaþólskur biskup og
leiðtogi sitji í varðhaldi, illa
einn daginn, til þess að kynnast
þessu ferðalagi af eigin sjón. —
Tóku þeir margar myndir með-
an verið var að tína lön^bin eitt
og eitt úr flugvélinni og raða
þeim í bíla sem þá voru á staðn-
um og ætlaðir voru til þess að
flytja lömbin til kaupenda þeirra
í Mýrasýslu. Það var ánægju-
legt að sjá hvað flugmennirnir
fóru mjúkum höndum um þessa
saklausu málleysingja, sem þeir
töldu með skemtilegasta farmi,
sem þeim hefði verið trúað fyrir.
Framhald í næsta blaði
haldinn, austur í Ungverjalandi.
Það er Mindtzenty kardináli.
Svo er kallað, að landar hans
hafi sjálfir svipt hann völdum,
en til þess hafa þeir verið studd-
ir af útlendu valdi. Þó að 400 ár
séu á milli er margt líkt með
þessum tveimur aðsópsmiklu,
kaþólsku kirkjuhöfðingjum. Báð
ir eru þeir héraðsríkir og and-
stæðir hinum nýja sið. Báðir
eiga þeir andstæðnga, sem trúa
því, að þeir séu að frelsa landið
og lyfta þjóðinni til meiri menn-
ingar og hagsbóta og finnst hin
forna kirkja óg biskup hennar
vera þar helzta fyrirstaðan.
Stundum eru það liðsmenn og
píslarvottar hins gamla tíma og
gamla siðar, sem bera höfuð og
herðar yfir byltingarmennina
þegar frá líður.
Þess vegna ætti minning Jóns
Arasonar meðal annars að geta
fest Islendingum í huga þau
sannindi, að tilgangurinn helg-
ar ekki tækin og jafnvel full-
trúi gamallar þjóðlegrar auð-
valdsstofnunar getur orðið þjóð-
hetja af því að láta líf sitt fyrir
ungum hugsjónamönnum, með
erlent vald að baki sér. Svo und-
arlega ráðast stundum dómar
sögunnar. Svo skammsýnir geta
ungir og heittrúaðir byltinga-
menn verið.
Jón Arason og Mindtzenty
kardináli voru kaþólskir biskup-
ar, hollir og trúir kirkju sinni,
og viðurkenndu ekki vald ríkis-
ins yfir heilagri kirkju eða í-
hlutun þess í hennar mál meira
en þeim þótti góðu hófi gegna.
Þess vegna hlutu þeir báðir að
lúta ofureflinu. En þar sem báð-
ir höfðu karlmensku til að bera
og héldu máli sínu til streytu
var ekki hægt að beygja þá. Því
voru þeir beittir ofbeldi.
Plslarvotturinn og þjóðhetjan
Jón Arason gerir því hvort
tveggja í senn, að stæla þrek
manna til að halda fast við sann-
færingu sína og áminna um að
fara að réttum lögum og með
hófsemi. -TÍMINN, 6. nóv.
STYRK OG STALHRAUST
DVERG-RUNNA
JARÐARBER
Avextir frá fyrsta árs íræi;
auðræktuö, sterk og varanleg;
þroskast ágætlega fyrripart
sumars unz þau deyja af
frosti eru sérlega bragðgðð og
líkjast safarlkum, villijarð-
berjum; þau eru mjög falleg
útlits, engu slður en nytsöm,
og prýða hvaða stað sem er,
P6 þau séu smærri en algeng
jarðarber, sem höfð eru að
verzlunarvöru, eru þau þð
stærst sinnar tegundar og
skera sig Ur, og skreyta garða,
Vegna þess hve fræsýnishorn
eru takmörkuð, er víssara að
panta snemma, (Pakki 25c) (3
pakkar — 50c) pðst frítt,
r.í Vor stðra 1951
Business College Education
In these modern times Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year.
Commence Your Business TraintngImmediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 21 804 695 SARGENT AV *, WINNIPEG