Lögberg - 29.05.1952, Qupperneq 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 29. MAÍ, 1952
LANGT f BURTU
frá
Heimsku Mannanna
Eftir THOMAS HARDY
J. J. BÍLDFELL þýddi
Bathsheba var að velta fyrir sér því ó-
yndisúrræði að rykkja í pilsið og eiga á hættu,
að það slitnaði af henni, en féll frá því sem
óaðgengilegu. Pilsið, sem hún var í og hafði
verið í, í veizlunni um kveldið var það veg-
legasta, sem hún átti; engin önnur flík, sem
hún átti, fór henni eins vel. Hvaða kona í
sporum Bathshebu, sem að í eðli sinu eru ekki
hugdaufar og svo að segja við dyrnar á sínu
eigin húsi, hefði keypt lausn með slíku verði?
„Hægan, hægan; það losnar bráðum sé ég
er,“ sagði þessi rólegi nýi kunningi hennar.
„Þessi hégómi ergir mig, og — og . . .
„Vertu ekki reið!“
„Þú misbýður mér!“
„Ég gjöri það til að hafa ánægju af að
biðja jafn glæsilega konu og þú ert fyrirgefn-
ingar, sem að ég hér með gjöri auðmjúklega,
ungfrú,“ sagði hann og hneigði sig djúpt.
Bathsheba vissi ekki hvað hún ætti til
bragðs að taka. Ég hefi séð margar konur um
daga,“ hélt hermaðurinn áfram og horfði á
hana enn alvarlegri en áður, „en ég hefi aldrei
séð eins fallega konu eins og þú ert. Þú getur
samsinnt það eða neitað því, látið þér líka það
vel eða illa — mér er sama um það.“
„Hver ert þú þá, sem svo vel getur staðið
þig við að fyrirlíta álit annara?“
„Ég er ekki ókunnugur hér. Ég er Sargent
Tray. Og er staddur á þessum stöðvum um
tíma — þarna! Það er loksins laust, sérðu. Þú
varst fingraliprari en ég. Ég vildi, að það hefði
verið hnútur hnútanna, sem að aldrei verður
leystur.“
„Alltaf versnar það.“ Bathsheba reis upp
og hann líka. Hennar umhugsunarefni var,
hvernig að hún ætti að komast á heiðarlegan
hátt í burtu frá honum. Hún fikraði sig smátt
og smátt á hlið með luktina í hendinni, þangað
til að hún sá ekki rauðu treyjuna lengur.
„Ó, fagra kona; vertu sæl!“ sagði hann.
Hún svaraði því engu, en hélt áfram að
fikra sig í burtu frá honum, þangað til að hún
var komin tuttuðu til þrjátíu faðma, þá sneri
hún sér við og hljóp inn í hús sitt. Liddy var
nýháttuð. Á leiðinni til herbergis síns opnaði
Bathsheba dyrnar á herbergi Liddy lítið eitt
og spurði:
„Liddy, er nokkur hermaður staddur í
bænum — einhver Sargent — frekar mann-
borlegur fyrir Sargent og laglegur — í rauðri
treyju með bláum röndum á ermunum?“
„Nei, ungfrú, ekki sem að ég veit um, en
það getur samt verið Sargent Tray í sumar-
leyfi sínu, þó að ég hafi ekki séð hann. Hann
kom hér einu sinni í leyfi sínu, þegar fylking
hans var í Casterbridge.“
„Já, það er maðurinn. Hann hafði efri-
vararskegg — ekkert vangaskegg, og enga
skeggbarka.“
„Já, hann hafði efrivararskegg.“
„Hverslags maður er hann?“
,,Ó! ungfrú, ég blygðast mín fyrir að segja
það — hann er spjátrungsmaður! En ég veit,
að hann er fljótur að hugsa og lipur, og hefði
getað grætt þúsundir eins og herramaður, eins
gáfaður og glæsilegur eins og að hann er! Hann
er læknissonur að nafninu til, en lávarðssonur
í virkileika!“
„Sem að er miklu meira. Hugsa sér! Er
það satt?“
„Já, og hann fékk gott uppeldi, var sendur
á latínuskólann í Casterbridge í mörg ár og
lærði þar allslags tungumál, og það er sagt, að
hann hafi komizt svo langt, að hann hefði getað
hraðntað kínversku, en ég þori ekki að stað-
hæfa það, því það voru aðeins munnmæli. En
hvað sem um það er, þá lagði hann enga rækt
við lærdóm sinn eða vísdóm, en gekk í herinn,
og jafnvel þar komst hann í Sargent-stöðu
íyrirhafnarlaust. Það er mikil blessun að vera
tiginborinn; tign blóðsins segir til sín jafnvel
x hinum lægstu stöðum. Svo að hann er virki-
lega kominn heim, ungfrú?“
„Ég held það. Góða nótt, Liddy!“
Eítir allt, hvernig átti glaðlynd stúlka að
vera reið við nokkurn mann ævilangt.Það koma
tilfelli þegar stúikur, líkar Bathshebu, gjöra sér
að góðu allmikið af óvanlegri framkomu, þegar
þær vilja að þeim sé hælt og þær yfirunnar,
sem að stundum kemur fyrir, þegar þeim er
alvara, sem að er sjaldan. Fyrri kendin var nú
mest ráðandi hjá Bathshebu, með dálítinn eim
af þeirri síðari. Og af tilviljun eða fordild þá
var sá, sem upptökin átti, ennþá meira aðlað-
andi fyrir það að hann var myndarlegur og
hafði sýnilega átt betri daga. Hún gat þess
vegna ekki skorið hreint úr því, hvort að það
var hennar eigin meining, sem að hafði móðgað
hana eða ekki.
„Hefir nokkuð skrítnara komið fyrir!“
áagði hún við sjálfa sig eftir að hún kom inn
í herbergi sitt. „Og hefir nokkurntíma nokkur
hlutur verið eins vesællega af hendi leystur,
eins og þegar að ég læddist í burtu frá þessum
manni, sem var bæði almennilegur og vinsam-
legur!“
Það var ljóst, að henni fannst ekki lof
hans um sig nein móðgun nú.
Það-var háskaleg yfir sjón af Boldwood,
að segja henni aldrei, að hún væri fögur.
XXV. KAPÍTULI
Gerð og bygging Trays og lífsreynsla hans
höfðu hjálpast til að gjöra hann að sérstæðri
persónu. Endurminningar voru honum byrði og
íramtíöarhugsanir óþarfi. Tilfinning, athugun
og umönnun fyrir öllu því, sem að auga hans
leit, var honum aðeins snerting líðandi stund-
ar. Lífsskoðun hans var augnabliks-athugun,
umhugsun um liðinn tíma eða komandi tíð, sem
að gjörir hið liðna sameiginlegt því yfirstand-
andi og framtíðina athugunarverða, átti ekk-
ert ítak í huga hans. Hjá honum var hið liðna.
dagurxnn í gær, og framtíðin dagurinn á
morgun.
Frá þessu sjónarmiði, mátti líta á hann sem
einn af þeim gæfuríkustu mönnum sinnar
stéttar. Því að það má segja með miklum lík-
um, að endurminningarnar séu frekar sjúk-
dómur heldur en ágóði, og að vonirnar í þeirra
einu hugþekku mynd — algjörðu trúnaðar-
trausti — séu nálega óhugsanlegar, þar sem að
ímynd vonarinnar sameinast þolinmæði, áform
forvitni sem flögrar stöðugt á milli velþóknun-
arinnar og sársaukans.
Sergeant Tray, sem var alveg saklaus af
því að temja sér vonarþrána, varð heldur aldrei
l'yrir vonbrigðum. Til mótsetningar við þann
neikvæða vinning var máske ákveðið tap á
hinni fullkomnari smekkvísi og því, sem að
henni fylgdi. En takmörkun á hæfileikum, er
aldrei viðurkennt sem tap af þeim, sem tapað
hafa; í þessum kringumstæðum var hans sið-
ferðilega eða fagurfræðilega upplag í mótsetn-
ingu við hið efnalega, því að þar sem þannig
er ástatt fyrir finna ekki til þess, en hinir, sem
hafa meðvitund um það gleyma því, svo að
það eykur þeim enga erfiðleika. Það er ekki
að neita sér um neitt, að hafa aldrei átt það;
og það sem að Tray hafði aldrei átt, þess sakn-
aði hann ekki; en af því að hann var sér þess
fyllilega meðvitandi, að hann nyti þess, sem
að skynugt fólk færi á mis við, þá sýndust
hæfileikar hans, þó að þeir væru minni, meiri
en þess. Hann var sæmilega sannorður, þegar
við mepn var að eiga, en lýginn eins og Eretan
við kvenfólk — siðferðisfyrirkomulag, sem um
iram allt átti að opna honum dyr glaðværðar
íélagslífsins undir eins og að hann kom þar
inn; og möguleikarnir á unninni velþóknun,
stóðu aðeins í sambandi við framtíðina. Hann
steig aldrei yfir línuna, sem að skilur fáguðu
ósiðina frá þeim ljótu, og þó að siðferði hans
gæti naumast heitið lofsamlegt, þá höfðu
menn oft brosað háðslega, þegar um siðferðis-
fágun hans var rætt. Þessi aðstoð hafði leitt
til þess, að á hann var litið sem fyrirmynd
annara kvendýrðlinga honum til vegsemdar,
írekar en til siðferðislegs ávinnings fyrir aðra.
Hugmyndir hans og hneigðir höfðu sjaldan
mikil gagnstæð áhrif; þær hofðu sagt skilið
hvor við aðra á friðsamlegan hátt fyrir löngu.
Svo að það kom stundum fyrir, að þó að á-
form hans væru heiðarleg í alla staði, að þá
gat hvaða athöfn sem var, átt skuggalegan upp-
runa, sem gjörði hana mjög ábærilega.
Hin lastafulla framkoma Sergeants-ins
stafaði frá stundaráhrifum, en hin dyggðuga
framkoma hans frá rólegri hugsun, hneigðin
til hinnar síðarnefndu var hæglát, sem oftar
heyrðist um, en sást.
Tray var athafnamaður, en athafnir hans
hneigðust í áttina til hinnar hægfara þróunar,
og voru aldrei byggðar á grundvelli frumhugs-
unarinnar, þær voru alltaf framkvæmdar eða
byggðar á þeirri ástæðu, sem augnabliksástæð-
urnar gáfu efni til. Þess vegna var það, að þó
að málsnild hans væri stundum mikil, sökum
þess að hún var honum ósjálfráð, þó varð minna
úr framkvæmdunum, sökum vanmáttar hans
á að stjórna athafnaviðleitninni. Hann var fljót-
ur að skilja og átti yfir nokkru skapburða-afli
að ráða, en skorti hæfileikann til ag sameina
þá eiginleika, skilningurinn lenti í smámunun-
um og beið viljans til leiðbeininga, en aflið
eyddist við að gefa skilningnum engan gaum.
Hann var furðu vel ttienntaður fyrir miðlungs-
stéttarmann — og sérstaklega vel fyrir algeng-
an hermann. Hann var vel máli farinn og tal-
aði mikið. Hann gat á sinn hátt verið eitt, en
sýnst annað; t. d. gat hann talað um ást, en
hugsað um miðdagsmat: sagt húsbóndanum að
líta á konuna sína, vera ólmur að borga, en
ætla að skulda.
Hið undursamlega afl hróssins, í sambandi
við kvenfólkið er svo alment viðurkennt að
fjöldi fólks endurtekur það eins ósjálfrátt og
fornöfn, eða að það segir að það sé kristið og
því um líkt, án þess að hugsa mikið um hina
afarmiklu þýðingu, sem felst í því hugtaki. Því
síður tekur fólk hana til greina til betrunar
þeim, sem að í hlut eiga. Flestir leggja slíka
hugsun á hilluna rrxeð öðru dóti, sem þar liggur
og þarf sérstakt átak til að láta menn muna
eftir og skilja. Þegar dálítil hugsun fylgir hug-
takinu, þá virðist það vera í samræmi við þann
skilning, að þetta hrós verði að vera í hófi til
þess að það hafi áhrif. Það er mönnum til heið-
urs, að fáir þeirra reyna að ráða þessu spurs-
máli til lykta með því að prófa það sjálfir, og
það er þeim til ánægju máske, að slys hefir
ekki ráðið því til lykta fyrir þá. Þrátt fyrir það
getur maður, sem er hræsnari og hellir ósönnu
og heimskulegu hóli um fegurð á konur eða
konu, kænlega náð valdi yfir henni, sem gengur
djöfulæði næst, eins og því miður svo oft hefir
sýnt sig. Og sumir hrósa sér af því að hafa náð
þessu valdi með aðferð þeirri, sem að framan
er minnst á og hlakkandi halda tilraunum sín-
um áfram með hinum hryllilegustu afleiðing-
um. Einn slíkra manna var Sergeant Tray.
Menn höfðu heyrt hann segja, „að eini
vegurinn til þess að eiga við kvenfólkið, ef hólið
ekki dyggði, væri að blóta þeim og formæla.
„Breyttu sanngjarnlega við þær, og þú ert eyði-
la^ður maður,“ sagði hann.
Þessi persóna gerði sig kunnuga í Weather-
bury undir eins og að hún kom þangað, viku
eða svo eftir að fjárrúningunum hjá Bathshebu
var lokið. Boldwood var farinn í burtu og það
var eins og ömurlegum þunga væri af henni
létt, svo að hún fór út á engjarnar og stóð við
limagarðinn og horfði á fólk sitt við heyvinn-
una. Það voru menn og konur, nálega sinn
helmingurinn af hvoru — bognum og hlykkj-
óttum mönnum og konum með hettur með slöri
yfir, sem að náði ofan á herðar. Coggan og
Mark Clark voru að slá á engi, sem að nær
henni var, og var Clark að raula vísíu í takt við
hreyfingu orfsins, en Jan reyndi ekki til að
leika það^eftir. Á engjablettinum, sem að næst
henni var, var verið að taka heyið saman, kon-
urnar rökuðu því í drílur og garða, en menn-
irnir hentu því upp á vagnana. Fyrir aftan vagn-
ana sást ljósrauðum bletti bregða fyrir og vera
að vinna eins og heimamenn — það var Sert
geantinn hugprúði, sem að hafði komið að
hjálpa til við heyvinnuna að gamni sínu; og
enginn gat neitað því, að hann var að inna af
hendi þarflegt verk fyrir húsmóðurina á þessum
annatíma.
Undir eins og að Bathsheba kom út að
teignum, sá Tray hana. Hann stakk heykvísl
sinni niður í engið, tók göngustaf sinn og kom
áleiðis til hennar. Bathsheba hálfreiddist, en
roðnaði þó og leit niður fyrir sig.
XXVI. KAPÍTULI
„Ó, ungfrú Everdene!“ sagði Sergeantinn
og bar hendina upp að húfunni. „Mér datt ekki
í hug, að það hefði verið þú, sem að ég var að
tala við hér um kveldið. En samt, ef að ég
hefði hugsað nokkuð, ,Drottning kornmarkað-
arins* (sannleikurinn er sannleikur bæði á nóttu
og degi, og ég heyrði þig nefnda því nafni í
Casterbridge í gær) Drottning kornmarkaðar-
ins, segi ég, getur ekki verið nein önnur en þú,
Ég kem hér nú til að biðja þig þúsund sinnum
að fyrirgefa, að ég skyldi leyfa mér að ávarpa
þig svo hranalega fyrir alókunnugan mann. Ég
er að vísu ekki ókunnugur hér í bænum — ég
er Sergeant Tray, eins og að ég sagði þér, og ég
hjálpaði föðurbróður þínum oft og margsinnis
þegar ég var drengur. Eins og að ég hefi hjálpað
þér í dag.“
„Ég býst við, að ég verði að þakka þér fyrir
það, Sergeant Tray,“ sagði Drottning kornmark-
aðarins heldur þurrlega.
Sergeantinn leit út eins og að honum hefði
þótt miður, en hann svaraði: „Vissulega ekki,
ungfrú Everdene. Hví skyldir þú halda, að þörf
væri á því?“
„Mér þykir vænt um, að svo er ekki.“
„Hvers vegna? ef ég má spyrja, án móðg-
unar.“
„Vegna þess að ég vil ekki þurfa að þakka
þér fyrir neitt.“
„Ég er hræddur um, að ég hafi sært með
tungunni sár, sem að hjarta mitt getur aldrei
grætt. Ó, það er óþolandi að óheppnin skuli
elta mig fyrir að segja við stúlku í allri ein-
lægni að hún sé fögur! Það er nú allt, sem að
ég sagði, þú verður að kannast við það, og
sjálfur verð ég að viðurkenna, að annað gat ég
ekki sagt.“
„Það er sumt tal, sem að ég get verið án,
frekar en peninga.“
„Er það svo? Þetta er að breyta um um-
talsefni.“
Nei, það meinar, að ég vil heldur vera vina-
laus, en hafa þína fylgd.“
„Og ég vildi heldur fá hrakyrði frá þér,
heldur en koss frá öðrum konum; svo að ég
ætla að vera kyrr.“
Bathsheba varð alveg orðlaus, en hún gat
ekki hjá því komist að finna til þess, að hjálpin,
sem að hann veitti henni, gjörði henni ómögu-
legt að beita hann harðneskju.
„Jæja, ég spái að það sé til hól, sem er ó-
kurteist og það er mitt hól, ef til vill, en á sama
tíma er til framkoma, sem er ósanngjörn, og
það er þín framkoma máske. Vegna þess að
almennur orðfrekur maður, sem aldrei hefir
lært að dylja hugsanir sínar og orð, segir það
sem að honum býr í brjósti, án þess virkilega að
meina það, þá á að kasta honum fyrir Ætternis-
stapa eins og óbótamanni.“
„Það er sannarlega ekki um neitt slíkt að
tala, að því er okkur snertir,“ sagði hún og
sneri sér frá honum. „Ég leyfi ekki ókunnug-
um mönnum að sýna mér áreitni eða ósvífni —
jafnvel ekki þó að þeir séu að hrósa mér.“
„Ó, já, það er ekki sannleikurinn heldur
meðferð hans, sem að móðgar þig,“ sagði hann
kæruleysislega. „En ég hefi þá sorglegu ánægju
af að vita, að orð mín, hvort heldur að þau
voru móðgandi eða geðþekk, voru áreiðanlega
sönn. Hefðir þú viljað að ég hefði horft á þig
og svo sagt félögum mínum, að þú værir mjög
algeng stúlka, til þess að varna því, að þeir
störðu á þig þegar þeir mættu þér? Nei, ekki
ég. Ég gæti ekki logið svo heimskulega um
fegurðina til þess að eggja eina einustu konu
á öllu Englandi til of mikillar hógværðar.“
„Þetta eru allt látalæti, — sem að þú ert
að segja!“ sagði Bathsheba og hló gegn betri
vitund að kænsku-aðferðum Sergeantsins. —
„ímyndunarafl þitt er einkennilegt, Sergeant
Tray. Hvers vegna gastu ekki farið fram hjá
mér um kveldið þegjandi? — Það var allt, sem
að ég meinti að ásaka þig fyrir.“
„Vegna þess að ég ætlaði mér ekki að gjöra
það; helmingurinn af ánægjukenndinni er í því
fólginn, að geta notið hennar á mínútunni og
ég lét það eftir mér. Það hefði engu máli skipt,
þó að þú hefðir verið í algjörðri mótsetningu við
það, sem að þú ert — verið bæði gömul og ljót.
Mér hefðu farizt orð á sama hátt.“
„Hvað er langt síðan að þessi tilfinninga-
ofsi kom yfir þig?“
„Hann hefir verið förunautur minn síðan
ég var nógu gamall til að greina fegurð frá
vansköpnun.“
„Það er vonandi að þessi mismunarkennd
þín, sem þú ert að tala um, nái lengra en til
andlitsins — nái líka til siðfágunarinnar.“
„Ég vil ekki tala um siðfágun eða trúar-
brögð — hvorki mín né annara; þó að ég hefði
máske verið vel kristinn maður, ef að þið lag-
legu konurnar hefðuð ekki gert úr mér átrún-
aðargoð.“
Bathsheba gekk áfram til að dylja skemmt-
unarfjörið, sem ætlaði að verða nærri óviðráð-
anlegt. Tray kom á eftir og veifaði göngustaf
sínum.
En, ungfrú Everdene — þú fyrirgefur mér?“
„Naumast.“
„Hvers vegna?“
„Þú segir hvers vegna líka.“
„Ég sagði að þú værir fögur og ég segi það
ennþá, því þú ert það! Sú fegursta kona, sem
að ég hefi augum litið. Ég má falla dauður niður
á þessari stundu, ef að það er ekki satt! Já,
það veit.......“
..Nei, nei! Ég hlusta ekki á þetta, þú ert
svoddan slúðrari,“ sagði hún óróleg út af því
að hlusta á hann og einnig smeik við, að hann
mundi hætta.
„Ég segi aftur, að þú ert töfrandi fríð kona.
Það er ekkert sérstakt við þá staðhæfingu
mína — er það? Ég er viss um, að sannleikur-
inn ber mér vitni um það. Ungfrú Everdene,
ég hefi máske látið meiningu mína í ljósi með
of miklum ákafa til þess að hún sé þér þóknan-
leg og þár að auki of ófullkomna til að sann-
færa þig, en hún er vissulega einlæg og því
er ekki hægt að fyrirgefa hana?“
„Vegna þess, að hún er ekki sönn,“ sagði
Bathsheba lágt, eins og stúlkum er títt.
„Ó, sus-su! Er það verra fyrir mig, að brjóta
hið þriðja af hinum ægilegu tíu boðorðum,
heldur en fyrir þig, að brjóta hið níunda?“
„Jæja, mér finnst það ekki vera satt um
mig, að ég sé töfrandi," sagði hún með uttdan-
færslu.
Þér finnst það ekki: Ég segi þá með allri
virðingu, ungfrú Everdene, að það er sökum
yfirlætis þíns. En þú hlýtur að hafa heyrt hvað
allir segja, og þú ættir að taka umsagnir þeirra
trúarlegar.“
„Þeir segja það ekki beint út.“
„Ó, jú, þeir hljóta að gjöra það!“
„Ég meina, að þeir segja það ekki við mig,
eins og að þú gerir,“ hélt hún áfram og lét
þannig draga sig lengra inn í þetta umræðu-
efni, þvert á móti ásetningi sínum.