Lögberg - 11.10.1951, Blaðsíða 2

2
i
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 11. OKTÓBER, 1951
Hústóftin, sem grafin var upp, hefir verið 30
kúa fjós Njóls bónda
Hefir verið yzf og vesiast í hinni .--------------------------
fornu bæjarhúsaþyrpingu, sem gerðir þeirra verið úr við eða
brann á söguöld.
Kristján Eldjárn, þjóðminja-
vörður, er nú kominn heim
að loknu verki við uppgröft-
inn á Bergþórshvoli. Ræddi
hann við fréttamenn í gær
og skýrði þeim að nokkru
frá árangri rannsóknanna.
Ég tel, að svo megi segja, að
rannsóknum sé lokið þarna
og varla verði grafið meira
á okkar dögum.
RANNSÓKNIR þær, sem nú
fóru fram á Bergþórshvoli voru
sem fyrr hefir verið frá sagt,
framhald rannsókna þeirra, sem
Matthías Þórðarson, þjóðminja-
vörður, gerði árin 1927 og 1928.
Þar sem nú er í undirbúningi
ný útgáfa af Njálu hjá Fornrita-
félaginu undir handleiðslu Ein-
ars jól. Sveinssonar, þótti rétt að
ljúka rannsóknunum þarna
áður. —
í fyrra voru grafnar þarna
nokkrar gryfjur til athugana og
var þá komið niður á brunalag
frá fyrstu mannvistarárum
þessum stað og fullsannað, að
þar hefði bær brunnið á sögu-
öld, svo að staðhæfing Njálu um
þetta var fullsönnuð. Hins veg-
ar var öll nánari rannsókn
þessu eftir. —
Mikið verk.
Síðan fór Kristján Eldjárn
austur að Bergþórshvoli 3. sept.
torfi. Flórinn hefir verið eftir
miðju gólfi endilöngu, en básar
hvorum megin, svo að kýr sneru
höfðum til veggja. Er gerð þessa
fjóss mjög lík því, sem var á
Stöng í Þjórsárdal, enda er þessi
gerð fjósa alþekkt úr fornöld og
fram eftir öldum hér á landi.
„Ók skarni á hóla".
Ef hér er um að ræða fjós
Njáls bónda, sem verður að telj- hvoli, þaf sem þær höfðu gist
furða, en nokkru ofar í jarðveg-
inum fundust ýmsir smáhlutir
svo sem snældusnúðar úr steini,
kambabrot úr beini, hnífur vik-
ursteinar, mörg brýni, útlend að
gerð. Að líkindum eru brýni
þessi frá seinni tímum, en gætu
þó verið frá fornöld, því að er-
lend brýni hafa verið flutt inn í
fornöld og á öllum tímum síðan.
Koma manni þá í hug orð
Njálu, er farandkonur komu að
Hlíðarenda, og Hallgerður
spurði þær frétta frá Bergþórs-
við þriðja^ mann og hóf verkið,
sem stóð til 20. sept. Með hon
um voru þeir Halldór Jónsson,
kennari, og Gísli Gestsson, starfs
maður þjóðminjasafnsins, en
auk þeirra unnu með þeim að
greftrinum nokkrir menn úr
sveitinni. Þjóðminjavörður tók
það og fram, að séra Sigurður
Haukdal á Bergþórshvoli hefði
veitt þeim alla aðstoð, er hann
mátti.
Yzl og veslasl í bæjarhólnum.
Var nú hafizt handa og gráfið
niður yzt og vestast í bæjar-
hólnum, vestan við peningshús,
sem nú standa á þeim stað, er
Matthías Þórðarson rannsakaði
1928 og fann brunaleifar all-
miklar.
Hægi að fylgja jöðrum
brunalagsins.
Um tvo metra undir gras-
sverði var komið niður á bruna-
lag, og var síðan grafið út fyrir
það og fylgt jaðri þess. Sjást þar
greinilega, að hús hafði brunnið,
og var þetta hús auðsjáanlega
írá fyrstu dögum mannvistar,
því engar mannvistarleifar fund
ust, þegar dýpra var grafið.
Mótaði fyrir hverri stoð.
Fyrst í stað var ekki vel ljóst,
hvers kyns hús þetta var. 1
brunajaðrinum sást móta fyrir
hverri stoð með jöfnu millibili,
og þar sem stoðirnar höfðu ekki
staðið á steinum, vegna þess að
grjót er nálega ekki til í landar-
eigninni, höfðu þær staðið nokk-
uð í jörð við veggina, og var
fótur þeirra því oft lítið brunn-
inn. Fundust stoðarfætur þann-
ig með jöfnum millibilum, einn-
ig dyrastafir.
Var þannig grafið kringum
hússtæði þetta og fylgt veggj-
um. Kom þá í ljós, að hús þetta
hafði verið um 14 metra langt
og 4 metra breitt.
Fjós Njáls bónda.
Þegar farið var að grafa inn-
an úr hússtæði þessu og skammt
var komið inn frá dyrum, sem
höfðu verið á enda hússins, sást
svört rák í gólfinu undir sjálfu
brunalaginu og kom í ljós, að
þetta var flór og einnig fundust
þar nokkrir hellusteinar, sem
notaðir hafa verið í flórinn, þótt
smátt væri til af þejrri vöru. —
Einnig sást greinilega móta
fyrir básunum, og hafa milli-
ast allsennilegt, hefir kúaeign
hans verið allmikil, því að fjós-
ið hefir tekið um 30 kýr, líklega
aðeins mjólkurkýr, því að geld-
neyti hafa varla verið höfð í svo
vönduðu fjósi og mjög gengið
úti. Hefir Njáll því fengið nóg
„skarn“ til að „aka á hóla“ eins
og sagan segir, að hann hafi gert
nágrönnum sínum til forundr-
unar.
Kannske brýni Skarphéðins?
í þessari fjóstólft fannst ekk-
ert af gripum, sem varla er að
nóttina áður. Sögðu þær, að
Njáll hefði „stritazt við að sitja“,
en synir Njáls höfðu sitthvað að.
„Skarphéðinn hvatti öxi, Grím-
ur skepti spjót og Helgi hnauð
hjalt á spjót“. Kannske er þarna
komið brýni Skarphéðins, það
er hann hvatti öxi sína með. Úr
því fæst aldrei skorið.
Lílið hús lil hliðar.
Til hliðar við þetta fjós sást
móta fyrir afhýsi, sem kannske
hefir verið innangengt í úr fjós-
inu. Er það til hægri handar við
Flutt við útför Póls Reykdal
Lundar, 15. sepi., 1951
Eftir séra
JÓHANN FREDRIKSSON
Páll Reykdal var fæddur
heima á Islandi á Úlfsstöðum í
Reykholtsdal. Foreldrar hans
voru hjónin Helga Jónsdóttir og
Árni Jónsson frá Deildartungu
í Borgarfirði. Páll kom í þessa
bygð fyrir 62 árum síðan, 1889,
þá 11 ára gamall. Hann var því
einn af frumbyggjum þessarar
bygðar. Páll var óefað þarfasti
og athafnamesti n^aður sveitar
sinnar þann tíma sem hann
dvaldi hér, um 40 ára skeið.
Björn Stefánsson lögmaður
skrifaði um Pál í sveitar-sögu
Álftavatns- og Grunnavatns-
bygða. Saga þessarar sveitar
verður aldrei fullsögð nema Páll
komi við sögu og hann mun
alltaf í röð okkar merkustu og
beztu manna.
Þegar Páll var aðeins ungling-
ur leituðu oft ungir sem gámlir
til hans með vandamál sín. Hann
rétti ætíð hjálparhönd eftir
beztu getu. Það var hans hjart-
ans löngun að greiða götu veg-
farandans og ánægjan að geta
Dað var honum fullnæg borgun.
Páll var fallinn til forustu,
enda var hann oft sjálfsagður
leiðtogi hvort sem var á gleði-
mótum eða úr vöndu að ráða.
Ég get ekki gert mér í hugar-
lund að nokkur hafi getað
gleymt Páli, sem einu sinni sá
.íann eða heyrði til hans. Hann
var svo tígulegur, karlmannleg-
ur og áhrifamikill. Það var oft
að hann gagntók mann og ávann
sér traust og virðingu hvort sem
hann var með eða móti.
Ég mætti Páli fyrst fyrir 17
árum síðan, það var við kirkju.
Það sem hann sagði við mig
hefir ef til vill mátt misskilja.
En hann gagntók mig, það var
einlægnin, hreinskilnin, hið
drengilega og bróðurlega við-
mót hans. Ég hefi mætt Páli oft
síðan og alltaf fallið hann betur
við hverja viðkynningu.
Páll var allra mann hjálpsam-
astur. Gömlu frumbyggjarnir
okkar áttu oft erfitt með ensk-
una, hann las, þ^ftdi og skrifaði
fyrir þá, greiddi götu þeirra og
fór oft með þeim langan Jeg.
Þeir báru djúpan þakklætis- og
bróðurhug til Páls. Hann átti
ítök í margra hjörtum frá því
fyrsta. *
Páll var mikill og góður mað-
ur og lífið og sálin í þessari
bygð um langan tíma.
Síðastliðinn febrúar stóð Páll
á þessum palli og talaði til
íþróttafélagsins GRETTIR, sem
hann stofnaði og leit eftir í
mörg ár, og hvatti unglingana til
að iðka fagrar íþróttir. Hann
hvatti alla til drengskaps og
dáða. Páll var með afbrigðum
góður íþróttamaður á sinni tíð
Allt fram á seinasta áfanga ævi
sinnar hvatti hann til dreng-
skaps og dáða.
Páll var mælskur og ræðu-
maður hinn bezti hvort sem var
á íslenzka eða enska tungu.
Sumt sem hann sagði, og marg-
ar ræður hans, munu lengi í
manna minnum. Ein ræðan var
sú, sem hann flutti á 60 ára af-
mæli þessarar bygðar. I lausri
þýðingu hef ég eftir endalokin
í ávarpi hans:
„Það hefir sannast að í landi
sem drýpur í mjólk og hunangi
þar er fólk oft latt og veigalítið.
Fólk í þessari bygð hefir ekki
verið það. Fólk, sem flutt hefir
úr þessari bygð víðsvegar um
Canada og Bandaríkin, hefir
reynzt fyllilega í meðallagi í
hvaða stöðu sem það hefir gegnt.
Það er erfitt að rækta hér korn
því landið er ekki til þess fallið,
það er erfitt að ala hér gripi,
því landið er ekki til þess fallið.
En við höfum eignast annað
verðmætara. Þessi bygð hefir
eignast margt af frábærilega
góðu fólki“.
Þannig talaði Páll um sveit-
ina sína sem hann elskaði. Páll
var einn af þessum miklu mönn-
um, sem sveitin hefir átt, sveit
sinni og þjóð til sóma.
Páll hefir bygt sér ódauðlega
minnisvarða í hjörtum allra sem
þekktu hann og meta mikinn
mann og góðan dreng.
Ég sagði áðan, að fyrir stuttu
síðan hefði Páll staðið á þessum
palli og kvatt okkur til dreng-
skaps og dáða. Ég mun lengi sjá
og heyra okkar tígulegu sveitar-
hetju hvetja okkur.
Ég vil enda með broti úr kvæði
eftir Ágúst Magnússon, sem mér
finnst vera í Pals anda:
„Sú minning er blönduð söknuði
sárum,
sundraður hópur, stórt komið
skarð,
fylking vor þynnist með
fjölgandi árum,
forlaga dómi því hlýða hver
varð.
En svo koma aðrir sem eyðurnar
fyiia,
öflugri, mentaðri, drengir og
fljóð,
því skulum við hugglöð, strengi
svo stilla,
að stefni til sigurs vor íslenzka
þjóð“.
Við kveðjum þig góðí vinur,
þökkum þér fyrir samleiðina og
allt gott sem þú gafst okkur. —
Drottinn blessi minningu þína í
hjörtum allra sem elska góðan
dreng. Amen.
langvegg skammt innar af dyr-
um. Hefir hús 'þetta einnig
tírunnið.
Skáli byggður á grunninum.
Eftir að fjós þetta hefir brunn-
ið, hefir grunnur þess staðið ó-
hreyfður um sinn og ekki verið
byggt á honum næstu áratugi.
En litlu ofar í jarðveginum sést,
að á miðöldum hefir verið byggð
ur skáli á fjósgrunninum, og var
það mannabústaður. Þar fund-
ust flestir þeirra hluta, sem getið
var áður, en ekki er auðvelt að
ákveða aldur skálans eftir þeim,
Enn ofar í jarðveginum sést og
gólf einnar eða tveggja síðari
bygginga.
Engar bæjarbrunarústir
fundnar.
Nú hefir naér allur bæjarhóll-
inn á Bergþórshvoli verið rann-
sakaður, svo að útilokað verður
að telja, að þar finnist stæði
brunnins bæjar, enda er það
kannske ekki að undra, því að
bærinn mun hafa staðið alla tíð
á sama stað og þá verið reistur
af grunni eftir Njálsbrennu og
brunarústum þar með verið rutt
brott, svo að þeirra sér nú ekki
stað. Öllu bæjarstæðinu er og
margraskað af margendurtekn-
urteknum byggingum.
Vindur stóð á austan.
Ef fjós Njáls bónda hefir stað-
ið vestast í hinni fornu bæjar-
húsaþyrpingu er ekkert ólíklegt,
að eldurinn bærist í það, því að
Njálssaga hermir, að vindur hafi
staðið á austan. Brunaleifarnar
hafa því geymzt af þessu húsi
einu íyrir það eitt, að þar var
ekki byggt af nýjli, þegar að
brunanum loknum.
Merkar rannsóknir.
Þótt bæjarstæði Njáls hafi
ekki fundizt sjálft og brunaleif-
ar þar, eru þó fengnar með rann-
sóknum þessum sterkar líkur
fyrir því, að Bergþórshvoll hafi
brunnið á söguöld og er það
hinn merkasti árangur, og verða
rannsóknir þessar því að teljast
meðal merkustu fornleifarann-
sókna hér á landi hin síðari ár.
—TÍMINN, 23. sept.
Fræðslumynd um ísland
Myndin fjallar að mestu um
atvinnuvegi þjóðarinnar
Undanfarnar vikur hefir
franskur kvikmyndatökustjóri
ásamt tveimur kvikmyndatöku-
mönnum unnið að því að gera
kvikmynd um ísland á vegum
efnahagssamvinnustjórnar-
innar.
Kvikmynd þessi verður fræð-
slumynd og mun hún verða að
mestu leyti svipuð öðrum fræð-
slumyndum sem gerðar hafa
verið um starfsemi Marshallá-
ætlunarinnar í öðrum löndum
Evrópu, svo sem t. d. Noregi,
Danmörku, Englandi og víðar.
Efni myndarinnar fjallar mest
megnis um atvinnuvegi Þjóðar-
innar, bæði til lands og til sjávar,
og þó einkum þá þætti þeirra er
MarshSlláætlunin hefir haft ein-
hver afskipti af, og má þar telja
eftirfarandi:
Hinar nýju Sogs- og Laxár-
virkjanir; framleiðsla á karfal-
ýsi og karfamjöli í verksmiðjum
og voru myndir af þessari starf-
semi teknar mestmegnis í hinni
nýju Faxaverksmnðju í Reykja-
vík; vinna og pökkun á fiskflök-
um til útflutnings til Bandaríkj-
anna og annara landa og var
þessi starfsemi kvikmynduð í
hraðfyrstihúsi Haraldar Böðvars
sonar á Akranesi; svipmyndir
frá klæðaverksmiðjunum og
ullarþvottastöðinni á Akureyri;
saltfiskþurkkun í einni af hinum
nýju saltfiskþurrkunarstöðvum
í nágrenni Reykjavíkur; hey-
skapur með nýjustu tækjum og
vélum; framræsla á landi, jarð
vegrannsóknir og önnur land-
búnaðarstörf. Einnig hafa verið
teknar myndir af borun eftir
gufu og heitu vatni á hverasvæð-
inu við Námaskarð, gufugosinu
hjá Krýsuvík, gróðurhúsum og
ræktun tómata o^ annars græn-
metis í Hveragarði og víðar, Hita
veitunni í Reykjavík, jafnframt
því sem fagrir staðir og ýmis
merkileg náttúrufyrirbrigði hafa
verið kvikmynduð.
Þegar kvikmynd þessi er til-
búin til sýninga, sem mun vænt-
anlega verða snemma á næsta
ári, mun hún verða sýnd í öllum
löndum Vestur Evrópu og í
Bandaríkjunum, jafnframt því
sem hún mun verða sýnd hér á
landi.
Þeir sem unnið hafa að kvik-
myndatöku þessari eru George
Iabrousse, kvikmyndatökustjóri
en hann er fastur starfsmaður
hjá skrifstofu efnahagssamvinnu
stjórnarinnar fyrir Evrópu í
París, og Pierre Levent, franskur
kvikmpndatökumaður. Þeim til
aðstoðar er Magnús Jóhannesson
útvarpsvirki, en hann hefir feng-
ist allmikið við töku kvikmynda
hér á landi.
—Vísir, 27. ágúst
Minningarorð
íslendingar næstmestir mat-
matmenn í Evrópu
320 hilaeiningar daglega á hvern
íbúa landsins umfram þarfir
líkamans.
Landbúnaðar- og matvæla-
stofnun S. Þ. hefir gertf
skýrslu um neyzlu matvæla
í löndum í Norðurálfu, og
kemur í ljós af henni, að
neyzla er hér á landi næst-
mest á hvern einstakling,
miðað við hitaeiningar.
írar melþjóðin.
írar eru efstir á blaðinu og er
neyzla þeirra táknuð með töl-
unni 109. Næstir koma íslend-
ingar með 105, Svíar 104, Sviss-
lendingar 102, Bretar 101, Danir
og Finnar 100, Norðmenn 99,
Hollendingar 96, Belgar, Lúxem-
borgarmenn og Frakkar 90,
Vestur-Þjóðverjar 86 og Austur-
ríkismenn 85. Matarneysla með-
al íslendings er því um það bil
fimmtungi meiri en þeirra
þjóða, sem lægstar eru í þessari
skýrslu.
Borðað fyrir 16 þúsund menn
aukalega á íslandi.
Nú mun talið, að hver maður
þurfi ekki nema 3000 hitaein-
ingar á dag sér til viðhalds, en
hér á landi mun neyzlan vera að
meðaltali um 3320 hitaeiningar
daglega, samkvæmt þessum
skýrslum. Þó er mjög vafasamt,
að öll matvælaneyzla komi
fram, því alveg tvímælalaust
koma ekki öll kurl til grafar um
innlenda framleiðslu, er fer til
heimilisnota, svo að sennilega er
þessi tala lægri en rétt er.
Sé miðað við tölu matvæla-
stofnunarinnar er hér borðað
borðað fyrir sextán þúsund
manns aukalega og umfram það
sem er þörf á. Við gætum með
öðrum orðum tekið sextán þús-
und manns í fæði, án þess að
kosta neinu til eða neinn liði við
það baga, ef neyzlunni væri hag-
að eftir þörfum mannsins.
Orðnir miklir malmenn.
Það má því með sanni segja,
að við séum orðnir í fremstu röð
matmanna meðal þjóðanna. Fyr-
ir stríðið voru Danir hæstir með
hitaeiningar á hvern íbúa, að
svo miklu leyti sem slíkar tölur
voru fyrir hendi. En nú höfum
við skákað þeim rækilega, enda
er neyzla þeirra nú 1% minni
en áður var.
—TÍMINN, 15. sept.
Þann 14. apríl síðastliðinn lézt
að heimili sínu í grend við Swan
River, Man. ekkjan Jónasína
Jónasdóttir Laxdal.
Hún var fædd árið 1869 á
Borgum á Skógarströnd þar sem
foreldrar hennar Jónas Daníels-
Bon og Guðbjörg Jónasdóttir
bjuggu. Árið 1893 fluttist hún
til þessa lands og settist að hjá
foreldrum sínum í Mouse River
byggð í Norður Dakota, en þau
höfðu flutt vestur nokkrum ár-
um áður. Tveimur árum seinna
gekk hún að eiga Guðmund Jó-
hannsson Laxdal; hann var ætt-
aður frá Laxárdal á Skógar-
strönd. Árið 1899 fluttu þau til
Swan River byggðar, sem var
þá rétt að myndast og voru því
með þeim fyrstu sem að fluttu
í þá nýlendu. Mann sinn misti
Jónasína fyrir sjö árum. Þeim
varð níu barna auðið sem öll
komust til fullorðins ára og eru
öll á lífi að undanteknum yngsta
drengnum, sem dó fyrir nokkr-
um árum. Nöfn barnanna, 6
dætra og þriggja drengja eru
sem hér greinir: Málfríður
(Mrs. W. H. Steward, Benito,
Man.), Kristín (Mrs. H. Corngal,
Swan River), Jótífenna (Mrs. W.
Taylor, Swan River), Emily *
Guðný (Mrs. S. Einarsson Mini-
tonas) Ingibjörg og Anna sem
bjuggu með móður sinni, Ingi-
mar í Churchbridge, Sask.,
Daníel, sem hefir staðið fyrir
búi hjá móður sinni og Jónas
dáinn eins og fyrr getur. Jónas-
ína heit. átti fjórar alsystur:
Guðnýju, ekkju Einars Breið-
fjörð, Upham, N.D.; Solveigu,
sem er dáin fyrir mörgum ár-
um; Júlíönu (Mrs. B. Finnsson,
Swan River) og Ingveldi, heima
á íslandi. Hún átti einnig sjö
hálfsystkini og eru nöfn þeirra
þessi: Kristín (Mrs. Meadow),
Guðrún (Mrs. Donaldson), Guð-
björg (Mrs. Johnson), Ingibjörg
(dáin) Hlíf (dáin), Halldór og
Jóhann.
Jónasína missti sjónina fyrir
mörgum árum, en bar það mót-
læti með stakri ró pg var hún
jafnan glöð í geði, þó að ellin
legði hana að velli um síðari ár-
in svo að hún varð að halda sig
við rúmið mest megnis. Börn
hennar stunduðu hana með
mestu umhyggjusemi og skemtu
henni með lestri íslenzkra bóka
og blaða, og sýnir það að hún
hafði innrætt þeim góða og
gamla íslenzka menning.
Jónasína var jarðsett við hlið
bónda síns og sonar í íslenzka
grafreitnum fyrir vestan Swan
River.
Blessuð sé minning hennar!
S. E.
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sen» fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir tem
eiga ógreidda eldri árgangaHeru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
FREYJUGATA 34 . REYKJAVÍK