Lögberg - 08.05.1952, Blaðsíða 5

T
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 8. MAI, 1952
5
***************************
ÁHUGAA4ÁL
LVENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
EIGA STÚLKUR AÐ GANGA HÁSKÓLAVEGINN?
Um þessar mundir eru þús-
undir ungmenna að ljúka próf-
um í háskólum landsins; ekki
hefi ég neinar skýrslur við
hendi, en það mun láta nærri,
að helmingur þessa námsfólks
séu stúlkur. Þetta er að vísu
vottur þess, að núorðið þvki
sjálfsagt að veita stúlkum jafnt
sem drengjum þá mentun, sem
kostur er á, en þó heyrist oft
enn þeirri skoðun haldið fram,
að hærri mentun fyrir stúlkur
sé alls ekki nauðsynleg, því
flestar stúlkur gifti sig og stofni
heimili að námi loknu, það sé
því að kasta peningum á glæ að
leggja þeim fram fé til háskóla-
náms; en ef stúlkan ætlar að
stunda einhverja sérgrein til
þess að fá stöðu utan heimilis
þá sé alt öðru máli að gegna.
Þessi skoðun lýsir tvennu; hún
gefur til kynna, að enn er hús-
móðurstaðan vanmetin; starf
húsmóðurinnar minna metið en
þeirrar konu, sem gegnir opin-
berri stöðu; og í öðru lagi lýsir
þessi hugsunarháttur þeirri
skoðun, að aðalhlutverk ment
unar sé fyrst og fremst að ala
upp sérfræðinga í ýmsum grein-
um, sem geti tekið að sér arð-
vænlegar stöður að náminu
loknu.
Það hefir margoft verið bent
á það í þessum dálkum, að hús-
móðurstaðan er konunni eigin-
legust; í henni nýtur hún sín
bezt og getur komið miklu góðu
til leiðar. — Uppfóstur barna
er mikilsvert hlutverk; sú kona,
sem hefir alið upp góða og nýta
borgara, hefir leyst af hendi
göfugt trúnaðarstarf fyrir þjóð-
félagið; þetta ber almenningi
að skilja og meta. Og sú kona,
sem hefir notið alhliða, al-
mennrar mentunar, er að öðru
jöfnu hæfari til að ala upp víð-
sýna, hugsjónaríka og hugsandi
borgara heldur en sú, sem lítill-
ar mentunar hefir notið. Þar að
auk hafa nú háskólarnir á boð-
stólum kenslu í hússtjórnar-
fræðum og ættti sem flestar
stúlkur, sem háskóla sækja, að
☆ ☆
hagnýta sér þá fræðslu, því vit-
anlega mun æfistarf meiri hluta
ungra kvenna verða það, að
stjórna heimilum og ala þjóð-
félaginu börn, og það starf þarf
undirbúnings við eins og hver
önnur störf. Eins og vikið hefir
verið að í þessum dálkum eiga
stúlkur, sem útskrifaðar eru í
þessum fræðum líka völ á margs
konar arðvænu starfi utan heim-
ilis, ef þær æskja þess.
Þótt nauðsynlegt sé að leggja
stund á sérfræði til undirbún-
ings fyrir ákveðið starf, þá er
það ekki aðalhlutverk mentun-
arinnar, heldur hitt, að efla
greind og glæða hugsjónir nem-
endanna, opna þeim víðara út-
sýni bæði í andlegum og ver-
aldlegum efnum, veita þeim
þekkingu og skilning á því
bezta, sem mannsandinn hefir
framleitt. Frá því sjónarmiði
séð, er auðsætt að ekki er minna
um vert að mæðurnar hafi notið
slíkrar mentunar, því áhrifa
þeirra gætir mest í uppeldi
framtíðarborgara landsins.
Aðstaða húsmóðurinnar er nú
mikið breytt frá því sem áður
var; raforka, vatnsleiðsla og
heimilisvélar hafa nú létt af
henni miklu erfiði, sem féll í
hlut formæðra hennar; henni
gefst því miklu meiri tími en
áður til þess að taka þátt í fé-
lagslífi og almennum málum;
hún hefir nú öðlast jafnrétti vifi
karlmenn í stjórnmálum og hún
ætti að hagnýta sér þau betur
en hún hefir gert fram að þessu,
því margt þarf endurbóta við
á því sviði; en til þess að geta
tekið virkan þátt í almennum
málum verður hún að vera gædd
áhuga, þekkingu og dómgreind;
því meiri mentunar sem hún
hefir aflað sér, því betur getur
hún leyst af hendi þessar utan
heimilis skyldur. Fyrir allar
þessar ástæður, sem að ofan eru
greindar ættu stúlkur, ef þær
eiga þess kost, að ganga háskóla-
veginn engu síður en bræður
þeirra.
☆ ☆
frábærlega vel gerð að allra
dómi. Er vonandi að fólk fjöl-
menni á staðinn, þessar stundir,
og sýni þar með góðan vilja á
því að hlynna að mikilsverðu
málefni heimaþjóðarinnar, sem
er okkur öllum svo kær að sjálf-
sögðu. Hér verður tækifæri fyrir
hvern og einn að sýna áhuga í
verkinu fyrir samvinnu við
stofnþjóðina, og samvinna við
ísland er eitt af aðalmálefnum
okkar Þjóðræknisfélags eins og
flestum er kunnugt.
Látið verkin tala!
Marja Björnsson
Brezkir útgerðarmenn boða hefndarróðstafanir gegn
íslenzkum fiskiskipum
Vill að fiskikaupmenn neiti að
kaupa íslenzkan fisk
Ritari sambands togaraeigenda
í Hull, Mr. Oliver, lét svo um-
mælt, að það myndi hafa heppi-
leg áhrif, ef íslenzkum skipum
yrði neitað um afgreiðslu í Bret-
landi og að fiskikaupmenn neit-
uðu að kaupa af þeim fisk. Kvað
hann nægilega hafa verið troðið
á brezku þjóðinni að undan-
förnu.
Daw Tee Tee — bjargvættur
munaðarlausra barna í 30 ár
FYRIR ÞRJÁTÍU ÁRUM byrj-
aði einkemjileg þrenning að
rannsaka ástandið í sorphverf-
um Rangoon borgar. Þetta voru
tveir karlmenn, sem jafnan voru
mjög fámæltir, en hinn þriðji
virtist vera unglingur. Hann
dró húfu sína niður í augu og
vafði klút upp að nefi, og virtist
vera alveg mállaus. Þetta fólk
læddist kringum ópíumholurnar
og snuddaði fram og aftur um
hliðarstrætin.
UM HALLVEIGARSTAÐI
Fyrir rúmum tveim árum
skýrði ég lítillega frá því í Lög-
bergi, hvað kvenfélögin á Is-
landi hafa verið að gera í sam-
bandi við fyrirhugaða byggingu
Hallveigarstaða. Ég gat þess þar,
að þetta væri og hefði verið um
margra ára skeið eitt hið mesta
áhugamál Bandalags kvenna í
Reykjavík og landsins í heild
sinni, og að sýslufélög, kvenfé-
lög og einstaklingar hefðu lagt
til þess ríkulegar gjafir. Átján
kvenfélög hafa tekið höndum
saman með það að koma þessu í
framkvæmd. Aldarfjórðungur
var þá liðinn frá því að þessu
máli var fyrst hreyft; en vegna
dýrtíðar og þess að nægilegt fé
var aldrei fyrir hendi, var enn
ekki byrjað að reisa húsið. Á til-
gang fyrirtækisins var einnig
minst: að taka á móti stúlkum,
sem koma ókunnugar í höfuð-
stað landsins og leiðbeina þeim
við að koma sér fyrir, hvort
heldur til náms eða í atvinnu-
leit. Þarna verða íbúðir og gisti-
herbergi fyrir námsstúlkur og
aðkomustúlkur er dvelja
Reykjavík um lengri eða
skemmri tíma. Einnig eiga að
verða fundarsalir, lestrarstofur
og fleira í byggingunni. Þetta
er nú í stuttu máli kjarni þessa
máls og mun engum blandast
hugur um að hér er um mjög
þarft fyrirtæki að ræða.
A þeim tveim árum, sem liðið
hafa síðan ég var á íslandi, hefir
enn ekki verið byrjað á verk-
inu, en fjársöfnun hefir þó hald-
ið áfram eins og áður, því þó
seint gangi með þetta þá hefir
engum þeirra, er að þessu vinna,
komið til hugar að leggja árar
í bát. Áhuginn er sá sami og jafn
almennur og hann hefir ávalt
verið frá byrjun. Fyrir nokkrum
grum var farið fram á það við
okkar kvenfélög hér vestra að
þau leituðu fyrir sér um mögu-
leika á því að taka þátt í þe'ssu
fyrirtæki með fjársöfnun hér,
og tók Sambands kvenfélagið vel
í það að reyna að styrkja mál-
efnið, og hefir það síðan haft
málið með höndum. I bessu
augnamiði hafði ég nokkrar
samkomur í fyrrasumar norður
á milli vatnanna, ásamt Ólafi
Hallsson frá Eriksdale, þar sem
við sögðum frá íslandsferð okk-
ar og sýndi ég á þessum sam-
komum ýmsa muni frá íslandi,
sem ég hafði flutt með mér
vestur. Góður rómur var gerður
að þessu, og árangurinn af þessu
hefir orðið sá, að ofurlítill sjóð-
ur hefir myndast; tilraun til
íJfjársöfnunar fyrir þetta mál
verður nú gerð með því að Sam-
bands kvenfélagið í Winnipeg
efnir til tedrykkju í samkomu-
sal kirkjunnar þann 21. maí.
Meðal annars mun ég flytja þar
erindi á ensku um ísland eftir
miðjan daginn, og aftur á ís-
lenzku að kveldinu. Þá mun ég
einnig sýna þar ýmsa fallega
muni tilbúna heima, vefnað og
ýms önnur handverk, sem eru
Hjálparsiarf vegna
munaðarlausra.
Nokkru síðar kom á daginn,
að munaðarlaus börn, sem voru
á flækingi í þessum hverfum,
tóku að hverfa. Loks kom á dag-
inn, að það var þessi undarlega
þrenning, sem fjarlægði börnin.
Mannveran með húfuna og tref-
ilinn reyndist vera foringinn. En
vasaþj ófarnir, eiturlyfj asalarnir
og morðingjarnir í Rangoon upp-
götvuðu aldrei, að þessi dular-
fulli gestur var kona, sem meira
að segja var gift prófessor við
Rangoon-háskóla. Starfið, sem
þrenningin vann, var til bjargar
munaðarlausum börnum, er voru
á flækingi í borginni.
Bjargvættur barnanna.
Þessi kona heitir Daw Tee Tee.
Hún hefir verið við barnavernd-
arnám í Lundúnum. Árið 1923
sneri hún sér til lögreglunnar og
tjáði henni, hvað hún hefði í
hyggju. Lögreglan bað hana ein-
faldlega að forðast þessi hverfi,
En þá fékk hún tvo menn til
samstarfs við sig, og þrenningin
brá sér öll í dularbúning.
Uppeldisheimilið.
Árið 1928 stofnaði Daw Tee
Tee uppeldisheimili, sem á eng
an sinn líka í Burma. Þar safn-
aði hún saman börnum og ungl-
ingum, sem hún hafði hrifið af
glapstigum, og áður en langt um
leið byrjaði lögreglan að senda
henni flækingsbörn og afbrota-
unglinga. Árið 1929 gaf auðugur
maður stórfé til þessa heimilis,
og þá komu fleiri til skjala og
lögðu fram fjármuni og aðra
aðstoð.
Fyrir stríðið voru jafnan tvö
hundruð unglingar í uppeldis-
heimilinu og nutu þar kennslu
í bóklegum og verklegum
greinum.
Stríðsárin.
Rrið 1941 var fyrsta loftárásin
gerð á Rangoon. Þá tóku ungl-
ingarnir í uppeldisstofnuninni
að sér hjálparstarf í borginni,
en þegar óvinaherinn sótti fram,
varð að flytja uppeldisheimilið
til efri hluta Bqrma, og þaðan
flýðu margir unglingar með her-
sveitunum í Burma inn í Ind-
land.
ár. En nú er þetta heimili komið
á lista UNESCO um þær stofn-
anir, sem það veitti fyrirgreiðslu
með sölu styrktarbréfa í ýms-
um löndum. Það ijé, sem á þann
hátt næst, á að nota til þess að
gera Daw Tee Tee kleift að auka
starfssemina og kaupa aftur allt,
sem hún þarf til þess að reka
fullkomna, verklega kennslu í
uppeldismálinu.
—TÍMINN, 3. apríl
Lundúnum, 20. marz. Seint
í gærkvöldi barst Morgun-
blaðinu Reutersskeyti þess
efnis að fiskveiðimenn í
Hull hefðu hótað því að
grípa til hefndarráðstafana
gagnvart íslenzkum fiski-
skipum. Ákvörðun þessi er
t e k i n, segir í skeytinu,
vegna hinna ný-yfirlýstu
takmarkana gegn veiðum
erlendra fiskiskipa við ís-
land, sem felst í útvíkkun
friðunarsvæðisins frá 3 míl
um í 4 mílur.
Brezka utanríkisráðuneytið
hefir að svo komnu máli neitað
að gera athugasemdir sínar við
hinar nýju takmarkanir, sem
tilkynntar voru á miðvikudag,
en ganga í gildi 15. maí. — Tals-
maður ráðuneytisins hefir látið
svo ummælt, að ráðuneytið hafi
málið til athugunar.
—Mbl., 21. marz
Helmingur Hull-floians
siundaði þar veiðar
Varaformaður sambands út-
gerðarmanna, R. P. Ross, sagði,
að brezkir togaraeigendur yrðu
að stíga næsta skrefið. Ríkis-
stjórn Islands, sagði hann, lokar
fiskimiðum, sem eru dýrmæt við
öflun úrvalsfisks og þar sem um
helmingur alls fiskveiðiflotans
frá Hull, hefir stundað veiðar
sínar.
Éslenzku frystihúsin meðal
hinna fullkomnustu í heimi
Hraðfrysiing malvæla á sér
mikla framtíð
Stutt samtal við P. P. PRATT
Undanfarna daga hefir dvalið
hér einn af starfsmönnum
bandaríska stórfyrirtækisins
General Soods, P. P. Pratt. Þetta
fyrirtæki er eitt af stærstu mat-
vælaframleiðendum Bandaríkj-
anna. Það rekur meðal annars
18 stór hraðfrystihús og 14 tog-
ara, sem eingöngu fiska fyrir
frystihúsin. Heildarframleiðsla
þess á hraðfrystum fiski á
er um 20 þúsund tonn. Hinar
frystu vörur þeirra eru seldar
undir hinum alkunnu merkjum
“Bird Eye” og “40 Fathoms.” —
Mbl. átti í gær stutt samtal við
Mr. Pratt og spurði hann um
ýmislegt er Jýtur að matvæla-
framleiðslu í Bandaríkjunum.
íslenzku hraðfryslihúsin
í fremsiu röð
meiri neyzlu grænmetis og á-
vaxta.
Þráðurinn iekinn upp.
Fljótlega er friður komst á í
Burma hóf Daw Tee Tee starf
sitt á ný. Viku eftir viku hafði
maður að nafni Po Kwe staðið
á hafnarbakkanum í Rangoon,
ásamt hóp af óhreinum og tötra-
legum drengjum, þegar skip
komu af hafi. Þeir voru að bíða
eftir Daw Tee Tee.
Nú er allt starfslið hins nýja
heimilis fólk, sem Daw Tee Tee
hafði forðum bjargað frá tor-
tímingu. Að húsum sínum kom
hún rændum og stórskemmdum,
og endurreisnarstarfið tók mörg
— Ég hef undanfarið verið á
ferðalagi á meginlandi Evrópu
og í Englandi, m. a. til að kynna
mér hraðfrysti-iðnað og fleira,
er varðar matvælaframleiðslu
þessara þjóða. I leiðinni fannst
mér eðlilegt að koma við á ís-
landi. Islendingar selja nú eins
og kunnugt er töluvert af hrað-
frystum fiski til Bandaríkjanna
og keppa þar með við okkur, sem
þá framleiðslu stundum þar.
— Hvernig líst yður svo á
okkar hraðfrysti-iðnað?
— Ég get fullyrt, að þau frysti-
hús, sem ég hef skoðað hér, eru
meðal þeirra fullkomnustu og
beztu, sem ég hef séð. Ég tel að
vélaútbúnaður þeirra, fyrirkomu
lag og ekki hvað sízt heilbrigðis-
eftirlit, sé mjög fullkomið og til
fyrirmyndar. Það vakti sérstaka
athygli mína er ég skoðaði hið
glæsilega frystihús Haraldar
Böðvarssonar á Akranesi, hve
allt starfsfólkið þar var hrein-
legt og snyrtilegt.
— En hvað álítið þér um vör-
una, sem við framleiðum í þess-
um frystihúsum?
— íslenzki fjskurinn er af-
burða góð vara. Ég álít að varan->
legur markaður hljóti að vera
fyrir hann í Ameríku.
Hraðfrysting maívæla
— Er hraðfrysting matvæla
yfirleitt í vexti hjá ykkur?
— Já, hún ryður sér stöðugt
meira til rúms. Okkar fyrirtæki
hraðfrystir, auk fisks, alls konar
grænmeti, ávexti, kjúklinga og
yfirleitt flestar tegundir mat-*
væla aðrar en kjöt, að undan-
teknu fuglakjöti. Um 45 þúsund
kjúklingar eru frystir á degi
hverjum. Fyrirtækið framleiðir
ari um 85 tegundir matvæla.
— Álítið þér að hraðfrysting
matvæla sé framtíðar geymzlu
aðferð?
— Það held ég að megi full-
yrða.
— Hvaða fisktegundir frystið
þið aðallega?
— Þorsk, ýsu, steinbít, karfa,
fiskflök o. fl.
— Eru eingöngu notaðir togar-
ar við öflun hráefnis?
— Já, næstum eingöngu. Aðr-
■ar veiðiaðferðir eru varla notað-
ar í Bandaríkjunum á hafi úti.
Fiskurinn, sem við frystum er
frá 2—6 daga gamall. Það þýðir,
að skipin geta verið 4—5 daga
að veiðum.
Mér hefir fundizt mjög ánægju
legt að koma hingað og fá tæki-
færi til að kynnast íslenzkum
hraðfrysti-iðnaði lítillega, segir
Mr. Pratt að lokum.
Umboðsmenn fyrirtækisins
General Foods hérlendis eru H.
Ólafsson og Bernhöft & Co.
—Mbl. 13. marz
Ævisögur
Ævisögur hafa að geyma afar
uppbyggilegan fróðleik. Þær
sregða upp ljóslifandi mynd af
lífinu. Þær sýna glögglega á-
vexti og afleiðingar af athöfn-
um manna. Menn geta iðulega
verið sínir gæfusmiðir með því
að verja vel eða illa þeim kost-
um, sem standa til boða.
Ég leiddist út í þessar hugleið-
ingar af lestri æviþáttar Þorleifs
ríka á Stóru-Háeyri. Ekki gekk
Þorleifur ruddan veg, en varð
þó með efnuðustu mönnum á
íslandi. Þáttur þessi er greini-
lega saminn. Þar er ekkert oflof
eða last. Spilin eru lögð fyrir
lesandann. Hann getur svo dreg-
ið sínar ályktanir af því, sem
sagt er.
Iðulega hefir verið minst á
Þorleif sem okrara og auðmann.
Á þann hátt hefir mynd hans
búið um sig í huga margra. Jón
Pálsson hefir ritað stuttan og
greinilegan þátt af Þorleifi.
Hin fyrsta og sjálfsagða spurn-
ing í huga lesandans er hvernig
Þorleifur hafi komist yfir auð-
æfi sín. Upp á þá spurningu
gefur þátturinn svo greinilegt
svar, að margt verður ljósara en
áður.
Þorleifur var vel vitiborinn og
kominn af mannborlegu fólki, en
var táplítill vegna fátæktar og
skorts. Þannig útbúinn fer hann
að leita sér brautargengis. Hann
vistast hjá manni sem prettast
um að gjalda honum verkalaun
sín, en vísar honum á hina ömur-
legu vergangsbraut, sem hefir
komið mörgum góðum manni í
strand. Ekki vill Þorleifur taka
þann kost, til þess bar hann of
mikla mannslund. Hann finnur
sárt til vankunnáttu sinnar.
Leitar hann enn á náðir manna
til þess að fá uppfræðslu, en fær
enga úrlausn. Þorleifur skilur
nú að ekki er til annara að leita
um efni sín. Hann verður að
spila upp á eigin spýtur og af
eiginn rammleik, öðrum er þar
ekki á að skipa. Reynslan var
nú búin að kenna honum að fara
vel með efni sín þótt lítil væru.
Hann tamdi sér reglusemi og
sjálfsafneitun, og tókst með
lagi að nurla saman dálitlu fé
á þann hátt, en ekki var ávalt
farið vægt í sakirnar. Menn voru
samt fegnir að leita til hans í
nauðsyn, vegna þess að Þorleif-
ur gat ávalt veitt mönnum úr-
lausn, en ekki var um kjörkaup
að ræða. Hann fékk vörur sínar
Framhald á bls. 8
Fiskineyzlan eykst ekki
— Er fiskineyzlan að aukast í
Bandaríkjunum?
— Nei, það get ég ekki sagt.
Meðal neyzla á mann er þar um
5 kg. á ári. Er þafj miklu minna
en í flestum Evrópulöndum. —
Kjöt hefir að vísu hækkað mikið
í verði undanfarið. En það hefir
fyrst og fremst í för með sér
Minning Valgerðar Erlendson frá
Skálholti
Islands dætur, íslands synir
óðum hverfa á braut.
Auð eru rúm þá ættarhlynir
erfa jarðarskaut.
Vissa ein að orðstír lifir,
er þeir hljóta gröfum yfir.
Mæt var kona og mörgum betri,
ég minning hennar tel
mætasta á miklu setri —
hún mörgum reyndist vel.
Og þeim, sem sátu í sorgum hljóðir
hún sönn og einlæg reyndist móðir.
Nú ert þú geymd hjá guði þínum,
þín góða trú fór aldrei leynt.
Heim í sitt ríki safnar sínum,
þín-saga, móðir, fyrnist seint.
Þér munu allir lúta í lotning,
í lífi og dauða varstu drotning.
Einar Johnson frá Akurey