Lögberg - 12.03.1953, Page 2

2
LÖGBERG, FIMTUÐAGINN, 12. MARZ, 1953

Gestur Pálsson í Winnipeg
Eftir FINNBOGA GUÐMUNDSSON
NIÐURLAG -------------
Ræða Gests hefur sjálfsagt
haft töluverð áhrif á menn,
t. a. m. birtist í Heimskringlu 5.
febrúar 1891 grein um kjör ís-
lenzku skáldanna, í þættinum
Raddir frá almenningi.
Leggur Magnús Snowfield þar
til, að stofnaður verði skálda-
sjóður þeim til styrktar, og segir
hann síðan m. a.:
Með tímanum ætti sjóðurinn
að vaxa svo, að vextirnir einir
yrðu góður styrkur fáum mönn-
um. Fámenni eða fátækt þjóðar
vorrar ætti ekki að standa í vegi
fyrir þessu, því sú þjóð, sem
getur launað prestum sínum,
eins og íslendingar gera, ætti
líka að geta lagt fé fram til
skálda sinna, því skáldskapur-
inn getur unnið þjóð vorri marg-
falt gagn á við prestana.
Kæru landar, sem unnið kveð-
skap og fögrum menntum, gerið
alvarlega tilraun til að láta skáld
vor ekki eiga við eins bág kjör
að búa og hingað til hefur verið.
Reynið að lyfta þeim upp úr ör-
birgðinni, svo þeir geti neytt
krafta sinna til að hefja skáld-
skap vorn og bókmenntir vorar
á hærra stig, til eflingar and-
legu frelsi, andlegu víðsýni og
andlegum framförum hjá þjóð
vorri. Það er fyrsta skilyrðið
fyrir því, að vér getum staðið
öðrum þjóðum jafnfætis í
menntun og menningu.
I jólablað Heimskringlu 25.
des. 1890 hefur Gestur sett kvæð-
ið Móðir mín, er hann hafði ort
árið 1884 og birt þá í Suðra.
Ætla ég að lesa kvæðið:
Man ég er í síðsta sinn,
þar sem móður minnar varði
mænir lágt, í kirkjugarði
sat ég hljótt með hönd und kinn.
Þokuskýja skuggatjöld
féllu létt um fjallahlíðar,
fyrir ströndu bylgjur þýðar
kváðu sætt um sumarkvöld.
Aleinn þar ég úti var,
horfði á, er húmið dökkva
hjúp sinn breiddi’ og fór að
rökkva,
skugga bar um byggð og mar.
Svo ég laut að leiði þín,
grúfði mig í grasið skæra,
grét þar æsku mína kæra
og þig, bezta móðir mín.
Glötuð eru gullin mín,
týndir leikar æsku allir,
orðnar rústir bernsku-hallir,
allt týnt — nema ástin þín.
Hún mér enn í hjarta skín,
Ijósið bezt í lífi mínu,
líknin flest í auga þínu
brosti ætíð, móðir mín.
Þó ég fengi allan auð,
völd og dýrð og vinahylli,
veittist skáldfrægð heims og
snilli,
samt væri’ ævin auð og snauð,
ef ég mætti’ ei muna þig,
hlúa’ að þér í hjarta mínu,
hlynna’ að öllu minni þínu,
móðir, elska, elska þig.
Nýtt ár fór í hönd, og í for-
ustugrein, er Gestur skrifar í
Heimskringlu 1. janúar 1891,
segir hann m. a.:
Gleðilegt nýár!
Menn hafa verið að reyna til
að skemmta sér eftir föngum
þessa síðustu 8 daga, verið að
leika sér og létta sér upp, og á
meðan hefur veturinn, þessi
gamli óheillaskröggur, verið að
smágægjast fram og smáglotta
að öllu þessu hégómabraski í
mannanna börnum, og þegar svo
minnst vonum hefur varað, þá
hefur hann stokkið fram í öllum
sínum algleymingi og hlegið svo
kuldalega, að mannanna börn
hafa falið sig inni í híbýlum sín-
um og ekki þorað að bregða sér
húsa á milli nema í lífsnauð-
syn — til að sýna jólagjafirnar
sínar og skrafa um náungann.
Og svo hefur nýárið gengið í
garð.
Enn eitt nýár er runnið upp
yfir okkar nýju byggð í þessu
landi.
Gleðilegt nýár Vestur-íslend-
ingar!
Það er einlæg ósk Heims-
kringlu, að þetta nýbyrjaða ár
megi verða farsældar-ár fyrir
alla landa vora hér í álfu.
í sama blaði var grein, sem
Gestur kallaði Aðfangadags-
kvöld í Winnipeg, skopleg, en
þó alvara á bak við. Ég ætla að
lesa aðeins upphafið, sem er á
þessa leið:
Það voru engar smáræðis á-
hyggjur, sem margur maður
hafði hér í Winnipeg seinustu
dagana fyrir jólin. •
Þessi jólavika, eða vika fyrir
jólin, er að einu leytinu mörgum
mönnum hin þungbærasta af öll-
um vikum ársins.
Hún er ársins heila erfiðistíð.
Lífið gengur sinn vanalega gang
árið í kring, eins og klukka, sem
dregin er upp á hverju kveldi;
menn vinna sína vanalegu vinnu
dag eftir dag; borða sinn vana-
lega mat og sofa sinn vanalega
svefn á eftir. Tíðindin eru engin
og hugsunin engin hjá mörgum
mönnum. Heilinn, veslings litli
heilinn, fær að hvíla sig og sofa
hjá flestum allt árið til —
jólanna.
En þá er líka hvíldinni lokið.
Þá verður unginn litli að rísa úr
rekkju, og svo er honum snúið
eins og snældu, sigað eins og
hundi; hann er laminn áfram
eins og uxi fyrir vagni, eða lát-
inn draga heila trossu af áhyggj-
um á eftir sér yfir fjöll og firn-
indi, eins og gufuvagn. Því það er
mi'kið að hugsa fyrir jólin.
Hinn 15. janúar 1891 tilkynnir
Eggert Jóhannsson í Heims-
kringlu, að hann sé hættur við
blaðið, og varð nú Gestur einn
ritstjóri þess. Minnist Gestur
Eggerts í næsta eintaki (21. jan.)
og fer lofsamlegum orðum um
hið ágæta starf hans í þágu
Heimskringlu.
Að svo búnu lýsir hann yfir, að
stefna blaðsins muni verða hin
sama og áður, og rifjar hana upp
í 11 liðum, og er hinn síðasti:
að sneiða hjá persónulegum ill-
yrðum og skömmum. Þá bætir
hann því við, að Heimskringla
muni „reyna til að berjast gegn
öllu ofurvaldi í' kirkjulegum og
pólitískum efnum, en jafnframt
gegn öllum skaðlegum humbug-
stefnum í þessum efnum“.
Breyting varð einnig á rit-
stjórn Lögbergs um þessar
mundir. Hafði Einar farið frá
blaðinu um áramótin, en Jón
Ólafsson tekið *einn við rit-
stj órninni. Farast Jóni m. a. svo
orð um Einar í Lögbergi 7. jan.
1891: Ég veit, að lesendur sakna
Mr. Hjörleifssons, og þó saknar
enginn samvinnu hans meira en
ég, því að aldrei hefi ég átt sam-
vinnu við nokkurn mann, sem
mér hefir fallið ljúfara við.
En þessi skipan stóð ekki lengi,
því að í Lögbergi 4. febr. birtir
Jón Ólafsson svohljóðandi til-
kynningu: 30. f. m. var á aðal-
fundi hluteigenda í Lögbergs-
félaginu kosin ný stjórn í félag-
inu. Daginn eftir hélt hún fyrsta
fund sinn, og var það fyrsta*verk
hennar að reka mig samstundis
frá ritstjórn blaðsins.
Var Einar Hjörleifsson síðan
fenginn að blaðinu aftur. Það
lýtur að þessu og svo sumu því,
er síðar gerðist, er Stephan G.
Stephansson segir í bréfi til
Sveins Björnssonar 13. apríl
1891:
Þeir eru lausir í blaðasessin-
um, ritstj. nýju, Jón oltinn og
Gestur riðar. Heldurðu þeir
Drosi nú ekki í kampinn, bræð-
urnir heima, yfir allri kirkju-
Dlaða-krítikinni, gortinu og rabb-
inu úr okkur, sem séra Friðrik
einu sinni skírði hinu makalausa
orði „andans-veður“ — og Einar
tók það til uppfósturs í „Lög-
berg“ sitt — þegar þeir sjá, að
eftir að við höfum gullhamrað
út úr menntunarleysinu heima
tvo ritfærustu mennina þar, þol-
um við þá ekki með skömm og
skapraun árið út? Er það ekki
makalaust mennilegt? Mér
gremst meðferðin á Jóni og
sárnar að missa Gest, sárnar það
enn meira, _af því Gestur er
framsóknarmaður síns tíma, en
J ón er orðinn tímans-barn, fram-
gjarn og frjálslynd-ur eins og
hann er. Það tjáir ekki að tala
um það, hvað stutt sem manns-
ævin er og hvað hart við hlaup-
um, þá nær tíminn okkur á end-
anum flestum, hann þrammar
seint, en einstaklingurinn hefir
ekki ólýjandi seigluna hans.
Jón er þarfur og gagnlegur
maður eftir sem áður. En hans
„hrópandi rödd á eyðimörku“
er þögnuð. „lslendinga-bragur“
verður ekki kveðinn nema einu
sinni, hún er nú náttúrlega rödd
yngri manna. Gestur hefir sagt
okkur, „að ísl'enzkan, þetta
hljómfagra mál, sem sé eins og
skapað fyrir stórar hugsanir, sé
málið, sem allir séu hættir að
hugsa á og liggi eins og brotinn
lúður á jörðu, sem enginn hugsi
um að þeyta“. Hvað mönnum
verður bilt við þetta, rétt eftir
endurbótina á íslenzkunni, mál-
hreinsunina og það allt. Ég bara
tek þessi dæmi.
Hinn 18. febrúar 1891 skrifar
Gestur grein í Heimskringlu, er
hann kallar Nafnabreytingar, og
er bezt að heyra, hvað hann
hefur að segja um þær. Greinin
'hefst á þessa leið:
Venjulega gengur það mjög
seint fyrir Islendingum yfir
höfuð að breytast nokkuð veru-
'lega, þó þeir komi hingað til
lands; menntunin og menningin
stendur oftast nær hér um bil í
stað árum eða jafnvel áratugum
saman; Islendingar verða seint
ensku-talandi, enn þá seinna
ensku-lesandi og seinast af öllu
láta þeir sér flestir lærast at-
orkusemi og framtaksemi af
hérlendum mönnum.
Einni breytingu taka þó flestir
íslendingar, sem hingað koma;
þeir eru venjulega ekki búnir að
vera hér marga daga, að minnsta
kosti ef þeir ætla að setjast að
hér í Winnipeg, þegar algerð
breyting er komin á nöfnin. Svo
spígspora þeir um göturnar og
leita sér atvinnu undir hérlend-
um nöfnum, glaðir og upp með
sér yfir því, að nú séu þeir í anda
og sannleika orðnir Canada-
menn.
Síðan ræðir Gestur um nafna-
breytingarnar, orsakir þeirra og
afleiðingar, og mælir hann hik-
laust gegn þeim. Að lokum segir
hann:
Enginn má skilja þessi orð
vor svo, að vér séum á móti því,
að Islendingar samþýðist ensk-
um mönnum og samlagist þeim.
Langt frá. Það er skoðun vor og
full sannfæring, að íslendingar
smátt og smátt verði að einu
með hérlendum mönnum. Og
það álítum vér rétt og gott. En
slíkt getur ekki orðið á einu
augabragði. Maður getur ekki
haft þjóðernaskipti eins og
maður hefur frakkaskipti. Þjóð-
ernaskiptin þurfa að hafa tím-
ann fyrir sér. Það er lítil von um,
að þeir sem eru rosknir menn,
þegar þeir koma hingað, verði
nokkurn tímann í anda og sann-
leika Canada-menn. En börn
þeirra eða barnabörn eiga að
geta orðið það. Allt það sem ís-
lenzku blöðin og menntunar- og
menningartilraunir íslendinga
hér eiga að gera er að reyna til
að manna landa vora hér svo, að
þeir geti sem fyrst orðið góðir
og nýtir Canada-menn, jafningj-
ar og keppinautar hérlendra
manna.
En slíkt fæst ekki með því að
vera áð læðast að nafninu sínu
og Skera það af sér. Nafnið
hneykslar engan lifandi mann.
Það er skylda hvers manns að
verja lífi sínu svo, að nafn hans
fái það gildi, sem það framast
getur fengið eftir hæfileikum
mannsins.
Við finnum, að Gestur nýtur
þess að skrifa um þetta efni.
Hann gat gert það skoplegt öðr-
um þræði og snúið því síðan í
prédikun. í þremur nsestu blöð-
um á undan (28. jan., 5. og 11.
febr.) hafði hann skrifað þrjár
greinar um Henry George og
kenningu hans í skattamálum.
Er engu líkara en Gestur hafi
með grein sinni um Nafnabreyt-
ingarnar verið að lyfta sér upp
eftir öll skrifin um skattamálin
— eða kasta mæðinni, áður en
hann tæki til við tollamálin.
Kosningar til sambandsþings-
ins fóru nú í hönd, og var frjáls-
lyndi flokkurinn staðráðinn í að
skella stjórn íhaldsflokksins, er
setið hafði að völdum um langt
árabil. Höfuðmálið í kosninga-
hríð þessari var afstaða flokk-
anna í tollamálum. Vildi frjáls-
lyndi flokkurinn afnema tolla á
öllum vörum, er flúttar yrðu
milli Canada og Bandaríkjanna,
en íhaldsflokkurinn aðeins af-
nema toll á óunnum vörum eða
í mesta lagi binda tollaafnámið
við þær vörur, sem Canada
þarfnaðist helzt frá Bandaríkj-
unum.
Veittu íslenzku blöðin hvort
sínum flokki, Lögberg frjáls-
lynda flokknum, en Heims-
kringla íhaldsflokknum. Svo
virðist þó sem Gestur hafi ætlað
að leiða hjá sér kosningadeilurn-
ar, en að lokum ekki staðizt
mátið, er hann sá, með hverju
kappi mál frjálslynda flokksins
voru sótt í Lögbergi. Settist hann
nú við og skrifaði grein um tolla-
málin, er kom í Heimskringlu 25.
febr. 1891, viku fyrir kosningar,
eða svo seint, að svör hinna náðu
ekki í tæka tíð nema til lítils
hluta kjósenda.
Undir lok greinarinnar komst
Gestur m. a. svo að orði:
Það er engum efa bundið, að
sumir menn, sem frjálslyndir
vilja teljast og kallast, eru ekki
lengra komnir í menningar-
þroska en svo, að þeir skoða
allt gott og blessað, sem einhver
líberal flokkur kemur fram með,
og allt illt og rangt, sem einhver
conservatív flokkur heldur fram.
Þetta á sér að minnsta kosti ekki
síður stað hjá oss íslendingum
en öðrum þjóðum. Og þó er allt
pólitískt vit og allur pólitískur
þroski undir því kominn að
skoða málin sjálf ofan í kjölinn,
rannsaka þau til hlítar, en láta
engin nöfn villa sér sjónir.
En þetta voru þó aðeins smá-
munir hjá því, er seinna átti
eftir að verða. Víkjum nú að
fundinum fræga, er auglýstur
var í Lögbergi 25. febr. 1891.
Auglýsingin var á þessa leið:
PÓLITÍSKUR FUNDUR
í íslendingafélagshúsinu
verður haldinn kl. 8 e. h.
föstudagskveldið 27. þ. m.
Mr. Isaac Campbell
verður á fundinum og heldur
ræðu.yAf Islendingum tala Einar
Hjörleifsson, Jón Óláfsson, og ef
til vill fleiri.
Allir íslendingar eru vel-
komnir. En einkum er skorað á
alla þá að koma, sem annt er um,
að Mr. Isaac Campbell nái
kosnihgu.
Á þennan fund slæddist Gest-
ur, þóttist vita, að á sig yrði deilt,
og vildi þá vera við og standa
fyrir máli sínu. Frásögnum
blaðanna af fundinum ber ekki
saman, og mundi verða langt
mál að rekja það allt 1 sundur.
Ég hef þess vegna snúið mér til
Jóns Bíldfells, er staddur var á
fundinum, og beðið hann að
segja mér ögn frá honum. Varð
hann góðfúslega við beiðni
minni. Mun ég nú lesa frásögn
Jóns, en síðan víkja aftur til
blaðanna. Hefst þá lýsing Jóns:
Veðrið var kalt, grimmilega
k^lt, og snjórinn lá eins og þykk
ullarbreiða yfir götum borgar-
innar Winnipeg. Vindurinn þyrl-
aði snjónum fram af húsaþökun-
um og ofan á gangstéttirnar. Það
var í sannleika illfarandi út úr
húsum þetta kveld, en þrátt
fyrir kuldann, ófærðina og vind-
inn brutust menn út og á fund-
inn, sem haldinn var í hinu svo
kallaða félagshúsi á Jemina
Street, nú Elgin Ave., svo marg-
ir, að þar var ekki orðið autt
sæti né heldur auðit gangar,
þegar fundurinn hófst kl. 8 e. h.
Tik fundarstjóra var kosinn
Magnús Paulson, skýrleiksmaður
hinn mesti.
Fyrsti ræðumaður fundarins
var Jón Ólafsson skáld. Talaði
hann í klukkutíma og 30 mínútur
um tollmál og sýndi rækilega
fram á tollmálastefnu beggja
flokkanna og mismun þann, sem
væri á milli tollmálastefnu og
tollmálalöggjafar íhalds- og
framsóknarflokkanna.
Næst var Gesti boðið að svara
fyrir íhaldsflokkinn, og þáði
hann það. Talaði Gestur um at-
hafnir og afrek íhaldsflokksins
nokkra stund, en dró svo upp úr
vasa sínum blað, sem gefið var
út í Toronto og hét Commercial,
— blað, sem þótti allmerkilegt
framan af árum, en ruglaðist svo
eitthvað í ráðinu, — og las upp
úr því kafla máli sínu til stuðn-
ings og gekk til sætis síns.
Síðasti ræðumaður fundarins
var Einar Hjörleifsson. Sýndi
hann fram á áhrif þau, er frjáls-
lynda hugsjónin hafði til þróun-
ar og velferðar einstaklingum og
þjóðfélaginu í heild, þegar henni
væri falslaust og drengilega
framfylgt, eins og menn gætu
verið vissir um, að Sir Wilfred
Laurier gerði. Svo sneri hann sér
að ræðu Gests Pálssonar og
Gesti, tætti ræðu hans í sundur
ögn fyrir ögn, orð fyrir orð með
ískaldri kaldhæðni og enti ræðu
sína með þessari makalausu
yfirlýsingu: Menn, sem leyfa sér
að bera annað eins á borð fyrir
tilheyrendur sína eins og Gestur
Pálsson hefir leyft sér að gera
hér í kveld, eiga ekki heima í
mannlegu félagi. Þeir eiga að
vera úti á sléttum að bíta gras
með kúnum.
Gestur reiddist þessari ó-
skammfeilni svo ákaflega að
hann stökk af fundinum út í
hörkuveðrið, berhöfðaður og
yfirhafnarlaus, og með því lauk
fundinum.
Margir hafa eflaust beðið með
óþreyju eftir því, hvert fram-
hald fundur þessi mundi fá
í blöðunum, og máttu vita, að
Gestur mundi greiða fyrsta
höggið. Hefur hann augsýnilega
verið í einum ham frá því að
hann fór af fundinum og þangað
til hann hafði komið Heims-
kringlu út 4. febr. með grein-
inni alkunnu Friðnum slitið.
Skellir hann fyrst skuldinni á
Einar Hjörleifsson, en lýsir síðan
þætti sínum í þeim friði, er hald-
izt hafði með blöðunum þá um
langa hríð og hvert erfiði hann
hefði á sig lagt til varðveizlu
hans. Þá víkur Gestur að fund-
inum og þeirri meðferð, er hann
hafi sætt þar. Fundarstjóri hafi
„neitað honum að fá orðið þegar
hann vildi, og fyrrverandi kunn-
ingi ritstjóra Hkr., Einar Hjör-
leifsson, reis upp með skrifuð
blöð í hendinni og velti sér með
dónaskömmum og getsökum
yfir Hkr. og ritstjóra hennar.“
Ræðst hann síðan gegn Lögbergi
og einokun þess á skoðunum Is-
lendinga vestan hafs, en segir
svo að lokum: Ritstjóri Hkr.
hefur nú nægilega rekið sig á
„frjálslyndi“ Lögbergsklikkunn-
ar, og hann skal ekki láta sitt
eftir liggja, ef í það fer, að reyna
til eftir veikum mætti að láta
blæinn á Hkr. verða dálítið
öðruvísi eftirleiðis en verið
hefur um stund.
Ekki stóð á svarinu hjá Einari
Hjörleifssyni, því að það var
komið í Lögbergi daginn eftir,
5. febr., undir yfirskriftinni
Friðnum slitið. Birtir hann fyrst
grein Gests alla saman, svo að
lesendur Lögbergs geti „borið
um, hvor ritstjórinn muni hafa
meiri vanheiðurinn af henni“.
Veitist Einar síðan að grein
Gests og kallar hana ljótum
nöfnum. Kveður hann það „svo
tilhæfulaust sem það getur
verið“, aÖ> hann hafi „velt sér
með dónaskömmum og getsökum
yfir Hkr. og ritstjóra hennar“,
og um meðferð fundarstjóra á
Gesti segir Einar, að fundar-
stjóranum hafi farizt „óhæfilega
vel við hann“. Grein Einars er
öll í þeim eljaraglettustíl, er
honum var svo laginn, og lýkur
henni á þessa leið: — Og svo
sendum vér ritstj. Heimskringlu
vinsamlega kveðju vora og ósk-
um honum góðs bata — og
sterkari tauga í framtíðinni.
Var nú fyrstu lotunni lokið,
og höfðu báðir tapað eins og
jafnan, þegar deilt er meira af
kappi en forsjá og það látið ráða,
sem verra er.
í næsta blaði Heimskringlu, 11.
febr., tilkynnir Gestur, að hann
muni svara Lögbergi í þar næsta
blaði. En í eintakinu 11. febr.
fagna þeir Heimskringlumenn
yfir kosningasigri íhaldsflokks-
ins. Var þó ekki af miklu að
guma, því að hann hafði tapað
fylgi og haldið velli með naum-
indum. Þá er þar og skopgrein
um Logberg, er Gestur kallar 1
sekk og ösku, en gengið nokkuð
langt, svo að hún missir marks.
Svar Gests til Einars dróst á
langinn, kom ekki fyrr en í
Heimskringlu 25. febr. Er þá
Gesti runninn mesti móðurinn,
og reifar hann nú málið í heild.
Kveðst hann (eins og ég hef
minnzt á áður) fyrst hafa ætlað
að leiða stjórnmálin hjá sér, en
ekki getað stillt sig, er leið að
kosningum og séð varð, að Lög-
berg ætlaði að knýja fram sjón-
armið frjálslynda flokksins.
Og Gestur segir: Svo kom
„Hkr.“ með greinar sínar „Fullt
toll-afnám við Bandaríkin", og
„Hudson-flóa járnbrautin.“ —
Greinarnar voru ritaðar í þeim
einum tilgangi að sýna mönnum
dálítið aðra hlið á verzlunar-
málum og pólitík Canada en gert
var í Lögbergi með hinu of-lof-
aða og al-lofaða tollafnámi við
Bandaríkin; þar var ekki sneitt
með einu orði að Lögbergi og
það ekki einu sinni nefnt á nafn;
það var bara ætlazt til, að kjós-
endur fengju, þó um elleftu
stundu væri, svolítið sýnishorn
af öðrum skoðunum en því, sem
stóð í Lögbergi, en ritstjóri
„Hkr.“ vildi reyna til að láta
kjósendurna bera skoðanirnar
saman, melta málið og búa sér
svo til sannfæringu. Þetta gat
„Hkr.“ því fremur gert sem hún
var óháð öllum flokkum; það
hafði enginn flokkur boðið henni
fé til að vera með sér, og hún
hafði ekki boðið sjálfa sig upp,
til þess að sá hlyti sig, sem hæst
byði á uppboðsþinginu. Þessar
DREWRYS
/
M.D.334
/