Lögberg - 04.02.1954, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 4. FEBRÚAR 1954
3
íslenzk þjóðlög og söngvor
Hugleiðing um lagasöfn og verk
Hallgríms Helgasonar
Undir þessari fyrirsögn riiar for-
stjóri tónlistarkennaraskólans í
Köln, dr. phil. prófessor Paul
Mies, eftirfarandi grein í bunds-
zeiiung. í september 1953. — Pró-
fessor Mies hlaut doktórsgráðu í
Bonn árið 1912 fyrir rit sitt
„Uber die Tonmalerei." en síðan
hefur hann ritað mikið um tón-
listarmál 1. d. gefið úl 28 heíli og
músiksafn fyrir skóla- og heim-
ilishljómsveitir.
Það er alkunna að hinir „þjóð-
legu skólar“ í ýmsum löndum
Evrópu náðu miklum þroska
með hinni rómanjísku tónlistar-
þróun 19. aldar. Þetta voru lönd
sem fram að þessu höfðu ekki
verið hlutgeng í flokki forystu-
þjóðanna. Afstaða norrænu land-
anna hefur hingað til ekki verið
dregin nógu skýrt fram. Hið
fyrsta norræna tónskáld, sem
með verkum sínum vakti athygli
í Mið-Evrópu, var Daninn Niels
w- Gade (1817-1890). Hann hafði
numið list sína í Leipzig og var
mikils virtur af Robert Schu-
mann og Felix Mendelsohn. Með
Norðmanninum Edvard Grieg
(1843-1907) barst bylgja tónlist-
nrinnar einni kynslóð síðar enn-
þá lengra mót norðri. Og atfur
hafði námið verið sótt til Leip-
zig- Allt fram til síðustu alda-
mota bar hin nýstárlega list
^iegs skugga á næstum alla
aðra norræna meistara, svo að
flestir þeirra féllu fljótt í gleym-
sku. Ég nefni aðeins tónskáldið
Emil Sjögren (1853-1918) ,sem á
smum tíma var á margra vör-
um. En nú í dag sæta verk Griegs
oréttilega sömu örlögum.
Enn einni kynslóð síðar, árið
1865, fæddist stórmeistari Finn-
lands Jean Sibelius, aldursfor-
seti núlifandi tónskálda. Og með
honum færðist bylgja tónlistar-
innar enn á ný lengra í norður-
att. Á sviði sönglagsins er Yrjö
Kilpinen (f. 1892) merkur eftir-
maður hans. Island er norðlæg-
asta landið. Arið 1874 hélt það
Þúsund ára landnámshátíð sína,
°g 1930 minntist það þúsund ára
afmæil hins elzta löggjafarþings
í Evrópu. Þetta land nýttur þess
veglega arfs að hafa til þessa
dgas varðveitt tungu hinna fornu
Germana, sem annars staðar er
glötuð. Með Jóni Leifs (f. 1899)
hefst þáttur íslands í evrópísku
fónlistarlífi. Og með Hallgrími
Helgasyni (f. 1914) hefir íslenzk
fónlist eignazt nýjan og merkan
fulltrúa. Samkvæmt eðli málsins
hafa allar þjóðlegar stefnur það
sameiginlegt, að þær láta sér
annt um þjóðlög landsins og
söngva, kappkosta að safna göml-
um geymdum og skapa nýjar.
^annig skrifar Jón Leifs ritgerð-
Irnar „Islenzk alþýðutónlist og
germönsk tilfinning“ (Die Musik
16. árg. 1923) og „Islenzk þjóð-
lög“ (tímarit um tónvísindi, 11.
árg. 1929). Arið 1928 gaf hann út
hefti með 24 íslenzkum þjóðlög-
um, sem komu út í nýju upplagi
með þýzkum þýðingum 1951 (for-
lag Islandia). Þetta eru þjóðlög,
sem hann safnaði 1952 á ferða-
lagi um Norðurland. Hann hefir
sniðið tónbálkinn aðallega eítir
ferundum og fimmundum tví-
söngsins, sem er nauðalíkur því
fyrirbrigði í tónlistarsögu mið-
alda ,er við nefnum „organum.11
Eyrir nokkru hefir Hallgrímur
Helgason einnig lýst einkennum
hinnar gömlu alþýðusöngmennt-
ar á Islandi (í „Syngið og leikið“
svissneskt tímarit fyrir þjóðlega
heimilistónlist, Zurich 1949). A
ferðum sínum um landið hefir
hann safnað lögum og kynnt ís-
lenzka sönglist. Hið íslenzka lag
skipar því breiðan sess í verk-
um hans.
Hér má gera greinarmun á
brennskonar f1o k k u m verka.
Eyrst og fremst koma gömul ís-
lenzk þjóðlög, sem sýna hinn
elzfa tónaforða Islendinga. Safn-
ið „Tuttugu og fimm íslenzk
þjóðlög," 3. hefti, er útkom 1944,
inniheldur eingöngu slíkar minj-
ar. 1 næsta flokki hefir Hallgrím-
ur að leiðarorði ummæli íslenzks
mannvirkja og hljóðfærasmiðs,
Helga Helgasonar: „Við eigum
ekki að setja útlend lög við ís-
lenzk kvæði. Við eigum að semja
lögin sjálfir.“ 1 tveimur heftum
sem bera samheitið „organum“,
„Vakna þú, lsland“ og „Farsælda
frón“ með samtals 110 ísl. lög-
um, birtir hann árangur þessar-
ar viðleitni með nýjum útsetn-
ingum. Auk hins ófeðraða lags
fornra tíma og laga frá kunnum
tónskáldum (Hallgrímur hefir
sjálfur lagt allmörg lög af mörk-
um) kemur hér í fyrsta sinn
fram það, er Hallgrímur nefnir
„hið nýja þjóðlag.“
Á ferðalögum sínum um Is-
land hefir hann oft hitt fólk,
sem að vísu kunni engin deili
á fræðum söngmenntar í venju-
legum skilningi en var þó gætt
næmleik tóna og góðu hugviti.
I mótsetningu við gömlu þjóð-
lögin, „arfleifð fortíðar til nú-
tíðar,“ kallar Hallgrímur þessi
nýju lög „gjöf nútíðar til fram-
tíðar.“ Þannig skýrir hann í for-
mála að „Farsælda frón“ frá um-
sögn konu nokkurrar á Aust-
fjörðum, sem hér skal tilfærð:
„Hjartfólgnustu hugðarefnin,
söngur og hljóðfæraleikur, voru
sýnir, sem engin von var til að
í æskur minni aðeins draum-
hvert nýtt lag lærði ég, og hvert
myndu nokkurn tíma ræfast. En
fagurt ljóð söng ég. Og vantaði
lag við hugþekkt Ijóð, þá söng
ég það með mínu eigin lagi. Þau
lög lét ég engan heyra, og þess
vegna gleymust þau nær öll.
Þráin til að tjá mig í tónum ólg-
aði í huga mínum allt frá
bernskuárum , þótt enginn fengi
að vita það fyrr en börn mín
fóru að vaxa úr hýði. En þá
hafði ég ekki aðstöðu til að afla
mér þeirrar menntunar, sem
þarf til að fá þrá sinni fullnægt.
Ég varð að láta mér nægja að
raula þessi fábrotnu stef. Og ef
ég yrði að hætta því, væri það
hið sama sem að banna hungruð-
um manni að matast, því að lög-
in hafa verið knúin fram af innri
þörf. Þau urðu blátt áfram að fá
útrás. En það veit enginn nema
sá, sem reynt hefir, hvílík sálar-
kvöl það er, að finna sig skorta
menntun og tækni til að tjá sig
til fulls.“ — Þetta eru því ekki
gömul lög, sem enn búa í minni
gamla fólksins, heldur ný lög,
til orðin með sama hætti og þjóð-
lög, sem endur fyrir löngu hafa
skapazt í hugum landsmanna. 1
raun og sannleika eru hin mörgu
lög hinnar 48 ára gömlu íslenzku
konu, Ingunnar Bjarnadóttur
furðuleg. Furðuleg í lagrænni
línu sinni, fastri mótun og fjöl-
breytilegu formi. Lagasöfn Hall-
gríms er hægt að leika á píanó.
En þau eru víða þannig útsett,
að líka má syngja þau með fjór-
um blönduðum röádum. Radd-
færslan er mjög tilbreytingarík.
Það er t. d. lærdómsríkt að bera
saman hinar ýmsu raddsetning-
ar á laginu „Island, farsælda
frón.“ Jón Leifs birtir lagið í
mynd hins forna tvísöngs: sam-
stígar ferundir og fimmundir
einkenna allan gang raddanna.
Hallgrímur þræðir svipaðar leið-
ir í „íselnzk þjóðlög,“ 4. hefti, en
bætir við sjálfstæðri bassarödd.
Hins vegar er raddbúningur hans
í „Farsælda frón“ miklu harðari,
að skapi nútímans, en er þó
runninn af norrænni rót. Rétt
til gamans skal þess getið að í
„íslenzk þjóðlög“, 4. hefti, er lag
við óð Horatius „Integer vitae,“
sem fyrrum var svo mikið sung-
inn. Sem heild gefa þessi laga-
söfn háar hugmyndir um auð ís-
lenzkra söngstefja og þá ekki
síður um ríkulegan og marg-
breytilegan búnað, sem Hallgrím
ur hefir lagt þeim til.
Meðal verka Hallgríms Helga-
sonar vil ég sérstaklega benda á
sérstakan flokk, en það eru eigin
tónsmíðar hans, er hann vinnur
úr íslenzkum þjóðlögum. Fyrst
nefni ég stutta andlega mótettu
„Svo elskaði guð auman heim,“
í raddfleyguðum (pólýfónum)
tónbálki, er hljómar sérdeilis vel
og sneiðir skírlega hjá öllu smá-
gengi tóna (krómatík). Mótettan
.JÞitt hjartans barn“ er einnig
byggð á andlegum texta. 1 upp-
hafi verksins stendur íslenzka
þjóðlagið á einföldum fjórradda
tónbálki; síðan er á mjög hug-
vitssamlegan hátt unnið úr þessu
frumstefi eins og mótettuformið
krefst. I þriðja lagi nefni ég fjór-
radda kórmadrigal „Siglir dýra
súðin“ við ljóð Einars Benedikts-
sonar. Hér er minna skeytt um
fleygun radda, meiri áherzla
lögð á hljóðfall. Að lokum hefir
Hallgrímur notað íslenzkt þjóð-
lag sem uppistöðu í píanósónötu
sína nr. 2. Þetta verk er venju-
lega sterkt í tjáningu og auðugt
að tilbreytni, en þar er þjóðlagið
aflgjafi fyrir alla stefjaþróun
verksins ,en birtir það eiginlega
ekki sem samfellda heild. Þessi
sónata er mjög vel fallin til að
sýna á hvaða stigi tónlist nútím-
ans á íslandi stendur.
Megi þessi grein hvetja sem
flesta til þess að kynnast og láta
hljóma tónlist þessa norðlægasta
lands, sem síðast varð til þess að
fylla hóp hinna þjóðlegu skóla.
Þróf. dr. Phil Paul Mies.
— VISIR, 30. nóv.
Til fróðleiks og skemmtunar
í Ijóðum og lausu máli
Svipmyndir frá yngri árum
Á vetrarvertíðinni 1925 var
tíðin ákaflega stirð, mátti segja,
að hvert áhlaupið ræki annað,
allt frá áramótum til sumar-
mála, enda urðu þá mikil mann-
og skipatjón. Þessa umræddu
vertíð var ég skipverji á s/s.
Þorsteini frá Reykjavík, en það
var gufuskip, 149 br. lestir. Nú
heitir þetta sama skip Sigríður,
S. H. 97. Það mun hafa verið
keypt hingað til lands haustið
áður, þá 5 ára gamalt.
Skipstjóri var Björn Jónsson
frá Ánanaustum, víðkunnur sæ-
garpur og farsæll aflamaður frá
skútutímabilinu. Stýrimaður var
Magnús Guðmundsson frá Trað-
arbakka, og flestir hásetarnir frá
Akranesi, þ. á m. Sigurdór Sig-
urðsson frá Mel, allt ungir og
frískir strákar, sem ekki kölluðu
allt ömmu sína.
Við fiskuðum með línu fram á
páska, aðallega í Faxaflóa, en
vorum eftir páska með net fyrir
sunnan land. Aðfaranótt 1. fe-
brúar lögðum við lóðir okkar
djúpt í Miðnessjó, 1 hægu veðri,
en dimmu.
I birtingu um morguninn vor-
um við kallaðir til að draga lín-
una. Ég vaknaði sem aðrir og
dró mig fram úr rúminu, en fann
fljótt að breyting var á veðri og
sjó, þá kom þessi vísa í hug mér:
Magnast skvak um Miðnessjó
marra taka strengir,
nú er hrakin rekkjuró
röskir vaki drengir.
Þegar ég var kominn á þiljur,
urðu þessar til:
Sjónhring þoka og þrumuský
þrungin hroka troða,
austan rok með reiði gný
reisir hokinn boða.
Léttan Unni dansa í dag
— dróttir Sunnu tregar —
sveinum kunnan sungu brag
sízt þó nunnu-legar.
Dömur í fríi dæsandi
drósir hlýju snauðar,
hörpu knýja kvæsandi
Kári að skýjum gnauðar.
Títt um sundin sýnir völd
siglu-hundinn skekur,
sjómannlundin létt en köld
látum hrunda tekur.
Orra-fundinn seggir sjá
svaðilstundir könnum.
Kreppist mund og hvessist brá
knáir skunda’ að önnum.
Línudrátturinn gekk vonum
framar, en baráttulaust var það
ekki og tók allan daginn. Aflinn
var í minna lagi eins og oft á
sér stað þegar vont er í sjóinn,
því að þá hrekkur margur fisk-
urinn af áður en honum er náð;
Seint um kvöldið höfðum við
landkenningu af Garðskaga-vita,
en þá var vindurinn genginn til
S.V. með éljum. 1 röstinni var
sjór úfinn, en Þorsteinn fór vel
á „lenzinu". Þá varð þessi vísa
til:
Hrynja faldar freyðandi
feiknleg aldan drynur,
hranna’ 1 skvaldri skeiðandi
skeiðin valda stynur.
Áfram var haldið til Kefla-
víkur og þar lagst fyrir akker-
um. Að því búnu bjuggu menn
sig til að gera að aflanum, en
áður var þó komið við í eldhús-
inu og drukkið kaffi. Þá stund
skröfuðu menn um daginn og
veginn, en einnig um þennan
erfiða dag. Þá gerði Sigurdór
þessa ágætu vísu:
Þessi róður reyndi’ á móð
og rekka góð tilþrifin
Þorsteinn óður áfram vóð
Ægis-blóði drifinn.
Á sumardaginn fyrsta 23. apríl
vorum við staddir austur við
Vestmannaeyjar við þorskaneta-
drátt. Við Sigurdór vorum á-
samt fleirum að greiða niður
netin. Þá var veðrið blítt og gott,
glampandi sólskin og sléttur
sjór. Var þá rabbað um eitt og
annað. M. a. barst talið að veðr-
inu, breytileik þess og sjávars-
ins. Þá kastaði Sigurdór fram
þessum vísuhelming:
Sumar-mála blessuð blíða
bætir sálar þungan hag
•
Ég var þá ekki reiðubúinn að
svara, en stuttu síðar kom þessi
vísupartur fram í hugann, en þá
urðu til eftirfarandi sumar-
málavísur, en vísuhelmingur
Sigurdórs var felldur þar inn í
3. vísu óbreyttur:
Sumarmálin 1925
Þessi vetur vék frá garði
við hann situr minning köld
angurs-hretin marga marði
munu þess geta sagnaspjöld.
Storma þungur þótti ’ann
löngum
þrávalt sungu élin ströng,
boðar sprungu’ á brimilsstöngum
bliku þrungin stjörnugöng.
Vers um ála áttu víða
ítar táli þrunginn slag,
sumarmála blessuð blíða
bætir sálar þungan hag.
öll él birta upp um síðir
oft þó syrti’ að langa hríð
sumarskyrtu sól nú skrýðir
svellum firrta strönd og hlíð.
Guðmundur Björnsson,
frá Arkarlæk
—AKRANES
Sérstök kjörkaup
Rýmingarsala á loðkápum
No. 1 Russian Persian Lamb Coats
Reg. from $350.00 to $795.00
Special—$215.00 io $485.00
No. 1 High Quality Hudson Seal
Reg. $525.00 — Special $445.00
No. 1 Muskrat Centre Backs
Reg. 395.00 — Special $250.00
BeauUful Sheared Beaver Coats
Made to Order, from J550 to $650
Fur Jackets, $50.00
Silver Tone Raccoon
Reg. $295.00 — Special $165.00
Edgar Levant Furs
REPAIRS and REMODELING
287 Edmonton St. Phone 93-3996
Business and Professional Cards
Dr. P. H. T. Thorlakson
WINNIPEG CLINIC
St. Mary's and Vaughan, Winnipeg
PHONE 92-6441
J. J. Swanson & Co.
LIMITED
308 AVENUE BLDG. WINNIPEG
Fasteignasalar. Leigja hús. Út-
vega penlngal&n og elds&byrgB,
bifreiBa&byrgB o. s. frv.
Phone 92-7538
SARGENT TAXI
PHONE 20-4845
For Quick, Reliable Service
DR. E. JOHNSON
304 Eveline Street
SELKIRK, MANITOBA
Phones: Office 26 — Residence 230
Office Hours: 2.30 - 6.00 p.m.
Phone 74-7855 ESTIMATES
FREE
J. M. Ingimundson
Re-Roofing — Asphalt Shingles
Insul-Bric Siding
Vents Installed to Help Eliminate
Condensation
832 Slmcoe St. Winnipeg, Man.
------------------------1
Dr. A. V. JOHNSON
Dentist
506 SOMERSET BUILDING
Telephone 92-7932
Home Telephone 42-3216
Dr. ROBERT BLACK
SérfræCingur I augna, eyrna, nef
og hálssjúkdómum.
401 MEDICAL ARTS BLDG.
Graham and Kennedy St.
Skrifstofusími 92-3851
Heimaslml 40-3794
Creators of
Distinctive Printing
Columbia Press Ltd.
695 Sargeni Ave. Winnipeg
PHONE 74-3411
Thorvaldson. Eggertson. Bastin & Slringer Barristers and Solicitors 209 BANK OF NOVA SCOTIA Bldg. Portage og Garry St. • PHONE 92-8291 Hofið Höfn í huga Heimili sólaetursi»arnanna. Icelandic* Old Folks’ Home Soc-, 3498 Osler St., Vancouver, B.C,

CANADIAN FISH Aristocrat Stainless
PRODUCERS LTD. Steel Cookware
J. H. PAGE. Managing Director For free home demonstrationa with- out obligation, write. phone or caU
Wholesale Distributors of Fresh and Frozen Fish 311 CHAMBERS STREET 102-348 Main Slreet, Winnipeg Phone 92-4665
Offlce: 74-7451 Res.: 72-3917 “The King of the Cookware"
Offlce Phone Res. Phone
92-4762 72-6115
Dr. L. A. Sigurdson
528 MEDICAL ARTS BUILDING
Offlce Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment.
A. S. BARDAL LTD.
FUNERAL HOME
843 Sherbrook Street
Minnist
BETEL
Selur líkklstur og annast um út-
farir. Allur (ÚtbúnaBur sá bezti.
StofnaC 1894 SlMI 74-7474
Phone 74-5257 700 Notre Dame Ave.
Opposite Matemity Pavilion
General Hospital
NelTs Flower Shop
Weddlng Bouquets. Cut Flowers,
Funeral Designs, Corsages,
Bedding Plants
Nell Johnson Bes. Phone 74-8753
Lesið Lögberg
SELKIRK METAL PRODUCTS
Reykh&far, öruggasta eldsvörn,
og ftvalt hreinir. Hitaelningar-
rör, ný uppfynding. Sparar eldl-
vlö, heldur hita fr& a6 rjúka út
meC reyknum.—SkrifiC, slmiC til
KELLT SVEIN8SON
825 Wall St. Wlnnipeg
Just North of Portage Ave.
Slmar S-3744 — 3-4431
J. Wilfrid Swanson & Co.
Insurance ln all lts branches
Real Estate • Mortgages • Rentab
310 POWEB BUILDING
Telephone 83-7181 Res. 48-3488
LET US SERVE YOU
S. O. BJERRING
Canadian Stamp Co.
RUBBER & METAL STAMPS
NOTARY & CORPORATE SEALS
CELLULOID BUTTONS
324 Smilh St. Winnipeg
PHONE 82-4824
í erfðaskróm yðar.
Phone 92-7025
H. J. H. PALMASON
Chartered Accountant
505 Confederation Llfe BuUdlng
WINNIPEG MANITOBA
Parker, Parker and
Kristjansson
Barristers - Solicitors
Ben C. Parker. Q.C.
B. Stuart Parker. A. F. Kriatjamaon
500 Canadlan Bank of Commerce
Chambers
Winnlpeg, Man. Phone 82-3581
G. F. Jonasson, Prea. Sc Man. Dir.
Keystone Fisheries
Limited
Wholesale Diatrlbutora of
FRESH AND FROZEN FISH
60 Louise Street Slml 92-6327
EGGERTSON
FUNERAL HOME
Dauphln, Manitoba
Elgandi ARNI EGGERTSON Jr.
Van's Efectric Ltd.
636 Sargent Ave.
Authorized Home Appliance
Dealers
GENERAL ELECTRIC — ADMTRAL
McCLARY ELECTRIC — MOFFAT
Phone 3-48J-0