Lögberg - 01.10.1953, Side 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 1. OKTÓBER, 1953
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, . 695 SAROENT AVENUE, WINNIPEG, MAN
PHONE 74-3411
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The ‘Lögberg” is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenuj, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorlzed as Second Class Mail, Post Offiee Department, Ottawa
Menningarsöguiegur viðburður
Síðastliðið laugardagskvöld fór fram í háskólahverfi
Manitobafylkis virðuleg athöfn, er lengi mun í minnum
höfð, en þá var vígð og formlega tekin til afnota hin glæsilega
bókhlaða háskólans, er kostaði hátt upp í miljón dala; svo
segja fróðir menn í byggingalist, að hús þetta, sé eitt hið
allra vandaðasta slíkrar tegundar í þessu landi og fullnægi
að öllu hinum ströngustu kröfum um trygga gæzlu og
auðveldan aðgang að bókum; vígsluathöfnina framkvæmdi
forsætisráðherrann Douglas Campbell með snjallri, stuttri
tölu. Við athöfn þessa voru fjórir, þjóðkunnir Canada-
þegnar sæmdir heiðursdoktorsgráðum, er allir voru fyrir
löngu drápunnar verðir, en kanzlari háskólans, Mr. Sifton,
afhenti skírteinin. Forseti háskólans, Mr. Gillson, stjórnaði
athöfninni með eftirminnilegri háttlægni og flutti jafn-
framt fagra og innihaldsríka ræðu um bókmentir og gildi
bóka; það er háskólanum mikið lán, að njóta forustu slíks
afbragðsmanns sem Dr. Gillson er.
Þessi kvöldstund suður í háskólahverfinu, markaði við-
kvæm tímamót í sögu Vestur-lslendinga og einnig í sögu
íslenzku stofnþjóðarinnar, þjóðarinnar, sem við unnum og
þorum að unna, þótt breið úthöf skilji. Vestur-íslendingar,
að ógleymdri höfðinglegri aðstoð íslenzku þjóðarinnar, hafa
nú sem vitað er, komið á fót kennaraembætti í íslenzkri
tungu og bókvísi við Manitobaháskólann, sem vonandi
verður ramgert vígi um íslenzkar menningarerfðir í aldir
fram; og nú gafst íslenzka mannfélaginu hér um slóðir
kostur á og vitaskuld mörgum öðrum, að skoða þau veg-
legu húsakynni, sem íslenzka bókasafninu hafa verið búin;
það væri sögulega rangt, ef nú væri ekki minst þess mikil-
væga starfs, er frú Gladys Thorlakson innti af hendi í þágu
húsakynna fyrir íslenzka bókasafnið, er hún átti sæti í há-
skólaráðinu, og fyrir það stendur íslenzka mannfélagið við
hana í mikilli þakkarskuld, og athafnir Dr. Gillson’s í þessum
efnum ber einnig að þakka; að vísu hefir enn eigi verið
nándar nærri svo gengið frá bókasafninu sem vera ber og
verður gert, en með hliðsjón af því hve tíminn til undir-
búnings var stuttur, gengur það kraftaverki næst, hverju
prófessor Finnbogi Guðmundsson fékk áorkað í þessum
efnum; þess ber og að minnast, að við hið mikla starf sitt,
naut hann aðstoðar konu af íslandi, frú Helgu Pálsdóttur,
sem hér hefir dvalið ásamt manni sínum í liðlega ár.
Athygli mikla vöktu svo sem vænta mátti minjagrip-
irnir úr dánarbúi Stephans G. Stephanssonar, eins hins
mesia skáldspekings frá tíð Egils. Börn Stephans G. færðu
bókasafninu þessar ógleymanlegu gjafir, en prófessor Finn-
bogi sótti þær og kom þeim fyrir þar, sem þær bezt áttu
heima; í næstu viku væntir Lögberg þess, að geta birt
mynd af skáldinu og umbúnaðinum í bókasafninu, ásamt
greinargerð frá Finnboga prófessor.
Lögberg hefir áður skýrt frá hinni stórmerku blaða-
og tímaritagjöf séra Einars Sturlaugssonar til Manitoba-
háskólans og nú er blaðinu það sérstakt fagnaðarefni að
geta sagt lesendum sínum frá því, að við áminst hátíðahald
afhenti kanzlari háskólans séra Einari skrautritað þakkar-
ávarp fyrir áminsta gjöf, auk þess sem dr. Gillson þakkaði
bæði gjöfina og komuna og bað hann að skila kveðju til
íslands. Prófessor Finnbogi Guðmundsson kynti séra Einar
kanzlara háskólans og vakti það mikinn fögnuð.
Séra Einar er nú á förum til ættjarðarinnar þar, sem
hin margþættu skyldustörf bíða hans; hann hefir verið
okkur aufúsugestur, ferðast manna mest um bygðarlög
okkar beggja megin landamæranna og eignast stóran hóp
trúnaðarvina vegna hjartahlýju sinnar, mælsku og norræns
drengskapar; þjóðræknissamtök okkar hafa auðgast all-
verulega af heimsókn hans.
Á mánudagskvöldið mintist Winnipeg Free Press
áminst atburðar með svofeldum orðum:
„Hinni kærkomnu heimsókn séra Einars Sturlaugs-
sonar frá Islandi mætti líkja við andardrátt af fjarri strönd-
um ef ekki væri vegna þess, að Island vegna sinna eigin
borgara, sem nú eru vorir borgarar, eru ekki nema í stein-
snars fjarlægð. Háskólinn og fylkið standa í þakkarskuld
við þenna ágæta mann og stjórn landsins, sem hann kemur
frá fyrir hið verðmæta safn, sem nær yfir meira en hundrað
og fimmtíu ár og þjóðina, sem gaf heiminum sögurnar.
Fólk af íslenzkum uppruna hefir fyrir löngu skráð
nöfn sín á virðulegan hátt í sögu vora, og er gott til þess að
vita, að í bókasafninu sé gjöfum fslands fundinn staður;
það er líka ánægjuefni að sjá vegg þessarar deildar prýddan
jökulmálverki frá íslandi eftir J. S. Kjarval; þá er það og
viðeigandi, að skrifborð Stephans G. Stephanssonar skálds
sé á þessum stað, skáldsins, er söng ljóðsöngva sína í þessu
nýja landi.“
Líknarsamlagið
Þegar alt gengur eins og í sögu, að því er okkur finst,
og ekkert amar að, gleymum við því furðu oft, að í ná-
grenni okkar búa stundum einstaklingar, sem engan eiga
að og hjálpar þurfa við. Úr hvaða efni erum við gerð ef
hjörtu okkar hrærast þá ekki til meðaumkvunar?
f dag er glaða sólskin þó komið sé fram á hau$t, en
samt sem áður er nú allra veðra von. Móðir náttúra svíkur
engan í trygðum; hún veitir oss vorið og sumarið og líka
haustið og veturinn, og þegar kvölda tekur og á daginn
líður má enginn skjálfa í skugga og þarf heldur ekki að
gera, séu þeir, sem heilsu njóta vakandi á verði.
Haugaarfi — Anganreyr
Ég hefi fyrir skömmu pælt í
gegnum tvær skáldsögur, þykk-
ar, miklar bækur. Annarri þeirra,
Gerplu, hafa verið gerð góð skil,
meðal annars af Helga á Hrafn-
kelsstöðum í Tímanum og Þor-
birni á Geitarskarði í Morgun-
blaðinu. Er ég samdóma báðum
þessum mönnum og þakklátur
vegna þess, að ég tel, að svona
skorinorð og hispurslaus gagn-
rýni sé þörf og nauðsynleg. '
Hin bókin og sú, sem ég hefi
nú einkum í huga* er Þokan
rauða eftir Kristmann Guð-
mundsson.
Þegar ég loks hafði lokið þess-
ari löngu bók, varð það eitt og
annað, sem vakti mér furðu og
þá fyrst og fremst sú seigla höf-
undarins og þrautseigja að geta
setið mánuðum eða þá öllu held-
ur árum saman við að hnoða
þessu riti saman, því að ekki
skil ég, að það starf hafi ætíð
verið unnið eftir köllun innan
frá. Hefir mér því flogið í hug,
að svona vara sé seld og keypt
eftir fyrirferð eða þyngd og
finnst það líklegasta skýringin.
Efni í þessa sögu er sótt til
þess tíma, er meginhluti íslend-
ingasagnanna gerist á. Að efni
er hún þó meira ástarævintýri
en saga af vopnabraki, gerist
hún allmikið í fjarlægum lönd-
um, írlandi, Tyrklandi og víðar.
Nokkuð gerist jafnvel á öðrum
tilvébusviðum. Gekk mér þá illa
að fylgjast með. En þegar svo er
komið því ferðalagi, hygg ég að
margur lesandi ruglist í áttun-
um og sjái vart handa sinna
skil.. Gott ef sjálfur leiðsögu-
maðurinn — höfundurinn —
hverfur þá ekki með öllu út í
mistur hinnar rauðu þoku, að
minnsta kosti finnst mér full
ástæða til að ugga um hann á
þeim miklu furðuströndum.
Ófreskigáfu fólks er mjög á
lofti haldið í þessari bók og
gegnsýrð er hún af trú á hindur-
vitni og álfa og samskipti
mennskra manna við þá.
Ekki er hægt að segja, að sag-
an sé sérstaklega klúr, þegar
miðað er við það, sem fólk á nú
orðið að venjast í þessum efn-
um og hætt að fyrtast við. En
Kiljansleg eru orðin, sem höf-
undurinn lætur Finnboga goða
nota um hjákonu sína og barns-
móður. Hún var sá „geðslegasti
kvenmaður, sem mígið hefir í
fjósflór á mínum bæ“.
Aðalsöguhetjan, ísarr, er víf-
inn og laus á kostunum. Hangir
hann í pilsi hverrar stelpu og
þær í honum og bjóða sæmd
sína fala, sem hann og líka
þiggur allshugar feginn. Þetta
verður að virða höfundi á betri
Höfðinglegur skilnaður
Atburðir sem þessir eru sjald-
gæfir á íslandi nú orðið og
þykja því nokkur tíðindi. En
samt sanna þeir þau nánu bönd,
sem binda hestinn góðum vini og
hestamanni. Frá fornöld eru til
margar sagnir um slíkan við-
skilnað höfðingja, sem stundum
létu þá í heiðnum sið leggja
hestinn með sér í hauginn, eða
rétt hjá.
Bóndinn, sem átti hinn norð-
lenzka gæðing, dó eftir langa
legu og erfiða og hafði ráðstafað
öllu búi sínu, smáu sem stóru,
eftir sinn dag. Það, sem honum
þótti vænst um í búinu, var reið-
hestur, afburðagóður og jafnan
stríðalinn á hverjum vetri.
Hesturinn sá var með falleg-
ustu hestum sem sáust, bæði í
haga og þá ekki síður undir
manni.
Síðasla ráðsíöfunin
Það síðasta, sem bóndi ráð-
stafaði fyrir andlátið, var hestur-
inn góði. Skyldi fella hann
næsta haust, en bóndinn féll frá
síðla vetrar. Hestinn skyldi
veg. Hann lítur á þetta sem
krydd eins og að strá rúsínum í
grautinn, enda rétt eftir hans
kokkabók.
Hvað er svo markmið þessara
höfunda, Kristmanns og Kiljans,
með þessum bókum, sem ég nú
hefi nefnt? Hyggjast þeir að
veita þjóð sinni og fleiri þjóðum
lestrarefni betur í búning fært
en fornsögurnar, skemmtilegra,
aðgengilegra og meira til þroska?
Skyldu þessir stríðöldu gæðing-
ar við jötu ríkissjóðs telja sig
þess um komna að skjóta aftur
fynr sig höfundum Njálu, Lax-
dælu eða annarra Islendinga-
sagna? Þessum og þvílíkum
spurningum hlýtur að skjóta
upp, þegar hver rithöfundurinn
eftir annan tekur sér fyrir hend-
ur að rita nýjar íslendingasögur.
Hvort vilja svo heldur lestrar-
fúsir menn og konur, sem mjög
takmarkaðan tíma hafa til lest-
urs, fremur lesa þessar nýju eða
hinar gömlu?
Þokan rauða er 650 síður, stór-
ar. Laxdæla og Njála til samans
775 síður, smáar. Mun láta nærri,
að svipaðan tíma þurfi til að
lesa báðar þessar fornsögur og
Þokuna rauðu eina.
Gerpla er 493 síður í stóru
broti, hún er því nokkru meira
en helmingi lengri en Land-
náma. Sem betur fer berast þó
öðru hverju bækur, sem þókn-
legri eru og slá á betri strengi
en þær, sem ég hefi hér að
frarnan nefnt. Ein slík er bók
Arnfríðar Sigurgeirsdóttur „Ljóð
að heiman“. Hefir hún að geyma
bæði bundið mál og óbundið.
Nokkrar konur í Þingeyjar-
sýslu hafa lagt stund á ljóðagerð,
er mér fyrir löngu ljóst að Arn-
fríður stendur sízt að baki þeim,
sem mesta eftirtekt hafa vakið,
svo sem með útgáfu ljóðabóka.
Hún stendur þeim jafnfætis og
fyllilega það.
En hún getur meira en ort
ljóð, um það vitnar þessi bók.
Þátturinn af Þórunni ríku er
imikill fróðleiks-brunnur, og þó
einkum ættfræðilegs, handhæg-
ur þeim, sem bókina eiga, að
grípa til, vilji þeir vita deili á.
forfeðrum eða samtíðarfólki.
Ennfremur geymir þessi bók
nokkrar minningar frá æskuár-
um, tækifærisræður og minni
samtíðarfólks. Hið síðastnefnda
er með sama marki brennt og
slík mannaminni jafnan eru,
nokkuð einhliða, en þetta er nú
venjan og Arnfríður verður ekki
öðrum frekar áfelld fyrri það.
Alt þetta óbundna mál sannar
það, að frúin á Skútustöðum,
hefir prýðiíegt vald á máli,
heygja og láta hann liggja sem
eðlilegast og hafa hátt undir
höfðinu.
Tilnefndi hann ákveðna menn,
sem skyldu vera við þessa at-
höfn um haustið. Tóku þeir
gröfina á fögrum stað í túninu,
sem stendur hátt. Þaðan af
hólnum sést vel yfir allar reið-
götur og haga.
Sumarslaðinn og gljáandi á fax
á grafarbakkanum.
Gæðingurinn var síðan leidd-
ur að gröfinni. En fallegur þótti
þeim fimm-menningunum hann
gljáandi í faxi, hnarreistur og
sumarstaðinn á bezta aldri, að-
eins fimmtán vetra. Dansaði
hann í hverju spori, þegar leidd-
ur var eftir túninu að gröfinni á
hólnum.
Hann var hulinn teppum og
lökum í gröfinni og vel um búið.
Þegar þessu var lokið, settust
heimamenn og gestir í stofu hjá
húsfreyju, og var stofnað þar til
veizlu og erfidrykkju. Lauk
henni ekki fyrr en skammt lifði
nætur.
skrifar lipran, viðfelldin stíl og
hefir fjölhæfar gáfur langt fram
yfir það almenna.
En svo eru það nokkur orð um
ljóðin, þessi fáu, sem þarna eru,
sem gjarnan hefðu mátt vera
fleiri, svo hu^þekk eru þau.
Sakna ég líka kvæða, sem ég
veit, að Arnfríður hefir ort.
Harmar og sorgir hafa ekki
sneitt hjá þessari konu, 'hún tal-
ar því af reynslu þegar hún segir
í kvæðinu Kveðjuorð: „En þá er
isem taki í ógróna und, er ein-
stæðingskona grætur.“ Hið sára
og mótdræga hefir ekki fyllt
huga Arnfríðar með bölsýni né
beizkju, því þegar þungu höggin
falla og hún stendur eftir ekkja
imeð barnahóp, þá eru það ekki
óp né kveinstafir fyrst og
tfremst, sem stíga frá brjósti
hennar, hún þakkar Guði ljúfu
minningarnar og dvelur við þær,
og lýkur kvæðinu með þessum
orðum:
Engu er lokið, ástin þín sem
fyrrum
umvefur mig á heiðum aftni
. kyrrum.
Mætumst í bæn við barna okkar
rekkjur,
brostinn er hvorki stór né lítill
hlekkur.
Ég býst ekki við að þessi bók
verði talin til stórra bókmennta-
legra viðburða, en „hvers hlutur
er lítill, hvers er stór?“ Það
munu þó allir sjá og skilja, er
bókinni kynnast, að hér streym-
ir lind, knúin af innri þörf svo
mikilli, að hún hlaut að brjótast
fram. Rík skáldæð, ófalskur
strengur sem ómar.
Það er ekki einasta það, að
ljóðm þessi snerti þægilega í
bráð, þau skilja talsvert eftir til
síðari tíma.
Karl Kristjánsson, alþingis-
maður, hefir fylgt þessari bók
úr hlaði með formála og hefir
farizt það, sem vænta mátti vel,
slíkut snillingur, sem hann er
að halda á penna.
Bókaútgáfan er gegndarlaus,
en takmarkað, sem almenningur
getur lesið og þó miklu minna,
sem hann getur keypt. Hending
og tilviljun ræður, því miður, að
nokkru, hvað fyrir valinu verð-
ur. En það er slæmt, ef það
verður einkum það fyrirferðar-
mesta og það, sem auglýst er
með mestum trumbuslætti og
hávaða, jafnvel þótt segja megi
um þann bókmenntagróður, að
hann sé úr sér sprottinn, fúinn
við rót, fúll og leðjulegur. En
hitt, sem minna lætur yfir sér,
hverfur í skuggann, jafnvel
angandi, iðjagrænn reyr.
Þorlákur Marteinsson
—TÍMINN, 29. ágúst
Hafði þá margt borið á góma
um ágæti hins fallna gæðings og
mörg frægðarsagan verið sögð
úr lífi hans.
Minnig góðra hesta lifir oft
lengi á Islandi, þannig er um
norðlenzka gæðinginn, sem hér
er sagt frá, og Sörla þann, sem
heygður er „Húsafells í túni.“
—TÍMINN, 30. ágúst
Tveir Færeyingar
á smábáti frá
ísíandi til Færeyja
Sváfu lítið og nærðust lílið á
leiðinni, og bæði loggið og áita-
vitinn voru í ólagi. — Annar er
nær hálfníræður
Tveir Færeyingar, annar nær
hálfáttræður, en hinn um þrí-
tugt, fóru nýlega á sexmanna
fari, opnu, héðan frá íslandi og
alla leið til Færeyja. I bátnum
var sex hestafla benzínvél.
Færeyingar eru miklir og dug-
legir sjómenn, eins og kunnugt
er, en samt sem áður er auðséð
á færeyskum blöðum, sem hing-
að hafa nú borizt, að för þessara
tveggja manna hefir vakið hina
mestu furðu.
Hinn aldraði sjógarpur heitir
Hans Pauli Johannesson, en
hinn, systursonur hans, heitir
Aksal . Hefur Hans Pauli átt
heima hér á landi, í Dalvík
nyrðra, í 25 ár, og er þar einnig
víðfrægur fyrir dugnað sinn.
Færeysk blöð hafa birt viðtöl
við hann og segir hann meðal
annars svo frá:
Hyggjuvitið sveik ekki
„Ferðin gekk mæta vel. Við
vorum fimm sólarhringa á leið-
inni frá Dalvík á Norður-íslandi
til Kollafjarðar. Við fórum með
ströndum fram á íslandi í hálían
annan sólarhring, en þaðan og
hingað til eyjanna vorum við í
jafnlangan tíma. Svo fórum við
á einum sólarhring hingað heim
til okkar, að Hól. — Svefn feng-
um vði lítinn á leiðinni. Við
lögðum okkur örlitla stund rétt
einstaka sinnum. Það var líka
heldur lítið um næringu. Einu
sinni suðum við vélarlampann
og settum te út í það. Við drukk-
um að vísu teið, en við suðum
okkur ekki oftar vatn. Það tók
of langan tíma og auk þess var
það hættuleg eyðsla. Hvorki
áttavitinn né loggið voru í lagi
og það olli okkur dálitlum erfið-
leikum. Veðrið var hins vegar
mjög gott og urðum við ekki
fyrir neinum teljandi óhöppum.
Attavitinn varð til þess að við
fórum úr leið. Við reiddum okk-
ur á hann til að byrja með, en
svo hættum við að skilja ský,
sjófall og veður, svo að við hætt-
um að líta á áttavitann og reidd-
um okkur bara á okkar eigið
hyggjuvit og það sveik ekki.
Ekki tókst okkur þó að koma þar
að Færeyjum, sem við höfðum
ætlað, en það munaði þó ekki
miklu.
Goií að vera á íslandi
Það er ákaflega gott að eiga
heima á Islandi. Þar hef ég haft
nóg að gera, en síldin hefir
brugðizt ógurlega í 8 ár og það
breytir mörgu fyrir marga. Ég
veit ekkert hvað ég geri. Það var
ætlun mín að setjast að hérna í
eyjum, en varla þó til þess að
stunda sjó, ég fer víst að verða of
gamall til þess. Það getur vel
verið, að ég fari aftur á bátnum
mínum til íslands og ég kvíði
ekkert fyrir ferðinni. Ef enginn
vill fara með mér, þá fer ég bara
einn. — Þetta er ekkert, góði.“
—Alþbl., 29. ágúst
DREWRYS
M.D.334
Gæðingurinn var felldur, heygður með reiðfrýgjum og
erfidrykkja haldin, allf að ósk Sófins eiganda