Lögberg - 04.01.1951, Blaðsíða 5

5
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 4. JANÚAR, 1951
ÁH LGAMAL
LVCNNA
Ritstjón: INGIBJÖRG JÓNSSON
KAFLI ÚR BRÉFI TIL RITSTJÓRA
KVENNASÍÐUNNAR
Segist vera flóttamaður fró Ukrainu, en
framburður hans getur ekki staðist
. . . . Einn dag um jóla-leytið fyr-
ir mörgum árum síðan, sat eg
í Capitol Theatre í Winnipeg, og
horfði á kvikmyndasýningu af
Peter Pan, ævintýrinu fræga
eftir J. M. Barrie. Litlu stúlkurn-
ar mínar sátu hjá mér, og leik-
húsið var fullt, mest af börnum
og mæðrum þeirra. Ég var eins
hrifin og börnin af þessari ein-
kennilegu, barnslegu og þó svo
dj úpvitru sögu. Ég minnist sér-
staklega augnabliksins er Tinker
Bell, ljósálfurinn, vinur og vernd
ari Peter Pan, er að deyja, vegna
þess að hann drakk eitrið er
Peter Pan var ætlað. Ljósið er
táknaði Tinker Bell, varð dauf-
ara og daufara, brátt varð það
eingungis flöktandi skar. Aðeins
eitt gat bjargað Tinker Bell. Trú
á ljósálfa. Með angist í rómnum
kallaði Peter Pan til áheyrend-
anna: „Trúið þið á ljósálfa?“
Á svipstundu kom svarið —
hvellt, snjalt og ákveðið: „Já“,
og Tinker Bell hresstist óðara, og
sveimaði á ný yfir leiksviðinu
sem bjartur ljósgeisli.
Mér datt þessi atburður í hug
er þú minntist á að laugardags-
skólinn væri á fallandi fæti. Þar
er hugmynd, sem svo margir
góðir menn og konur hafa fórn-
að bæði tíma og kröftum, ein-
ungis vegna þess að þeir unnu
íslenzri menningu. En þessi
hugmynd, viðhald íslenzkrar
tungu, hlýtur að deyja ef trúna
á hana vantar. Við verðum að
trúa því að íslenzk menning sé
þess virði, að börn okkar kynn-
ist henni.
Frá mínu sjónarmiði er það
stórkostlegur velgerningur af
hálfu Þjóðræknisfélagsins að
gefa íslenzkum börnum kost ú
að læra að lesa íslenzku, — ,,ást-
kæra ylhýra málið“. Þróttmikla
auðuga málið; málið, sem er
móðir margra annara tungu-
mála og í ætt við Sanskrít, —
því bergmál frá sjálfri „vöggu
mannkynsins“ í Austurlöndum.
Það er ómetanlega dýrmætur
fjársjóður sem börnunum er
boðinn og of margir snúa bak-
inu við. Er ástæðan sú að vér
ísledingar séum að verða „brauð
og smér“ — dýrkendur, sem
hallast að þeirri skoðun að „bók-
vitið verði ekki látið í askana“.
Eftir því er ég man bezt, átti
sú stefna ekki miklum vinsæld-
um að fagna á íslandi fyrir
fimmtíu árum og mætti afturför
kalla ef hún réði gjörðum af-
komenda landnemanna hér
vestra nú. En ef svo er að efnis- >
hyggjan er búin að eitra þjóð-
ernis-tilfinningu vora svo að
hún er særð til ólífis og aðeins
blaktandi skar, þess meiri þörf
er á einhverjum Peter Pan til
að vekja oss af dvala.
Mér er nær að halda að ís-
lenzkar mæður geti miklu um
ráðið í þessu efni. Því mundi ég
snúa orðum mínum til þeirra og
spyrja, biðjandi: „Trúið þið á
íslenzka menningu?“ Ef svar
þeirra verður eins snjalt og á-
kveðið og það er Peter Pan fékk
í Capitol-leikhúsinu endur fyrir
löngu, þá er laugardagsskólan-
um borgið og um leið íslenzkri
tungu hér vestra, fyrir mörg ár
enn. —
Ragnhildur Guitormsson
---☆-----
SVEFN og SVEFNLEYSI
Carl Schiötz, doktor í læknis-
fræði, ritar langa grein í tíma-
ritið: Líf og heilsa, um svefn og
svefnleysi.
Margar eru sálarlegar orskair
til svefnleysis.
^ær geta haldið manni vak-
andi, eins og hjá myrkfælnum
börnum, stundum meðfæddar.
Ennfremur má nefna ákafa
gremju, þykkju, ákafa gleði, eða
eitthvað, sem kemur óvænt,
sorglegt eða gleðilegt. Verra er,
ef um er að ræða, langvinnan
taugaspenning út af áhættu í
verzlunarsökum, eða kvíða út af
einhverjum nákomnum langt í
burtu, eða sem hefir ekki lengi
látið frá sér heyra, eða hefir
langsamlega þurft að vera í
hættu staddur. Það getur líka
verið sorg eða önnur áhyggja út
af einhverju, sem hefir komi^
fyrir og ekki verður breytt til
batnaðar. Til eru þeir, sem ekki
geta slitið sig frá bóknámi, held-
ur lesa allar nætur, og oft kem-
ur það annars af slæmum starfs-
venjum eða réttara sagt óvenj-
um og skorti á skynsamlegum
sjálfsaga.
Þá eru til þeir menn, sem sitja
á nefndarfundum og stjórnar-
fundum allar nætur.
Þá skal ég nefna nokkrar al-
gengar líkamlegar orsakir að
svefnleysi: Kaldar fætur; sé ein-
hverjum kalt á fótum eða um
hnén, þá er mörgum slíkum
manni ómögulegt að sofa. Sama
er að segja ef kvöldmaturinn er
ekki haganlega saman settur,
svo að viðkomanda verður ó-
hægt, eftir það að hann er hátt-
aður. Svo fer, ef aðalmaturinn
er gróft brauð, ávextir eða rót-
arhnúðar (t. d. jarðepli). Skal
hér á það minnt, að nefndar
fæðutegundir þarfnast sérstakr-
ar meltingar. Gróft brauð o. s.
frv. að kveldi getur verið full-
þungur kostur handa fullorðn-
um, einkum gömlu fólki; sama
er að segja um það, ef mikils er
neytt af ávöxtum að kvöldi dags.
Ávextir eiga bezt við að morgni
dags og síðdegis. Óhægð í maga
veldur ógleði um nætur, þó að
hægt sé að hrista það af sér á
daginn. Ef hægðir eru til lang-
frama slæmar, þá raskar það
mjög heilbrigðum svefni. Menn
fá hósta, andþrengsli, alls konar
tilkenningu og sótthita.
Nú er því svo varið, að stund-
um hverfur líkamlega orsökin,
eða aðalorsökin til þess, að vér
sofum illa; hlutaðeigandi er
lengi búinn að sofa illa, og svo
heldur það áfram. Óttinn við
svefnleysið veldur slæmum
svefni.
Svefnherbergið sjálft getur
verið svo óhentugt, að það sé
aðalorsökin til svefnleysis eða
þá átt töluverðan þátt í því. Ég
skal þá sérstaklega minna á of
mikinn hita í herberginu. Menn
eiga að sjá um, að herbergið sá
all-svalt, einkum er líður að
háttatíma. Kosta skal kapps um
að sofa fyrir opnum gluggum,
en það verður að gjörast með
skynsemd; það verður að gjöra
greinarmun á, hvort sumar er
eða kaldast á vetrum. Ennfrem-
ur má geta þess^ að kaffi er hinn
óhentugasti kvölddrykkur, sem
hugsast getur. Allir vita, að mik-
ill og sérstaklega heitur matur
á kvöldborðinu eyðileggur oft
nætursvefninn. Þeim, sem nauð-
syn er að hafa „eitthvað heitt“ á
kvöldi hverju, hafa engan rétt
til að kvarta um svefnleysi, vilji
þeir ekki leggja niður þann
vana. Hiti á höfði af völdum á-
fengis hindrar svefn hjá mörg-
um. Sterkt te er heldur ekki holt;
aftur getur súkkulaði verið gott
til að sofna af. Mikil tóbaks-
nautn um daga, og ekki sízt
sterkir vindlar að kveldi, hindra
svefn hjá mörgum. Doktorinn
heldur því fram, að óttinn fyrir
svefnleysi sé aðalorsökin til
þess, að menn sofi illa og óró-
lega.
Á Klaustri
Þegar ég var barn að aldri las
ég bækur Jóns Trausta af mikilli
kostgæfni. Meðal sagna hans var
bókin „Sögur frá Skaftáreldi“.
Við lestur þeirrar bókar, og síð-
an, opnaðizt hugsýn minni heim-
ur, sem í senn var undraland
töfrum vafið og gjörólíkt þeim
hluta lands vors, sem ég þekkkti
bezt.
Ég vissi þá, að þetta var á
hinu horni landsins, en það var
í hug mínum veröld óralangt í
burtu. I þessu landi ógna og
töfra stóð grænn óasi og á hon-
um persóna ein, sem gnæfði
hátt yfir fjöldann. óasinn var
Kirkjubæjarklaustur — eða
Klaustur eins og það er nefnt í
daglegu tali — en persónan var
Jón Steingrímsson, prestur, er
þar var þjónandi í þá daga, sem
Skaftáreldar brunnu og runnu,
og sem Jón Trausti hefir greint
alþýðunni frá í sögu sinni, „Holt
og Skál“.
Hér er eigi tími né rúm til að
rekja allar þær hugmyndir um
stundir og staði, sem barnshug-
ur, og almanna umræður á fjar-
lægu landshorni, skapaði við
lestur þessarar sögu, en þetta
landssvæði og þessi staður hefir
löngum verið æfintýraland í
huga mínum — og eftir að hafa
litið þetta land eigin augum, get
ég aðeins staðfest barnshug-
myndirnar og undirstrikað, að
hér er virkilega undraland á
landi voru, og það fyrir margra
hluta sakir. En umræður um þau
efni verða ekki hér spunnar.
☆
Að Klaustri hefir oft verið
mannmargt bæði fyrr og síðar,
hvort sem þar var nunnuklaust-
ur, sýslumannssetur eða bara
bújörð og heimili góðs bónda.
Hér eru margir samankomnir
enn, einkum nú um mánaðamót
ágúst-september, því að hér er
aðal-fundur Stéttarsambands
bænda háður í þetta sinn, dag-
ana 30. og 31. ágúst 1950. Leiðin
hingað er nokkuð löng úr fjar-
lægustu landshlutum og vegur-
inn er torfær á sumum tímum
árs, einkum yfir Mýrdalssand og
Skaftáreldahraun. En farartæki
nútímans klifa allar torfærur og
leiðin um loftin blá er jafngreið
hingað og í aðra landshluta, enda
reglulegar áætlunarferðir á flug
vélum hingað. Við komum með
stórum bifreiðum og litum hið
stórbrotna og mikilúðlega land,
sem er á aðra hönd á leið þess-
ári, en tilbreytingarleysi flat-
lendisins á hina.
Hér að Klaustri er miðstöð
hinna fögru sveita, Síðunnar og
Fljótshverfisins og hér eru nægi-
leg húsakynni til þess að hýsa
fjölmenni, en svo má telja að sé,
þegar hér hafa saman safnazt
allt að 60 manns auk þeirra, sem
á staðnum búa.
Frá aðalfundi Stéttarsambands
ins er sagt í upphafi þessa heftis
Freys, en nokkru rúmi er vel
varið til frásagnar um það
helzta, sem séð verður og kynnzt
við stutta dvöl á þessum stað.
Á Klaustri er öll starfsemi
rekin í félagi af þeim bræðrum,
sonum Lárusar sál. Helgasonar
alþingismanns og bónda þar.
Hafa þeir stofnað hlutafélagið
„Leiðólf“ og eru framkvæmdir
og framtak þarna á þess vegum,
en afköstum þess verður að
sjálfsögðu ekki lýst, aðeins drep-
ið á helztu atriði, sem ferðamað-
urinn sér eða verður áskynja.
Hér er þá fyrst og fremst rekið
bú rétt eins og gerzt hefir frá
upphafi vega og eins og vera
ber í íslenzkri sveit. Hér er skjól
undir fjöllunum og veðursæld
meiri en víða annars staðar á
landi hér. Að baki eru afréttir
Síðumanna, með góð haglendi,
og uppi á brekkunum eru engj-
ar og beitilönd frá Klaustri, og
þar er ræktun nokkur við fjár-
húsin. Hér hefir löngum verið
margt fé, og 4—500 fjár á fóðr-
um að vetri þykir ekki mikið,
enda nóg land fyrir fleira, þeg-
ar heyöflunarskilyrði á ræktuðu
og sléttu landi verða til sam-
ræmis auknum bústofni. Og svo
er tún og engjar heima í góðri
rækt og þar vaxa garðávextir
eigi síður en annars staðar ger-
ist. Svona búskapur er náttúr-
lega ekki sérstæður á landi voru,
en það eru aðrir hlutir, sem ein-
kenna stað þenna fremur en
flesta aðra. Eða hvar á íslenzku
sveitaheimili mun vera ráð á
130—140 kílówatta raforku frá
eigin vatnsaflstöð? Fljótsvarað
— hvergi.
Áirð 1922 virkjaði Lárus fyrst,
en síðar var við bætt og um
undanfarin ár hefir orkan verið
um 90 kílówött frá tveim afl-
stöðvum. Á síðasta ári var opn-
uð ný 112 kílówatta stöð og önn-
ur eldri stöðin er svo til við-
bótar, þegar á þarf að halda. Fall
hæðin er hér 80 metrar og með
veitum vatns uppi á heiðinni
hefir verið svo fyrir séð, að
Systravatn er vatnsmiðlari fyr-
ir aflstöðvarnar. En til hvers ér
allt þetta rafafl notað? mun ein-
hver ef til vill spyrja. Fyrir það
eru ærin not. í fyrsta lagi er þess
að geta, að á Klaustri er nú að
rísa sambyggð (þorp?). Þar er
læknissetur, prestssetur og véla-
mannssetur. Þar búa bræðurnir,
sem heima eru, í íbúðarhúsum
sínum. Þar er gistihús, sem rek-
ið er af Leiðólfi. í landareigninni
er verið að reisa félagsheimili.
Á staðnum er stórt sláturhús á-
samt frystihúsi og vöruskemm-
um. Þá er notuð raforka til þess
að knýja frystitæki heimilisins
og til starfa á viðgerðarverk-
stæðinu fyrir bíla og búvélar,
þarf einnig raforku. Fyrirhugað
er, að þarna rísi iðnaður af ein-
hverju tagi, ef til vill ullariðn-
aður eða annað, semN hagnýtt
gæti heimafengna hrávöru. Og
svo er lagður frá aflstöðinni 1460
metra langur jarðstrengur niður
að Skaftárbrú, en þar er dælu-
stöð, sem notar nokkra orku til
þess að lyfta hluta af Skaftá yfir
bakka sína í því skyni að græða
upp sandana, sem hún hefir
flutt ofan af öræfum um liðnar
aldir og safnazt hafa fyrir á flat-
lendinu, þar sem vindarnir þyrla
kornunum fram og aftur, svo að
gróður fær aldrei stundarfrið.
Þetta atriði eitt út af fyrir sig,
í starfsemi Leiðólfs eða þeirra
bræðra, er svo sérstætt og frá-
sagnarvart, að rúm er ekki til
þess hér, enda enginn hlutur
eðlilegri en að framtaks þessa
sé sérstaklega getið, svo merkt
er það og mikilsvert. Því er þess
vegna ætlað sérstakt rúm í Frey
við annað tækifæri.
Af framanskráðu er auðsætt,
að orkan fer ekki til ónýtis hér,
enda er hún að sjálfsögðu notuð
til allra heimilisþarfa, sem orku
krefjast, og ekki bara til ljósa.
Þegar farið er um veginn og
horft hingað heim að kvöldlagi
er myrkur hjúpar landið, þá er
ljósadýrðin hér í sambyggðinni
rétt eins og í bæ eða borg. Við
ljós og yl vatnsorkunnar eru
störfin unnin og menningaratriði
leyst úr læðingi. Félagsheimilið,
sem þarna er að rísa, á að verða
samkomustaður sveitarinnar og
líklega skólastaður. Hér er nóg
land, þó að fleiri komi og sam-
byggiðin aukizt. Framundan er
víðáttumikið svæði norðan Skaft
ár, Stjórnarsandurinn, sem nú
er auðn, en verður 2000 hektara
graslenda um nokkur ár, þegar
dælustöðin er búin að brynna
landsvæði þessu með hæfilegu
magni jökulleðju- og frjóefna-
þrungnu vatni úr Skaftá. Hér
er merkilegt starf unnið til
gagns fyrir þá, sem hérna byggja
og búa um komandi tíma. Þar
verður nytjaland, sem nú er
eyðimörk. En ekki nóg með það.
Að byggingabaki, í snarbrattri
hlíðinni fyrir ofan, er einnig ver-
ið að ræktunarstarfi. Brekkurn-
ar voru að vísu grónar að mestu,
en nú hafa þær verið girtar og
vel varðar, svo að þar komist
engin skepna að, því að þar eru
tré gróðursett, þar á skógur að
vaxa. Þar er búið svo mikið að
gera., að á engu íslenzku hemili
mun undirbúningur vera hafinn
1 gær kom kona ein í Hafn-
firði á lögreglustöðina með
mann og afhenti hann
í vörzlu lögreglunnar. —
Þessi ókunni maður hafði á
sunnudagskvöld gefið sig á
tal við mann hennar, og
beðið hann ásjár. Kvaðst
hann vera banhungraður
flóttamaður, er hefði hvergi
höfði sínu að halla. — Vega-
bréf hafði hann að sjálf-
sögðu ekkert og engin skjöl,
sem gæfu til kynna hver
hann er, eða hvaðan hann er.
Tók lögreglan í Hafnarfirði
frumskýrslu af manni þessum.
En afhenti hann síðan útlend-
ingaeftirlitinu til umsjár.
Saga manns þessa er næsta
ótrúleg.
Hann kveðst hafa flúið frá
Ukraínu, ásamt þrem félögum
sínum. Hafi þeir komist til
Tékkóslóvakíu og verið þar 1
nokkra daga. Komist þaðan til
Austurríkis, og þaðan til Frakk-
lands. Þar kveðst maður þessi
hafa komist leynilega út í skip,
í smábæ einum nálægt Bordeau.
Hafi hann leynst í skipinu í þrjá
daga, án þess að skipverjar yrðu
hans varir meðan skipið lá í
höfn. — Og áfram, meðan skip-
ið var á siglingu, hafi honum
tekist að fela sig. Ekkert kvaðst
hann hafa vitað hvert siglt var.
Og ekkert vita hvað skip þetta
var. En hann kvast vita þrjá
fyrstu stafina í nafni skipsins.
Eftir langa siglingu lagðist
að svo stórum heimilisskógi, þar
sem ekki voru neinar leyfar fyr-
ir. I brekkunum hafa á síðustu
7 árum verið gróðursettar 35
þúsund birkiplöntur, sem fengn-
ar hafa verið úr trjáræktunar-
stöð Hermanns Jónassonar, í
Fossvogi. Hafa þær reynzt með
ágætum og varla nokkur planta
eyðilagzt, en vöxturinn er ör,
sem ráða má af því, að hæstu
trén eru nú rétt við tveggja
mannhæða há og fjöldi hefir náð
tveggja metra hæð. Á síðasta
vori voru gróðursettar 2400 barr-
plöntur, fura og greni. Um ör-
lög þeirra er reynsla ekki fengin,
en þarna er skjólsælt undir
hárri hlíð, þarna stendur vatn
ekki við og sólríki er mikið og
ylríki, svo ætla má, að barrvið-
irnir þrífist eins og birkið. Þá
líða ekki margir tugir ára, unz
heimilisskógurinn á Klaustri
gefur gangvið í brú.
En hér er ekki látið staðar
numið. Uppi á brekkunum er af
nógu landi að taka og þeir bræð-
urnir láta sig ekki muna um að
afgirða þar víðlent svæði. Girð-
ingarefni er komið á staðinn og
framkvæmdir byrjaðar. Þar á
svo að sá trjáfræi, fræið spírar,
grær og vex,viðir skulu vaxa og
fræ bera síðar og dreifa því
fram af brekkunum, svo að þar
verði skógi klætt, sem ekki hefir
náðst að gróðursetja plöntur í
bergi og skriðum brekkunnar.
Hér er mikið hlutverk og veg-
legt til úrlausnar. Og hér er ekki
unnið með vantrú á það, sem
koma skal. Hér er verið að klæða
fjallið og græða sandinn. Það er
að vinna fyrir framtíðina. Hér
eru margir að verki og það sem
mest er um vert — hér eru
margir samtaka. Hvað stoðaði
skipið við bryggju. Ekki vissi
hann hvar það var. En eftir lýs-
ingunni að dæma, átti það að
geta Verið í Keflavík. Eftir að
hann sté hér á land fyrir 10—11
dögum, segist hann hafa farið
huldu höfði, og aðallega haft sér
til matar afgang af nesti, er
hann hafði með sér frá Frakk-
landi. Hafði það enst honum all-
an tímann, svo að hann gat dreg-
ið fram lífið, þangað til á laug-
ardag. Hann treysti sér ekki til
að lifa á því lengur.
Maður þessf kvaðst vera 28 ára
gamall. Er öll frásögn hans tor-
tryggileg. Á hinn bóginn ein-
kennilegt, hvaða hag hann kann
að sjá sér í því, að segja ekki
eins og er.
Hann hefir verið útskurðaður
í gæzluvarðhald og situr í
„Steininum“. Var svo lagt fyrir
hann í gærkvöldi, að hann skyldi
nota tækifærið til morguns til
að skrifa nánari skýrslu, hvern-
ig á ferðum hans stendur. Mætti
hann skrifa skýrsluna á því máli,
er honum líkaði bezt, m. a. rúss-
nesku, ef honum biði svo við að
horfa.
Samkvæmt seinustu fregnum,
sem blaðinu hafa borist um
framburð manns þessa, hefir það
komið í ljós, að ekkert franskt
skip hefir komið hingað til lands
á hinum tiltekna tíma. Svo að
eitthvað hlýtur að vera bogið við
þá staðhæfingu í framburði
hans, hvað sem öðru líður.
Mbl. 14. nóv.
það, ef einn vildi þetta og annar
hitt? Jafnvel þeir bræðranna,
sem fluttir eru að heiman og
búa fjarri Klaustri allan ársins
hring, eru einnig með í starfi af
lífi og sál. Máttur samtakanna
er milcill, en hvergi verður ár-
angur hans eins ávaxtaríkur og
þar, sem uppskeran er nokkuð
í framsýn. Þar verður að vinna
vel og lengi í trú á það, sem unn
ið er fyrir, en síðar verða ríku-
legir ávextir uppskerunnar,
enda þá búið til svo mikils að
vinna.
☆
Frá Klaustri fer ég til baka
sömu leið og ég kom með bíln-
um. Ég fer um veginn í gegn um
hraunin, sem runnu um land
það fyrir 165 árum síðan. Á þeim
er víða að koma gróður, og þar
sem Skaftá hefir flætt um hin
síðari ár, eru góðir hagar komn-
ir. Hún hefir fyllt gjótur og ó-
færur og þar hefir gróður fest
rætur, sem aur og leðja hefir
jafnað. Ég sagði við samferða-
mennina í bílnum, er við ókum
í gegn um hraunið: Hér þarf að
fljúga yfir með nokkrar smá-
lestir trjáfræs og dreifa því um
hraunið. Eftir að hafa hugleitt,
hvað felst í ræktunarfram-
kvæmd bræðranna á Klaustri
sýnist mér það ekki nema eðli-
legt hlutverk annarra aðila að
veita vatni á ógróna „Stjórnar-
sanda“ þessa lands og dreifa trjá
fræi um heiðar eða hraun í þeim
tilgangi að þar vaxi vænir viðir.
Að baki hverri framkvæmd
stendur hugsjón og svo þarf trú
á gildi framkvæmdarinnar. Allt
þetta hlýtur að vera sameinað í
samstarfi þeirra b r æ ð r a á
Klaustri.
—FREYR, okt. 1950
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 50.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
BÁRUGATA 22 REYKJAVÍK