Lögberg - 11.10.1951, Blaðsíða 4

i
4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 11. OKTÓBER, 1951
P
Eögterg
OeflíS flt hvern flmtudag af
THE COLUMBIAPRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEÍ3, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
BDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Rritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Seeond Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Hin mikla þörf og hin sjálfsagða úrlausn
Þó einmuna blíða ríki yfir borg og bygð þessa dag-
ana, sem vonandi er að haldist sem lengst, verður sú
staðrejmd eigi umflú'n, að áður en tiltöluíega langt um
líði megi vænta vetrar, sem enginn veit hvað geymir í
skauti sínu; hann getur orðið mildur og þjáll í viðmóti,
.en svo er hitt ekki óhugsandi að hann verði kaldrifj-
aður og ómjúkur á manninn, því slík hafa dæmin gefist
ávalt öðru hvoru á liðnum árum.
Við aðkomu vetrar verða þeir að jafnaði hreint
ekki svo fáir, er standa berskjaldaðir gegn þungum og
lítt viðráðanlegum búsifjum; margir eru þeir, sem úr
litlu hafa að moða, og þá ekki sízt vegna hinnar gífur-
'■r, °S óeðlilegu dýrtíðar, er þjakar kosti láglauna
stéttanna, og hinna, sem draga fram lífið á ófullnægj-
andi ellistyrk; margir eru hrumir og þarfnast mann-
úðlegrar aðbúðar; margir fáklæddir, sem þurfa á hlýju
að halda, en geta ekki af sjálfsdáð veitt sér hana; mörg
börn standa uppi munaðarlaus; þörfin á hjálp er mikil
og aðkallandi, og hin sjálfsagða úrlausn verður fólgin
í því, að þeir, sem af einhverju hafa að miðla, Játi ekki
sinn hlut eftir liggja, er til þess kemur að bæta úr þörf
meðbræðra okkar og systra, er atvikin hafa rekið upp
á sker.
Nú er á ný hafin hin árlega fjársöfnun til Líknar-
samlags Winnipegborgar, og nemur upphæð sú, sem
talið er óhjákvæmilegt að safnað skuli, freklega sex
hundruð þúsund dollurum; stofnanir þær, sem góðs
njóta úr sjóði Líknarsamlagsins eru tuttugu og níu að
tölu, og verðskulda allar þann stuðning, er þeim fram-
ast verður látinn í té.
Með kærleiksríku hjartalagi má stytta veturinn, og
gera hann þolanlegri þeim, er af ýmissum ástæðum
voru ekki sem bezt við honum búnir og fáa áttu að.
Það er siðferðisleg skylda þeirra, sem njóta at-
vinnu og heillar heilsu, að koma fagnandi til liðs við
þá, sem ver eru á vegi staddir og veita inn í umhverfi
þeirra birtu og yl.
#/Facfrs Abouf- lceland#/
Slíkt er heiti á nýrri og laglegri bók, sem Ólafur
Hansson mentaskólakennari hefir samið með aðstoð
Gunnars Norland, en að útgáfunni stendur Menningar-
sjóður íslands; bók þessi er, eins og nafnið bendir til,
samin á ensku, og kemur að góðu haldi enskumælandi
ferðamönnum og þeim öðrum, er kynnast vilja í nokkr-
um megindráttum landi og þjóð; vitaskuld er hér ein-
ungis um stutt yfirlit að ræða, þar sem bókin telur ein-
ungis áttatíu blaðsíður, en á því er þó engu að síður
margt og merkilegt að græða af samanþjöppuðum
fróðleik varðandi viðskiptalíf, stjórnarfar og andlega
menningu íslenzku þjóðarinnar.
Porsíðu bókarinnar skreytir kort af íslandi ásamt
þjóðfána íslands; er prentun hvors um sig að öllu hin
ágætasta.
í fyrsta kafla bókarinnar er lýst stærð landsins og
legu þess og fylgja honum nokkrar ágætar myndir;
næst er sagt frá uppruna fólksins, sem landið byggir,
getið helztu bæja og ýmissa hinna helztu sögulegu við-
burða; frá stjórnskipulaginu og flokkun þess, er all-
skilmerkilega greint, ásamt yfirliti yfir félagsmálalög-
gjöf og atvinnumál; bókin flytur ágæta mynd af forseta
Íslands, herra Sveini Björnssyni, ásamt umsögn um
margþættan æviferil hans; ennfremur getur að líta í
bókinni mynd Steingríms Steinþórssonar forsætisráð-
herríi og Bjarna Benpdiktssonar utanríkisráðherra, svo
og mynd af stúlku í íslenzkum þjóðbúningi; getið er að
nokkru lista og vísinda, og þeirra manna, er á þeim
vettvangi hafa talist til brautryðjenda, svo.sem Einars
Jónssonar, Ásgríms Jónssonar og Jóhannesar Kjarval,
og Níelsar Finsen á sviði læknisvísindanna; myndir af
Alþingishúsinu, Háskóla íslands og fleiri stórbygging-
um prýða bókina, þó eigi verði þær hér taldar.
Markaskráin yfir rithöfunda, fræðimenn og skáld,
hefði vel mátt vera nokkru nákvæmari, og úr því að
seilst var út fyrir landsteinana á annað borð, því var
þá jafn ágætur fræðimaður og dr. Halldór Hermanns-
son settur hjá, eða þeir dr. Richard Beck og dr. Stefán
Einarsson?
Vikið er nokkuð að þróun hljómlistar á íslandi,
helztu sönglagahöfunda minst, og Páls ísólfssonar sér-
staklega getið sem víðkunns organista, söngstjóra og
sönglagahöfundar.
Kort af íslandi, sem nær yfir heila opnu í bókinni,
eykur mjög á gildi hennar og gerir mönnum, jafnt í ná-
vist sem hugsýn, auðrataðra um landið; bókinni lýkur
með nóteruðum þjóðsöngnum, Ó, Guð vors lands. —
Þessi fróðlega og fallega bók kostar póstfrítt $1.25
og fæst í Björnsson’s Book Store, 702 Sargent Avenue.
Winnipeg. *
NeyzluvalniS breyttisi við Heklugosið:
Sápan hæf-t-i að freyða í þvottinum
vegna steinefna í vatninu
Eftir Heklugosið tóku húsmæður á stóru svæði í Rangár-
vallasýslu eftir því, að sápa freyddi ekki í þvottavatninu,
eins og þær höfðu vanizt, og heimilisfólkið kvartaði allt
undan annarlegu bragði af vatninu.
Nú hefir iðnaðardeild atvinnu-
deildar Háskóla Islands rann-
sakað vatnið í fjölmörgum upp-
sprettum og lækjum á þessum
slóðum og efnagreint það. Er
það Gísli Þorkelsson efnafræð-
ingur atvinnudeildarinnar, sem
haft hefir þetta verk með hönd-
um.
Vatnsrannsóknirnar.
Rannsóknir hafa farið fram á
þann hátt, að tekið er sýnishorn
af neyzluvatninu og það efna-
greint í atvinnudeildinni. Hefir
þetta verið gert árlega, allt frá
því að áhrifa Heklugossins fór
að gæta á vatnið og verður hald-
ið áfram, um skeið, eða að
minnsta kosti þar til breytingar
fara aftur að koma í ljós.
Er þetta fyrsta rannsókn af
þéssu tagi og má teljast merki-
leg, þar sem mikilvægt er fyrir
þjóð, sem býr í eldfjallalandi, að
vita hvaða áhrif eldgos geta haft
á neyzluvatnið.
Ásíæðan lil þess, að sápan
freyðir ekki.
Eins og marga mun reka minni
til, drápust skepnur í hraunboll-
um við Heklu eftir gosið, vegna
þess að kolsýra streymdi upp
úr jörðinni og lá í lægðunum.
Nú hefir komið í ljós, að kol-
sýran, sem streymt. hefir frá
Heklu, hefir einnig haft áhrif á
efnasamsetningu vatnsins, og
rannsóknirnar hafa þegar leitt í
ljós ýmsar mikilvægar stað-
reyndir í því sambandi.
Það hefir sem sagt komið í
Ijós, að heimilisfólk á mörgum
bæjum á Landi og Rangárvöll-
um, niður að Geldingalæk og
austur að Keldum, sem fann
annarlegt bragð að vatninu eft-
ir Heklugosið, hefir haft á réttu
að standa, því að vatnið er nú
allt annað en það áður var. Enn-
fremur er nú fundin ástæðan
fyrir því, að sápan freyðir ekki
meir 1 þvottabalanum.
Kolsýran hefir haft þau áhrif
á vatnið, að það er miklu stein-
efnaríkara. Útstreymi hennar
hefir leyst upp steinefni, sem
koma með vatninu. Vatnið verð-
ur hart sem kallað er, og þess
vegna freyðir sápan ekki í þvott-
inum.
Þegar kemba verður sápuna
úr kollinum.
Það er til dæmis ekki ráðlegt
fyrir þá, sem ætla að þvo á sér
hárið, að bera í það mikla sápu,
því að þegar þeir ætla að fara
að þvo hana úr klessist hún í
hárið og situr föst, svo að kemba
verður hana úr aftur, ef menn
vita ekki rétt ráð.
Verður að nota sóda.
Gísli Þorkelsson efnafræðing-
ur hefir ráðlagt fólki á þessu
svæði, sem hefir verið í vand-
ræðum með að þvo úr vatnjnu
eftir Heklugosið að nota sóda í
þvottana, en við það fellur kalk-
ið úr og sápan byrjar að freyða.
Hefir þetta gefizt vel.
Þetta steinefnaríka vatn er
hvergi nærri eins ljúffengt til
drykkjar eins og vatn var áður
á þessum slóðum og harðara við
tunguna en til dæmis hið ferska
Gvendarbrunnavatn.
—TÍMINN, 16. sept.
LÍFSSPEKI.
'Fylgdu tilvísun hjartans, með-
an ævin endist. Ger sífellt meira
og betur, en þú hefir áður gert.
—Fornegiptiskt
☆
Eiginkonan: — Veistu hvað
hefir orðið að kvöldkjólnum
mínum?
Eiginmaðurinn: — Nei, en það
var mjög stór mölfluga að koma
út úr skápnum þínum.
PÁSKAEYJAN
Hún liggur um 360 mílur und-
an strönd Suður-Ameríku. Þar
eru engir skógar og engar ár;
en eldfjall er þar á suð-vestur-
ströndinni, Rana Roraka ca. 1600
feta hátt. En annars er megin
hluti hennar grænu grasi vafin.
En þótt hún hafi svona fátæk-
legan jurtagróður, þá er hún
stórmerkileg, af því að þar hafa
fundist leifar af þjóðmenningu
frá ómuna tíð, höggmyndir,
flestar tröllauknar, sem að sumu
leyti komas't meira en í jafn-
kvisti við stórvirki Forn-Egypta.
Þarna hafa fornfræðingar og
sagnfræðingar mikið við að
glíma. En það er að svara þess-
um spurningum:
Hvaða þjóð var það, sem lét
eftir sig þessar aðdáunarverðu
höggmyndir? Hvaðan var hún
komin og hvernig leið hún und-
ir lok?
Hvernig gátu þeir flutt þessa
feiknastóru einsteininga niðu'r
af eldfjallinu og sett þá' niður á
hina geysistóru steinpalla, sem
þeir standa á.
H v a ð a náttúrubylting var
það, sem sundraði öllu þessu
landflæmi, svo að myndhöggv-
ararnir urðu að hverfa frá hálf-
loknum iðjum?
Af þessum má sjá, að hér er
við ærið rannsóknarefni að
fást. Auk ótal höggmynda af
mönnum og hálfguðum eru þar
líka stóreflis steinpallar með
ströndum fram, eigi færri en
260 og hafa þær ekki staðið Forn
Egyptum að baki, að því er
stærðina snertir; eru þeir sumir
5 metrar á hæð og alt að 120
metrar að lengd. Á þessa stein-
palla eru svo höggmyndirnar
settar. Alt bendir á, að hér sé
um grafreit að ræða frá ómuna-
tíð, og höggmyndirnar muni
vera af konungum og höfðingj-
um afar-voldugs ríkis, sem nú
er sokkið í sæ og elztu sagnir
minnast á og hefir verið nefnt
Atlantis.
Allar eru myndirnar með einu
og sama sniði. Af mannamynd-
unum sést aðeins efri hlutinn;
eru þeir allir uppleitir og djarf-
mannlegir. Misstórar eru þess-
ar standmyndir, eða frá 1 metra
alt að 19 metrum. Fyrir framan
hverja standmynd er leiði undir
hinum stóra steinpalli og ná
mislangt fram. Hvert leiði er
sem kista höggvin í stein og
hella yfir, sem vegur 1000 kg.
Á höfði standmynda þessara er
ávalt höggvin eins konar kó-
róna úr rauðum eldfjallastein. —
Enginn vafi er á, hvaðan efnið
er tekið í þessar tröllauknu
höggmyndir. Verkstæði þessara
listamanna hefir verið þar á
eynni, uppi á eldfjallinu. Þar er
enn ógrynni af hálfgerðum
myndum, alveg eins og þær
voru, þegar ósköpin dundu yfir
og myndhöggvararnir urðu að
hverfa burt frá öllu saman.
Verkstæðið var eldgígurinn uppi
á fjallinu. Stærsti einsteinung-
urinn, sem þar hefir fundist er
ca. 21 meter á hæð.
Fyrir 60 árum sendi Forn-
gripasafn Breta skip og menn ti)
að sækja slíkar höggmyndir. En
er sendimenn koinu aftur, urðu
þeir með sorg að segja, að þeir
hefðu ekki getað tekið nema
eina af hinum smærri myndum,
þó að skipið væri næsta stórt.
Og til að koma þessu trölli fram
á skipið þurfti eigi færri en 300
farmenn enska og 200 eyjar-
skeggja þarlenda.
Fyrir 60 árum fanst trétafla
þar á eynni, rituð undarlegum
rúnum, sem engum hefir enn
tekist að ráða. Það er eina ritn-
ingin, sem fundist hefir þar á
eynni.
Þar hafa fundist menjar af
bústöðum þeirra manna, sem
þarna bjuggu í öndverðu. Það
eru engin smáhýsi; eitt hefir
tekið 40 manns og er því skipt
í eldhús og dagstofu. Sum húsin
eru 35 metrar á lengd. Á einum
stað hafa fundist rústir af heilli
borg.
Húsveggirnir eru málaðir með
kynlegri skreytingu. Þar hafa
líka fundist beinagrindur, sem
bera það með sér, að þjóðflokk-
ur þessi hefir verið sterkur og
stórvaxinn.
Ekki hafa fundist nein deili
til járnverkfæra eða málma. Alt
hefir verið unnið með öxum og
meitlum úr hörðum steini.
Það var hollenski sjóliðsfor-
inginn Roggeveen, sem fann
eyna á páskamorgni 1722. Stóðu
þá allar þessar merkilegu högg-
myndir eins og risar á verði með
ströndum fram.
Nú eru það bændur frá Chile,
sem búa á þessari eyju og eru
alls um 200. En annars gæti eyj-
an ekki fætt nema fáar ^úsundir.
Þar blása löngum- dutlunga-
fullir vindar héðan og handan
svo eigi er þar smáskipum fært
að landi mestan hluta ársins.
Það er því mjög undir kasti
komið, hvort eyjarskeggjar geta
haft samgöngur við umheiminn.
Heyrir þú einhvern tala illa
um þig, skaltu ekki verja þig,
heldur svara: „Hann þekkir ekki
alla mína galla, annars hefði
honum ekki nægt að nefna þenn-
an eina“. —Epiktet
☆
Maðurinn getur ekki fengið á-
hugaverðari dvalarstað en sína
eigin sál. Sé þar samræmi skaltu
sem oftast dvelja þar.
—Marcus Árelíus
☆
Æfðu hið gamla og lærðu hið
nýja, þá getur þú orðið kennari.
—Konfuciu-
Nýjar herstöðvar
Bandaríkjamanna
í Thule
Þaðan á að koma í veg fyrir
kjarnorkuárásir rússneskra
flugmanna.
Kaupmannahöfn. — Banda-
ríkjamenn hafa nú hér um
bil lokið við að gera nýja
bækistöð í Grænlandi. Hún
er í Thule, hér um bil miðja
vegú milli New York og
Murmansk. Er ætlunin, að
þaðan v e r ð i hægt að
varna kjarnorkuárásum rúss
neskra flugvéla.
Rétt eftir stríðið voru hafnar
framkvæmdir í Thule. Var þar
lagður flugvöllur og reist veður-
athugunarstöð. —■ Síðan hafa
Danir tekið við veðurathugunar-
stöðinni og hafa umferðarstjórn
við flugvöllinn.
Afskekkt hérað.
Thule er nyrzta hérað Vestur-
Grænlands. — Þar búa nokkur
hundruð manns, sumt eru hréin-
ir skrælingjar. Nærri má geta,
hvort risaframkvæmdir Banda-
ríkjanna í auðninni hafa ekki
komið þessu fólki á óvart, sem
hafði ekki einu sinni séð venju-
legt gufuskip fyrr en 1945.
Seinna sáu þeir flugvélar og
„jeþpa“, feiknastóra ísbrjóta og
jafnvel kafbáta.
Fluft loftleiðis.
Framkvæmdir við þessar bæki
stöðvar Bandaríkjamanna hófust
fyrir alvöru, þegar Grænlands-
samningur þeirra við Dani hafði
verið undirritaður. Þar sem ís-
inn torveldar mjög alla flutn-
inga, verður að flytja mikið af
efnivörunni loftleiðis. Blað í
Washington skýrir frá því, að
heil skipalest hafi meira að segja
teppst í ísnum, þegar hún var á
leið upp Baffinsflóann. Seinna
losnaði þó um skipin.
Heildarútgafa af skóldritum
rtorðlenzkrar sveitakonu
Þriðja bindið af ritsafni Kristín-
ar Sigfúsdóttur nú komið á
á markaðinn.
ísafoldarprentsmiðja hefir
nú lokið útgáfu sinni á rit-
safni norðlenzku sveitakon-
unnar Kristínar Sigfúsdótt-
ur, sem kunnust er fyrir
leikrit sitt Tengdamömmu,
en það hefir árum saman
verið leikið víðsvegar um
land. En einnig hefir Kristín
ritað skáldsögur og smásög-
ur með slíkum árangri, að
Sigurður Nordal varð til þess
á sínum tíma að vekja at-
hygli á henni og leiða hana
til sætis á bekk íslenzkra
skálda.
Heildarútgáfunni af ritum
Kristínar lýkur með þriðja bind
inu, sem nú er komið á bóka-
markaðinn, en það flytur leik-
ritin Tengdamömmu, Óska-
stundina og Melkorku og smá-
sagnasöfnin Sögur úr sveitinni.
og Sögur úr sveit og bæ. Áður
höfðu leikritin Tengdamamma
og Óskastundin birzt á prenti,
hið fyrra 1923 og Óskastundin
1926. Melkorka hefir hins vegar
ekki verið prentað áður og er
það síðasta skáldrit Kristínar.
Sögur úr sveitinni birtust á
prenti 1924, og það var einmitt
sú bók, sem Sigurður Nordal
vakti athygli á. Sögur úr sveit
og bæ hafa ekki verið prentaðar
áður en sögurnar birst á víð og
dreif í blöðum og tímaritum.
Fyrsta bindi af ritsafni Krist-
ínar f 1 u 11 i endurminningar
hennar, í föðurgarði, sagnir um
gamla sveitunga skáldkonunnar
og ljóð hennar. Annað bindið
flutti skáldsögurnar Gestir og
Gömul saga. Jón úr Vör hefir
séð um útgáfu ritsafnsins og rit-
aði hann að fyrsta bindinu góð-
an formála um ævi og störf
Kristínar Sigfúsdóttur, norð-
lenzku sveitakonunnar, sem
tókst að geta sér frægðarorð á
sviði ritstarfanna.
—Alþbl., 14. sept.
Skandinavar!
Ef þér eigið vini á íslandi, í Noregi, Danmörku eða
Svíþjóð, þá skuluð þér kaupa þeim nýjan kæliskáp eða
þvottavél á Maytag sölu. Við höfum tegundir við allra
hæfi.
Sérstök sending fer frá New York
þann 1. október 1951.
Gjöf frá yður ætti að vera innifalin!
Þessir nauðsynjamunir kosta minna, en samanlagt verð
slíkra erlendra tegunda í heimalandinu.
Maytag Sales & Service
Company
16 N. 4TH ST., GRAND FORKS, NORTH DAKOTA — SÍMI 45377